ماقسات ءتاج-مۇرات: «قازاققا كوپتىڭ ءبىرى ەمەس، كوپ كۇتەتىن جۋرنال كەرەك»
تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىق تويى تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە ورىن العان ايشىقتى ۋاقيعالاردىڭ اتاپ وتىلۋىمەن دە ايشىقتى بولىپ وتىر. سونداي ۋاقيعالاردىڭ بىرىنە وسىدان ون جىل بۇرىن تۇساۋى كەسىلىپ، اقپارات كەڭىستىگىنە قادام باسقان «استانا» جۋرنالىنىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگىن بالار ەدىك. ەلوردانىڭ كەلبەتىن كەستەلەۋدە وزىندىك ورنى بار «استانا» جۋرنالىنا وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن ديرەكتور ءام باس رەداكتور بولىپ تاعايىندالعان ماقسات ءتاج-مۇراتپەن «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى سۇحبات قۇردى.
- ماقسات انەسۇلى، جۋرنال قاشان، قانداي جاعدايدا شىقتى؟
- «استانا» جۋرنالى جوباسى ەلباسىنىڭ ەلدىڭ جاڭا استاناسىن قازاقستان دامۋىنىڭ سەرپىنىنە اينالدىرۋ جونىندەگى ستراتەگيالىق تۇجىرىمداماسى نەگىزىندە، سول كەزدەگى ۆيتسە-پرەمەر يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ باستاماسىمەن، ەلوردانىڭ سول تۇستاعى اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن دۇنيەگە كەلدى. جۋرنالدىڭ العاشقى ءنومىرى 2001 جىلعى جەلتوقساندا جارىق كورگەن، ياعني تاۋەلسىزدىگىمىزگە ون جىل تولعان ۋاقىتتا جانە ارقانىڭ سارشۇناق ايازى، ۇشىرما جەلى كۇشىنە مىنە باستاعاندا دۇنيە ەسىگىن اشقان ەكەن. قازاق ۇعىمىندا انا قۇرساعىنا كۇز بەن قىستا بىتكەن بالا ومىرشەڭ، قۋاتتى بولادى. ون جاستا باليع بوپ وتىرعانىمىز دا سودان شىعار، كىم بىلەدى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىق تويى تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە ورىن العان ايشىقتى ۋاقيعالاردىڭ اتاپ وتىلۋىمەن دە ايشىقتى بولىپ وتىر. سونداي ۋاقيعالاردىڭ بىرىنە وسىدان ون جىل بۇرىن تۇساۋى كەسىلىپ، اقپارات كەڭىستىگىنە قادام باسقان «استانا» جۋرنالىنىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگىن بالار ەدىك. ەلوردانىڭ كەلبەتىن كەستەلەۋدە وزىندىك ورنى بار «استانا» جۋرنالىنا وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن ديرەكتور ءام باس رەداكتور بولىپ تاعايىندالعان ماقسات ءتاج-مۇراتپەن «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى سۇحبات قۇردى.
- ماقسات انەسۇلى، جۋرنال قاشان، قانداي جاعدايدا شىقتى؟
- «استانا» جۋرنالى جوباسى ەلباسىنىڭ ەلدىڭ جاڭا استاناسىن قازاقستان دامۋىنىڭ سەرپىنىنە اينالدىرۋ جونىندەگى ستراتەگيالىق تۇجىرىمداماسى نەگىزىندە، سول كەزدەگى ۆيتسە-پرەمەر يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ باستاماسىمەن، ەلوردانىڭ سول تۇستاعى اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن دۇنيەگە كەلدى. جۋرنالدىڭ العاشقى ءنومىرى 2001 جىلعى جەلتوقساندا جارىق كورگەن، ياعني تاۋەلسىزدىگىمىزگە ون جىل تولعان ۋاقىتتا جانە ارقانىڭ سارشۇناق ايازى، ۇشىرما جەلى كۇشىنە مىنە باستاعاندا دۇنيە ەسىگىن اشقان ەكەن. قازاق ۇعىمىندا انا قۇرساعىنا كۇز بەن قىستا بىتكەن بالا ومىرشەڭ، قۋاتتى بولادى. ون جاستا باليع بوپ وتىرعانىمىز دا سودان شىعار، كىم بىلەدى.
ال وسى جەردە ءبىر ەرەكشەلىككە - جۋرنالدى ون جىلدا ەكى-اق ادام باسقارعانىناۋ باستاعى جوبا بويىنشا «استانا» جۋرنالى جاڭا استانانىڭ كوزايىمىنا، ياعني «ۆيزيت كارتوچكاسىنا» اينالۋى ءتيىس بولعان. ول مىندەت بۇگىندە قانشالىقتى ورىندالدى، ول جاعىن ءتيىستى ورىندار، قالسا وقىرمان ايتا جاتار. ا نازار اۋدارار ەدىم: بەلگىلى قالامگەر-جۋرناليست جۇماگۇل ساۋحات جانە ءوزىڭىز سۇحباتتاسىپ وتىرعان پەندەڭىز. مەملەكەت پاتىمەن شىعاتىن باسىلىمدار جاعدايىندا وسىنىڭ ءوزى ارنايى توقتالاتىنداي جاڭالىق ەمەس تە شىعار. دەگەنمەن، تۇراقتىلىقتىڭ دا وزىنشە ءبىر كورسەتكىش ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل كورسەتكىش «استانا» جۋرنالى دەيتىن اتاۋدىڭ قالىپتاسۋىنا وزىنشە اسەر ەتكەنىن قاداپ ايتۋ ءجون. جۋرنال ءوز تاريحىنىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىندە ەلوردانىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن، جۇعىمدى كەسكىن-كەلبەتىن وتانداستارىمىزعا، شەتەلگە لايىقتى تانىتا العان پاتريوتتىق جانە پوزيتيۆتىك كوڭىل-كۇيدەگى «جىلتىراق باسىلىم» قالىبىندا ەلدەگى جۋرنالدار نارىعىنا ەنىپ، وزىندىك ورىن يەمدەندى. باسىلىمدا ءار جىلدارى ۆلاديمير كوچەنەۆ، ەرعازى اسەمبەكوۆ، تاڭاتار تولەۋعاليەۆ، ءسابيت مالدىباەۆ، سماعۇل راحىمبەك، ايتقادىر تىلەۋوۆ، ايگۇل كەمەلباەۆا، باۋىرجان قاراعىزۇلى، راۋشان مىرزاحمەت، عاليا شىمىرباەۆا، جاننا ويشىباەۆا، كلارا قاماروۆا، ەربول امرەنوۆ، جانار تولەندينوۆا سياقتى بەلگىلى قالامگەر-جۋرناليستەر ەڭبەك ەتتى. تاعدىرىن ءبىر كەزدە جۋرنالمەن بايلانىستىرىپ، كەيىن وزىندىك شىعارماشىلىق جولدارىن تاۋىپ كەتكەن ولاردى جۋىردا شىققان مەرەكەلىك نومىرىمىزدە اتاپ تۇرىپ كورسەتتىك.
- قاي باسىلىم بولسىن باس رەداكتورىنىڭ ىڭعايىندا، ياعني باسشىسىنىڭ تالعام-تۇششىمى، دۇنيەتانىمى مەن دۇنيەتۇيسىگىنە ورايلاس شىعادى عوي. جۋرنالدى باسقارعان سوڭعى ءۇش جىلدا باسىلىمعا نەندەي وزگەرىس اكەلدىم دەپ ويلايسىز؟
- مەن جۋرنالعا گازەتتەن كەلدىم عوي. جۇماگۇل بەردەنقىزى دا سويتكەن. رەداكتسياداعى جۋرناليستەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ دە وتەلەك-توتەلەگى - گازەت. بۇل جاعداي تازا كاسىبي جۋرنال شىعارۋ ىسىندە ءبىراز قيىندىق كەلتىرگەن جانە كەلتىرىپ تە وتىر. قازاقستاندا جۋرناليزم، ياعني جۋرنال شىعارۋ سالاسى الەمدىك ۇردىستەن ارتتا قالىپ قويعاندىعىن وسى مىسالدان دا اڭعارۋعا بولار ەدى. بىزدەگى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتتەرىندە جۋرناليزم وقىتىلمايدى، بولاشاق جۋرنال قىزمەتكەرلەرى ارنايى دايارلانبايدى، ءتىپتى جالپىۇلتتىق جۋرنالىمىز دا جوق، مىنە، وسىنىڭ ءبارى جۋرنال سالاسىن دامىتۋ ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ باسىمدىقتارى قاتارىنا ەنگىزىلمەگەندىگىنىڭ كورىنىسى. سوندىقتان رەداكتورلىق تۇيسىگىمە عانا سۇيەنىپ، ءبارىن باسىنان باستاۋىما تۋرا كەلدى. دەن شياو پين: «سوتسياليزم نە دەگەن سۇراققا ىسپەن عانا جاۋاپ بەرۋگە بولادى» دەمەي مە، سول ايتقانداي، «جاڭا قازاق جۋرنالى قانداي بولۋى كەرەك؟» دەگەن سۇراققا جاڭا قازاق جۋرنالىن شىعارىپ بارىپ جاۋاپ بەرۋ كەرەك بولدى.
