سوڭعى كەزدەرى حالىقارالىق قاتىناستاردا كوپتەگەن پىكىرتالاستاردىڭ تۋىنا ارقاۋ بولعان «ەۋرازيالىق وداق» يدەياسى جاندانا باستادى. 1994 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى ۇسىنعان بۇل يدەيا وسى كۇنگە دەيىن تەك پىكىرتالاس پەن ءسوز جۇزىندە عانا قالىپ كەلدى. الايدا ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ سوڭىنا تامان بۇل يدەياعا رەسەي پرەمەر-ءمينيسترى ۆ.ءپۋتيننىڭ باسا نازار اۋدارۋى وسى تاقىرىپتى تەرەڭدەتە ءتۇستى. قازاقستان باسشىسىنىڭ يدەياسىن ءوز يدەياسىنداي ۇسىنىپ، وعان رەسەيدىڭ سىرتقى ساياساتىنا، مۇددەسىنە ساي ءوڭ بەرگەن ول «ەۋرازيالىق وداق» يدەياسىنىڭ ومىرشەڭ جانە جاسامپاز قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەنىن مالىمدەدى. قازىرگى تاڭدا وسى باعىتتا قارقىندى ءىس-شارالار اتقارىلىپ جاتىر. ماسەلەن، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ باسىنان قازاقستان، بەلورۋسسيا جانە رەسەيدىڭ اراسىندا كەدەندىك وداق قۇرىلدى. 2012 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىك قۇرىلعالى جاتىر. مۇنىڭ ءبارى ەۋرازيالىق وداقتى قۇرۋعا باستايتىن جول دەۋگە بولادى.

سوڭعى كەزدەرى حالىقارالىق قاتىناستاردا كوپتەگەن پىكىرتالاستاردىڭ تۋىنا ارقاۋ بولعان «ەۋرازيالىق وداق» يدەياسى جاندانا باستادى. 1994 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى ۇسىنعان بۇل يدەيا وسى كۇنگە دەيىن تەك پىكىرتالاس پەن ءسوز جۇزىندە عانا قالىپ كەلدى. الايدا ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ سوڭىنا تامان بۇل يدەياعا رەسەي پرەمەر-ءمينيسترى ۆ.ءپۋتيننىڭ باسا نازار اۋدارۋى وسى تاقىرىپتى تەرەڭدەتە ءتۇستى. قازاقستان باسشىسىنىڭ يدەياسىن ءوز يدەياسىنداي ۇسىنىپ، وعان رەسەيدىڭ سىرتقى ساياساتىنا، مۇددەسىنە ساي ءوڭ بەرگەن ول «ەۋرازيالىق وداق» يدەياسىنىڭ ومىرشەڭ جانە جاسامپاز قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەنىن مالىمدەدى. قازىرگى تاڭدا وسى باعىتتا قارقىندى ءىس-شارالار اتقارىلىپ جاتىر. ماسەلەن، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ باسىنان قازاقستان، بەلورۋسسيا جانە رەسەيدىڭ اراسىندا كەدەندىك وداق قۇرىلدى. 2012 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىك قۇرىلعالى جاتىر. مۇنىڭ ءبارى ەۋرازيالىق وداقتى قۇرۋعا باستايتىن جول دەۋگە بولادى.

قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتا بەلسەندى ءارى كوپ ۆەكتورلى ساياسات ۇستانعانىن ءماجبۇرلى جانە وڭدى شارا دەپ قابىلداۋعا بولادى. ويتكەنى كەز-كەلگەن ينيتسياتيۆا مەن بەلسەندىلىكتىڭ ارتىندا ءوز مۇددەسىن تۋ ەتىپ ۇستاۋ، ءوز مۇددەسىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتى جاتادى. كەي كەزدەرى كوكەيدى تەسكەن يدەيالاردى، ءدال سول سەكىلدى كۇشتى مەملەكەتتەردىڭ ىقپالىنا ەرىپ كەتپەۋ ءۇشىن ولاردى كوندىرەتىن جاڭا جوبالاردى ۇسىنۋعا تۋرا كەلىپ جاتادى. ەگەر سول باستامانى وزگە ءبىر مەملەكەت قولعا الاتىن بولسا سول مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە كوبىرەك نەگىزدەلگەن باستاماعا اينالا باستايدى. ياعني، يدەيانىڭ بەت-الپەتى وزگەرىسكە ۇشىراي باستايدى. سوندىقتان دا قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتاعى بەلسەندىلىگىنىڭ نەگىزگى ماعىناسىن وسى تۇرعىدان قاراعانىمىز ءجون.

سوڭعى كەزدەرى، وكىنىشكە وراي، ەۋرازيالىق وداق يدەياسى اينالاسىندا رەسەيلىك مامانداردىڭ كوبىرەك جۇمىس جاساپ جاتقاندىقتارى بايقالادى. ەۋرازيالىق وداق بويىنشا تۇرىپ قالعان سەڭنىڭ ۆ.ءپۋتيننىڭ ماقالاسى ارقىلى قوزعالعانى دا جاسىرىن ەمەس. وسىعان بايلانىستى قازاقستاندا دا، رەسەيدە دە، بەلورۋسسيادا دا، ءتىپتى الەمنىڭ وزگە ەلدەرىندە دە ەۋرازيالىق وداق يدەياسىنا بايلانىستى كونفەرەنتسيالار ۇيىمداستىرىلىپ، باسپاسوزدە پىكىرتالاستار مەن ءتۇرلى بولجامدار قىزا ءتۇستى. بىراق ءبىر نارسە انىق. ول - ەۋرازيالىق وداق يدەياسىنىڭ رەسەيلىك ساياساتتانۋشىلاردىڭ ىقپالىمەن جۇزەگە اسا باستاعاندىعى. ەلباسىمىز «يزۆەستيادا» جاريالاعان ءوز ماقالاسىندا ەۋرازيالىق وداقتىڭ استاناسىن استانا قالاسى ەتۋدى ۇسىنعان بولاتىن. الايدا ءۇش ەل باسشىلارىنىڭ كەلىسىمگە كەلۋى ناتيجەسىندە ەۋرازيالىق وداقتىڭ استاناسى نەمەسە ورتالىعى ماسكەۋ بولىپ بەكىتىلدى. سونداي-اق، جاڭا وداقتىڭ ىشىندە ەكونوميكالىق الەۋەتى دە ەڭ جوعارىسى رەسەي. كەيبىر كەلىسسوزدەردى شەشۋدە دە وسى ەلدىڭ سالماعى باسىم بولاتىنىن دالەلدەۋدىڭ قاجەتى جوق.

سوڭعى كەزدەرى ەۋرازيالىق وداقتىڭ قۇرىلۋىنا بايلانىستى فوبياعا نەگىزدەلگەن پىكىرلەر بەلەڭ الۋدا. بۇل پىكىرلەرگە سايكەس ەۋرازيالىق وداقتىڭ قۇرىلۋى كەڭەستەر وداعىنىڭ جاڭا بەت-بەينەدە قايتا ورالۋىنا الىپ كەلەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ازاتتىعانا 20 جىل ەندى تولعان ەلدەردى ەسكى قالپىنا قايتا يتەرمەلەرى انىق. بۇعان سەبەپ كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىن حح عاسىردىڭ ەڭ ۇلكەن قاسىرەتى دەپ باعالاعان ءپۋتيننىڭ يمپەرياليستىك پيعىلدارى دەۋگە بولادى. ياعني، ساياساتتانۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى ءپۋتيننىڭ تمد مەملەكەتتەرىن قايتا بىرىكتىرۋگە ۇمتىلاتىنىن، كسرو-نى قايتا قۇرۋعا تىرىساتىنىن ايتادى. سونداي-اق، ول ءوز ماقالاسىندا ەۋرازيالىق وداققا مۇشە بولاتىن مەملەكەتتەردىڭ دە پوست كەڭەستىك ەلدەر بولاتىنىن قاداپ ايتقان بولاتىن.

قازىرگى تاڭدا ەۋرازيالىق وداققا قارسى شىعۋشىلار ەلدىڭ كوبىنەسە ۇلتتىق-پاتريوتتىق توپتارى دەۋگە بولادى. بۇلار رەسەيدىڭ ىقپالىنا قايتا ۇشىراۋدان قورقۋدا. بىراق وسى كەزدە ۇلتشىلدىققا نەگىزدەلگەن، ياعني ۇلتتىق ماسەلەنىڭ قامىن كۇيتتەۋشى ماسەلەلەردى ء(تىل ماسەلەسى ت.ب.) رەسمي تۇردە قابىلداۋعا مۇمكىندىك تۋدا. ياعني، ەۋرازيالىق وداقتىڭ كەلە جاتقانىن كورگەن ورىستار ازداپ بوساڭسىرى انىق. ولاردىڭ ايتار ۋاجدەرىنە ەۋرازيالىق وداقتىڭ قۇرىلاتىنىن ايتۋ ارقىلى جاۋاپ بەرۋگە دە بولادى.

