كەڭەس اسكەرلەرى دەگەندە «زۇلىمدىق يمپەرياسىنىڭ» شەتەلدەرگە جاساعان قاندى جورىقتارى ەسكە تۇسەدى. كسرو قۇرامىنداعى بودان ۇلتتاردىڭ ەگەمەندىكتى كوزدەگەن كوتەرىلىستەرى مەن قوزعالىستارىن اياۋسىز باسىپ جانىشتاعانى دا ويعا ورالادى. كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ پولشا، فينليانديا (1939), يران (1941), ۆەنگريا (1956), چەحوسلوۆاكيا (1968), اۋعانستان (1979-1989) ەلدەرىنە، الماتى (1986), تبيليسي (1989), باكۋ (1990), ەرەۆان (1990) ت.ب. قالالارىنا جاساعان جورىقتارى مەن جازالاۋ شارالارى ءالى جادىمىزدان وشكەن جوق.

قازاقستاندا كەڭەس ۇكىمەتىن كۇشتەپ ورناتۋ، ۇجىمداستىرۋ، كامپەسكەلەۋ شارالارىنا قارسى كوتەرىلگەن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى جۇزدەپ، مىڭداپ وققا بايلاعان جازالاۋشى اسكەري جاساقتار جانە اشارشىلىق ناۋبەتىنەن باس ساۋعالاپ شەتەلدەرگە بەت بۇرعان قارالى كوشتەردى قىرىپ تاستاعان شەكاراشىلار دا جادىمىزدا. اسىرەسە، 1986 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا الماتىنىڭ ورتالىق الاڭىندا اق قار، كوك مۇز ۇستىندە قانسىراپ جاتقان جىگىتتەر مەن يتكە تالانعان قىزدار كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ زورلىق-زومبىلىعىن ۇمىتا المايدى!

ارينە، كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ قۇرامىندا قازاقستاندىقتار مەن قازاقتاردىڭ دا قىزمەت ەتكەنى راس. الگىندەي سوعىستار مەن شايقاستارعا قاتىسقان جەرلەستەر مەن قانداستاردىڭ ارى مەن قولى تازا دەپ ەشكىمنىڭ كەپىلدىك بەرە المايتىنى دا شىندىق. ءيا، ولار بار بولعانى بۇيرىقتى ورىندادى...

ەندى ولاردى ايىپتاۋ قيىن، ال دارىپتەۋ مۇلدە اقىلعا سىيمايدى! سولاي بولا تۇرا، كەرەكۋ قالاسىندا كەڭەس اسكەرلەرى دارىپتەلىپ، ولاردىڭ قۇرمەتىنە كەشەندى ەسكەرتكىش ورناتىلدى! ءبىر تۇسىنىكسىز جايت، ەسكەرتكىشتىڭ قازاقستاننىڭ كۇنتىزبەسىندە جوق كسرو اۋە دەسانتى اسكەرلەرىنىڭ اتاۋلى كۇنى 2 تامىزدا اشىلۋى. ءدال سول كۇنى كەرەكۋدەگى كەڭەس دەسانتشىلارى قر پرەزيدەنتى ق. توقاەۆتىڭ ەپيدەمياعا بايلانىستى جاريالاعان كارانتين تالاپتارىن اياقاستى ەتە وتىرىپ، ورتالىق كوشەلەردە زاڭسىز شەرۋگە شىقتى! كولىك قوزعالىسىنا كەدەرگى كەلتىرگەن ارەكەتتەرى جۇرگىنشىلەردىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ، پوليتسيانىڭ نازارىنا ءىلىندى.

«بارلىق سوعىستار جانە شايقاستاردىڭ قازاقستاندىق جاۋىنگەرلەرىنە ولاردىڭ ەرلىكتەرى مەن اتاقتارى ءۇشىن! يگىلىكتى ۇرپاقتارىنان»، «ءبىز قاي جەردە بولساق، جەڭىس سوندا!» ءتارىزدى جازبالار جانە كەڭەستىك اسكەري فورما كيگەن جاۋىنگەرلەردىڭ سۋرەتتەرىمەن بەزەندىرىلگەن ەسكەرتكىشتەردە قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمنىڭ ءيسى دە جوق! ءبىر سۋرەتتە ءتىپتى رف قارۋلى كۇشتەرىنىڭ وكىلى بەينەلەنگەن سياقتى. شىنى قوراپ ىشىنە كەڭەس وداعى كەزەڭىندەگى شەكاراشىنىڭ، دەسانتشىنىڭ، تەڭىزشىنىڭ ماڭداي تۇسىنا قىزىل جۇلدىز تاعىلعان باس كيىمدەرى قويىلىپتى.

وسى تۇستا ايتا كەتەيىن، اقسۋ قالاسىندا تەڭىزشىلەرگە ارنالعان مونۋمەنت ورناتىلىپتى. التى قىرلى تۇعىرىنا «بالتيسكي فلوت»، «چەرنومورسكي فلوت»، «تيحووكەنسكي فلوت»، «سەۆەرنىي فلوت»، «كاسپيسكايا فلوتيليا» دەگەن سوزدەر ورىس تىلىندە جازىلعان! بۇدان بۇل مونۋمەنتتىڭ كەڭەس وداعى تەڭىز فلوتىن دارىپتەۋگە ارنالعان نىسان ەكەنى اڭعارىلادى. ەندى ءبىزدىڭ وبلىستا كەڭەس وداعى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جاياۋ اسكەرلەرى مەن ىشكى ىستەر اسكەرلەرىنىڭ، اسكەري ۇشقىشتارى مەن تانكيستەرىنىڭ، ت.ب. قۇرمەتىنە ەسكەرتكىشتەر ورناتۋ ءىسى قولعا الىناتىن شىعار...

دۇرىسىن ايتساق، وبلىس ورتالىعى مەن قالالارىندا، ءتىپتى اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردە ۇلى وتان سوعىسىندا ەرلىكپەن قازا تاپقان بوزداقتار مەن جەڭىسپەن ەلگە ورالعان جەرلەس مايدانگەرلەردىڭ، سونداي-اق كەڭەس وداعى باتىرلارىنىڭ قۇرمەتىنە تۇرعىزىلعان مونۋمەنتتەر، كەشەندى ەسكەرتكىشتەر، وزگە دە نىساندار از ەمەس قوي. جاس ۇرپاقتى قازاقستاندىق پاتريوتيزمگە باۋليتىن اسكەري جانە بەيبىت شارالار سونداي نىسانداردىڭ جانىندا وتكىزىلۋگە ءتيىستى ەمەس پە!

مەنىڭ ويىمشا، مەملەكەتتىك ساياسات پەن ۇلتتىق يدەولوگيا ءتيىستى دەڭگەيدە جۇرگىزىلمەگەن وڭىردە كەڭەس دەسانتشىلارى ۇيىمىنىڭ، كەڭەس وداعىن كوكسەيتىن اسكەري قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ مۇرات-مۇددەسى جوعارى تۇرادى...

PS: مەملەكەتشىلدىك ۇستانىمداعى وبلىستىق قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ءبىرى جانە وتانشىل ازاماتتار ماقالادا باياندالعان ماسەلەلەر جونىندە وبلىس اكىمى، وبلىس پروكۋرورى، ۇقك وبلىستىق دەپارتامەنتى مەن وبلىس پوليتسيا دەپارتامەنتى باسشىلارىنىڭ اتىنا ءوتىنىش حات تاپسىردى.

ارمان قاني

Abai.kz