وسى جەردە ءوز ىشىمىزدە قالسىن دەپ ايتا كەتەيىن، «وقىلىمدى، ىقپالدى ورىسشا باسىلىمدى قازاقتىلدى جۋرناليست بىلاي تۇرسىن، ءورىستىلدى قازاعىڭنىڭ ءوزى شىعارا المايدى» دەپ جۇرگەن كەيبىر كەراۋىز كەكىرلەردىڭ پىش-پىش سوزىنە ىسپەن جاۋاپ بەرگىم دە كەلدى. سول ويمەن جانە وقىرمانعا ىڭعايلى بولۋى ءۇشىن «استانانى» ەكى تىلدەگى قويىرتپاق قالپىنان ارىلتتىق - بازالىق، قازاقشا بولىگى مەن ورىس تىلىندەگى جاڭا «استانا-پليۋس» قوسىمشاسىن ءبىر مۇقابانىڭ ىشىندە جەكە-جەكە ورنالاستىردىق. ودان باسقا ورىس تىلىندە ايىنا ەكى رەت شىعىپ تۇراتىن «استانا-نيۋس» قوسىمشاسىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى. ول الەمدىك مەديا-كەڭىستىكتەگى Newsweek, Time, Chine news, «وگونيوك»، «يتوگي» سياقتى قازاقستاندا تۇڭعىش شىققان ءتۇرلى-ءتۇستى جەدەعابىل جاڭالىقتار جۋرنالى بولدى. ءسويتىپ ءبىز جاڭا فورماتتاعى جۋرنالدى promotion (نارىققا ەنگىزۋ) كەزەڭىن ءبىر برەندتىك اتاۋدىڭ اياسىنا توپتاسقان ءۇش باسىلىممەن باستادىق. «جۋرنالدىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى سەگمەنتى نەگە ازايىپ كەتتى؟» دەيتىن ىقتيمال زاڭدى سۇراققا وسى جەردە جاۋاپ بەرە كەتەيىن: «استانا-پليۋس» جانە قازىردە ۆەب-پورتالعا اينالىپ جاتقان «استانا-نيۋس» قوسىمشاسىنىڭ ءتىلى ورىسشا ورعىپ تۇرعانىمەن، كونتەنتىنىڭ رۋحى - ۇلتتىق، قۇندىلىعى - يسلامي. مۇنداي قادامعا ءاۋ باستا، باسىلىمدى رەفورمالاۋ بارىسىندا تاڭداپ الىنعان ماقساتتى اۋديتورياعا - قوعامنىڭ ورتا تاراپ جىگىنىڭ، سونىڭ ىشىندە ءورىستىلدى قازاق قاۋىمىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ باردىق. ءوز قازانىمىزدا ءوزىمىز بۇرقىلداپ قايناي بەرمەي، كەيبىر وتكىر پروبلەما، تولعاقتى ويلارىمىزدى ورىس تىلىندە دە ورتاعا سالىپ وتىرۋ كەرەك. بۇل امال وبەكتيۆتى تۇردە 3 ملن «قارا ورىسىمىزدى» مىيلاندىرىپ، ورتامىزعا تارتۋ ىسىنە سەپتەسەدى. جۋرنالىمىزدا ۇزدىك قازاقشا ماتەريالداردى ورىس تىلىنە اۋدارىپ جاريالاپ جۇرگەنىمىز دە سودان.
- بۇگىندە ارقانداي اقپاراتتىق ءونىمنىڭ ومىرشەڭدىگىنىڭ كەپىلى ساپالىق پارامەترلەردى جاقسارتۋ، ياعني «مازمۇن - ساپا - بەزەندىرۋ - جارناما» دەيتىن ءتورت نارسەنىڭ باسىن تەڭ ۇستاۋ عوي...
- بۇل ايتقان ءتورت مۇشەلى انىقتاماڭىز اقپاراتتىق ونىمدەردىڭ ىشىندە اسىرەسە جۋرنالعا كوبىرەك كەلىڭكىرەيدى ەكەن. البەتتە، «استانا» جۋرنالىنىڭ جۇرتتىڭ بارىنە ۇنايتىن دوللار بولۋى شارت ەمەس. قوعامعا ءارتۇرلى اقپارات ءونىمىن ۇسىنۋ - دەموكراتيا تالابى، سونىمەن بىرگە دەموكراتيالىق قوعامدا جۋرنالىڭدى كىسىنىڭ كەۋدەسىنە اۆتومات تىرەپ تۇرىپ تا وقىتا المايسىڭ. دەگەنمەن، وسى وركەنيەتتىك دەموكراتيانى ومىرگە كەلتىرگەن ۋاقىتتىڭ تاعى ءبىر قۇندىلىعى - اركىمنىڭ ءساندى دە سالتاناتتى تۇرۋىنا جاعداي جاساۋى. جاقسى قاعازعا ساپالى ەتىپ باسىلعان، كوركەم بەزەندىرىلگەن ءمىناسار جۋرنالدار بۇگىندە ايتىلمىش ءساندى، سالتانتتى تۇرمىستىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالا باستادى (باسپاحانالىق بوياۋى قولعا جۇقپايتىنداي جاعدايعا جەتكەن كەزدە گازەتتەر دە ءسويتۋى مۇمكىن). سوندىقتان زاماناۋي جۋرنال كىمدى بولسىن سىرت كەلبەتىمەن، ىشكى بەزەندىرىلۋىمەن بىردەن باۋراپ الۋى، ناقتىراق ايتقاندا الىستان «ارباۋى» كەرەك. كەزكەلگەن قالىڭ، مەلجەمدى باسىلىمنان اركىم ءوزىنىڭ ءبىر كەرەگىن تابادى عوي، بۇل جەردە دە ەسەپ وسىعان جاسالعان.
سونىمەن بىرگە مىنا ءبىر ءجايتتى ەسكەرۋ كەرەك. ادەتتە گازەت ءومىردىڭ ءوزىن كورسەتەدى، قوعامدا بولىپ جاتقاندى سيپاتتاپ بەرەدى. ال جۋرنالدا ونى جاساۋشىلاردىڭ دۇنيەنى قالاي كورەتىندىگى، سونىمەن بىرگە قوعامنىڭ قاي ساتىسىندا تۇرسا دا ءبارىبىر ارمان-اڭسارى، قايعى-كۇيىنىشى قارا قابىرعاسىنىڭ استىنداعى قاراپايىم پەندە بوپ قالاتىن ادامداردىڭ ومىرلىك قاجەتتىلىكتەرى، اينالا دۇنيەنى قالاي كورەتىندىگى جانە قالاي كورگىسى كەلەتىندىگى كورىنىس تابادى. سوندىقتان جۋرنالدا بەزەندىرۋ ىسىنە، سونىڭ ىشىندە مازمۇندى (كونتەنتتى) گرافيكالىق-كوركەمدەۋ قۇرالدارىمەن «اڭگىمەلەپ بەرۋ»، «وقىتۋ» ادىسىنە ايىرىقشا ءمان بەرىلەدى. باتىستا جۋرنالدار نەگىزىنەن وسى پرينتسيپپەن شىعادى. ولاردا بىرنەشە عاسىرلىق تاريحى بار باسىلىمدار جۋرنال نارىعىن الدەقاشان ءبولىسىپ العان عوي. بىراق قاي جۋرنال بولسىن ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر ءبىر جابىلادى. نارىققا سوڭ كەلگەن باسىلىمدار الگى ۇيرەنشىكتى سۇرلەۋمەن جۇرگىسى كەلمەيدى، سول ءۇشىن دە ءداستۇرلى ەمەس، جاڭا الەۋمەتتىك جىكتەردى تاۋىپ، ءوزىنىڭ ماقساتتى اۋديتورياسىنا اينالدىرادى. قازىردە الەمدىك جۋرنال كەڭىستىگىنە ءوڭ بەرىپ، ءۇردىس قالىپتاستىرىپ وتىرعاندار دا كونتر-مادەنيەتكە نەگىزدەلگەن الگىندەي فەيشن باسىلىمدار. وقىرمانىن ناق كوزدەپ بارىپ شىعاتىندىقتان اۋديتوريانى بىردەن ارۋاناداي جەتەلەپ، ەلىكتىرىپ اكەتەتىن ولاردا باسىلىمنىڭ نەگىزگى نوۆەللاسىن، باعىتتاۋشى كونتسەپتسياسىن جوبا يەلەرى بەرگەنىمەن، جۋرنالدى كانىگى شەبەرلەر - «ديزاين كورولدەرى» جانە ولار باسقاراتىن ديزاين-بيۋرولار جاسايدى. بىزدە ديزاين جاساۋ ءىسى شىعارماشىلىق ۇدەرىستىڭ قۇرام بولىكتەرى دەپ قارالسا، ولاردا ديزاينەرلەر ءوز سالاسىن، باسۋ پروتسەسىن جەتىك بىلۋمەن قاتار تۇپكى تۇتىنۋشىنىڭ پسيحولوگياسىن دا تەرەڭ يگەرگەن. سوعان ساي ءار ءنومىردى شاحمات پارتياسى سياقتى ابدەن ويلاستىرىپ، ناقپا-ناق جوبالاپ، يلليۋستراتسيالىق قاتاردى باسىلىم كونتسەپتسياسىنا ورايلاستىرا وتىرىپ، ىرىمشىككە ماي قوندىرعانداي ەتىپ شىعارادى. گرافيكالىق ەلەمەنتتەر (فوتو، سلايد، يلليۋستراتسيا جانە سۋرەت) جالاڭ بەزەندىرۋ ءۇشىن ەمەس، ماقالاداعى نەگىزگى ماعىنالىق جۇكتەمەنى الىپ ءجۇرۋ ماقساتىندا قولدانىلادى. بىزدە ديزاينەر ءجۋرناليستىڭ باعىن بايلاسا، باتىستا «ديزاين كورولى» ءجۋرناليستىڭ باعىن اشادى. ول ول ما، ماركەتينگتىك مىندەتتەردى شەشۋگە، باسىلىمنىڭ مادەنيەت كوركەيتۋشىلىك ءرول اتقارۋىنا، سونداي-اق تابىس تابۋىنا تىكەلەي قولعابىس جاسايدى. قۇتىرتىپ تۇرىپ بەرگەن سونداي ماتەريالداردى باجايلاپ وقىساڭ، كوپشىلىگىنىڭ بوتەگەسىندە دانەمە جوق، ولارعا قاراعاندا بىزدەگى كەيبىر جۋرناليستەردىڭ اياقتاي ءجۇرىپ، زەرتتەپ جازعان ماقالالارى اتسا وندىققا تيگىزىپ، سوقسا قاسقىر سوعاتىنداي-اق. الايدا بىزدەگى جۋرنالداردىڭ باسشىلىعى ونداي دۇنيەلەردى جوعارىدا ايتىلعان ديزاينەرلىك شەشىمدەرمەن وقىتۋدىڭ ورنىنا، ادامنىڭ كورگىسى كەلەتىن ارمان-اڭسارلى دۇنيەسىنە قابىستىرۋدىڭ ورنىنا كادۋىلگى ناسيحات، مەمپياردىڭ دەڭگەيىنە دەيىن قۇلدىراتىپ تاستايدى. الەمگە ەرلەر جۋرنالىنىڭ جاڭا ۇلگىسىن تانىتقان Esquire اۋەلدە ماقالالاردىڭ، فوتوگرافيا ەمەس، سۋرەت تۇرىندەگى يلليۋستراتسيالاردىڭ جيىنتىعى بوپ جارىق كورگەن. جۋرنال اقش تاريحىنداعى ەڭ قيراكەزىك، قيىن ۋاقىتتىڭ بىرىندە - وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىندا امەريكان حالقىنا تىعىرىقتان شىعار جولدى كوزاپارا (ۆيزۋالدى) جانە ادەبي تۇردە كورسەتىپ بەرگەن. ەكونوميكالىق كوللاپس جىلدارى بىزدە بىردە-ءبىر جۋرنال الگىندەي مىندەتتى موينىنا الا المادى. اربەردەسىن ارقانىڭ توسىندە استاناداي عاجايىپ قالانى باسپەن ويلاپ سالۋ فاكتىسىنىڭ ءوزى كەرەمەت اڭىزعا، ادەمى ەرتەگىگە اينالۋى كەرەك ەدى. ءبىز وسى ويدى يدەولوگەما دارەجەسىنە جەتكىزە الدىق پا، جەتكىزسەك تە ون ءۇش جىلدا تىم كوتەرىڭكى پافوسىمىزبەن جۇرتتى الدەن جالىقتىرىپ العان جوقپىز با؟! كەيدە ءبىر نارسەنى ەستي-ەستي قۇلاق مەزى بولادى، وقي-وقي كوز جاۋىر بولادى عوي.
