تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا پاۆلوداردا شىعاتىن «ناشا جيزن» اتتى جەرگىلىكتى گازەت تاعى دا ءبىر شۋعا سەبەپكەر بولىپ وتىر.  «ناشا ءجيزننىڭ» نامىسقا شاپقان ارەكەتى تۋرالى «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ قاسىنداعى «ماسا.كز» ينتەرنەت گازەتى ءبىرىنشى بولىپ ايتىپ تا ۇلگەردى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن، اتالعان  باسىلىم باسقانى قويىپ بۇل جولى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانىنا اۋىز سالدى. بۇرىن ونى كىم بايقاعان، وسى گازەتتە جاريالانعان «دەتيشكام پرو ليۋبوۆ» اتتى ماقالانىڭ اۆتورى  داۆيد گانەليننىڭ ايتۋىنشا، ءانۇران مەن ونى ورىنداپ تۇرعان ادامنىڭ (ايەلدىڭ) تۇرىسى جىنىستىق سەزىمدى قوزدىرادى ەكەن. اسىرەسە، اسكەر جاسىنا تاقاپ قالعان بوزبالالاردىڭ. ماقالا باستان-اياق مىسقىل مەن اجۋاعا تولى، ونى تومەندە وقي جاتارسىزدار.

تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا پاۆلوداردا شىعاتىن «ناشا جيزن» اتتى جەرگىلىكتى گازەت تاعى دا ءبىر شۋعا سەبەپكەر بولىپ وتىر.  «ناشا ءجيزننىڭ» نامىسقا شاپقان ارەكەتى تۋرالى «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ قاسىنداعى «ماسا.كز» ينتەرنەت گازەتى ءبىرىنشى بولىپ ايتىپ تا ۇلگەردى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن، اتالعان  باسىلىم باسقانى قويىپ بۇل جولى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانىنا اۋىز سالدى. بۇرىن ونى كىم بايقاعان، وسى گازەتتە جاريالانعان «دەتيشكام پرو ليۋبوۆ» اتتى ماقالانىڭ اۆتورى  داۆيد گانەليننىڭ ايتۋىنشا، ءانۇران مەن ونى ورىنداپ تۇرعان ادامنىڭ (ايەلدىڭ) تۇرىسى جىنىستىق سەزىمدى قوزدىرادى ەكەن. اسىرەسە، اسكەر جاسىنا تاقاپ قالعان بوزبالالاردىڭ. ماقالا باستان-اياق مىسقىل مەن اجۋاعا تولى، ونى تومەندە وقي جاتارسىزدار.

جالپى بۇل ءوڭىردىڭ حالقى بۇنداي مازاق پەن قورلىققا  ەت ۇيرەتىپ العان. وقيدى دا، «ە» دەپ قويا سالادى. ەندى نە ىستەسىن؟ زاڭعا جۇگىنەيىن دەسە، بۇل تالاي مارتە باستان وتكەن جاعداي. سۋديالار مەن پروكۋرورلار ۇلت نامىسىن قورعاعان قازاقتى باسقالاردىڭ الدىندا تۇقىرتىپ جىعىپ بەرەتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك (اكىمدىكتەر) ۇلتارالىق ماسەلە دەسە ات-توندارىن الا قاشادى. سوسىن قايدا بارادى قازاق؟ انالار دا وسىنى ءبىلىپ العان، قازاق بايعۇستى  وڭدىرماي، يتكە دە، قۇسقا دا تەڭەپ جاتادى. بۇنداي ارەكەتكە قارسىلىق بىلدىرگەن جەرگىلىكتى ۇلت وكىلى بولسا، وعان دەرەۋ «ۇلتارالىق تاتۋلىقتى بۇزۋشى»، «ۇلتشىل» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، قارا تىزىمگە ىلىنەدى. ال قازاقتى «قارا ەسەككە تەرىس مىنگىزىپ»  جاتقان الگىلەردى ەشكىم ۇلت ارازدىعىن قوزدىرۋشى دەپ اتامايدى. سوسىن ولار قۇتىرماعاندا كىم قۇتىرادى؟! شىندىعىن ايتقاندا، قازاق بۇل جەردە مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ەمەس، قۇددى دياسپورا سەكىلدى. نانباساڭىزدار كەلىپ كورىڭىزدەر. الماتىدا ەكى كۇننىڭ بىرىندە حالىقتىڭ اتىنان ءسوز سويلەپ،  «ۇلت جاناشىرى» اتانىپ، قوزعالىستار ۇيىمداستىرىپ جۇرگەندەر تىم بولماسا وسى جاققا كەلىپ، بىرەر اي نەگە تۇرمايدى ەكەن، سوندا جاعدايدىڭ قانداي ەكەنىن ءوز كوزدەرىمەن كورەر ەدى دەپ ويلايسىڭ

