امانحان ءالىمۇلى. وي ولشەمدەرى
مەن بوزبالا كەزىمدە قىزىق كىتاپ وقيتىنمىن، ەندى كەرەك كىتاپ وقيتىن جاسقا كەلدىم.ول ەكەۋىنىڭ اراسى جەرمەن كوكتەي.
***
ناعىز اقىن كوڭىل-كۇيدەن وبرازعا، سەزىمنەن ويعا دەن قويادى. دانىشپان تولستوي «ەڭ ۇلى ويلار جۇرەكتەن شىعادى» دەگەندە سونى مەڭزەگەن سياقتى. ال، كەمتالانت نەمەسە بەيتالانت وبراز، ويدان كوڭىل-كۇي تۋدىرىپ، كوركەم پوەزياعا يميتاتسيا جاسايدى.
***
ەسەنعالي پوەزياسىنىڭ ەرەكشەلىگى، ۇلتتىق (حالىقتىق ەمەس) كوڭىل-كۇيدىڭ سانا-سەزىمىنەن ورگەن ويلاۋ جۇيەسىنىڭ جەمىسى - ءتىلى، وبرىزى، مۋزىكاسىندا (توم). ونىڭ ۇلتتىق اقىن ساناتىنا قوسىلاتىنى دا سوندا.
***
اباي «ولەڭ شىركىن - وسەكشى جۇرتقا جايار» دەسە، پۋشكين «ۆوت مۋزا، رەزۆايا بولتۋنيا» دەيدى. بۇل ۇلى اقىندار ۇندەستىگى، تۇسىنىك-تانىمنىڭ استاسۋى. «تۇگەل ءسوزدىڭ ءتۇبىر ءبىر» دە سوعان سايادى.
***
مەن بوزبالا كەزىمدە قىزىق كىتاپ وقيتىنمىن، ەندى كەرەك كىتاپ وقيتىن جاسقا كەلدىم.ول ەكەۋىنىڭ اراسى جەرمەن كوكتەي.
***
ناعىز اقىن كوڭىل-كۇيدەن وبرازعا، سەزىمنەن ويعا دەن قويادى. دانىشپان تولستوي «ەڭ ۇلى ويلار جۇرەكتەن شىعادى» دەگەندە سونى مەڭزەگەن سياقتى. ال، كەمتالانت نەمەسە بەيتالانت وبراز، ويدان كوڭىل-كۇي تۋدىرىپ، كوركەم پوەزياعا يميتاتسيا جاسايدى.
***
ەسەنعالي پوەزياسىنىڭ ەرەكشەلىگى، ۇلتتىق (حالىقتىق ەمەس) كوڭىل-كۇيدىڭ سانا-سەزىمىنەن ورگەن ويلاۋ جۇيەسىنىڭ جەمىسى - ءتىلى، وبرىزى، مۋزىكاسىندا (توم). ونىڭ ۇلتتىق اقىن ساناتىنا قوسىلاتىنى دا سوندا.
***
اباي «ولەڭ شىركىن - وسەكشى جۇرتقا جايار» دەسە، پۋشكين «ۆوت مۋزا، رەزۆايا بولتۋنيا» دەيدى. بۇل ۇلى اقىندار ۇندەستىگى، تۇسىنىك-تانىمنىڭ استاسۋى. «تۇگەل ءسوزدىڭ ءتۇبىر ءبىر» دە سوعان سايادى.
***
پوەزياعا اللا بەردى، ءتۋابىتتى تالانتى ەمەس، ەت پەن تەرىنىڭ اراسىنداعى قابىلەت-قارىمى بار، فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، فيلولوگيالىق بىلىممەن كەلگەندەر قاۋىپتى. ولار پوەزيانىڭ ىشكى-سىرتقى تەحنيكاسىن ( ۇيقاس، بۋىن سانى، ىرعاعى،ت.ب.) جاقسى مەڭگەرىپ الىپ، «ءولى» ولەڭ جازادى. ولاردا كوڭىل قىلىن شەرتىپ، سەزىمدى سەلت ەتكىزەر ءتىل، وبراز، مۋزىكا (توم) بولمايدى. بولا قالعاننىڭ وزىندە، ول نەكەن ساياق، سىرتقى ەففەكت، (ەلىكتەۋ اسەرى) تىلگە، وبرازعا، مۋزىكاعا يميتاتسيا( ۇقساستىرۋ، بوياما،الدامشى) جاساۋ عانا. ياعني، تابيعي دا، جاندى قوزعالىس ەمەس. قۇر قۇراستىرۋ. بىزدە اقىننىڭ كوپ بولۋىنىڭ سىرى سوندا. ولار پوەزياعا جولدان قوسىلعاندار.
***
گيتلەر - ناتسيزم ارقىلى ءفاشيزمدى تۋدىرسا، ال، بيسمارك - ناتسيوناليزم نەگىزىندە ۇلت قالىپتاستىردى.سوندىقتان، ۇلتشىلدىقتان قورقاتىن ەشتەڭە جوق.
***
حالىق، ەل-جۇرت - جالپى، ۇلت - جالقى ۇعىم. مەنىڭ - ادام، اتىمنىڭ - امانحان بولعانى سياقتى. سوندىقتان، ۇلت بولىپ قالىپتاسۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن قاۋىمدىق-توپتىق كۇن كورىستىڭ بەلگىسى جۇزشىلدىق، رۋشىلدىق سانا-سەزىمنەن ارىلىپ، ءداستۇر جالعاستىعى ارقىلى زامانعا، ۋاقىتقا ساي، وڭ وزگەرىستەرگە قول جەتكىزەتۇعىن قوعامدىق - ساياسي ساۋاتتى سانا-سەزىمگە بوي الدىرۋعا ءتيىسپىز.