- سوندا، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، «استانا» اتاۋى، مىسالى، تەلىپ ايتساق، ماحاببات ءتارىزدى ماڭگى ەرتەگىگە اينالۋى ءتيىس پە؟
- سولاي دەسە دە بولادى. «ۇعىم-ەرتەگى» دەسەك، ودان دا ءدوپ تۇسەر ەدىك. ء(سال ۇنسىزدىك). «ەير-استانا»، «استانا» تەلەارناسى دەگەن اتاۋلاردى ەستىگەن كەزدە ءسىز كوز الدىڭىزعا نەنى ەلەستەتەسىز؟
- ارينە، اۋە كومپانياسى، تەلەارنا ەسكە تۇسەدى.
- حالىقارالىق اۋە كومپانياسى، رەسپۋبليكالىق تەلەارنا. سولاي عوي؟ ياعني «استانا» اتاۋى بۇل كۇندە قالا، ءتىپتى ەلوردا ۇعىمىنان اسىپ، تۇتاس ەلدى بىلدىرەتىن ترەندكە اينالدى دەگەن ءسوز بۇل. مەنىڭشە، «استانا» جۋرنالىن دا وسىنداي جالپىۇلتتىق ترەندكە اينالدىراتىن ۋاقىت كەلدى. بىلە بىلگەنگە، «استانا» - ءوزىنىڭ دۇنيەگە كەلۋ تاريحى بويىنشا ەلوردادا ءبىرىنشى بولىپ تىركەلگەن العاشقى رەسپۋبليكالىق جۋرنال. ءبىز مۇنى وتە ماڭىزدى ءارى شاقىرتقى بەلگى دەپ بىلەمىز. قۇبىلىس رەتىندە ۇلتتىق يدەيا ءرولىن اتقارا الاتىن استانانى رەداكتسيالىق ورتالىقتارى ەل جۇرەگىندە ورنالاسقان رەسپۋبليكالىق جۋرنالدار جۇيەسىنسىز كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ءوزىڭىز دە بايقاپ جۇرگەن شىعارسىز، قازىر بىزدە ءبىر اربا جۋرنال شىعادى. ەكونوميكالىق، ساياساتتانۋ، بيزنەس، وتباسى، كورپوراتيۆتىك، ايەل، ەر، بالالارعا ارنالعان، «گلامۋر»، جارنامالىق، ت.ب. جۋرنالدار بولىپ سالا-سالا تارامدانىپ جاتىر. «تسەنتر ازي»، Exclusive ءتارىزدى ءبىر-ەكەۋىنەن باسقاسى - مازمۇندىق بولىگىن اۆتورلىق ماتەريال رەتىندە ۇسىنىلاتىن ينتەرنەت-جيىنتىق، مودۋلدىك جارناما قۇرايتىن ءدۇبارا باسىلىمدار. بىردە-بىرەۋىن كوپ بولىپ كۇتەتىن ەلدىڭ باس جۋرنالى مارتەبەسىن الىپ جۇرۋگە لايىق دەپ ەرەكشەلەي المايسىڭ. گاپ ماڭدايشاسىنا «جالپىۇلتتىق باسىلىم» دەپ ايقىرتىپ تۇرىپ جازىلعان ەل گازەتى «ەگەمەن» سياقتى ەلدى ۇيىتىپ ۇستايتىن، سالماقتى ءسوزىن سوڭ ايتاتىن، قاي تاقىرىپتى دا ەلدىك تۇرعىدا تۇرىپ، زەرتشىل اقىلمەن بەزبەندەيتىن، حالىققا وي ءتۇسىرىپ، كۇزگى تاڭنىڭ جەلىندەي شيرىقتىراتىن، ءتۇبىرلى ماسەلەلەردى تۇبىرلەپ ويلاپ، تەرەڭنەن تارتىپ كورسەتەتىن ءبىرىنشى جۋرنال جونىندە بولىپ وتىر. فرانتسياداعى Paris Match, اقش-تاعى Time, نەمىستەگى Der Spiegel, رەسەيدەگى «وبششەناتسيونالنىي رۋسسكي جۋرنال» ىسپەتتى ەلدىڭ بەتكە ۇستار جۋرنالى جونىندە بولىپ وتىر. ونداي «دۇشپان كوز» جۋرنالىمىز جوق، 1911 جىلى جارىق كورگەن «ايقاپتان» كەيىن «ءجۇز جىلعى جالعىزدىقتى» باستان كەشىپ وتىرعان جايىمىز بار، بىراق ۇڭىرەيىپ ورنى تۇر. الگى بوس قۋىس-كەۋەكتى بۇگىن ءوزىڭ تولتىرمادىڭ بار ما، نارىعىمىزعا فرانشيز ادىسىمەن الدەن كىرىپ العان «ەۆروپا»، «مەنس حەلس»، «ەكسپەرت كازاحستانا» سياقتى شەتەلدىك الپاۋىت جۋرنالدار «تۇتىنۋشىعا نارىقتا جوق نارسەنى ۇسىنۋ» پرينتسيپىمەن يەلەنىپ قويۋى ابدەن مۇمكىن. جالپى كەشەگى قارجى داعدارىسى سەلدىرەتىپ كەتكەن باق كەڭىستىگىن مەملەكەتتىك ماسس-مەديا ەسەبىنەن شىمىرلاندىرىپ الاتىن قولايلى ءسات - وسى كەز.
- ماقسات انەسۇلى، اڭگىمەڭىزگە قاراعاندا، ءبىزدىڭ ەلدەگى جۋرنالدار ايرىق جولدىڭ ۇستىندە تۇرعان سياقتى عوي. ءبىر جول بار - جاقىن: ۇيرەنشىكتى سۇرلەۋ، ياعني ءبىر سالانى اۋديتورياعا اينالدىرىپ، سول سالاعا قاتىسى بار مەملەكەتتىك ورگاننىڭ ياكي كومپانيانىڭ، نە بيزنەس قۇرىلىمنىڭ كومەگىمەن شىعا بەرۋ، ەكىنشى جول بار - الىس: كامەلەتتەن وزعان ەلدەردىڭ ۇلگىسىمەن سونى سيپاتتاعى، جاڭا تۇرپاتتاعى جۋرنالعا اينالۋ. قازاقستانداعى جۋرناليزم وسى ەكى جولدىڭ قايسىسىنا تۇسەدى دەپ ويلايسىز؟
- مەن بىزدەگى جۋرنال سالاسى بويىنشا جاۋاپ بەرە المايمىن. مەنىڭ قۇزىرەتىم وزىمە تاپسىرىلعان باسىلىممەن شەكتەلەدى. بىراق وسى سالانىڭ توڭىرەگىندە ارقان سۇيرەتىپ جۇرگەننەن كەيىن جان-جاعىڭدى شولىپ وتىرۋعا ءماجبۇرسىڭ، سونداي بىرەر ويىممەن بولىسەيىن.
