ايبەك قاليەۆ: «جازبا اقىنداردىڭ ىشىندە ايتىسكەرلەرگە دەگەن قاتىپ قالعان «توڭ» بار»
داۋىلداي ورتكە تيگەن ولەڭىمەن» قارشادايىنان تانىلىپ، القالاعان الەۋمەتتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنگەن ايتىسكەر ايبەك قاليەۆ قىرعىزبەن قازاققا تانىمال اقىن.ولاي دەۋىمىزگە كەشەگى وتكەن استاناداعى تاۋەلسىزدىك ايتىسىندا قىرعىز دەلەگاتسياسىن باستاپ كەلگەنرىسباي يساقوۆ، (ماناسشى) ءوز سۇحباتىندا قازاق ايتىسى جايىندا ورەلى پىكىرىن ايتا كەلىپ، «ءبىز قىرعىزدار قازاق اقىندارىنىڭ اياق الىستارىن ۇنەمى قاداعالاپ وتىرامىز. قازاق اقىندارىنىڭ ىشىندە جۇرىسىنەن جاڭىلماي، داۋىسى قارلىقپاي، ەل-جۇرتىنىڭ ءۇمىتىن اقتاپ كەلە جاتقان ايتىسكەرلەردىڭ كوش باسىندا ايبەك تۇر» دەۋى ۇلكەن باعا. بۇدان اسقان اقىنعا قانداي اتاق كەرەك. ارقالىققا جولىمىز ءتۇسىپ تۇرىپ، استانامەن «قوشتاسىپ» ارقالىقپەن «دوستاسقان» اقىنعا جۇزدەسپەي كەتە المادىق.
جازبا اقىنداردىڭ ىشىندە ايتىسكەرلەرگە دەگەن قاتىپ قالعان «توڭ» بار
تورعايعا تاس جول بارعانشا 22 جىل 7 اي كەرەك
-ايەكە، ى. التىنسارين اتىنداعى ارقالىق پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭفيلولوگيا فاكۋلتەتىنە دەكان بولىپ كەلگەنىڭىزدەن كوپشىلىك حاباردار. قالانىڭ الەۋمەتتىڭ جاعدايىنا زەر سالىپ جۇرگەن بولارسىز؟ از ۋاقىتتا نە بايقادىڭىز؟
داۋىلداي ورتكە تيگەن ولەڭىمەن» قارشادايىنان تانىلىپ، القالاعان الەۋمەتتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنگەن ايتىسكەر ايبەك قاليەۆ قىرعىزبەن قازاققا تانىمال اقىن.ولاي دەۋىمىزگە كەشەگى وتكەن استاناداعى تاۋەلسىزدىك ايتىسىندا قىرعىز دەلەگاتسياسىن باستاپ كەلگەنرىسباي يساقوۆ، (ماناسشى) ءوز سۇحباتىندا قازاق ايتىسى جايىندا ورەلى پىكىرىن ايتا كەلىپ، «ءبىز قىرعىزدار قازاق اقىندارىنىڭ اياق الىستارىن ۇنەمى قاداعالاپ وتىرامىز. قازاق اقىندارىنىڭ ىشىندە جۇرىسىنەن جاڭىلماي، داۋىسى قارلىقپاي، ەل-جۇرتىنىڭ ءۇمىتىن اقتاپ كەلە جاتقان ايتىسكەرلەردىڭ كوش باسىندا ايبەك تۇر» دەۋى ۇلكەن باعا. بۇدان اسقان اقىنعا قانداي اتاق كەرەك. ارقالىققا جولىمىز ءتۇسىپ تۇرىپ، استانامەن «قوشتاسىپ» ارقالىقپەن «دوستاسقان» اقىنعا جۇزدەسپەي كەتە المادىق.
جازبا اقىنداردىڭ ىشىندە ايتىسكەرلەرگە دەگەن قاتىپ قالعان «توڭ» بار
تورعايعا تاس جول بارعانشا 22 جىل 7 اي كەرەك
-ايەكە، ى. التىنسارين اتىنداعى ارقالىق پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭفيلولوگيا فاكۋلتەتىنە دەكان بولىپ كەلگەنىڭىزدەن كوپشىلىك حاباردار. قالانىڭ الەۋمەتتىڭ جاعدايىنا زەر سالىپ جۇرگەن بولارسىز؟ از ۋاقىتتا نە بايقادىڭىز؟
-ارقالىققا كەلگەنىمە دە 2,5 جىلعا جۋىقتاپتى. اتىلعان وقتاي ۋاقىت شىركىن، زىمىراپ ءوتىپ بارادى. ارقالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن قازاقستاننىڭ وزگە ايماقتارىمەن سالىستىرۋعا مۇلدە بولمايدى. وزگە قالالاردان كوش تومەن. مۇنىم جاڭالىق ەمەس. ايتىلا-ايتىلا جاۋىر بولعان تاقىرىپ. بىراق بۇرىنعىسىنا قاراعاندا جاقسى. ەسكى مەن بۇگىندى تەڭەستىرۋ قانىمىزعا ابدەن ءسىڭدى عوي. الايدا، كوپتىرتىپ ماقتاي المايمىن. ازدا بولسا كوڭىلگە دەمەسىن بولاتىنى الاساپىران كەزەڭدە قيراعان قالامىزدىڭ بىرتە-بىرتە ورنىنا كەلىپ، جوندەلىپ حالىقتىڭ يگىلىگىنە بەرىلۋى دەر ەدىم. كوشەلەردىڭ سالدە بولسا رەتكە كەلىپ جاتقانى دا، حالىقتىڭ زاماننىڭ ىڭعايىنا بەيىمدەلە باستاعانى دا قۋانتادى. كادىمگىدەي ۇكىمەتتەن بولىنگەن قارجىنى ۇتىمدى، ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ ارقاسىندا ازدا بولسا كوركەيۋ بار. كوز تيۋدەن ساقتاسىن. ازعا قاناعات ەتىپ ۇيرەنگەن حالىقتىڭ ۇرپاعىمىز عوي، بۇعاندا شۇكىر دەيىك.
-قالاداعى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى قالاي؟ حالىقپەن ەتەنە ارالىسىپ جۇرگەن سوڭ نازارىڭىزدا عوي؟
-جۇمىسسىزدىق ارينە بار. ويتكەنى بۇل جاقتا جۇمىس ىستەپ جاپىرىپ جاتقان كاسىپورىندار جوققا ءتان. جەكەلەگەن بيزنەسى مەن شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ وتىرعاندار بارشىلىق. دەگەنمەن حالىقتىڭ كوبى بيۋدجەتتىك مەكەمەلەردە جۇمىسقا جەگىلگەندەر. ولار جالپاق جۇرتقا «تانىمال» مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەر، زەينەتكەرلەر، اكيماتتاعىلار، ت.ب ۇكىمەتتىك سالانىڭ قىزمەتكەرلەرى. قالاداعى قولىنان ءىس كەلەتىندەردىڭ دەنى «اليۋمينقۇرىلىستا» ەكى قولعا ءبىر كۇرەك ۇستاپ، بالا شاعاسىن اسىراپ ءجۇر. سودان كەيىن تبرۋ (تورعاي باكسيت كەن باسقارماسى), (ماشكەۆيچتەردىڭ قول استىنداعى كەن ورىنى عوي) بار. ول جەردەدە جەرگىلىكتى جەردىڭ ازاماتتارى ءارتۇرلى ورىنداردا ناپاقا تاۋىپ، قولى قيمىلداعاسىن اۋزىدا قيمىلداپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ جۇپار اۋاسىن قۇنىعا جۇتۋدا.