***
ءبىر تىلشىگە بەرگەن سۇحباتىمدا، « ءبىزدىڭ ادەبيەتە ءتىزىم جاساۋشىلىق بار» دەگەن ەدىم. ءبىر قىزىعى سول تىزىمنەن، وسىدان ون - ون بەس جىل بۇرىن جاقسى 5-10 ولەڭ جازىپ، قازىر ءوز ءىس-ارەكەتىن بىلەتىن كاسىپقوي دارەجەسىندە قالىپ قويعاندار ەش قالمايدى. استامشىلدىعىمىز سونشا، ولاردى « اۋزىنا اللا تۇكىرىپ، جاراتقان اقىن ەتىپ جاراتا سالعان» دەپ ماقتايمىز دا، سىن كوتەرمەيتىن ولەڭدەرىن ايقۇلاقتاندىرا اتاندايمىز.
***
ءبىز ماقتاپ-ماراپاتتاۋدى «ۆيزيتكا» سياقتى ۇلەستىرىپ، شالا-شارپى، اللا بەردى تالانت ەمەس، ەت پەن تەرىنىڭ اراسىنداعى قابىلەت-قارىمى بار جاس اقىن اتانىپ جۇرگەندەردى بۇزىپ ءجۇرمىز. قازىر، ولار وزدەرىن «اۋزىنا اللا تۇكىرىپ، جاراتقان جاراتا سالعان» اقىن سانايدى. سىناساڭ جاقپايسىڭ، بەتىنە تىك قاراساڭ جىلاپ قويا بەرەتىن ءسابي سياقتى.
***
قادىر اعا، مىرزا-ءالى « ناعىز قازاق قازاق ەمەس، ناعىز قازاق دومبىرا» دەسە، كەزىندە پارتيا قىزمەتكەرى جانديلدين « دومبىرانى تاستاپ، بالالايكاعا كوشۋ كەرەك» دەگەن ەدى. قازىر، قازاق ورىسپەن ساياسي-قوعامدىق، الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق، ەكونوميكالىق-مادەني قارىم-قاتىناستا سول كۇيدى كەشىپ وتىر. اللا اقىرىن بەرسىن!
***
ۇلتتىڭ سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپ، كيىم كيىسى، ءدىني-ءدىلي ۇستانىم، باعىت-باعدارى- مادەنيەت, ال، ونىڭ اقىل-وي، سانا- سەزىمىنىڭ جەمىسى - وركەنيەت. وسى ءبىر قۇستىڭ قوس قاناتتىنداي قۇندىلىقتاردى قاتار الىپ جۇرە الماعان ۇلت وزگەگە قۇل بولادى. عالامداستىرۋدىڭ جايىن قۇلعىندا كەتەدى. زامان تالابى، ۋاقىت ەنشىسىنەن قۇر قالماۋ دا سوعان سايادى. سوندىقتان، ۋاقىتقا، زامانعا ءتان جاسارىپ، جاڭارۋ ەۆوليۋتسيالىق تۇردە، بارلىق ۇلتتىق باعىت-باعدارداعى (مادەنيەت،وركەنيەت، ەكونوميكا،ساياسات ت.ب.) ءداستۇر جالعاستىعى ارقىلى جۇرگىزىلۋى ءتيىس.
***
تالانت - ءداستۇرشىل. ءداستۇر تابيعي-تاريحي كاتەگوريا. ول اللانىڭ جازعانى. تالانت تا جاراتقاننىڭ ادامعا بەرگەن قادىر-قاسيەتى. ەندەشە، ونىڭ ەكەۋ ەگىز ۇعىم-تۇسىنىك. ۇلتتىق (حالىقتىق ەمەس) اقىن نە جازۋشى دەۋىمىزدىڭ سىرى سوندا. ابايدىڭ دا، پۋشكينىڭ دە، م.اۋەزوۆ، ل. تولستويدىڭ دا ۇلىلىعى دا سوندا.
***
ءىبىلىس تە تالانتى. بىراق، ونىڭ تالانتى ادام اتاعا وشپەندىلىكپەن قاراپ، كەكشىلدىكتەن تۋعان شايتاني -تالانت.
***
ءبىر ادامدى جاقتىرماۋ، ەڭ ارىسى جەك كورۋ پەندەگە ءتان - زاڭدىلىق، ال، وعان وشپەندىلىكپەن قاراپ، كەكتەنۋ - ادامي قىلمىس. وسى ءبىر قادىر-قاسيەتتەردىڭ سوڭعىسى اقىن-جازۋشىدا بولسا، ونداي قالامگەرلەردىڭ قانداي بولماسىن جازىپ، ايتقانىنا دا كۇدىكپەن قارايمىن. سوندىقتان، قازاقتىڭ «وكپەگە قيسا دا ولىمگە قيمايتىنى»، «ازارى بولسا دا بەزەرى بولمايتىنى»، «الدىڭا كەلسە اتاڭنىڭ قۇنىن كەشى»، «كەكشىل بولما، كوپشىل بولى» وشپەندىلىكتەن ادا، كەكشىلدىكتەن اۋلاق قادىر-قاسيەتتەردىڭ كورىنىسى.
"اباي-اقپارات"