رۋحاني دۇنيە، زادورنوۆ ايتقانداي، شىنىندا دا «كولباسا ەمەس». دەگەنمەن، شىندىعى سول، الەمدە كوپتەگەن ءىرى باسپا كومپانيالارى جۋرنالدى رۋحاني ازىق بولعاندىقتان جاقسى كورەتىن ادامداردىڭ كومەگىمەن ەمەس، جۋرنالداردان پايدا كورگىسى كەلەتىندەردىڭ ارقاسىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىر. 2010 جىلعى ەڭ باقۋاتتى ادام كانادالىق مەدياماگنات كارلوس سليم دەپ تانىلۋى تەگىن بولماسا كەرەك (74 ملرد $, ال بەلگىلى بيلل گەيتس 56 ملر $-مەن ەكىنشى ورىنعا سىرعىدى). مۇنداي ءىرى كوممەرتسيالىق جۋرنال جوبالارىنا قارجى سالعان ينۆەستورلار جارنامادان، ساتۋدان تۇسەتىن پايداعا ەسەپ جاسامايدى، بۇل ينۆەستيتسيالار جوبانىڭ كاپيتالدانۋىنىڭ ارتىپ، اكتسيا تۇرىندە ساتىلۋىنان تۇسەتىن پايدانى كوزدەيدى. باق كوسموپوليتتىك سالا عوي: رەسەي باتىستان الادى، ءبىز رەسەيلىكتەردەن كوشىرەمىز دەگەندەي. ءدال سول باتىستىق ۇلگىدەگى حالىقارالىق «سنوب» جوباسىنا ورىس وليگارحى ميحايل پروحوروۆ باستاپقى كەزەڭدە 50 ملن $ قۇيعان، جوبا ءوزىن-ءوزى اقتايتىن «نولدىك» كەزەڭىنە بىرنەشە جىلدان سوڭ، تاياۋدا عانا اياق باستى. سوعان قاراماستان جوبانى جاساۋشىلارعا، سونىڭ ىشىندە تۇراقتى ديزاين-بيۋرو مەن اۋتسورسينگ ارقىلى تارتىلعان ماماندارعا تولەنەتىن جالاقى مەن سىياقىنىڭ مولشەرى اقش-تىڭ ايلىق جۋرنالدارىنىڭ دەڭگەيىن نەگىزىنەن ساقتاپ كەلەدى. ال قازىردە «ۇلى» دەيتىن ساناتتاعى امەريكان جۋرنالدارىن شىعارۋ تاپسىرىلعان كانىگى ماماندارعا تولەنەتىن سىياقى ءبىزدىڭ ءۇش ۇيىقتاساق تۇسىمىزگە كىرمەيدى. ونداي جۋرنالدار ءبىر-بىرىنە مۇلدە ۇقسامايدى، ارقايسىسى وقىرماندارى شىعۋىن كۇتىپ جۇرەتىن وزىنشە ءبىر الەم. ولاردا قوعامداعى جاڭا قۇندىلىقتار وزگەشە تاسىلدەرمەن ناسيحاتتالادى، بيزنەس-جوبا رەتىندە پايدا اكەلۋمەن قاتار «ەل بىرەۋ، ۇلىس ورتاق» دەيتىن يدەولوگيا مۋلتيناسىلدىك ورتانىڭ ساناسىنا بىلدىرمەي سىڭىرىلەدى، ينتەرنەتپەن ميى اينالىپ قالعان قوعامعا ءبىر كەزەك تاسقا باسىلعان ءسوزدى ەرىكسىز وقىتىپ، ويلاۋ جۇيەسىن ۇشتاپ، تانىم كوكجيەكتەرىن كەڭەيتىپ تە جاتادى. سودان دا بولۋى كەرەك، قازىر باتىستا جۋرنالدارعا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتۋ گازەتتەرگە قاراعاندا ارتىپ كەلەدى. پارادوكس سياقتى: جۋرنالدار تۇگەلدەيىن جەكە مەنشىكتىڭ قولىندا، سويتە تۇرا وكىمەت جەكەنىڭ جۋرنالىن جازىلىم بويىنشا تاراتۋ ىسىنە ناقتى كومەك بەرىپ وتىر. مۇنداعى لوگيكا مىنادا: جەكە مەنشىك جۋرنالدار «نولدىك» كەزەڭدە پايدانى جارنامادان تۇسىرەتىنى بەلگىلى، ال جارناما بەرۋشىلەر جۋرنالدىڭ تۇتىنۋشىنىڭ قولىنا ۋاقتىلى تيۋىنە ەرەكشە ءمان بەرەدى. سول سەبەپتى باسپاگەر تۇراقتى وقىرماندار قاتارىن كوبەيتىپ وتىرۋعا مۇددەلى، وسى ماقساتتا شەتەلدە جۋرنالعا جازىلۋ باعاسىن ارزانداتىپ، كەرىسىنشە بولشەك ساۋداداعى باعاسىن قىمباتتاتىپ وتىرادى. اقش-تا جۋرنالداردىڭ 85%-ى جازىلىم بويىنشا تارايدى، بولشەك ساۋداعا 15%-ى عانا تۇسەدى. باسىلىمدى جەتكىزۋ شىعىنىن شىعارۋشى تولەگەنىمەن، ۇكىمەت پوشتا تاريفتەرىن قاتاڭ باقىلاۋعا العان. ماسەلەن، جەتكىزۋ ءىسى پوشتا ءۇشىن شىعىن ەكەندىگىنە قاراماستان، اقش كونگرەسى پوشتا تاريفتەرىن قىمباتتاتۋدى زاڭمەن شەكتەگەن. ال فرانتسيا وكىمەتى پوشتا قىزمەتىنە جەكە مەنشىك جۋرنالداردى تاراتقانى ءۇشىن سۋبسيديا بەرەدى. گەرمانيادا پوشتاعا وسىنداي قىزمەتى ءۇشىن قوسىلعان قۇن سالىعى سالىنبايدى.
باتىستا جۋرنال تاراتۋدىڭ باسقا بالاما تۇرلەرى دە كەڭىنەن قولدانىلادى. ايتالىق، پوشتا قىزمەتى قىمبات، تاراتۋ ءىسى مەملەكەت تاراپىنان رەتتەلمەيتىن ەلدەردە كۋرەرلىك قىزمەت كومەگىمەن جەتكىزۋ، ادرەستىك تابىستاۋ، تيكەتينگ سياقتى تاسىلدەر پايدالانىلادى. اۆستراليادا جۋرنالدى Coca-سola-نىڭ شولمەگىنە وراپ ساتاتىن دا ءادىس بار.
جالپى باتىستا نارىق زاڭدارى ءبارىن دە رەتتەيدى، سونىڭ ىشىندە جەكە مەنشىك اقپارات قۇرالدارى تازا ءوز قوڭىن ءوزى كوتەرەدى دەيتىن پىكىر - بەكەر ءسوز. ولاردا ءباسپاسوزدى تاراتۋعا جاناما قولداۋ جاساۋدان باسقا كامەلەتكە تولعان جاستاردى گازەت-جۋرنالدارعا تەگىن جازدىراتىن ارنايى باعدارلامالار بار. شىعىننىڭ جارتىسىن وكىمەت كوتەرەدى، قالعانىن باسپا كومپانياسى تولەيدى. فرانتسيادا مادەنيەت جانە بۇقارالىق كوممۋنيكاتسيا مينيسترلىگى تاراپىنان 2009 جىلدان بەرى «ماعان سىيلاعان گازەت» دەگەن اتپەن وسىنداي اكتسيا جۇيەلى تۇردە وتكىزىلىپ كەلەدى. اكتسيانىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە عانا جاستاردان 300 مىڭداي تاپسىرىس تۇسكەن، ونىڭ 200 مىڭى تەگىن ابونەمەنتكە يە بولعان. بىلتىر وسىنداي اكتسياعا 62 فرانتسۋز گازەتى قاتىسقان، وكىمەت اكتسيانى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن 3 جىلعا ارناپ 15 ملن ەۆرو بولگەن. ال بىزدەگى بيلىكتىڭ باق-قا قولداۋ كورسەتۋى جىلما جىل تەندەر نە تىكەلەي قارجىلاندىرۋ ارقىلى بەرەتىن قارجىمەن شەكتەلىپ وتىر.
جالپى تيراج-باسىلىم ءۇشىن نەگىزگى كورسەتكىش دەپ كەسىپ-ءپىشىپ ايتۋعا دا بولمايدى. باتىستا تارالىمى از، ىقپالى كۇشتى جۋرنالدار بار. ولار باسپاسوزگە جازىلۋ ماسەلەسىندە ءبىز سياقتى ناۋقان تۋعىزىپ جاتپايدى، وقىرماندى باسىلىمعا كوزگە كورىنبەيتىن نازىك تەتىكتەردى نازىك بۇراپ الىپ كەلەدى. دەيتۇرساقتا ءبىز بىلتىر جازىلىم بويىنشا دۇنيەجۇزىلىك مەديا-تاجىريبەنىڭ كەيبىرەۋىن وزىمىزدە سىناپ كوردىك. جۋرنالعا جازىلىم باعاسىن ارزانداتۋ ارقىلى تۇراقتى وقىرمان سانىن الدىڭعى جىلدارداعى مەجەدەن اسىردىق. بۇگىندە جۋرنالدى جازدىرتىپ الاتىندار جالپى تارالىمنىڭ 30%-ىن قۇراپ وتىر. دۇنيە ءجۇزى بويىنشا مەرزىمدى ءباسپاسوز ءار جىلى تيراجىنىڭ 2%-ىن جوعالتىپ كەلە جاتقان قازىرگىدەي كەزدە مۇنىڭ ءوزى ءتاپ-ءتاۋىر كورسەتكىش. تيراجدىڭ قالعان بولىگى استانا مەن الماتىدا ادرەستىك تابىستاۋ جولىمەن تارالادى، پرەزەنتاتسيالىق نەگىزدە استانا-الماتى باعىتىنداعى «تۇلپار» پويىزىنا جانە حالىقارالىق استانا اۋەجايىنىڭ تەرمينالدارىنا قويىلادى. نارىق جاعدايىندا، ارينە، ىسىراپ، بىراق بۇل قادامعا ناقتى قاجەتتىلىكتەن - جاڭا فورماتقا كوشكەن باسىلىمدى كەڭىرەك تانىستىرۋ ءۇشىن جانە جارناما بەرۋشىلەردىڭ تالاپ-تىلەگىن ەسكەرە وتىرىپ بارىپ وتىرمىز.