پاۆلودارداعى ورىس ءتىلدى گازەتتەردىڭ جەرگىلىكتى حالىقتى مازاق ەتىپ وتىرعانى ءبىر بۇل ەمەس. انا جىلى وسىنداعى «گورودسكايا نەدەليا» دەپ اتالاتىن اپتالىقتا جاريالانعان سكانۆوردتىڭ ىشىندەگى «دەرەۆياننوە نازۆانيە كازاحوۆ ي كاۆكازتسەۆ» (جاۋابى-چۋركا) دەگەن سۇراق تاعى ءبىراز دۇرلىگىس تۋدىرعان بولاتىن. ول جولى گازەت رەداكتسياسى قارسى جاق سوتقا بەرگەنشە، كەشىرىم سۇراپ قۇتىلعان ەدى...

ءبىز دە وسى جولى «ناشا جيزن» گازەتىنىڭ رەداكتورى ەلەنا ۆاسيلچەنكوعا كىرىپ ەدىك، بۇل حانىم كەشىرىم سۇراماق تۇگىلى، ءوزىمىزدى مىسقىل كۇلكىمەن قارسى الدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ماقالا اۆتورى د.گانەلين دەگەن ادام گازەتتىڭ تۇراقتى اۆتورى جانە رەسەيدىڭ بەلگىلى ساتيريگى جۆانەتسكيدىڭ ستيلىمەن جازادى ەكەن-مىس. «ول جۆانەتسكيگە قاتتى ەلىكتەيدى جانە ونىمەن ۇلتى بىرگە ەكەنىن دە جاسىرمايدى»-دەپ ماقتانىشپەن حابارلاعان رەداكتور: «ماقالادا تۇرعان تۇك تە جوق. وتاندى ءسۇيۋ ءانۇران ايتۋمەن عانا شەكتەلمەيدى، ول تەرەڭنەن باستاۋ الاتىن سەزىم»-دەگەن پالساپالىق پىكىر ايتتى. «مۇعالىمنىڭ وتاندى ءسۇيۋ جايلى ماقالا جازعانى دۇرىس، بىراق نەگە ەروتيكالىق ءادىستى تاڭداعان؟»-دەگەن سۇراعىمىز جاۋاپسىز قالدى.

ءسويتىپ، گانەليننىڭ ۇلتى ءجويت ەكەن. ءوزى وسىنداعى №8 ليتسەيدە ماتەماتيكادان ساباق بەرەتىن كورىنەدى. جاسى 70-ءتى القىمداپ قالعان كىسى دەيدى. بىلتىر وبلىس اكىمىنىڭ قولىنان سىيلىققا اۆتوكولىك الىپتى.

ءبىلىم ءمينيسترى ب.جۇماعۇلوۆ الداعى جىلى مۇعالىمدەردىڭ ءبارى پسيحولوگيالىق تەستىدەن وتەدى دەپ جاتىر. ءبىزدىڭ شە گانەلين سەكىلدىلەردى مىندەتتى تۇردە وتكىزۋ كەرەك. سەبەبى ءوزى مۇعالىم بولا تۇرا، مىناداي ماقالا جازعان ادامنىڭ اقىل-ەسىندە اۋىتقۋشىلىق جوق دەپ ايتۋ قيىن.