-ءوزىڭىز ايتقان ارقالىقتاعى جالعىز كەن وندىرەتىن زاۋىتقا قازاق ازاماتتارىن قارا جۇمىستىڭ وزىنە از تارتادى دەگەن جەل ءسوز باياعىدان ايتىلىپ ءجۇر؟
-«جەل تۇرماسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى» عوي. جات جۇرتتىقتاردىڭ قولىندا بولعاندىقتان، ولارعا ءاي دەۋگە ازىرگە بيلىكتىڭ شاماسى جەتپەي تۇر. سوندىقتان «قازانشىنىڭ ەركىندە قايدان قۇلاق شىعارامىن دەسەدە». كەڭەس داۋىرىندە كەنشىلەر قالاسى اتانىپ، قالانىڭ باسىم بولىگى جۇمىس ىستەگەن تبرۋ دىڭ بۇگىندە قوعامدىق بەلسەندىلىگى تومەندەپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس. ولاردىڭ ەنجارلىعىن مىنادان بايقاۋعا بولادى. مىسالى قالامىزدا ءوتىپ جاتاتىن ءىس شارالارعا (اكىمدىكتە ارتىق قارجى قايدان بولسىن), ءارتۇرلى بايقاۋلارعا، ونەر سالاسىنا، سپورتقا جالپى قالانىڭ وركەندەۋىنە، دامۋىنا ءبىر رەت بولسادا ات سالىسقانىن كورمەپپىن. ەل ءىشى بولعان سوڭ، ءتۇرلى شارالارعا كوپ جاعدايدا دەمەۋشىلەردىڭ كومەگى اۋاداي قاجەت. بۇل جاعىنان «اليۋمينقۇرىلىس» الدا تۇر. دەمەۋشىلىگىمەن بىرگە قاۋساعان عيماراتتاردىڭ قايتا قالپىنا كەلۋىنە دە تيگىزگەن پايداسى وراسان. جوعارىداعى ءسوز ەتكەن ماسەلەلەردىڭ بارىنە دەمەۋشىلىك ەتەدى. ارقالىق- تورعاي تاس جولىندا وسىلار سالىپ جاتىر. ءبىر سوزىندە اكىمنىڭ ورىنباسارى ارقالىقتىڭ تەڭ جارتىسى «اليۋمينقۇرىلىسقا» قول جايىپ وتىر دەگەنى بار ەدى. اسىرەلەۋ بولسا دا مۇندا شىندىق بار. باسشىسى دا قازاق ازاماتى. (اباي مۇقانوۆ) . ەلگە دەمەۋ بولىپ جانى اشيتىن دا، وزىڭنەن تۋعاندىقتان جات بولمايتىن دا سونداي جىگىتتەر. لايىم، ەلگە بۇيرەگى بۇرىپ تۇراتىن وسىنداي ازاماتتار امان بولسىن.
-قالاي ويلايسىز، ارقالىق قازاقىلىققا بەت بۇرىپ كەلە مە؟
-ارقالىق ەشقاشان ورىستانعان قالا ەمەس. كەشەگى كەڭەس داۋىرىندە دە قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى كوپ بولعان بۇل قالادا. العاشقى وبلىس بولىپ قۇرىلعان جىلدارى وزگە ۇلت وكىلدەرى كەلگەن شىعار. بىراق امانگەلدى، جانگەلدى اۋداندارىنىڭ قازاقىلىعىن ولار جەڭە المادى. اناۋ قوستاناي، پاۆلودار، پەتروپاۆل سەكىلدى كەڭەس ءداۋىرىنىڭ ۇستەمدىگىنەن ارىلا الماي وتىرعان جوق، ارقالىق. مۇنداعى قازاق ءتىلىنىڭ ۇستەمدىگى ولاردان كوش ىلگەرى. بۇگىنگى تاڭدا اسىرا ايتقانداي بولمايىن ارقالىقتا ءجۇز پايىزعا جۋىق قازاقتار تۇرادى.
-قازىرگى تورعاي حالقىنىڭ ەڭ وزەكتى پروبلەماسىنىڭ ءبىرى ارقالىق- تورعاي تاس جولى ەكەنى داۋسىز؟ ەكى-ءۇش جىلدىڭ ءجۇزى بولدى تاس جول تاستابانداپ الپىس شاقىرىمنان اسا الماي تۇر؟ نەگە؟
-تورعاي مەن ارقالىقتىڭ اراسى ەكى ءجۇز سەكسەن جەتى شاقىرىم. ازىرگە بۇرىنعى جولدى جاماپ جاسقاپ ءوتىپ، تىڭنان ءۇش جىلدا وتىز شاقىرىمنان اسا كەرەمەت جول سالىندى. ءسويتىپ الپىس شاقىرىمنان استام جول ايناداي جىلتىرىپ جاتىر. جەرلەستەرىمنىڭ كولىگى سۋ توگىلمەس جورعايداي تايپالىپ، الپىس شاقىرىمدى جيىرما جىلدا جەتكەن جەتىستىگىمىزدەي قۇيعىتىپ وتكەنىمەن، ارى قاراي كەڭەس ءداۋىرىنىڭ قويناۋىنا كىرىپ كەتكەندەي شابانداپ قالادى. ونىڭ ءتۇرلى سەبەپتەرى بارى انىق. ونى ۇكىمەتتىڭ قۇزىرىنا قويالىق. ەندى بۇلاي كەتە بەرسە، جاي عانا اريفمەتيكامەن جىلىنا ون شاقىرىمنان ەسەپتەپ كورىڭىز. تورعاي قالاسىنا جەتكەنشە، جيىرما ەكى جىل جەتى ايداي ۋاقىت كەرەك ەكەن. ءتىرى بولساق ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا كىرگەنشە تاياپ قالارىمىز انىق. ءبىر قۋانارلىعى اسىقپاي سالىنعاندىقتان بولار جول وتە ساپالى. قوسپالارىنىڭدا ءيى ابدەن قانعانى بايقالادى. تاس جولدىڭ قۇرىلىسىن «اليۋمينقۇرىلىس» سالىپ جاتىر دەپ ەستىدىم. قارجى قايدان قۇيىلىپ جاتقانىن بىلمەيمىن. جىلىنا بولىنە مە، الدە جولعا شاقتاپ بولىنە مە وداندا حابارسىزبىن. مەنىڭ پايىمداۋىمشا، جول سالۋشىلار شەكتەپ بولىنگەن اقشانى عانا مەڭگەرىپ جاتقانداي. ايتپەسە قىسى-جازى جۇمىس توقتاماۋى كەرەك قوي. مىسالى استانا مەن بۋرابايدىڭ ورتاسىنا تاس جول توسەلگەندە، قۇرىلىس ايماعىن بىرنەشە فيرمالارعا ءبولىپ تاستاعان. ءبىر اراقاشىقتىقتى يتالياندىقتاردىڭ موينىنا ارتسا، تاعى ءبىر بولىگىن قىتايلار سالعان. ءسويتىپ جانتالاسا قيمىلداۋ ءوز ناتيجەسىن از جىلدا-اق بەرگەن. ول استاناعا عوي دەۋشىلەر تابىلار. دەگەنمەن قازاقتىڭ قاي پۇشپاعىدا سىي قۇرمەتكە لايىق ەمەس پە؟ قازىنالى دالانىڭ قازبا بايلىعىنان تۇسكەن قارجىنىڭ ءوزى بار قازاققا جەتەدى. ەڭ باستىسى نيەت پەن حالىققا قۇرمەت. ەگەر تورعاي دالاسىنا تارتىلىپ جاتقان تاس جولعا شىن كوڭىل ءبولىنىپ، قارجى ۋاقىتىندا ءتۇسىپ تۇرسا، الگىندەي فيرمالارعا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلسە، باياعىدا بىتكەن بولار ەدى. وسى جەردە ايتا كەتەيىن ارقالىققا ىرعىزدان تەمىر جول تارتىلادى دەگەن اڭگىمە كوپتەن ايتىلۋدا. ول تورعاي دالاسىن باسىپ وتەتىنىن ەسكەرسەك، حالىققا، اسىرەسە جاستارعا قانشاما جۇمىس تابىلار ەدى. سونىمەن بىرگە جەرىمىزگە گازدا كەپ قالار ەدى. «جاقسى ءسوز جارىم ىرىس» دەپ، قۋانىشقا بالاپ وتىرمىز ەستىگەنىمىزدى.