«استانا» مەملەكەتتىك جۋرنال بولعانىمەن، نارىق زاڭدىلىعىنا سايكەس قارجىنىڭ ءبىر بولىگىن ءوزىمىز تابۋىمىز كەرەك. بىراق بىزدەگى جارناما ساياساتى «باسىلىمدى كوممەرتسيالاۋدى مازمۇن مەن ساپاعا زيانىن تيگىزبەيتىندەي ەتىپ جۇرگىزۋ» پرينتسيپىنە نەگىزدەلگەن. بىرىڭعاي پايدا تابۋ نيەتى باسىلىم باسشىلىعىنىڭ باستاماشىلدىعىن كەمىتەتىندىگىن، جاڭا يدەيا، سونى وي ءورىسىن تۇسايتىندىعىن تاجىريبە كورسەتىپ ءجۇر. جۋرنالداعى ماراپاتشىلدىق، اسىرە ماقتاۋلار، ارجاعىنان تيىن-تەبەننىڭ قۇلاعى ءۇرپيىپ كورىنىپ تۇراتىن دۇنيەلەر وقىرمان كوڭىلىن باسىلىمنان ءبىرجولا سۋىتىپ جىبەرۋى مۇمكىن. نەگىزىندە ءبىزدىڭ جۋرنالدىڭ برەندىن نىعايتۋ ءىسى قارجىلىق داعدارىسقا تۇسپا-تۇس كەلىپ قالدى. ال بۇل جىلدارى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا جارناماعا شىعاتىن شىعىن 10% ءتۇسىپ كەتتى عوي. دەگەنمەن، الەمدىك مەديا-تاجىريبە داعدارىس كەزىندە كليەنتكە يە بولۋدىڭ ءادىس-امالدارى دا وزگەرىسكە ۇشىرايتىنىن كورسەتتى. جاھاندىق جانتالاس جارىستا جارناما بەرۋدىڭ مودۋل ءتارىزدى توتە تۇرلەرى بىرتە-بىرتە قالىپ، وقىرمان ءوزى دە بايقاماستان جۇتا سالاتىن ادەمى قاعازداعى ۋاق كامپيت سياقتى PR-ماقالالاردىڭ، «جاسىرىن» جارنامالاردىڭ موينى وزا باستادى. شەبەر قول وسى پىشىندەگى جارنامانى تاقىرىپ ىڭعايىنا قاراي ءنومىردىڭ فيلوسوفياسىنا ۇشتاستىرىپ جىبەرگەن بولسا، نەمەسە كەيبىر ۇلكەن جۋرنالدار قولدانىپ جۇرگەندەي، كونتەنتتى مودۋلدىك جارناما تاقىرىبىنا سايكەستىرە بەرسە، ەكى اساپ، بيگە شىعۋعا بولار ەدى. بۇدان بۇرىنعى «جەڭىل اقشانىڭ» زامانى كەزىندە جارناما ساياساتىن ءوستىپ جىنتىكتى جۇرگىزۋگە مۇقتاجدىق جوق ەدى، جارنامانىڭ شىن باعاسى ەندى ايقىندالىپ كەلەدى. مەنىڭشە، بولاشاقتا بىزدە جارناما نارىعىن ءىرى جارناما بەرۋشىلەر قۇرايدى، سوعان سايكەس نەگىزگى جارناما ايماعى ەلەكتروندى قۇرالدارعا (ون-لاين جارناما، بەينەجۋرنالدارعا) اۋىسۋى مۇمكىن، بىراق قاعاز تۇرىندەگى جارناما كوپكە دەيىن ىرگەسىن بەرە قويماس. تاعى دا «سنوب» جوباسىنان مىسال كەلتىرسەك، جۋرنالداعى جارناما بىلتىرعا قاراعاندا 69% كوبەيگەن. سايتتاعى جارناما ەكىنشى ورىندا. وسى جاعدايدى ساراپشىلار پىكىرىمەن نىعايتار بولساق، اقپارات جەتكىزىپ قانا قوياتىن مەرزىمدى ءباسپاسوز، ءبىر كەزدە موبيل تەلەفوننىڭ پەيدجەردى قىلعىتىپ قويعانى سەكىلدى، تاياۋ بولاشاقتا ينتەرنەتكە «جۇتىلىپ» كەتۋى عاجاپ ەمەس، ال ادامنىڭ ءومىرىن كوركەم سۋرەتتى ەتىپ، وزگەشە تاسىلمەن كوزاپارا كورسەتەتىن جۋرنالدار ءوز عۇمىرىن توقتاتپايدى، الداعى ەلەكتروندىق رەۆوليۋتسيانىڭ سىنىنان تاسپاداي ءورىلىپ، تاقتايداي سىدىرىلىپ امان شىعادى، دەپ وتىر ماماندار. رەيتينگتىك زەرتتەۋلەر دە وسىنى راستايدى. ءبىر مىسال. سوڭعى جىلدارى اقش-تاعى The Wall Street Journal تانىمالدىلىق جاعىنان اقپارات اگەنتتىكتەرىن (USA Today), گازەتتەردى (The New York Times) ارتقا تاستاپ، ءبىرىنشى ورىنعا كوتەرىلدى. وسى ارا باق سالاسىندا كىم وزادى، كىم قالادى دەگەن ماسەلەنى تاراتىپ تالداپ وتىراتىن جەر بولماسا دا، كەيبىر ويلارىمىزدى ورتاعا سالا كەتەيىك.
انادا ەۋروپالىق جۋرناليستەرمەن وتكەن ءبىر كەزدەسۋدە باسپاسوزدە ىستەيتىن ولار قازىردەن باسقا جۇمىس قاراستىرىپ جۇرگەندەرىن، ەندى بىرەر جىلدا ينتەرنەت قاعازداعى اقپارات ونىمدەرىن ءبىرجولا ىعىستىرىپ شىعاراتىنىن اشىق ايتتى. شىنىندا دا بۇل جاعداي تالايدىڭ باسىن كادىمگىدەي قاتىرىپ وتىر. ءتىپتى گازەتتى ايران سياقتى شىعارىپ، دۇكەندەردە ساتۋدى، نە بولماسا وقىپ بولعاسىن جەپ قوياتىن ءتاتتى ءدام تۇرىندە شىعارۋدى ۇسىنىپ جاتقاندار دا جەتەرلىك. قالاي دەسەك تە ءبىر نارسەنىڭ باسى اشىق قوي دەپ ويلايمىن: ينتەرنەت نەگىزىنەن اقپارات جەتكىزەدى، ال قوعامدا اقپاراتتى سول كۇيىنشە قابىلداپ قويماي، اۆتورلىق ترانسفورماتسيا، ينتەرپرەتاتسيا ارقىلى قورىتىلىپ شىعاتىن كەڭىرەك نۇسقاسىنا قاجەتتىلىك بار بوپ تۇرعاندا ياكي گازەت رەداكتسيالارىندا كاسىبي شەبەر جۋرناليستەر وتىرعاندا گازەتتەر شىعا بەرەدى. جۋرنال تۇپتەلەتىندىكتەن كىتاپ، ال قالعان جاعىنان گازەت، تەك «ادەمى كيىنگەن»، الدەقايدا تارتىمدى گازەت.
ەندى جوعارىدا ايتىلعان ەكى تاراۋ جولعا كەلەيىك.
111 جىلدىق تاريحى بار تانىمال «وگونيوك» جۋرنالى رەسەيدەگى ساياسي احۋالعا جانە نارىق جاعدايىندا قولدان قولعا وتۋىنە بايلانىستى فورماتىن سوڭعى 25 جىلدا 10 رەت وزگەرتتى. كوروتيچتىڭ كەزىندە جۋرنال قانداي بولعانىن بىلەسىز: بۇل جىلدارعى «وگونيوكتىڭ» پۋبليتسيستيكاسى ناعىز دەموكراتيا مەكتەبىنە اينالدى، نومىرلەردىڭ قولقا-جۇرەگى اشكەرەلەۋ ماتەريالدارىنان تۇردى. ال 1991 جىلعى لەۆ گۋششين كەزەڭىنەن باستاپ باسىلىم نارىق جاعدايىنا بەيىمدەلۋگە كوشتى، بۇل كەزەڭدە ول باتىستىق ستاندارتتارعا جاقىندادى. ۆلاد ۆدوۆين رەداكتورلىق ەتكەن جىلدارى جۋرنال كونتەنت جاعىنان كوپ وزگەرمەگەنىمەن، يلليۋستراتسيالىق مۇمكىندىكتەردى بىرقانشا كەڭەيتتى. 2005 جىلدان 2009 جىلعا دەيىن ۆيكتور لوشاك باسقارعان كەزەڭدە جۋرنال قولدانبالى-تۇتىنۋشىلىق اقپارات بەرۋمەن قاتار قوعام ساناساتىن بەدەلدى تۇلعالاردىڭ وي-پىكىرلەرىنە كوپتەپ ورىن بەردى. رەسەيلىك زيالي قاۋىم وكىلدەرىنىڭ كولەمدى ماتەريالدارى گرافيكالىق ەلەمەنتتەرمەن ادىپتەلىپ، بەزەندىرىلىپ جاريالاندى.
مۇنىڭ ءبارىن نەگە تاپتىشتەڭكىرەپ ايتىپ وتىرمىن؟
بايقاعانعا، بىزدەن موينى وزىق رەسەي جۋرنالدارىنىڭ ءوزى باتىستىق ۇلگىگە بىردەن باس قويماي، اۋديتورياسىنىڭ كوڭىل-اۋانىمەن ەسەپتەسىپ، اتتامالاپ، ساتىلاپ كوتەرىلىپ كەلەدى. كوبىنەسە ءحىح عاسىرداعى كۇمىس عاسىر ادەبيەتىنىڭ دەڭگەيىندە قالىپ قويعان، ءارى پاتريوتتىق كوڭىل-كۇيى ءاماندا جوعارى جۇرەتىن، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءوزىن وتە جاقسى كورەتىن ورىس قوعامىنا تولىقتاي الەمدىك ۇدەرىستەرگە لايىق جۋرنال ۇسىنۋ ەرتەلەۋ ەكەنىن رەسەيلىك ستارتاپ-مەنەدجەرلەر جاقسى ءتۇسىنىپ وتىر. سوندىقتان ونداعى جۋرنالدار نەگىزىنەن داستۇرشىلدىك پەن جاڭا ءستيلدىڭ ورتاسىن تەڭ ۇستاۋعا تىرىسادى. وسى نەوكونسەرۆاتيۆتىك قالىپتاعى جۋرنالداردىڭ ساياساتى مىناعان سايادى: وقىرمان اۋديتورياسىن ناقتى بەلگىلەۋ، شامالى كونسەرۆاتيۆتىك رەسمي رەڭك ارالاسقان تازا ادەبي ءتىل، قاتاڭ ساقتالاتىن رۋبريكاتور مەن بلوكتىق جۇيە، مىندەتتى يلليۋستراتسيالىق قاتار جانە تۇراقتى بەتتەۋ ءتارتىبى. نەگىزگى مازمۇندىق كونتەنتى: اقپاراتتىق بلوك، تۇتىنۋشىلىق بەتتەر. بىزدەگى «جۇلدىزدار وتباسى» سياقتى قاتارداعى قاراپايىمداردىڭ اراسىندا ءوتۋى توق تارتىپ تۇرعان «پروفاندىق» باسىلىمدار وسى رەسەيلىك قالىپپەن شىعىپ كەلەدى.