ءبىر قىزىعى، گانەليندى جاقتاپ، بىزگە بارىنشا مىسقىلمەن جاۋاپ بەرىپ وتىرعان ۆاسيلچەنكو حانىمنىڭ دا كەۋدەسىندە «تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعى مەدالى» جارقىرايدى. وسىندايدا حالقىمىزدىڭ: «تاماعىڭدى ءىشىپ، تەكەمەتىڭدى ءتىلىپ وتىرادى» دەگەن ماتەلى ەسكە تۇسەدى ەكەن. بۇلاردىڭ الدىندا قانشا كىشىرەيگەنىمىزبەن ولار ءبىزدى كىسىگە ساناپ وتىرعان جوق. ەندى وسى گازەت كەلەسى سانىندا ءانۇراندى قويىپ، مەملەكەتتىك ەلتاڭبامىزدى مازاق ەتىپ جاتسا، ەش تاڭقالۋعا بولمايدى. سەبەبى ولارعا «ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا» جوق بۇل وڭىردە. وبلىستىق اكىمدىك پەن وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى ءارى كەتسە شاقىرىپ الىپ، اڭگىمە وتكىزەدى، ودان باسقاعا ولسە دە باسپايدى.

سوت جۇيەسىنىڭ جاعدايىن جوعارىدا ايتتىق. 2009 جىلى «تاسجارعان» گازەتىن ەكس-دەپۋتات رومين مادينوۆكە، جۋىقتا بەلگىلى جۋرناليست گۇلجان ەرعاليەۆانى باس قارجى پوليتسەيى قوجامجاروۆتىڭ زايىبى احانوۆاعا  جىعىپ بەردى. دەپۋتتار مەن شەنەۋنىكتەردىڭ نامىسىن جان سالا قورعايتىن قازاقستاندىق سوت جۇيەسى ەل نامىسىن، ۇلت نامىسىن قورعاۋعا كەلگەندە، كەجەگەلەرى كەيىن تارتىپ قالادى. نەگە؟ وتكەن جازدا «پاۆلودارليفت» جشس-ىن سوتقا بەرگەن ءتىل جاناشىرى رۋزا بەيسەنبايتەگىن پاۆلودار قالالىق سوتىنىڭ سۋدياسى مەدەروۆا دەگەن ايەل (ۇلتى قازاق) كوز الدىمىزدا جىعىپ بەردى. سوڭىنان رۋزا اپپەلياتسياعا ارىزدانىپ، ادىلدىككە ارەڭ دەپ قول جەتكىزدى.

بىلتىر كوكشەتاۋ قالالىق «ستەپنوي ماياك»، بۋراباي اۋداندىق «لۋچ» گازەتتەرى: «يۋرتا-جيليششە بومجا»، «ماعجان پياتنيتسابەۆ»، «باقىتجان پاياتنيتسادىلداەۆ» دەپ تاعى مازاق ەتتى. بۇلاردىڭ بارلىعى دا بيۋدجەت قارجىسىمەن شىعاتىن باسىلىمدار. ىستەپ وتىرعاندارى جاڭاعى. وسى گازەتتەر دە ازعانا ايپپۇل تولەپ، كەشىرىم سۇراۋمەن  قۇتىلىپ كەتتى.

ءبىر قىزىعى، پاۆلودارداعى «گورودسكايا نەدەليا» دەپ اتالاتىن اپتالىق كەي كەزدە وبلىس اكىمى ساعىنتاەۆ مىرزانى دا جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جاتادى. ەگەر وسىنى قازاق ءتىلدى گازەت جاساسا، ساعىنتاەۆ باياعىدا-اق ونى  جاپتىرىپ تاستار ەدى.  ال ايماقتاعى ءورىستىلدى گازەتتەر قۇددى ءبىر ءۇيدىڭ ەركە بالالارى سەكىلدى -- ولارعا ءبارى دە كەشىرىمدى.