الەۋمەتتىك جاعدايدى ىشەر اسپەن باعالاۋعا بولمايدى
-ارقالىقتا ازىق تۇلىك شىنىمەن ارزان با؟ اكىم-قارالاردىڭ سوزىنە قاراعاندا «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاپ» جاتقان جەردەي ەستىلەدى؟
-يا، ازىق-تۇلىكتىڭ وزگە قالالاردان سالدە بولسا ارزان ەكەنى راس. اكىمنىڭ باستاماسىمەن بىرنەشە جىلدان بەرى ءار سەنبى كۇندەرى جارمەڭكە ۇيىمداستىرىلىپ كەلەدى. وعان ماڭايداعى اۋىل ادامدارى وزدەرىنىڭ ونىمدەرىن اكەلىپ ساتادى. دەلدالسىز كەلگەن ءونىم تازا پايدا عوي. اتالمىش جارمەڭكەدە اكىمشىلىك قويعان تالاپتان اسىرىپ باعانى كوتەرۋگە بولمايدى. ساتۋشىدا، الۋشىدا، ءوز جۇمىستارىنا ءدان ريزا بولماي قايتسىن وسىدان كەيىن. الايدا ەتتىڭ ارزاندىعى مىناعاندا بايلانىستى. مەن بىلەتىن قالانىڭ تۇرعىندارىنىڭ كوبى ەت پەن مايىن، سوعىمىن اۋىلدان اكەلەدى.مەنىڭشە ەتتىڭ ارزانداۋىنا مۇنىڭدا اسەرى بار. بىلتىر استاناعا بارعاندا ەتتىڭ باعاسىن كورىپ شوشىپ كەلدىك. بىراق ەسىمىزدى تەز جيناپ «وي، ول استانا عوي» دەپ ءوزىمىزدى جۇباتتىق. قىمبات قالا دەگەن اتى بار عوي دارداي. بولاشاقتا «اقىلدى قالا» اتانباق. سوندا بارلىعى ارزاندايتىن شىعار. ال نانعا كەلسەك، ەندى قالامىز ەگىننىڭ ورتاسىندا وتىرعاندىقتان نان ارزان بولماسا ۇياتتاعى. سونىمەن بىرگە بار ماسەلەنى ەت پەن نانعا بايلانىستىرا قاراۋ قالاي بولار ەكەن... ادامداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن ىشەر اسىمەن باعالاۋعا كەلىسپەيمىن. ەگەر ىشەر اسقا تۇرعىندار زار بولسا افريكا مەملەكەتتەرىنەن ايىرماشىلىعىمىز قايسى.
-ارقالىقتا تۇرعاسىن كيەلى تورعاي دالاسىنا ءجيى بارىپ تۇراتىنىڭىزدى بىلەمىز؟ ول جاقتاعى جانگەلدى، امانگەلدى اۋداندارىنىڭ بۇگىنگى تىنىس تىرشىلىگىن ايتا وتىرساڭىز؟
-امانگەلدى, جانگەلدى اۋدانىنىڭ تىنىس تىرشىلىگى دەگەندە، قاراپايىم حالىقتىڭ وزدەرىنىڭ ادال ەڭبەگىمەن كۇندەرىن كورىپ وتىرعانىن ايتقان دۇرىس. كوپشىلىك بىلەتىندەي 90 جىلداردىڭ باسىندا جەكەشەلەندىرۋدىڭ دۇرىس جۇرگىزىلمەگەندىگىنەن اشا تۇياقتىڭ كوبى تالان تاراجعا ءتۇستى. مال شارۋاشىلىعىمەن وتىرعان ەلدىڭ مالى الىپساتارلاردىڭ وڭاي ولجاسىنا اينالدى. سول كەزدە تورعاي جۇرتى مىڭعىرعان مالىنان ايىرىلىپ قالدى. ال جەكە شارۋاشىلىق اشىپ شىققانداردا جانار جاعارمايدىڭ قىمباتتىعىنان 100 قويىن قىستان الىپ شىعۋ ءۇشىن، كەرەك جاراققا 50 قويىن قۇربان ەتتى. سونداي كەزەڭدى باستان كەشكەن حالىقتىڭ بۇگىندە نارىققا دەگەن قىجىلى بولعانىمەن، «قىزىعۋى» وتە جوعارى. ساۋداگەرلەرگە دە بۇرىنعىداي الدانبايدى. وزدەرىدە ساۋدا-ساتتىققا بەيىمدەلىپ كەلەدى. سوندىقتان مالدى كوبەيتۋدىڭ پايداسىنىڭ زورىن ءبىلىپ وتىر. قۇدايعا شۇكىر، دەپ ايتايىق اۋىل حالقى مالدارىن كوبەيتۋ ارقىلى عانا تۇرمىستارىنىڭ ەشكىمنەن كەم بولماسىن ءتۇسىندى. ۇكىمەتكە قول جايىپ وتىرا بەرسە، كوكتەن ەشتەڭەنىڭ جاۋمايتىنىن كەشتە بولسا پايىمدادى. سودان دا بولار مال باعاسى وتە جوعارى. قىزىلوردا، جەزقازعان جاقتان كەلەتىن ەت الۋشىلار، حالىقتىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرىپ وتىر. بىراق...