وقشاۋ ەۋروپالاسقان رەسەيدە جاعداي وسىلاي بولىپ وتىرعاندا، قازاق سياقتى ءداستۇرلى قوعامعا ءداستۇردى ەلەمەۋ ەكى ەسە قاۋىپتى.
ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟
باجايلاڭقىراپ كوز جۇگىرتسەك، قازىر باتىستاعى تانىمال جۋرنالداردىڭ ءوزى نەوكونسەرۆاتيۆتىك سيپات الىپ بارادى. ولاردا فوتوسەسسيا، فوتوجوبا، ينفوگرافيكا، كوميكس، ت.ب. كرەاتيۆتى گرافيكالىق قاتارعا قوسامجار ادەتتە كىتاپ گرافيكاسىنا ءتان يلليۋستراتسيا (گرافيكالىق سۋرەتتەر، كەسكىندەمە) كەڭىنەن قولدانىلادى. ءتۇرلى-ءتۇستى، سلايد فوتوگرافيانى جيناستىرىپ قويىپ، باياعى اق-قارا فوتوسۋرەتكە اققۇلا كوشىپ العاندارى دا بار. بىراق ونى سول قالپىندا بەرە سالماي، فوتو-شوپپەن سۇزگىلەۋ (فيلتراتسيا) ارقىلى وڭەيتىپ ۇسىنادى. نەمەسە مۇلدەم وڭدەمەي، سول كۇيىندە، ءىرى پلاندا جاريالاۋ ارقىلى وزىندىك بەت-بەينەسىنەن جاساۋ دا ءبىر جوسىن. ىشكى بلوكتاردا باياعى گازەتي وفسەت قاعازىن پايدالاناتىن، سونىمەن بىرگە مۇقابادا بەسىنشى فانتوم بوياۋ، ۋنيفلاك سياقتى پوليگرافيالىق جەتىستىكتەردى باتىل قولدانىپ جۇرگەن باسىلىمدار دا ۇشىراسادى. باتىس جۋرنالدارى وسىلايشا ەسكى مەن جاڭانىڭ اراسىنداعى توقسان تاراۋ جولمەن ەرسىلى-قارسىلى ساپىرىلىسىپ جاتسا دا، ولاردىڭ نەگىزگى تاقىرىبى، كونتەنتى - ادامنىڭ دارا بولمىسىن، وزىندىك تىرشىلىك تاقىرەتىن تامىرشىداي تاپ باسىپ، ىشىنەن قازىپ كورسەتۋ (ينسايد) ءادىسى وزگەرمەيدى.
قازاق ءجۋرناليزمىنىڭ الدىندا تۇرعان ەكى تاراۋ جولدىڭ الىس تا بولسا جاقىنى، قيىننان تابار قىمباتى، مەنىڭشە، جوعارىدا ءوزىمىز سانامالاپ وتكەن فورمات. ىزدەنسەك، كوپ بولىپ جۇمىلساق، ءداستۇرلى جۋرناليزم مەن الەمدىك ىنسانيات پىسكەن استاي دايارلاپ قويعان تاجىريبەنىڭ اراسىنان ۇناسىمدى ۇلتتىق ۇلگى پىشۋگە بولادى. ايتتى-ايتپادى، ەكونوميكادا رەسەيدى اتتاپ ءوتىپ، كوپ نارسەنى باتىستىڭ وزىنەن الىپ وتىرمىز عوي (مىسالى، «ءبىر تەرەزە» پرينتسيپىمەن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى نەمەسە قۇرىلىس ستاندارتتارىن بەلگىلەيتىن «ەۆروكودتار»).
وسى تۇرعىدا تۇرىپ ايتساق، «استانا» جۋرنالى نەوكونسەرۆاتيۆتىك باعىتتاعى، پافوستىق ەمەس، كونتسەپتۋالدىق ىڭعايداعى، مازمۇنى ۇلتتىق، كونتسەپت-ديزاينى باتىستىق جالپىۇلتتىق جۋرنالعا اينالۋى ءتيىس. اتوي ءسوزى ءبىر كەزدەگى Paris Match جۋرنالىنىڭ «سارابدال ءسوز، ەستەن تاندىرارلىق فوتو» دەيتىن سلوگانى سياقتى اتويلاپ تۇرسا، كانى. مۇنداي جۋرنالدى شىعارۋ وتە قيىن شارۋا، بىراق بىزگە بۇدان وزگە جول جوق سياقتى بوپ كورىنەدى دە تۇرادى.
- نەگە قيىن تيەدى دەپ ويلايسىز؟
- سيپاتىن جوعارىدا ءوزىمىز اتاپ وتكەن جۋرنالدىڭ ۇجىمى قالاي بولعاندا دا ءداستۇردى كرەاتيۆپەن ۇشتاستىرۋ ءىسىن جۋرنال ءوندىرىسىن توقتاتپاي، رەالدى ۋاقىت تۇزىمىندە اتقارۋى كەرەك. ونى ايتاسىز، يميدجدىك جۋرنالدىڭ ۇيرەنشىكتى فورمۋلاسىن وزگەرتەمىز دەپ تالاپتانعانىمىزعا، مىنە، ءۇش جىلعا تاقادى، ال كوزدەگەن بيىگىمىز ساعىمشا كوتەرىلىپ، جەتكىزەر ەمەس. قولعا العان سوڭ ەندى انتەك ىركىلمەۋ كەرەك، دەسەك تە، جىگەرىڭ جاسىپ، تاۋانىڭ شاعىلعان شاقتا ءبارىنىڭ ورنىنا ءبىر ءوزى جۇگىرەم دەپ زورىعىپ ولگەن لومونوسوۆتىڭ تراگەدياسىن دا ويعا ورالتاسىڭ. تۋلايسىڭ دا باستىعاسىڭ، جىلايسىڭ دا جۇباناسىڭ. «وقىرمانى مەن جازعىشى شەڭبىرەك اتىپ تۇرعان «وگونيوكتىڭ» ءوزى جاڭا جاعدايعا بەس جىلدا ارەڭ بەيىمدەلدى عوي» دەپ. يا، ءبارى دە «ادام فاكتورىنا» كەپ تىرەلەدى. ءبىزدىڭ 90-جىلدارداعى كوللاپس كەزىندەگى ۇلكەن قاتەمىزدىڭ ءبىرى - ءباسپاسوز وقيتىن ۇلكەن اۋديتوريامىزدى «كوكساندىققا» بەرىپ قويعانىمىز. كەڭەس كەزىندە قازاق جۋرنالدى گازەتتەن دە كوبىرەك وقيتىن. «مادەنيەت جانە تۇرمىس»، «قازاقستان ايەلدەرى» ءتارىزدى جۋرنالداردىڭ تارالىمى 1970-80 ج. 400 مىڭ دانانى توڭىرەكتەپ تۇرعانى ەستە. ال سول تۇستاعى ەڭ تانىمال «قازاق ادەبيەتى»، «لەنينشىل جاس» گازەتتەرىنىڭ تيراجى ول زامان، قاتەلەسپەسەم، ءجۇز مىڭنان اسىپ جىعىلاتىن. جانە جوعارىداعى جۋرنال وقيتىن جارتى ميلليون قازاق جاي كوزىقاراقتىلار ەمەس، ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسىندا ەستەتيكالىق مۇقتاجى، تالعامى جوعارى كوركەمدىك ورتا ەدى. جۋرنالداردى پارتيانىڭ ساپقا تۇرعىزۋىمەن وقىماعان، وزدەرى كوڭىلدى بوپ جازىلعاندار ەدى. كەيىن قوجىراعان جۋرنالداردان سۋىنىپ، امالسىز تەلەديدارعا اۋىسىپ كەتكەن سول كوركەمدىك ورتانى قايتارىپ الماي تۇرىپ، باسقاشا ايتقاندا، قازىرگى وقىرمان اۋديتورياسىنا باتىستاعىداي ەلەكتورالدىق ءمان دارىتپاي تۇرىپ زاماناۋي ۇلتتىق جۋرنال نارىعىن وركەندەتەم دەۋ، كەشىرىڭىز، اش تۇيەنىڭ كۇيسەۋى بولىپ شىعار ەدى. شىندىق سوندا، «ءجۇز پايىز ءتول ماتەريال ۇسىنۋ»، «وقىرمان ءۇشىن ءوز دارەجەسىن تومەندەتپەۋ، باسىلىمنىڭ دارەجەسىنە وقىرماننىڭ ءوزىن كوتەرۋ» دەيتىن پرينتسيپتەردىڭ ءوزى ەندى بىرەر جىلدا تاريح ەنشىسىنە ءوتىپ جاتسا، تاڭدانۋعا بولمايدى. باق-تا «اۋا-رايىن» بۇرىنعىداي جۋرناليست قانا جاسايتىن، پىكىردى، ويدى باسپا ستانوگىنا، ءتىپتى ينتەرنەتكە وپىرەم وزىمشىلدىكپەن بايلاپ قوياتىن بىرىڭعاي جۋرناليستيكانىڭ كۇنى ءوتىپ، بۇگىندە قالتاسىندا ۇيالى تەلەفونى، قورجىنىندا بەينەكامەراسى بار كەزكەلگەن كىسى «موبيل رەپورتەرگە» اينالا الاتىنداي دارەجەگە جەتتى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەكى تىزگىن، ءبىر شىلبىر ءجۋرناليستىڭ عانا قولىندا بولاتىن زامان ءوتىپ بارادى. ماسەلەن، «سنوب» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋعا بۇگىندە رەداكتسيا جۋرناليستەرىنەن بۇرىن وقىرماندار اۋديتورياسى كوبىرەك قاتىسىپ ءجۇر. قاعازبەن شىعاتىن جۋرنال وقىرماندارى، وعان قوسا جۋرنالدىڭ ۆەب-سايتىنا اي سايىن كىرەتىن 1,3 ملن ادام، ونىڭ سىرتىندا سنوب كلۋبىنىڭ مىڭداعان اككاۋنت مۇشەلەرى الدىمەن سايتقا شىعارىلاتىن ماتەريالدى وقىپ، تۇسىنىكتەمە جاساپ، تالقىلايدى. ونداي ماتەريالدار سول تۇسىنىكتەمە-كوممەنتاريلەرمەن قوسا جۋرنالدىق نۇسقاعا سالىنادى، نە بولماسا ماقالانى جۋرنالعا ازىرلەگەن كەزدە جاريالانىمنىڭ كەيىپكەرلەرىنىڭ ءماتىن جايلى سايتقا جازعان وي-پىكىرلەرى، باسقا كوزىقاراقتى وقىرمانداردىڭ پىكىرى ەسكەرىلەدى. ايتۋلارىنشا، تاقىرىپتى جۋرناليستەن دە تەرەڭ بىلەتىن، جەتىك يگەرەتىن وقىرماندار بار ەكەن. وسىلايشا ينتەرنەت ارقىلى اۋديتوريامەن بايلانىسۋ ونەرى قازىرگى جۋرناليست ماماندىعىنىڭ ايشىقتى سيپاتى بولىپ قانا قويماي، «وقىرمان-جۋرناليست» دەيتىن سونى تىركەستى دۇنيەگە كەلتىرىپ وتىر. بۇل - جاڭا جۋرناليستيكا.