بۇنىڭ سەبەبى -- رەسەي شەكاراسى تاياق تاستام جەردە، ەكى كۇننىڭ بىرىندە قاتىناسىپ جاتادى. ساياساتقا، ۇلت ماسەلەسىنە قاتىستى اڭگىمەلەر ورىستىلدىلەردىڭ دە اراسىندا بولىپ تۇراتىنى ءسوزسىز. ونىڭ ۇستىنە قازىر سولتۇستىك وڭىرلەردە رەسەي ەكسپانسياسى كۇن ساناپ كۇشەيىپ كەلەدى. بۇل كەزىندە لەنيننىڭ ءوزى ايتقان «ۇلىورىستىق ءشوۆينيزمنىڭ» قايتا ويانۋىنا سەبەپ بولارى ايتپاسا دا بەلگىلى.  شوۆينيستىك پيعىلداردىڭ باس كوتەرۋىنە بايلانىستى  جوعارىداعىداي «اقپاراتتىق ديۆەرسيالار» جاسالىپ تۇراتىنى ءسوزسىز. بۇل ارەكەت الگىندەي جىمىسقى ءجۇرىستى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قالاي قابىلدايتىنىن بايقاۋعا بارىپ سايادى. ەگەر ۇندەمەسەڭ، ودان دا زورىن جازادى. شۋ كوتەرسەڭ، كەشىرىم سۇراپ، قويا سالادى.

حالقىمىزدىڭ: «ەڭكەيگەنگە-ەڭكەي، اتاڭنان قالعان  قۇل ەمەس، شالقايعانعا-شالقاي، ول قۇدايدىڭ ۇلى ەمەس»-دەگەن قاناتتى ءسوزى بار. ەگەمەندى ەل بولساق تا، ەڭكەيۋدەن ءالى دە ەڭسەمىز جازىلماي كەلە جاتىر. بىزگە دە شالقاياتىن كۇن تۋار ما ەكەن؟  سوسىن جانە ويلايسىڭ: ەلۇرانىڭدى مازاق ەتىپ جۇرگەندەر ەل بولىپ جارىتا ما؟..

«اباي-اقپارات»

دەتيشكام پرو ليۋبوۆ

«ليۋبۆي ۆسە ۆوزراستى پوكورنى» ، - ۆىسكازالسيا ودناجدى نام كلاسسيك ي، كاك ۆسەگدا، نە وشيبسيا. ودناكو، كاك گوۆوريات ۆ نارودە، ليۋبوۆ زلا، ي كوزلى ەتيم پولزۋيۋتسيا.

ۆ پەريود مەجدۋ «دنەم نەزاۆيسيموستي» ي «دنەم رەسپۋبليكي» وسترىي پريستۋپ ليۋبوۆنوگو ورگازما ناكرىل پوچتەننوە مينيستەرستۆو وبرازوۆانيە ي ناۋكي. نا ەتوت راز رەچ شلا و ليۋبۆي ك رودينە. ي كاك ۆسياكوە پوريادوچنوە ي وبرازوۆاننوە مينيستەرستۆو، ونو رەشيلو ورگانيزوۆات، ۋپوريادوچيت ي زاكونوداتەلنو زاكرەپيت ۆسە ليۋبوۆنىە وتپراۆلەنيە تاك، چتوبى پري ەتوم ۆسە ستويالو ي وبستويالو، كاك سلەدۋەت.

پرەجدە ۆسەگو، ونو ۋستانوۆيلو: ليۋبوۆ ك رودينە سلەدۋەت وسۋششەستۆلياەت چەرەز گيمن، كوتورىي نۋجنو يسپولنيات پو ۋترام پەرەد ۋروكامي. ا پوسكولكۋ ليۋبوۆ - ەتو زانياتيە پارنوە، تو سوۆمەستنو س ۋچيتەليام. ۋچيتەل پري ەتوم دولجەن ستويات پو ستويكە «سميرنو»، ليتسوم ك كلاسسۋ، نوگي نا شيرينە پلەچ، پراۆايا لادون لەجيت نا گرۋدي، چەرەنوك ۆنيز، تاك، چتوبى نە زاگوراجيۆات پريكولوتۋيۋ ك گرۋدي گولۋبۋيۋ لەنتوچكۋ ۆ ۆيدە بانتيكا، ي پەت ۆمەستە س كلاسسوم.