-«اۋىزعا كەلگەن تۇكىرىك، قايتا جۇتساڭ ماكۇرىك» دەيدى ايەكە، «بىراقتىڭ» توركىنىن تۇسىندىرسەڭىز؟
-بىراق دەپ وتىرعانىم ەلگە بارعاندا ەستىپ جۇرگەن كەلەڭسىز اڭگىمە بولعالى تۇر. ادەيى ۇيىمداستىرىلعان نارسە مە، جوق الدە شىنىمەن بار ما، تورعاي دالاسىندا برۋتسەللەز ارۋى دەندەپ كەتىپتى. حالىقتىڭ كوبى وسىدان زارداپ شەگىپ وتىر. ءتىپتى كەي ۇيلەردىڭ ءتورت بەس ءىرى-قاراسى پىشاققا ىلىككەن. جارايدى، ەل بولعاسىن ونداي اۋرۋدىڭ الدىن العان دۇرىس قوي. دەگەنمەن مۇنىڭ وتىرىك راسىن ازىرگە ەشكىم بىلمەيدى. مىسالى، سول مال اۋرۋى اكىم-قارالاردىڭ سيىرلارىنا جولامايتىنى قىزىق؟ ءورىسى ءبىر، جايىلىمى ءبىر، تابىنى ءبىر بولسا دا. قاراپايىم جۇرتتىڭ مالىنا تاڭداپ ءجۇرىپ جابىسا ما الدە بۇل كەسەل. ايتەۋىر مالمەن كۇنەلتكەن ەلدىڭ اراسىنان كوپ شىعاتىنى تۇسىنىكسىز؟ سوندىقتان وسى ماعان ادەيى ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعانداي كورىنەدى. بالكىم بىرەۋدىڭ بيزنەسىن وركەندەتۋگە جاسالىپ وتىرعان قادام بولار. الدە وسى ءىستىڭ باسىندا وتىرعان كىسىلەردىڭ جەڭىل پايدا تابۋعا قۇمارلىعى ما؟ كۇدىكتەنۋىمە مىنا جاعداي سەبەپكەر. اۋرۋ بولعان سيىردى ارزان باعاعا بەلگىلى ءبىر ادامدارعا عانا وتكىزۋگە قۇقى بار حالىقتىڭ. باسقاعا ساتا المايدى؟ بۇل نەندەي شەكتەۋ. وزدەرى كورسەتكەن جەرگە بارىپ وتكىزەدى. شىنىمەن اۋرۋ بولسا نەگە ورتەپ جىبەرمەيدى. وسىنى تەكسەرىپ، تەرگەپ وتىرعان جاندى تاعى كورمەدىم. سونىڭ كەسىرىنەن مالعا قاراپ وتىرعان جۇرتقا، جاپپاي ارزان باعاعا «وتكىزسەڭدە وتكىزەسىڭ، وتكىزبەسەڭدە وتكىزەسىڭ» دەگەن تالاپ كۇشەيگەن. بۇل حالىققا جانى اشيتىن ادامداردىڭ ءىسى ەمەس قوي. كۇدىگىمدى راستايتىن ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. اۋىلدىڭ ءبىر ادامىنىڭ ءبىراز مالدارى برۋتسەللەز بولادى. قينالعان الگى كىسى «سەندەر ماعان مالدارىڭ برۋتسەللەز دەپ وتىرىك ايتىپ وتىرعان شىعارسىڭدار، مەنىڭ قۇقىم بار عوي، ۆەتەرينارلاردى استانادان شاقىرتىپ ساراپتاما جاساتامىن» دەپتى، «مال اشۋى جان اشۋى» دەگەندەي ىزا بولىپ. سول كەزدە اۋىلدىڭ مال دارىگەرلەرى شوشىپ كەتىپ، پىكىرلەرىن وزگەرتىپ تايقىپ شىعىپتى. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى. سوعان قاراعاندا «اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدا» بولعىسى كەلەتىندەر بار سەكىلدى. وتىنىشتەرىن تىڭدار قۇلاق بولماعاسىن، شاعىنار تىرەگى قالماعاسىن قاراپايىم حالىق زار ەڭىرەپ وتىر وسىلايشا. كوپتەگەن اۋىل ادامدارىن بىلەمىن تىراشتانىپ مال ءوسىرىپ، ەڭسەسىن كوتەرىپ كەلە جاتقاندا، اق ادال مالىنىڭ ءبىرازىنان اۋرۋ شىعىپ، نە ىستەرلەرىن بىلمەي سانسىراپ وتىرعان. ەگەر شىنىمەن ونداي مال ىندەتى شىعىپ جاتسا ۇكىمەت حالىققا كومەك قولىن نەگە سوزباسقا؟
-اۋىز سۋ ماسەلەسى ءوزىڭىز ءسوز ەتىپ وتىرعان شالعايداعى اۋدانداردا قالاي جۇزەگە اسىپ جاتىر. كوڭىلىڭىز تولا ما؟
-«ەستىگەنىمدى ايتايىن با، كورگەنىمدى ايتايىن با» دەمەكشى، ەستىگەنىم كوپ، الايدا دالەلىم از. سوندىقتان كورگەنىمدى ايتايىن. مەنىڭ تۋعان اۋىلىم جانگەلدى اۋدانى، جاركول اۋىلىندا اۋىز سۋ ماسەلەسى وتە قيىن. ايتىستىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ ەلى مەن جەرىن ءبىراز ارالادىم عوي. سوندا بايقاعانىم مەنىڭ اۋىلىمنىڭ كورىپ جاتقان قيىنشىلىعىن كورىپ جاتقان اۋىلدار، ءاي، نەكەن ساياق بولار. كەيدە باق-ندا اۋىز سۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى داۋلار تۋىنداپ جاتادى. بىردە جولىم ءتۇسىپ الگىندەي شۋ شىعىپ جاتقان جەرلەرگە بارسام، اۋىلدارىنىڭ ىرگەسىنەن كادىمگىدەي تازا سۋ اعىپ جاتىر. ءموپ-ءمولدىر تازا سۋ. بىراق، ولاردىڭ تۇسىنىگىندە تازارتىلىپ، ۇيگە كىرىپ تۇرماعاسىن اۋىز سۋ ماسەلەسى تولىق شەشىلدى دەپ ايتۋعا بولمايدى دەگەنى تاڭ قالدىردى. ەندى قىزىققا قاراڭىز. ءوزىم ەس ءبىلىپ، ەتەك جاپقالى، مەن تۋعان اۋىل وزەننىڭ شىلاۋى مەن بالدىرى ارالاسقان كوك سۋىن ءىشىپ كەلەدى. قىستا مۇز ۇستىندەگى ويىقتان ءتورت اياقتىنىڭ ءبارى سۋعارىلادى. جازدا ول وزەننەن تۇياعىن باتىرىپ مالدا، تۇمسىعىن سۇڭگىتىپ اڭ مەن قۇستا ءشولىن باسادى. سۇزگىدەن