بولجامدى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە كۇنىگە ينتەرنەتكە 6 ملن ادام كىرەدى ەكەن. ءبىز وسى اۋديتوريانى ەلەكتوراتقا اينالدىرعاندا عانا جاڭا جۋرناليستيكاعا كوشە الامىز. ول ءۇشىن سايت - ارقانداي مەديا-جوبانىڭ قوسالقى كومەكشىلىگىنەن ورتالىعى، قولقا-جۇرەگى بولاتىنداي دەڭگەيگە جەتۋى كەرەك. بىراق، ماتەريالدى تالقىلاۋ ءۇشىن سايتقا شىعارۋ - ءىستىڭ جارىم-جارتىسى عانا. جۋرناليستىك باعان وعان مىندەتتى تۇردە جان-جاقتان كوممەنتاري قاپتاپ كەتەتىندەي وتكىر، ويلى ەتىپ جازىلۋى لازىم. ياعني ماقالا بۇرىنعىداي «ءپىشىنى جاعىنان ايقىن، مازمۇنى جاعىنان تەرەڭ» بوپ قانا قويماي، كىسىگە مىندەتتى تۇردە وي ءتۇسىرىپ، شامىرقاندىرىپ، اشىندىرىپ، قولعا ەرىكسىز قالام... كەشىرىڭىز، «ءتىنتۋىر» الدىراتىنداي نە سەزىمگە، نە اشۋعا ءتيىپ تۇرسا، كانە. مۇندا جۋرناليستيكانىڭ كادۋەسكى تاربيەلىك ءرولىن ۇمىتا تۇرۋعا تۋرا كەلەتىن شىعار. ال ەندى وسىناۋ جاڭا مىندەتكە ءبىزدىڭ جۋرناليستىك كورپۋسىمىز قانشالىقتى دايىن؟
ءوز باسىم ۇلتتىق جۋرناليستيكامىزداعى قازىرگىدەي كادر «قۇرعاقشىلىعىن» ءالى كورمەپپىن. گازەتتەرىمىزدىڭ ءوزى كادىمگى ستاندارتتىق PR-قۇرال - ءباسپاسوز پاراعىن ۆيكيپەديادان ءۇزىپ الا سالعان «بەگراۋند» مالىمەتپەن شالاپتاپ، ساۋىرىنان ءبىر سالىپ، نومىرگە قويا بەرەتىن «چۋرناليستيكادان» (اعىلشىن ماماندارى اينالىمعا قوسقان جاڭا ترەند) زاپى بوپ وتىرعاندا، شتات كەستەسى شارقى جۋرنالدارعا نە داۋا؟! تاسقا ءسوز باسۋداعى بۇگىنگىدەي قازاقتىڭ كوڭىل جىقپاس، تون توزباس تىرلىگى ءبىر مەزگىلدە ءارى كوركەم سۋرەتتى ءمىناسار باسىلىم، ءارى ساليقالى، قوعامدىق-ساياسي جاڭا قۇرال بولۋى ءتيىس جۋرنالدىڭ اۋىلىنان الىس جاتىر. جۋرنال جاعدايىندا سويلەم كەرۋەنىن ازايتىن، ءۋازىنىن كۇشەيتۋ، از سوزگە كوپ ماعىنا سىيعىزۋدىڭ ورنى ەرەكشە. ماسەلەنى جول اراسى اڭعارتىپ، قازىقباۋ شالدىراتىن ءىشتى سويلەم، ەكپىندى دە ىقشام ءماتىن يلليۋستراتسيالىق قاتارعا ورىن قالدىرادى. ال ءبىزدىڭ «كولحوز-ينتەرتەيمەند» قايتەدى - بۇرىنعى گازەتي ماشىعىنا سالىپ، اتتىڭ باسىنداي ماقالا جازىپ اكەلەدى. كوڭىلى شات كىسىنىڭ ءوزىن تولعاندىراتىنداي ەتىپ شابىتتانا جازۋ، قارابايىرلاندىرماي قاراپايىم جازۋ استە تاياقپەن باسقا سالىپ قالعانداي ەتىپ تاق-تۇق جازۋدى بىلدىرمەيدى. كوركەم ادەبيەتتە ويدىڭ ءوزىن تامىلجىعان تىلدەن تۋىنداتا بەرۋگە بولادى، ال بويىندا شىعارماشىلىق ەلەمەنتتەرى بار، بىراق تازا شىعارماشىلىققا جاتپايتىن، ودان گورى كاسىپ دەۋگە كەلەتىن جۋرناليستيكاعا كوپسوزدىلىك (وپيساتەلنوست), سۋرەتتەپ كەتۋ - جات نارسە.
ءتىلدىڭ بەدەرىنە ساي بۇدىرىن، ىرعاعىنا ساي ىرعاڭىن ءجىتى سەزىنەتىن، «ءتاڭىرى جاققان شامشىراق» - تالانتتى جۋرناليست جازعان ىقشام دا مىنەزدى ءماتىن - الاقانىن ۋقالاپ وتىرعان «ديزاين كورولىنە» كەرەگى وسى. وسىنداي ءماتىندى قۇتىرتا بەزەندىرگەن كەزدە كاسىپقوي ديزاين-بيۋرو ۇساق-تۇيەكتىڭ وزىنە، ءتىپتى قارىپ ەكەش قارىپكە ءبىز ماقالاعا ءمان بەرگەندەي ءمان بەرەدى. مىسالى، Esquire جۋرنالىنىڭ رەداكتسياسىندا باسىلىمعا قارىپ جاساۋ ىسىمەن ارنايى ەكى مامان اينالىسادى. 2005 جىلى «وگونيوك» جاڭا فورماتپەن شىققاندا جوبانىڭ جاڭا يەسى «وۆا-پرەسس» باسپا ءۇيى باسىلىمعا ارناپ جاڭا قارىپتىك گارنيتۋراعا تاپسىرىس بەرگەنى بار. مۇنداي جاڭا قارىپتى جاساعاندا شەبەرلەر ءتىپتى ادەتتەگى كوركەم كەسىلگەن قارىپ پەن كوزاپارا شالىق (شيزوفرەنيا) ورتاسىنداعى كورىنەر-كورىنبەس، بىلىنەر-بىلىنبەس ارا-جىكتەردى تاۋىپ، اجىراتىپ جاتاتىنى بار. بىزگە ول قايدا-ا...
- ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان جاڭا تۇرپاتتاعى جۋرنالداردى سوندا كىمدەر شىعارادى، ەگەر مامان بولماسا؟
- ءبىر كەزدە كادر دايارلاۋدا جىبەرىلگەن جۇيەلىك كەمشىلىكتەر تۇينەگىن ەندى سالىپ جاتىر. بۇرىنعىنى كەنەرەسىنە قايىرا كەلتىرەم دەۋ قيىن. جۋرفاكتار دا تاياۋ جىلدارى بىزگە جۋرناليزم ماماندارىن دايارلاپ بەرەدى دەپ ويلامايمىن. ءتاۋىر جۋرناليستەر قاشاندا كوپ بولماعان. كەڭەس كەزىندە ازبىنشى باسىلىمعا جەتىپ ارتىلعان بۇل تالانتتى توپ اقپاراتتىق ءونىم اڭدىزداپ كوبەيگەن كەزدە جان-جاققا تارىداي شاشىلىپ كەتتى. بۇگىندە جالاقىسى جوعارى جىلى ورىندارعا ورنالاسىپ العان «قۇداي جارىلقاعانداردى» جاڭا جوباعا، ونىڭ ىشىندە جۋرنالعا شاقىرىپ كەلتىرە المايسىڭ. شتاتتان تىس مامان قىزمەتىن پايدالاناتىن اۋتسورسينگ ءادىسى دە وسىنداي تاپشىلىق جاعدايىندا جانە جۋرناليستەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى تومەن جەردە كۇتكەندەگىدەي ناتيجە بەرمەيدى. جالعىز-اق جول بار، ول - جۋرنال رەداكتسياسىنىڭ بوساعاسىن ەندى اتتاعان جاس مامانداردى جاڭا جاعدايدا جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتۋ. شەتەلدە رەداكتسيالىق پروتسەستەردى ۇيىمداستىرۋدىڭ تۇتاس جۇيەسى قالىپتاسقان. ءوز-وزىڭە جاۋاپكەرشىلىگىڭدى سەزىندىرەتىن تايم-مەنەدجمەنت بار، وزگەنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىڭدى سەزىندىرەتىن تايمينگ بار. ىشكى رەسۋرستاردى پايدالانۋ جوسىنى بويىنشا رەفلەكسيۆتىك داعدىلارعا (جوسپارلاي ءبىلۋ، مالىمەت جيناۋ، ونى وڭدەۋ، رەتتەۋ، تالداي بىلۋگە) ۇيرەتۋ بار. جالپىلوگيكالىق داعدىلارعا (اقپاراتتى جۇيەلەۋگە، جىكتەۋ، تالداپ-توپتاۋعا) ماشىقتاندىرۋ بار. ونىڭ ءبارىن تاراتىپ جاتۋعا بۇل جەردە ورىن تار. جالعىز ايتارىم، رەبرەندينگ جانە پروموۋشن كەزەڭىندە ءبىز دە وسى ۇردىسپەن جۇمىستىڭ ىشكى ۇيىمداستىرىلۋىن (لوگيستيكانى) جانە ءتيىمدى، تەحنولوگيالىق مەنەدجمەنتتى جولعا قويۋعا تالاپتانىپ كوردىك. ءار قىزمەتكەردىڭ اي سايىنعى ەڭبەك ەسەلىگىنىڭ قاتاڭ مولشەرىن بەلگىلەدىك، كۇندەلىكتى ەڭبەك مونيتورينگىن جۇرگىزۋ، ءبىر ايلىق جۇمىستىڭ بولجام-جوسپارىن جاساۋ ءتارتىبىن ەنگىزدىك. وسى ماقساتتا ARTA Management كورپوراتيۆتىك باسقارۋ كومپيۋتەرلىك باعدارلاماسىن دا ورناتتىق. ساعاتشا سىرتىلداپ كەتكەن ەشتەڭە جوق. جۇيكە جۇقارتار ابىڭ-كۇبىڭدى ازايتىپ، الگوريتمدى كوبەيتتىك دەي المايمىن. پايدالى ەڭبەك ەسەلىگى «پايداسىزدىق كوەففيتسيەنتى» بولىپ شىقتى. باتىس ادامىنىڭ قانىنا، جانىنا تالاي عاسىرلىق پروتەستانتتىق شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ەتيكاسىمەن سىڭگەن نارسە جۇمىستاعى قازاقتىڭ كاسىبي سالتى بوپ كەتۋى قيىن ەكەنىن سوندا ءتۇسىندىم. بىراق، ءوزىم دە ءبىر كونكيستادورمىن عوي - ىلعي امەريكانى جاۋلايمىن دا جۇرەمىن. سوندىقتان ءۇمىتىمدى ۇزبەيمىن. ەنەدەن تۋ سالا ونەرلەنىپ كەتكەن ەشكىم جوق. بۇكىل ادام بالاسى ءتۇسىپ جاتقان قاسقا جولعا قازاق بالاسى دا ءبىر كۇنى تۇسەتىن شىعار.
- ءىس باسىندا وتىرعان ادامدار دا وسى جاعدايدى ءجىتى سەزىنىپ، يدەولوگيا سالاسىنا جاۋاپ بەرەتىندەر قاپەرگە الۋ كەرەك قوي...
- شىنىمدى ايتسام، جاڭا تۇرپاتتى جۋرنال جوباسىن ءوز باسىم بيلىكپەن تىكەلەي بايلانىستىرمايمىن. «استانا» جۋرنالى قازىرگى قالپىندا شىعا بەرسە، وعان تولىق مۇمكىندىك بار. سوڭعى كەزدە قۇرىلتايشىمىز - استانا قالاسى اكىمدىگى جۋرنالعا بيۋدجەتتەن بولەتىن قارجىنى ەكى ەسەگە جۋىق كوبەيتتى، رەداكتسيانىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى جاقسارتىلدى. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ىشەر اس، كيەر كيىمنەن كەيىن كوپ تارتقان زارى - باسپانا عوي. يمانعالي تاسماعامبەتوۆ اكىم بوپ كەلگەلى ءتورت قىزمەتكەرىمىز باسپانالى بولدى. وسىنىڭ ءبارى جۋرنالعا بەدەل اپەرەتىن نارسە ءارى مەملەكەتتىڭ تىكەلەي قولداۋى باسىلىمنىڭ ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ، قالتالىلارعا جارەۋكەلەنۋدەن ساقتايدى. دەگەنمەن، ارقانداي ءىرى جۋرنالدىق جوبا قوماقتى قارجى، وتە قوماقتى قارجى سالۋدى قاجەت ەتەدى. مىسالى، «سنوب» جوباسىمەن 113 ادام اينالىسادى. ءبىزدىڭ جۋرنالدىڭ جانە «استانا اقشامى»، «ۆەچەرنيايا استانا» گازەتتەرىنىڭ رەداكتسيالىق قۇرامىن قوسىپ ەسەپتەسەك تە بۇل سانعا جەتپەيدى. قۇرىلىمدىق بولىمشەلەرىنە قاراڭىز: جوبانىڭ باس رەداكتورىنان ديستريبۋتسيا بولىمىنە دەيىنگى ارالىقتا 10 بۋىندىق ۇجىم ساعاتشا سىرتىلداپ جۇمىس ىستەپ وتىر. اسىرەسە اrt-ديرەكتور، فوتوديرەكتور، سايت يلليۋستراتسياسىنىڭ ديرەكتورى، فوتورەداكتورلار، تسۆەتوكوررەكتسيا، تسۆەتودەلەنيە، رەرايت توبى، پرەپرەسس... بوپ سوزىلىپ كەتە بەرەتىن ءتىزىم - جۋرنال شىعارىپ وتىرعان ارقانداي باس رەداكتوردىڭ ارمانى.
شەتەلدە ديزاين جاساۋ مەن بەتتەۋ ءىسى بولەك جۇرگىزىلەدى، ال بىزدە بۇل كۇردەلى ەكى پروتسەستى ءبىر عانا مامان اتقارادى. ەگەر بايقاساڭىز، ءبىزدىڭ نومىرلەرىمىز بىردە قويىلىپ، بىردە سۇيىلىپ، الا-قۇلا شىعىپ تۇرادى. كونتەنت جاعىنان وقىلىمدى ماتەريالدار «دوزالانبايتىندىقتان»، ديزاين جاعىنان بۇرىن قيىلىپ قويىلعان دايىن «ماستەر-قالىپتاردىڭ» تۇراقسىزدىعىنان. جۋرنال شىعارۋدا بۇل ۇلكەن ءمىن.
سول سياقتى قازىرگى جۋرنال شتاتى ماركەتينگ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋعا دا مۇمكىندىك بەرمەيدى. سونىڭ سالدارىنان ءبىز بۇگىندە وقىرماندارىمىزدىڭ قانشا پايىزى جۋرنال ءنومىرىن ءبىر جىلعا دەيىن ساقتايدى، ءار ءنومىردى ورتا ەسەپپەن نەشە ادام وقيدى، ءنومىردىڭ نەگىزگى تيراجى قانشا ۋاقىتتا تارالىپ ياكي ساتىلىپ بىتەدى، ت.ب دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ الا الماي وتىرمىز.
قارجى بيۋدجەتتەن بولىنەتىن جاعدايدا وسىندايلارعا ەشكىم باس اۋىرتقىسى دا كەلمەۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءتۇرى جوعارىدا سومدالعان جاڭا جۋرنال جوباسى مەملەكەت پاتىمەن ەمەس، سالعان قارجىسىنىڭ قايتارىلىپ، پايدا اكەلۋىن شىر-پىر بوپ قاداعالايتىن جەكەنىڭ قارجىسىمەن جۇزەگە اسا الماق. ۇزاسا مەملەكەت پەن جەكە ينۆەستورلاردىڭ كۇش بىرىكتىرۋى ارقىلى شىعادى. قازاقستان جاعدايىندا ءدال قازىر اۋقاتتىلار جۋرنال جوباسىنا پايدا تابام دەپ قارجى سالاتىنداي احۋال قالىپتاسا قويعان جوق. بىرىنشىدەن، جۋرنال - ۇزاق مەرزىمدىك جوبا، ەكىنشىدەن، ول پايدانى كاپيتالدانۋ كەزەڭىنەن سوڭ اكتسيا تۇرىندە اكەلەتىندىكتەن ەلدە تولىققاندى قۇندى قاعازدار نارىعى بولۋى شارت. ونداي احۋال قاشان ورنايتىنى ءمالىمسىز. حالقىمىزدىڭ ءال-اۋقاتى، تۇرمىس دەڭگەيى وركەنيەت دەڭگەيىنە جەتكەندە ونداي زامانمەن دە قاۋىشارمىز. ازىرگە ءوز پوليگرافيالىق ءوندىرىسى، ايماقتاردا، شەتەلدە وكىلدىكتەرى، كۇشتى ينتەرنەت-رەسۋرسى جانە تىكۇشاعى بار جۋرنال شىعارۋ - ول ءبىر ىشتە كەتكەن ارمان...
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت. 10 جىل - ءدوپ-دوڭگەلەك بولماعانىمەن، ءبىر بەلەس قوي. قۇتتى بولسىن!
اڭگىمەلەسكەن ز. اسانوۆا،
«اباي-اقپارات»