ەندىگى كەزەكتە ەۋرازيالىق وداقتىڭ قۇرىلۋى تاۋەلسىزدىككە قاۋىپتى مە دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەلىك. ەكونوميكالىق وداقتىڭ قۇرىلۋى ساياسي وداقتىڭ قۇرىلۋىنا ىقپال ەتەدى مە؟ بۇل سۇراققا «ءيا» دەپ بىرجاقتى جاۋاپ بەرۋ قيىن. ويتكەنى كوپ جىلدار بويى ماسكەۋدىڭ ساياسي تۇرعىدان قىسىمىن كورىپ كەلگەن تاۋەلسىز ەلدەر ەكونوميكالىق وداقتىڭ ساياسي وداققا اينالۋىنا جول بەرە قويمايدى. بۇل ماسەلەگە ۇلتشىلدار قاۋىمىنىڭ جانە بيلىكتىڭ مۇددەسى سايكەس كەلمەيدى. بۇعان پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ قۇرامىنا «تاۋەلسىز ويلى» ازاماتتاردىڭ كوبىرەك تارتىلۋى مۇمكىندىگىن ايتۋعا بولادى. وسى ازاماتتار ارقىلى ەۋرازيالىق وداققا بايلانىستى كەيبىر قۇجاتتاردى «قابىلداتپاي تاستاۋعا» بولادى. ويتكەنى پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ قارسىلىعىنا ۇشىراعان كەلىسىمشارتتاردىڭ راتيفيكاتسيالانبايتىنى بەلگىلى. وسى جانە وزگە دە شارالار وداققا مۇشە ەلدەردىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋدىڭ تاپتىرماس قۇرالدارى بولىپ ەسەپتەلەدى.

ەۋرازيالىق وداقتىڭ كەلەشەگى قانداي؟ بۇل وداققا بۇرىنعى كەڭەس مەملەكەتتەرىنىڭ تارتىلۋى اسا ماڭىزدى. ولاي بولماسا بۇل يدەيانىڭ جۇمىسى جەمىستى بولا المايدى. سوندىقتان ەۋرازيالىق وداقتى قۇرۋ ءۇشىن ۋكراينا، وزبەكستان سەكىلدى ءىرى ەلدەردى تارتۋ شارالارىنىڭ جۇرگىزىلەتىنى بەلگىلى. ەگەر بۇل ءىس جاقسى ناتيجە بەرە السا ەۋرازيالىق وداق باتىس الەمىنە تويتارىس بەرە الاتىن ءىرى ورتالىققا اينالا الادى. الەمنىڭ ءىرى ەلدەرى بۇل وداقتىڭ پىكىرمەن ساناساتىن بولادى. الايدا ەۋرازيالىق وداقتىڭ جەمىستى تۇردە جۇمىس جۇرگىزۋى قىتاي مەن ءۇندىستان سەكىلدى ازيالىق الپاۋىت ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىقتا بولۋىنا دا بايلانىستى. سوندىقتان قىتايدى ەۋرازيالىق وداققا قوسىلۋىنا جول بەرمەيتىن رەسەي ءوز كەزەگىندە وسى ەلمەن تىعىز قاتىناستا بولۋدى كوزدەيدى. وسىلايشا ەكونوميكالىق داعدارىستان شىعاتىن ەۋروپا ەلدەرى مەن الپاۋىت قىتايدىڭ اراسىنداعى ترانزيت كوپىرىنە اينالۋى مۇمكىندىگى بار (باتىس قىتاي-باتىس ەۋروپا تاس جولى، پەكين-لوندون جۇردەك پويىز جولى جوبالارى وسى ماقساتتا جاسالىپ جاتقان ءىس-شارالار دەۋگە بولادى). سول سەكىلدى ەۋرازيالىق وداق يدەياسىنىڭ استارىندا كۇشەيگەن قىتاي ەكونوميكاسىنا لايىقتى تويتارىس بەرۋ ماقساتىنىڭ جاتقانى دا جاسىرىن ەمەس. ەۋرازيالىق وداق ءتيىمدى تۇردە قۇرىلا السا، بۇل وداق قىتاي، ءۇندىستان جانە جاپونيا سەكىلدى الىپ ەلدەرمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولا السا وركەنيەت پەن دامۋدىڭ شىن مانىسىندە شىعىسقا اۋىسۋى بولادى.

وسى ماسەلەلەردى تالداي كەلە ءبىزدىڭ بەلسەندى بولۋىمىز، وداق ىسىنە بايلانىستى ءاربىر ىستە تابان تىرەپ ءوز مۇددەمىزگە قىزمەت ەتۋىمىز قاجەت دەي الامىز. ەلىمىز ماماندارىنىڭ كوپتەگەن جىلداردان كەيىنگى پروتسەستەردى بولجاپ، سوعان سايكەس شارالار جاساۋى قاجەت. وسىلاي ەتكەن ەل عانا باقىتقا جەتە الادى. وسى ماسەلە بويىنشا ەلىمىزدىڭ ديپلوماتيالىق كورپۋسى ۇلكەن كۇش جۇمسايدى دەپ سەنەيىك. سونداي-اق، ەل ازاماتتارى دا ءاربىر وزگەرىسكە ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىرىپ، قازاقستاننىڭ كەلەشەك تاعدىرىنا ءوز ۇلەسىن قوسقانى ابزال. ويتكەنى بۇل اتا-بابامىزدىڭ اسىل مۇراتتارىنا لايىقتى جاۋاپ بەرۋ بولىپ تابىلادى. وسىلاي ەتسەك قانا كەلەشەك ۇرپاق الدىندا ءجۇزىمىز جارقىن بولماق!

«اباي-اقپارات»