وتكىزىپ، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا زيان-اۋ دەپ ساراپتامادان وتكىزگەن ءتىرى جاندى كورمەپپىن بۇگىنگە دەيىن. وسىندايدا جوعارىداعى ىرگەسىنەن يرەلەڭدەپ ءمولدىر سۋ اعىپ جاتقان اعايىنداردىڭ بايبالامى، بىزدىكىنە قاراعاندا «جانناتتاي» كورىنەدى. مەنىڭ اۋىلىمداعى تەك قار سۋى عانا شايىپ تازارتىپ وتەتىن وزەن ارناسىنان بۇگىن دەمالدىڭ ءوزى تۇمسىعىن ءشۇيىرىپ سۋ ىشپەيتىن جاعدايعا جەتتى. اللانىڭ وڭ كوزى تۇسكەن بولار، الدە «شىن جىلاسا سوقىر كوزدەن جاس شىعادى» دەگەن راس پا، تورعاي حالقىنىڭ اۋىلدارىنا تازا سۋ باعدارلاماسىنىڭ ەسەبىنەن، قوماقتى قارجى ءبولىنىپ سۋدى سۇزگىدەن وتكىزەتىن قوندىرعىلار ورناتىلىپ جاتىر. ءبىزدىڭ اۋىلعادا سالىنىپ، ىسكە قوسىلادى دەپ ەل قۋانۋدا. قۇبىرلاردى ءار ءۇيدىڭ الدىنا دەيىن تارتىپ قويدى. ەندى الگى ورناتىلعان قوندىرعىنىڭ «قىزىقتارىن» ايتايىن. بىزگە دەيىن الگى سۇزگىسى بار قوندىرعى كورشى اۋىلدارعا ورناتىلعان بولاتىن. بىراق كوپكە بارماي ىستەن شىعىپ، الگى اۋىل تاز قالپىنا قايتا ءتۇستى. ەستۋىمىزشە قىمبات قوندىرعىنىڭ ىشىندەگى ءفيلتردىڭ قۇنىنا اۋىلدى مالىمەن ساتساڭدا جەتپەيتىن كورىنەدى. قاسقالداقتىڭ قانىنداي تاپتىرمايتىن دۇنيە دەسەدى بىلەتىندەر. مامانداردىڭ ايتۋىنشا بىزگە ورناتىلىپ جاتقان قوندىرعىنىڭدا «عۇمىرى» ۇزاققا بارمايتىن سەكىلدى. ونىڭ باستى سەبەبى مىنادا: اۋىلدىڭ ءجون بىلەتىن اقساقالدارى قوندىرعىنى ورناتپاس بۇرىن اۋدان اكىمىنە دەيىن شىققان. وعان سەبەپ اۋىلدىڭ ىرگەسىندەگى شالشىق وزەننەن ون شاقىرىم ارەگىرەك «تابىلدى» دەگەن كەڭ ارنالى وزەن اعادى. اۋىل جۇرتى سوڭعى جىلدارى سول وزەننەن اكەلىنەتىن سۋدى ساتىپ ىشەتىن بولعان. سۋى بال تاتيدى. «قوندىرعىنى سول وزەننەن تارتايىق، قانشاما قارجىعا كەلىپ جاتقان دۇنيەنى قۇم توپىراققا سالىپ قورلامايىق» دەگەن كوپتى كورگەن اقساقالداردىڭ كەڭەستەرىن اكىم قۇلاعىنا دا ىلمەگەن. ەندى كوگەرىپ كەتكەن سۋدى قانشا سۇزگىدەن وتكىزگەنىمەن، قانشا تۇشىتقانىمەن ازەر قولعا تيگەن قوندىرعىنى جاندىرىپ جىبەرەتىندەي كورىنەدى دە تۇرادى ماعان. ايتايىن دەگەنىم، ادام جىبەرگەن قاتەلىكتەن ساباق الۋى كەرەك قوي. مىسالى، اقشىعاناق اۋىلىنداعى سۇزگى جانىپ كەتتى لاي باتپاقتى تازارتۋعا شىداماي. قانشاما قارجى ەلدىڭ يگىلىگىنە ەمەس، دالاعا شاشىلدى. حالىقتىڭ تاعدىرىنا نەمقۇرايلى قاراعاندار جازاعا تارتىلاتىن كۇن قاشان تۋار ەكەن.
ءجۇز مەكتەپتىڭ ىشىنە «جاسى» كەلگەن «قاريا» مەكتەپ ارەڭ ىلىكتى
-«ءجۇز مەكتەپ، ءجۇز اۋرۋحانا» باعدارلاماسىنىڭ ىسكە اسۋى قالاي؟ «ديپلوممەن اۋىلعا» جاستاردىڭ قۇلشىنىسى قاناعاتتاندىرا ما؟
-ىرگە تاسىن جەردەن كوتەرمەسە دە، ەسكى عيماراتتار جوندەلىپ، رەتكە كەلتىرىلىپ، ءار اۋىلعا مەدپۋنكتتەر سالىنعان. بۇلدا بولسا، كوڭىلگە دەمەۋ. باسقاعا بارماي-اق قويايىن مەن وقىعان قاراتۇبەك ورتا مەكتەبى، توقسان جىلعا جۋىق تاريحى بار ۇلكەن مەكتەپ. وسى مەكتەپتى بىتىرگەندەردى ايتا باستاسام اتاقتارىنان ات ۇركەدى. اعايىندى اكادەميكتەر سايلاۋ، ءسابيت بايزاقوۆتار، اتاقتى قويشىعارا سالعاراۇلى، اقىندار ءشامىل مۇحامەتجانوۆ، سەرىك تۇرعىنبەكوۆ، كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ، سەيىت كەنجەاحمەتۇلى، عىلىمنىڭ اينالاسىندا جۇرگەن ايساعاليەۆ سەرىكباي، فازىلحان بايىمبەتوۆ، سەكىلدى ازاماتتاردى تۇلەتكەن مەكتەپتىڭ بۇگىنگى جاعدايى سىن كوتەرمەيدى. بارعان سايىن مەكتەپكە سوقپاي كەتپەيمىن. جان جۇرەگىم ەزىلەدى. قابىرعالارى قاۋساپ، قۇلاعالى تۇر. «ءجۇز مەكتەپتىڭ» ىشىنە وسى «جاسى» كەلگەن قاريا مەكتەپ ازەر ىلىگىپتى بيىل. 2014-2015 جىلداردىڭ جوسپارىنا ەنگىزىلىپتى دەگەن جاقسى جاڭالىقتى ەستىپ جاتىرمىن. قاي جاعىنان قاراساقتا، (وقۋشىلار مەن تۇرعىندار سانى) اۋداندا جاركول اۋىلى الدىڭعى ىلەكتە. ۇزىن جولدىڭ بويىندا. سويتسە دە جاڭا مەكتەپتىڭ تىزىمىنە ازەر ىلىكتى. ەندى مىناعان نازار اۋدارىڭىز. ءبىزدىڭ ەلدە ميليساي اتتى اۋىل بار. اۋدان ورتالىعىنان 120 شاقىرىم. ول جەردىڭ تۇرعىندارى كوشە باستاعان. شالعاي، قاتىناسقا قيىن بولعاسىن. ەل كوشىپ الپىس شاقتى ءتۇتىن قالعاندا، قىزىق بولعاندا ءۇش قاباتتى مەكتەپ سالىپ تاستادى الگى اۋىلعا. ونى قانداي ماقساتپەن سالعانى ازىرگە جۇمباق. «ديپلوممەن اۋىلعا» دەگەنگە كەلسەك، جاسىراتىنى جوق، قالاعا ۇيرەنىپ العان جاستاردىڭ اۋىلعا بارعىسى جوق. ەرىكتەرىنە سالسا قالادا قالۋعا قۇمار. ول ءۇشىن جاستاردى كىنالاۋ ابەستىك. ديپلوممەن اۋىلعا دەگەن باعدارلاما كەي اۋىلدارعا قاجەتتە بولار. بىراق، «شاش ال دەسە باس الاتىن» ناۋقانشىلدىق جاعدايلارعا دا ۇشىرىپ جاتقان جايىمىز بار. مىسالى ءۇشىن ايتايىن امانگەلدى، جانگەلدى اۋداندارىنداعى زەينەت جاسىنا جەتىپ قالعان مۇعالىمدەردەن مىناداي اڭگىمە ەستىپ قالدىق جاقىندا. ماماندىق يەسى اۋىلدا بولا تۇرا، «ديپلوممەن اۋىلعا» دەگەن باعدارلامامەن جاستار كەلگەندە، زەينەت جاسىنا جەتكەن كىسىلەر وزدەرىنىڭ ساعاتتارىن ءبولىپ بەرۋگە ءماجبۇر ەكەن. ويتپەسە ساياساتقا قارسى ادام بولىپ ءبىراز قيىندىقتاردى باستان كەشۋى بەك مۇمكىن. مەكتەپ باسشىلىعىدا باعدارلامانى ورىنداۋىمىز كەرەك دەپ جانتالاسادى. وسى ماسەلەگە الىدە ويلانا قاراعانىمىز دۇرىس ءتارىزدى.
-اۋىلداعى جەرلەستەرىڭىزدىڭ ەڭبەككە بەلسەندىلىگى قانداي؟ قانشا دەگەنمەن «سىرت كوز سىنشى عوي».
-زامان ءوزى حالىقتى ەكشەلەپ تاستادى عوي. باياعىداي تاڭنان كەشكە دەيىن سابىلىپ، ءسۇرىنىپ قۇلايتىن جۇمىس جوق اۋىلدا. قالاعا شىعىپ جۇمىس ىستەيىن دەسە، استانا سەكىلدى قۇرىلىسى قىزىپ جاتقان قالالاردىڭدا داعدارىستان كەيىنگى جاعداي ءماز بولماي تۇر. بارۋىن بارىپ الىپ، شيەتتەي بالا-شاعىسىمەن قاڭعىرىپ جۇرگەندەر قانشاما؟ ايلاپ جىلداپ ەڭبەك اقىلارىن الا الماي ەلگە قۇر قول قايتىپ جاتقانداردى دا كورىپ ءجۇرمىز.ەڭبەك ەتكەن ادامنىڭ عانا مەرەيى ۇستەم قاي جەردەدە. ونى ءبارى بىلەدى. سونىمەن بىرگە قاي قوعامدا دا كەدەي كەپشىكتەر بولعانىن ەستەن شىعارمايىق. ەلى ءىشى بولعاندىقتان اۋىلدى جەرلەردەن مۇنداي كورىنىستەردى بايقاي بەرمەيسىڭ. وكپەگە قيسادا ولىمگە قيمايتىن حالىقپىز عوي. ءار اۋىلدا بىرەن-ساران شىلقىعان بايلار بولعانىمەن، كوپشىلىك جۇرتاللانىڭ بەرگەن ىرىزدىعىن تەرىپ جەپ، ەلىنىڭ تىنىشتىعىن، بالالارىنىڭ اماندىعىن ءتىلىپ ءجۇرىپ جاتىر. ال،ۇكىمەتتىڭ ءبىردى-ەكىلى تيىنىنا قولىن جايىپ، شىبىق باسىن سىندىرماي وتىرعان جالقاۋلاردىڭ كۇنكورىسى قاي دەڭگەيدە ەكەنىن ايتپاي اق قويايىن.
-اقىنمەن سويلەسىپ وتىرىپ پوەزيا تۋرالى ءسوز قوزعاماۋ قيسىنسىز. ۇزىن قۇلاقتان شاكىرت تاربيەلەپ جاتىر ەكەن دەپ ەستيمىز. جاستارمەن تىعىز قارىم قاتىناسورناتا الدىڭىز با؟ ستۋدەنتتەردىڭ ادەبيەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن قالاي باعالايسىز؟
-«مەن جاستارعا سەنەمىن» دەپ ماعجان اقىن ايتپاقشى، مەندە بوداندىقتى كورمەگەن، تاۋەلسىزدىكتىڭ ءدامىن تاتىپ وسكەن جاستارعا ەرەكشە ىلتيپاتپەن قارايمىن. توبا، ازامات دەگەن شاكىرتتەرىم بار. ينشالا، ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى ىركەس-تىركەس شىعىپ كەلەدى. وسىندا كەلگەن جىلدان باستاپ مىرجاقىپ دۋلاتۇلى اتىنداعى بىرلەستىك قۇردىق. ينستيتۋتىمىزدا ولەڭ جازۋعا يكەمى بار، پوەزيانى جاقسى كورەتىن ستۋدەنتتەردى تاربيەلەپ جاتقان جايىمىز بار. ءبارى بىردەي توپتى جاراتىن اقىن بولادى دەپ ايتا المايمىن، سويتە تۇرا پوەزيانىڭ تالاپتارىن، مىندەتتەرىن ۇيرەتۋدى ءوزىمىزدىڭ ازاماتتىق بورىشىمىز سانايمىز ولارعا. قازىرگى قوعامداعى كەيبىر ادامي قۇندىلىقتار اقشا ايىرباستالعان زاماندا كەرەمەت ولەڭ جازباسادا، ولەڭگە قۇشتار ادام بارى كوڭىلگە جۇبانىش. پوەزيا دەگەن نارسە ادالدىقتىڭ، پاكتىكتىڭ بەلگىسى عوي. جۇرەگى تازا ەمەس جاننان شىمىرلاپ ولەڭ تۋماسى بەلگىلى. اقىن بولۋعا تالاپ قىلىپ جۇرگەن جاستارعا كوزقاراسىمىز ەرەكشە. ونىڭ ىشىندە ولەڭدەرىندە وي مەن تىلدىك كوركەمدىگى جاراسىم تاپقانجاس اقىندارعا سەنىم زور. مىسالى ينستيتۋتىمىزداعى ستۋدەنتتەر سانى مىڭنىڭ ار جاق بەر جاعىندا. سول مىڭ ادامعا شاققاندا وتىز ەكى اقىننىڭ بولۋى جامان كورسەتكىش دەي المايسىز. قالايدا جاستاردىڭ بويىنان قازاقىلىقتىڭ ءيسى اڭقىپ تۇرعانعا نە جەتسىن. كەلگەن جىلى «بالاۋسا جىرلار» دەگەن ستۋدەنتتەردىڭ جيناعىن شىعاردىق. وعان ينستيتۋتتىڭ تالاپكەر اقىندارىنىڭ بىرازىنىڭ ولەڭدەرى كىرگىزىلدى.
