سوڭعى ۋاقىتتا بىرەۋلەر ۆيرۋستىڭ تاراۋىنا حالىقتىڭ ءوزى كىنالى، ءبىزدىڭ ۇلتتىق داستۇرلەرىمىز كىنالى دەپ كىنالاپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىن. ال ەندى بۇل ۆيرۋس ءبىزدىڭ ەلدە نەگە تەز جانە قاتتى تاراپ، بىردەن پنەۆمونياعا اينالىپ، ءولىم-ءجىتىم كوبەيىپ كەتتى دەگەن ماسەلەگە تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ كورەيىكشى.

قازىر قازاقستاندا ۆيرۋس وزگە ەلدەرگە قاراعاندا قاتتى تاراپ جاتقانى انىق كورىنىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە ءولىم كورسەتكىشى جوعارى پنەۆمونيامەن قاتار تاراۋدا. كوروناۆيرۋس كوبىنە پنەۆمونياعا كوشەدى. بۇنىڭ بارلىعى حالىقارالىق رەيتينگتەردە تىركەلگەن فاكتىلەر. ءتىپتى، بۇل «جۇمباقتى» شەشۋ ءۇشىن ددۇ-دان كوميسسيا كەلىپ تەكسەرەتىندەي حالگە جەتتى.

نەگە بۇلاي بولدى؟ مەنىڭ ويىمشا ماسەلە ورتا ەسەپتەگى ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ دەنساۋلىعىنىڭ السىزدىگى مەن يممۋنيتەتىنىڭ تومەندىگىندە. ويتكەنى ۆيرۋسپەن ەڭ الدىمەن ادامنىڭ يممۋنيتەتى كۇرەسەدى عوي، يممۋنيتەت سالاۋاتتى ءومىر سالتىنان، گەنەتيكادان، سونىمەن بىرگە ەكولوگيالىق ورتا قۇنارلى تاعام، ساپالى سۋ جانە ەڭ باستىسى ادامنىڭ جۇيكە جۇيەسىنىڭ جاعدايىنا بايلانىستى قالىپتاسادى.

ءبىزدىڭ گەنەتيكامىز دۇرىس، سالاۋاتتى ءومىر سالتى، سپورتپەن شۇعىلدانۋ تۋرالى ءجيى جازىپ ءجۇرمىن. قازىر مەن يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋشى فاكتورلار - ەكولوگيا، ساپالى تاماق پەن سۋعا نازار اۋدارتىپ، حالقىمىزدىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايى تۋرالى جازعىم كەلەدى.

1. ەكولوگيا. قازاقستاننىڭ ءار وبلىسى – ەكولوگيالىق اپات ايماعى دەپ ايتسام ەشكىم تاڭقالماس دەپ ويلايمىن. الەمدە مۇنداي ەل جوق. وسكەمەن، تەمىرتاۋ حالقى، قىستا الماتىلىقتار قانداي اۋا جۇتىپ ءجۇر، اۋا ساپاسى اتىراۋدا دا پروبلەما. شىمكەنتتەگى كۇل، قورعاسىن-مىرىش ءوندىرىسىنىڭ قالدىقتارى، قانشاما جىل اشىق ادىسپەن يگەرىلگەن ۋران كەنىشتەرىن ەسكە ءتۇسىرىڭىز. ونداعان جىل ىستەپ تۇرعان كوسمودروم زاردابىن شەككەن قىزىلوردانى ەسكە ءتۇسىرىڭىز. تسيانيدتەن 6 ەسە قاۋىپتى گەپتيلدى ەسكە ءتۇسىرىڭىز. گەپتيل تەك بايقوڭىردا عانا ەمەس، كاپۋستين يار (بقو), سارىشاعان (قاراعاندى), سەنەك (ماڭعىستاۋ), تازعىر جانە تايسوعان (اتىراۋ) جەرىندە دە پروبلەما. الماتى وبلىسى سارىوزەكتەگى جاقىن جانە ورتا قاشىقتىقتاعى زىمىرانداردى قۇلاتۋدى ەسكە ءتۇسىرىڭىز. بۇل تەك مەنىڭ ەسىمە تۇسكەنى عانا. ەكولوگيالىق اپات ءبىزدىڭ حالىقتىڭ يممۋنيتەتىنە قاتىسى جوق دەپ ويلايسىز با؟ قاتىسى بولعاندا قانداي!