پوسكولكۋ ۋچيتەل ۋ ناس ۆ سۆوەم پوداۆليايۋششەم بولشينستۆە - ەتو جەنششينا، تو داننايا ليۋبوۆنايا ينسترۋكتسيا، كاك نام كاجەتسيا، نۋجداەتسيا ۆ دەتاليزاتسي. يتاك: ۋچيتەل دولجەن ستويات ليتسوم ك كلاسسۋ، نوگي رازدۆينۋتى نا شيرينە پلەچ. مينيستەرستۆو نامەرەنو ۆ سلەدۋيۋششەم ينسترۋكتيۆنوم پيسمە ۋتوچنيت، نا كاكۋيۋ يمەننو شيرينۋ پلەچ پوزۆوليتەلنو رازدۆيگات نوگي ي كاك س نيمي ۆووبششە بىت ۆ وستالنىح ليۋبوۆنىح فازاح  ەدينەنيا س رودينوي.

دالەە. لادون پراۆوي رۋكي چەرەنوك ۆنيز راسپولاگاەتسيا نا لەۆوم ۆتوريچنوم پولوۆوم پريزناكە تاك، چتوبى وستاۆالاس ۆيديموي پريكولوتايا ك ەتومۋ ۆتوريچنومۋ پولوۆومۋ پريزناكۋ گولۋبايا لەنتا ۆ ۆيدە بانتيكا، كوتورايا «س ناشيم زنامەنەم تسۆەتا ودنوگو». پري ەتوم لوكتەم ۆسە توي جە پراۆوي رۋكي دولجەن بىت پريكرىت پراۆىي ۆتوريچنىي پولوۆوي پريزناك.

ۆ دالنەيشەم مينيستەرستۆو نامەرەنو پوستاۆيت ي پولوجيتەلنو رەشيت ۆوپروس و نوگاح ي كولەنياح، كاك و ترەتيچنىح پولوۆىح پريزناكاح, كوتورىە پوحلەششە ۆتوريچنىح. ا پوكا چتو سامىي گلاۆنىي پولوۆوي پريزناك دولجەن بىت وتسەچەن پلوتنوي يۋبكوي (يلي بريۋكامي), دابى ني ۋ ودنوگو رەبەنكا دوپريزىۆنوگو ي، ساموە گلاۆنوە، پريزىۆنوگو  ۆوزراستا نيچتو نە ۆوزنيكالو، نە پودنيمالوس ي نە شەۆەليلوس.تو ەست نيچتو نە وتۆلەكالو وت پراۆيلنوگو يسپولنەنيا گيمنا ي چتوبى نيچتو نە ستويالو مەجدۋ نيمي ي رودينوي.

پوسلە يسپولنەنيا گيمنا موجنو سەست، پوسموترەت نا گوسۋدارستۆەننىە سيمۆولى - فلاگ ي گرەب - ي پەرەد ناچالوم ۋروكا ۆىرازيت سۆويۋ ليۋبوۆ ي پرەداننوست پراۆيتەلستۆۋ ي پرەزيدەنتۋ ۆ سۆوبودنوي فورمە.

ۆسە ەتو حوروشو ي داجە وتليچنو،زا يسكليۋچەنيەم «سۆوبودنوي فورمى». پوسكولكۋ فورما ۆىراجەنيا ليۋبۆي سيلنو ۆلياەت نا ەە سودەرجانيە. ا ەسلي ۆوزمۋت ي ۆىرازياتسيا؟ كاك ۆىرازياتسيا، تاك ي پوليۋبيات؟ ا منوگيە ۆوۆسە نيكاك نە ۆىراجايۋتسيا. كاك ليۋبيات، تاك ي ليۋبيات. ي چتو - تو يمەننو يم بولشە ۆسەگو دوۆەريا. ليۋبيمىە ۆى ناشي. پوتومۋ چتو، كتو - ج ەگو زناەت، «س نەگو ناچيناەتسيا رودينا؟» ا ۆوت چتو  «وت ليۋبۆي دو نەناۆيستي ودين شاگ»  - دوپودليننو يزۆەستنو. ي ۆام نەپرەمەننو نادو، چتوبى ەتوت شاگ بىل سدەلان، گوسپودا

داۆيد گانەلين

"اباي-اقپارات"