-ءوزىڭىز قىزمەت ەتىپ جۇرگەن پەدوگوگيكالىق ينستيتۋت تۋرالى الىپ قاشتى اڭگىمەلەر ءجيى ايتىلادى. جالپى مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگى تۋرالى پىكىرىڭىزدى بىلسەك؟
-ينستيتۋت تەحنيكالىق جابدىقتالۋى جاعىنان جاقساردى. ساباق وقيمىن دەگەن ستۋدەنتكە بارلىق جاعداي جاسالعان. ال مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگى مەن عىلىمي دارەجەسى جاعىنان ماقتانا المايمىز. شىنىن ايتۋ كەرەك عىلىمي دارەجەسى بارلار وتە از. ويتكەنى ارقالىقتاعى الەۋمەتتىك جاعدايدى ايتتىم. سوندىقتان عىلىمي اتاعى بار كىسىلەر ارقالىققا كەلگىسى كەلمەيدى. ار ينستيتۋتتا عىلىمي نورماتيۆتەر بولادى. قانشا عىلىم دوكتورى، قانشا پروفەسسور ءجۇرۋى كەرەك دەگەندەي. سول ماقساتتا عىلىمي دارەجەلەرى بار ءبىراز تانىستارىمدى شاقىردىم استانادان. تاپقان-تايانعاندارىنا پاتەر جالداپ جۇمىس جاساپ جۇرگەندەرىمەن ولاردىڭ كەلگىسى جوق. كارەرا قۋعىلارى كەلە مە،الدە ارقالىقتىڭ بولاشاعى جوق دەپ ويلاي ما، كەلتىرە المادىم. «ءوزىم سۋ ءىشىپ وتىرعان قۇدىعىما تۇكىرگەنىم» ەمەس، كەي وقۋ ورىندارىنان كوپتەگەن كەمشىلىگىمىز بار ەكەنىن جوققا شىعارمايمىن. بىراق بىلتىردان بەرى ءوز وقىتۋشىلارىمىز ماگيستراتۋرالارعا ءتۇسىپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ جاتىر. ولدا بولسا، العا باسۋعا تالپىنىس قوي. «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەيتىن قازاقپىز عوي.
االى قازاقتى «جاتىپ» ماقتاماي، كەمشىلىگىن «اتىپ» جىرلادى
-حالىق اراسىندا بۇرىنعىداي ەمەس ايبەكتىڭ ءۇنى سولعىن، كوڭىلى باسەڭ دەۋشىلەر بار؟
-ەلىمىزدە بولىپ جاتقان وقيعالارعا، بيلىكتە بولىپ جاتاتىن اۋىس-كۇيىستەرگە ايتىس بولعان جاعدايدا دەر كەزىندە ءۇن قوسىپ قالۋعا تىرىسامىن. جان ايقايىمدى ايتىستى كورىپ وتىرعان ءتورت ءجۇز، ءارى كەتسە بەس ءجۇز ادام ەستيدى. ال، ول ايتقاندارىم اششى بولسا ەفيرگە شىعارىلمايدى، اگاراكي شىعا قالعان كۇندە «قۇيرىق جالى» كۇزەلەدى. سوعان قاراپ كوپشىلىك ويلايتىن بولار «جۋاسىپ» قالدى دەپ. شىندىقتى جالعىز مەن ەمەس كوپ اقىندار ايتىپ ءجۇر عوي. بارىنىڭدە كەۋدەسى «كەككە» تولى. دەسەكتە، قازىلار تاراپىنىن قياناتتىڭ قامشىسى ءتيىپ جۇرگەنىن جاسىرعىم كەلمەيدى. شىندىعىن ايتسام سوڭعى كەزدەرى ينتەرنەت سايتتاردان كەيبىرەۋلەردىڭ ءبىزدى داتتاپ جازعان ءارالۋان پىكىرلەردى كوزىمىز شالىپ قالادى. سونداعى ايتاتىندارى «ايبەك جىلاي بەرەدى، زارلاي بەرەدى، بالعىنبەك ۋاقاببيست بوپ كەتتى، بەكارىس بيلىكتىڭ ءسوزىن سويلەپ كەتتى، رينات جاتتاندى اقىن، باۋىرجان جەكە باسىن كۇيتتەپ كەتتى» دەگەنگە سايادى.ءبىر اۋىز جىلى سوزگە قاناتتانىپ، ءبىر اۋىز سۋىق ءسوزدى جانىنا اۋىر الاتىن اقىندار ءۇشىن مۇنداي ءسوز ەستۋ وتە قيىن. ونداي كەزدە، «وسى مەن كىمنىڭ جوعىن جوقتاپ ءجۇرمىن، بيلىكتى ماقتاپ، بەرگەندەرىن اقتاپ، بەدەلىمدى ساقتاپ جۇرسەم ءبىر ءجون. اقىن اتىن ارقالاپ جۇرگەن سوڭ حالىقتىڭ ويى مەن ءسوزىن بيلىككە، اكىمدەرگە جەتكىزسەم دەپ شارق ۇرامىن. كەي كىسىلەردىڭ مەنىڭ اتىما جازعان پىكىرلەرىنە قاراعاندا، مەن بوس ءسوز سويلەپ كەلگەن سەكىلدىمىن. كىمنىڭ جىرىن جىرلاپ جۇرگەنىمدى تۇسىنبەگەندەرى مە شىنىمەن» دەيمىن ءوزىمدى ىشتەي كەمىرىپ. ارينە، ايتىس بولعاسىن بىردە جاقسى ايتاسىڭ، بىردە كەم ايتاسىڭ، بىردە جەڭىستىڭ تۇعىرىنا كوتەرىلسەڭ، بىردە جەر بولىپ جەڭىلەسىڭ. كىم ماڭگىلىك جەڭىمپاز بولىپ ءوتىپتى ومىردەن. ەلدىڭ الدىنا شىعىپ ايتىسۋ بىلاي تۇرسىن، ەكى اۋىز ءسوز ايتۋدىڭ ءوزى وڭاي ەمەس. سوندىقتان ايتىس اقىندارىنا كەشىرىممەن قاراعان دۇرىس.
