سەيىت قاسقاباسوۆ، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، اكادەميك:

سەيىت قاسقاباسوۆ، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، اكادەميك:

- تاۋەلسىزدىكتەن بەرگى كەزەڭدە ۇلتتىق ادەبيەتتانۋ، فولكلورتانۋ جانە ونەرتانۋ سالاسىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءىرى جو­بالار جۇزەگە اسىرىلدى. سونىڭ ءبىرى - ءجۇز تومدىق «بابالار ءسوزى». كەڭەس كەزىندە «قو­بىلاندى»، «الپامىس»، «قامبار»، «ەر تار­عىن» سياقتى باتىرلار جىرى، ءتىپتى ەر­تەگى، ماقال-ماتەل سياقتى حالىق ادەبيەتىنىڭ شاعىن نۇسقالارىنىڭ ءوزى تۇزەلىپ، كۇزەلىپ شىعىپ جاتتى. ول كەزدەگى ساياسات «ءاربىر ۇلت­تا ەكى مادەنيەت بار: بىرەۋى - بۋرجۋازيا­لىق، بىرەۋى - پرولەتارلىق. ءبىز پرولەتارلىق مادەنيەتتى قولدايمىز» دەيتىن لەنيننىڭ قاعيداسى بولاتىن. سوعان بايلانىستى ۇلت­قا ورتاق ءبىر مادەنيەتتى ەكىگە ءبولىپ تاستا­عان­نان كەيىن، ءبىزدىڭ كوپ دۇنيەمىز حالىققا جەتپەدى. «بابالار ءسوزىنىڭ» ءجۇز تومدىعى وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىن­دا جوسپارلاندى. «بابالار ءسوزىنىڭ» العاش­قى 30 تومىن كەڭەس كەزىندە جارىققا شىق­پا­عان شىعارمالار قۇراپ وتىر. ايتالىق، ءدىني داستاندار، شىعىس ەلدەرىنىڭ سيۋجەتىنە قۇرىلعان حيكايالىق، عاشىقتىق جىرلار 20 تومعا جۇك بولسا، قىتايداعى قازاقتاردىڭ حالىق اۋىز ادەبيەتى ون تومعا توپتاستىرىل­دى.

«بابالار سوزىندەگى» ءار تومدا ورتا ەسەپپەن كولەمىنە قاراي 10-15 ءماتىن بار. ءبىز ءار ءماتىندى «حالىقتىڭ اۋزىنان قالاي جازىلىپ الىندى؟ قولجازبادا قالاي؟ بولماسا قازاندا، تاشكەنتتە ءحىح عاسىردا جارىققا شىققان نۇسقاسى قانداي؟» دەگەن سۇراقتار توڭىرەگىندە جان-جاقتى زەرتتەپ، مۇمكىندىگىنشە ەشبىر ءسوزىن وزگەرتپەي، سول قالپىندا بەرۋگە تىرىستىق. ءار ماتىنگە قاشان، قايدان جازىلىپ الىنعاندىعى، كىمنىڭ جازىپ العاندىعى، قولجازباعا كىم تاپ­سىرعاندىعى، جىردى كىم جىرلاعاندىعى تۋرالى عىلىمي تۇسىنىكتەمە بەردىك. ءدىني داستانداردا قۇران سوزدەرى، پايعامبار­لاردىڭ اتتارى كوپ كەزدەسەدى. سوعان باي­لانىستى تاريحي-ءدىني ەسىمدەرگە انىقتاما، جەر-سۋ اتتارى، ەسكى اراب، تۇركى، پارسى ءسوز­دە­رىنە تۇسىندىرمە سوزدىك بەرىلدى. بۇعان قوسا ءاربىر تومنىڭ سوڭىندا اعىلشىنشا، ورىسشا قىسقاشا تۇيىندەمە بار.