سۋدىڭ ساپاسى. وسىعان دەيىن سۋعا قاتىستى ەكى-ءۇش مەملەكەتتىك باعدارلاما بولدى، قانشاما ملرد دوللار اقشا شىعىندالدى، ال، اۋىلداردا ءالى ساپالى سۋ جوق. ال ادامنىڭ اعزاسىنىڭ ءوزى 80 پايىز سۋدان تۇرماي ما؟ ەگەر ول سۋدىڭ ساپاسى ناشار بولسا، قايدان دەنساۋلىق بولادى؟

2. تاماق. بىرنەشە جىل بويىندا حالىقتىڭ ەكونوميكالىق احۋالى قاي دەڭگەيدە ەكەنىن ءبارىڭىز جاقسى بىلەسىز. 196 مىڭ تەڭگە ورتاشا جالاقى – كوروناۆيرۋستان 400 ادام ءولدى دەگەن سياقتى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ كەزەكتى وتىرىگى. جاستار (تەك ولار عانا ەمەس) كوپتەن جۇمىسسىز ءجۇر، جەر لاتيفۋنديستەردىڭ قولىندا. حالىق نەگىزىنەن جوقشىلىقتىڭ كەسىرىنەن تۇتىنۋشىلىق نەسيەمەن وتىر، جالدامالى پاتەر جاعالاپ ءجۇر. ەندى وسى ادامدار كۇندە نە تاماق ءىشىپ ءجۇر دەپ ويلايسىز؟ كوكونىس، جەمىس-جيدەك، ەت، بالىق، دەليكاتەس جەپ ءجۇر مە الدە دوشيراك، جارما، كۇرىش، ۆەرميشەل مە؟ جاۋابىن جاقسى بىلەسىزدەر. حالىقتا كۇندەلىكتى دۇرىس تاماقتانۋعا اقشا جوق! وسىنداي جاعدايدا مىقتى يممۋنيتەت قايدان بولسىن!

سوندىقتان بۇگىنگى ءولىم-جىتىمدەر – حالىق دەنساۋلىعىنىڭ تومەندەۋىنە الىپ كەلگەن سوڭعى ون جىلدىقتاعى جيىركەنىشتى جانە ساتقىن ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ سالدارى.

3. حالىقتىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايى. اي سايىن كرەديتكە تولەيتىن، بالالارعا كيىم اپەرەتىن اقشاسى جوق، قىستا كومىر تۇسىرە الماي وتىرعان، جايىلىم جەرلەر قالتالىلارعا ءوتىپ كەتىپ، مال جاياتىن جەرى جوق وتباسىنىڭ پسيحيكاسىن ەلەستەتىپ كورىڭىزشى! مەن ءتىس ەمدەتۋ، جىل سايىن دەنساۋلىعىن تەكسەرتۋ، كۋرورتقا بارۋ تۋرالى ايتىپ وتىرعان جوقپىن.

ەڭ جامانى ءۇمىت ساۋلەسى جوق! 90-جىلدارى دا قيىن بولدى، بىراق، ءسال شىداساق ءبارى جاقسى بولادى دەگەن ءۇمىت بولدى. قازىر ول جوق. وسىدان كەيىن ءبىز سۋيتسيد، تاستاندى بالالار، اجىراسۋ جونىنەن الەم چەمپيونىمىز... قازىر كوشەدە جاي جولعا تالاسىپ ادام ءبىر ءبىرىن ءولتىرىپ جاتىر. ادامداردىڭ شىدامى تاۋسىلدى. وسىنداي جاعدايدا قايداعى يممۋنيتەت!
ورگانيزمدە ۆيرۋسپەن كۇرەسەتىن كۇش قايدان بولسىن؟

قورىتا ايتقاندا، كوروناۆيرۋستىڭ وسىلاي تەز تاراپ، جىلدام پنەۆمونياعا اينالۋى ەكونوميكا، دەنساۋلىقساقتاۋ، جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ سالاسىنداعى جاۋاپسىز ءارى ساۋاتسىز ساياساتتىڭ، ەل اۋماعىندا وزگە ەلدەردىڭ پوليگوندارىن ورنالاستىرۋعا بايلانىستى بودان كۇيدە وتىرۋىنىڭ، اكىمدەر مەن مينيسترلەردىڭ ءوز قىزمەتىنە ۋاقىتشا دەپ قاراۋى، ءبىر پارتيانىڭ ۇزاق جىل بويى ءماسليحاتتا دا، پارلامەنت پەن ۇكىمەتتە دە مونوپوليا ورناتۋىنىڭ سالدارى.

مۇحتار تايجاننىڭ جازباسى

Abai.kz