-بىلتىرعى تاۋەلسىزدىك ايتىسىنا شاقىرماسادا، بيىل اتتاي قالاپ شاقىرتىپ الىپتى ءوزىڭىزدى؟
-يا، بىلتىرعى ايتىستى حالىق كورىپ باعاسىن بەرگەن. ارينە جاقسى جاعىنان ەمەس. بيىلعى ءوزىم قاتىسقان ايتىستا دا ءبىراز بىلىق-شىلىق بايقالدى. سول ايتىستان كەيىن «بۇيتە بەرسەك اسىل مۇرامىز ايتىستى ءولتىرىپ الامىز اۋ» دەگەن وي كوكەيىمنەن كەتپەي قويدى.وعان سەبەپ بۇلبۇلدى تورعا قاماپ قويىپ سايراتقانمەن، داۋسى ءبارىبىر ءبىر كۇنى قارلىعادى ەمەس پە؟ اقىنداردىڭ ەركىندىگىن شەكتەۋ ارقىلى، اۋزىنا قاقپاق قويۋ ارقىلى ءبىز ايتىستى تەك قانا بيلىكتىڭ بولماسا بەلگىلى ءبىر يدەولوگيانىڭ قۇرالى قىلىپ، ونەر دەڭگەيىنەن ءتۇسىرىپ الاتىن ءتۇرىمىز بار. ءوستىپ جۇرگەنىمىزدە ايدالاداعى ارمياندار يۋنەسكو-عا حات جازىپ، ايتىستى وزدەرىنىڭ ءتول ونەرى رەتىندە تىركەپ السا قايتەمىز. شىندىعىنا كەلگەندە ايتىسىمىزدى تۇنشىقتىرۋعا ءوز قولىمىزبەن جول اشىپ وتىرمىز.
-قىرعىز اقىن ااالى تۋتكۋچەۆتىڭ ەلىنە بارعاننان كەيىن بەرگەن سۇحباتىن سايتتاردان وقىعان بولارسىز؟ونىڭ اقىندىعىنا قانداي باعا بەرگەن بولار ەدىڭىز؟
-شىنى كەرەك قىرعىز اقىنى ااالىتۋتكۋچەۆتىڭ تاۋەلسىزدىك ايتىسىناكەلگەندەگى ەرلىگىنە ءسۇيسىندىم. كوپشىلىك وقىعان بولار وسى ااالىنىڭ «قازاق اقىندارىنا جاۋاپ» دەگەن تولعاۋى سايتتارعا شىققان بولاتىن. جالپى ۇلت پەن ۇلتتىڭ اراسىنداعى، ەل مەن ەلدىڭ اراسىنداعى تاريحي كەلەڭسىز جاعدايلارعا بايلانىستى الگى تولعاۋدا كوپ سوزدەر ايتىلادى. سونداي سوزدەر ايتقانىنا قاراماي، قازاقتىڭ ورداسىنا كەلىپ،تەك قانا قازاقتى «جاتىپ» ماقتاماي قاجەتتى جەرىندە «اتىپ» كەمشىلىگىن ءسوز ەتۋى جۇرەكتىلىك. مەن ونىسىنا قاتتى ءسۇيسىندىم. ال ەندى اقىندىعىنا ايتارىم، ول قىرعىزدىڭ قامشى سالدىرماس جامپوزى. بىراق قىرعىز ايتىسىنىڭ قازىرگى قازاق ايتىسىنان وزگەشەلىگى مىنادا. ولاردا سۋىرىپ سالمالىق، ءۋاج تابۋشىلىق جاعى باسىم بولعانىمەن كوركەمدىك جاعىنان اقساپ جاتىر. سونىمەن بىرگە ۇيقاس جاعىنان، جەتى سەگىز بۋىندى ولەڭمەن ماناس جىرىنىڭ اۋەنىمەن ايتادى كوبىسى. توگىلىپ تۇرعانداي كورىنگەنىمەن، ونداي ايتىستى كورمەگەن ءبىزدىڭ قازاقتارعا قوس اقىن اڭگىمەلەسىپ وتىرعانداي اسەر بەرەتىنى تاعى بار. ال، ءبىزدىڭ قازىرگى ايتىس سۋىرىپ سالمالىقتان الشاقتاپ، جاتتاندىلىققا باستاپ بارا جاتقانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. الايدا االىنىڭ ەلىنە بارعاننان كەيىن سۇحباتىندا قازاقتاردى جامانداعانى ۇنامادى. قازىلىقتا وتىرعان ەكى-ءۇش ادام بايگى بەرمەدى ەكەن دەپ بۇكىل قازاقتى قارالاۋعا بولا ما؟ سولاردىڭ ءىسى ءۇشىن قازاقتىڭ قوناقجايلىعىن سىناۋىنا ءجون بولسىن. ول ايتىستا قىرعىز عانا ەمەس قازاقتىڭ اقىندارىدا قيانات كورگەنىن حالىق بىلمەي وتىر ما؟ نەگىزى ەل سەنىم ارتقان اقىن ەكى ەلدىڭ اراسىنا، تاتۋلىعىنا دانەكەر بولعانى ءلازىم سىنا قاقپاي...
-ايتىس اقىندارىنىڭ كوبى قازىلارعا وكپەلەپ جاتادى؟ دۇرىس باعالامادى، بۇرا تارتتى دەگەندەي؟ ءسىز نە ايتار ەدىڭىز بۇعان؟
-قازىلار قۇرامىنداعى كىسىلەردىڭ كوزقاراسى ءارتۇرلى بولۋى زاڭدىلىق. بىراق جازبا اقىندارعا قويىلاتىن تالاپپەن ايتىس اقىندارىن باعالايتىن اعالار مەن اپالارىمىز بارشىلىق. مەنىڭشە ايتىستىڭ قازىلىعىنا ايتىستىڭ قىرى مەن سىرىن بىلەتىن ايتىسكەر اقىندار وتىرعانى ءجون. ايتپەسە انشىلەر مەن پروفەسسورلار، ت.ب ونەر يەلەرى ايتىستىڭ دۇنيەسىنە تەرەڭ شومىلا المايدى. استاناداعىقونىسباي اعامىز، قوستانايداعى ءاسيا اپامىز، شىمكەنتتەگى اسەلحان اپامىز، ۇزىناعاشتىعى ەسەنقۇل اعامىز، كەرەك دەسەڭىز شورابەك اعامىز بار عوي. سولار نەگە وتىرماسقا. ءتىپتى كەيىنگى بۋىننان الساق مۇحامەتجان، مەلستەر بار. ايتىستىڭ تاعدىرىن مەنىڭشە ايتىسكەر اقىندار عانا تەرەڭ تۇسىنەدى. قازىر كوبىنە كورىپ جۇرگەنىمىزدەي جازبا اقىنداردى وتىرعىزادى. جاسىراتىنى جوق جازبا اقىنداردىڭ ىشىندە ايتىس اقىندارىنا دەگەن قاتىپ قىجىل بار. ول اراگىدىك ايتىلىپتا قالادى. سونىمەن بىرگە ايتىسقا دەگەن تەرىس پىكىرىن باق-ى ارقىلى ءبىلدىرىپ جۇرگەن كەي ادامداردىڭ ايتىستىڭ قازىلىعىندا وتىراتىنى قىزىق..
-اسەرلى اڭگىمەڭىز ءۇشىن راحمەت.
سۇحباتتاسقان - مارت وجا
«اباي-اقپارات»