تاعى ءبىر ۇلكەن جەتىستىك - «قازاق ادەبيە­تى تاريحىنىڭ» ون تومدىعى. وندا ءبىز ءتول ادەبيەتىمىزدىڭ شەجىرەسىن سوناۋ ساق، عۇن، ءۇي­سىن داۋىرلەرىنەن باستاپ، 1991-2001 جىل­دار ارالىعىن، ياعني تاۋەلسىزدىك تۇسىنداعى بوستان ادەبيەتكە دەيىن كەلىپ توقتادىق. وسى بارىستا ءبىز قازاق ادەبيەتى تاريحىنىڭ، ونىڭ ىشىندە جازبا ادەبيەتى تاريحىنىڭ ەكى جارىم مىڭ جىلدىق ءجۇرىپ وتكەن جولىن كورسەتىپ شىقتىق. قيلى زامانداردا تىيىم سالىنىپ، حالىققا بەيتانىس جاتقان دۇنيەلەردىڭ بارلىعىن قايتا قاراپ، تىڭ جاڭالىقتاردى وقىرماندارعا ۇسىندىق. ءبىز سونداي-اق «مادەني مۇرا» باعدارلا­ماسىنىڭ اياسىندا «قازاق مۋزىكاسىنىڭ انتولوگياسى» دەگەن ۇلكەن بەس تومدىق عا­جاپ دۇنيە شىعاردىق. كەڭەس كەزىندە تىيىم سالىنعان «جاراپازان»، «جار-جار»، «باق­سى سارىنى»، «سىڭسۋ»، «جوقتاۋ»، «قوشتا­سۋ»، «بەتاشار» سياقتى حالىق مۇرالارىن ماتىنىمەن، نوتاسىمەن، قوسىمشا تۇسىنىك­تەرىمەن بەردىك. ارقايسىسىنىڭ كولەمى ەنتس­يكلوپەدياعا تۇرارلىق. بۇل جاعىنان پروفەسسور س.كۇزەمباەۆا باستاعان مۋزىكا ماماندارى، كونسەرۆاتوريا ۇستازدارى دا اتسالىسىپ، كوپ جۇمىس ىستەدى. ورىس تىلىندە دايىندالعان «الەمدىك ادەبيەتتانۋ» مەن «الەمدىك فولكلورتانۋدىڭ» ءۇش تومدىق­تارىنىڭ دا ورنى بولەك. تاعى ءبىر جاڭا جوبامىز - 20 تومدىق «ادەبي جادىگەرلەر» سەرياسى. «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا جەتى ينستيتۋتتىڭ عالىمدارى، 16 سەكتسيا جۇمىس جاسايدى. وسى ورايدا ايتا كەتەتىن نارسە - ءار ينستيتۋت جىلىنا جەكە ەكسپەديتسيا جىبەرەدى. مەنىڭشە، كەشەندى، جۇيەلى زەرتتەۋ جاسايتىن بىرىككەن ەكسپە­ديتسيا ۇيىمداستىرساق، ءتىپتى قولايلى بو­لار ەدى.

اباي وماروۆ (كوللاج)

باستاعان جۇمىستى اياقتاۋ - مەملەكەتتىڭ عانا ەمەس، ءاربىر ازاماتتىڭ ارمانى. سون­دىق­تان قالاي بولعاندا دا «مادەني مۇرا­نى» مارەسىنە جەتكىزۋىمىز كەرەك. ەلباسىنىڭ ءوزى «بابالار ءسوزىن» وتە جوعارى باعالادى. ويتكەنى قازاقى ورتادا، قازاقى قاسيەت­تى ءسىڭىرىپ وسكەن ەلباسىمىز ۇلتتىق قۇندى­لىعىمىزدى ۇلىقتايتىن «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنا ايتارلىقتاي جاناشىر بولىپ وتىر. كىتاپ وقۋعا حالىقتىڭ قىزعۋ­شى­لىعى ارتىپ، اسىلىنان الىستاپ قالعان ەلدىڭ  بەتى  بەرى  قاراپ كەلەدى.  وقىرماندار­عا وڭتايلى بولۋ ءۇشىن شىعارىپ جاتقان كىتاپ­تارىمىزدان ەلەكتروندى وقۋلىق جا­ساۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. الداعى ۋاقىتتا «با­با­لار ءسوزىن» اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ، 20 توم­دىق «ادەبي جادىگەرلەر» سەرياسىن ءبى­تى­رۋ، «قازاق مۋزىكا انتولوگياسىن» جالعاس­تى تۇردە شىعارۋ مىندەتى تۇر.

ۇلىق جوبانىڭ اينالاسىندا شىعىپ جاتقان كىتاپتاردى ورتا مەكتەپتەردە، جو­عارى وقۋ ورىندارىندا كومەكشى وقۋ قۇرا­لى رەتىندە پايدالانسا، عىلىمي ىزدەنىسكە، ءبىلىم جەتىلدىرۋگە وتە ۇلكەن جاردەم بەرەدى. قازاقتىڭ تاۋسىلمايتىن مول رۋحاني قازىناسى ءالى تالاي جوباعا ارقاۋ بولادى. كلاسسيكالىق قازاق روماندارىنىڭ، پوە­ما­لارىنىڭ، پەسالارىنىڭ سەريالارى قازاقشا-ورىسشا شىعارىلسا، قازاق پوە­زيا­سىنىڭ، روماندارىنىڭ تاريحى جەكە جازىلسا دەگەن ۇلكەن وي-ارماندار بار. «تاۋەل­سىزدىك ءۇشىن كۇرەستىڭ قازاق ادەبيەتىن­دە بەينەلەنۋى» دەيتىن ءىرى تاقىرىپ تا زەرت­تەۋدى كۇتىپ جاتىر. ويتكەنى ەلباسى جول­داۋىن­دا: «تاۋەلسىزدىك - ءبىزدىڭ ەڭ باستى مۇراتىمىز. حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق ارمان-اڭسارى»، - دەپ اتاپ ايتتى. مىنە، مۇ­­نىڭ ءبارى ۇرپاقتاردىڭ ەنشىسىندە دەپ وي­لايمىن.

http://alashainasy.kz/tay/29818/