جيىرما ءبىرىنشى عاسىر قالمگەرلىگى، اقپارات قۇرالدارىنىڭ  سان سيپاتتى دەرەكتى يگەرۋ مەن كادەگە جاراتۋ تاسىلدەرى تىكەلەي جانە جاناما وندىرىستىك كۇشكە، ەل ەكونوميكاسىنىڭ ستاندارتتى ەمەس سالاسىنا اينالۋدا. زامانالى عارىشتىق قوندىرعىلار، وزىق  تەحنولوگيالىق مودەلدەر، پەرسپەكتيۆالىق ماتەماتيكالىق بولجامدار، اقپارات الماسۋ امالدارى، بولاشاقتىق ءمانى بار الەۋمەتتتىك جوبالار كوسەمسوز قيسىنى مەن تاجىريبەسىنىڭ قاس-قاباعىنا قاراي بوي تۇزەيتىنى بىرتە-بىرتە ايقىندالىپ، عىلىمي جۇرتشىلىق ساناسىنا ءسىڭىسىپ كەلەدى. تەتەلەس ادامياتتىق ءھام ناقتىلى  پاندەر ماماندارى ماسس-مەديا اياسىندا، كوممۋنيكاتسيا تانۋ فورماتىندا  ساۋاتتى دا ءوتىمدى ويىن ورنەگىن كورسەتۋى ارقىلى، مەيلى،  باسەكە الاڭىندا بولسىن، مەيلى، يميدجدىك تۇرپاتتا بولسىن يگىلىككە جەتەتىنىن ناقتى ۇعىنا باستادى. وسى شاقتا كوسەمسوز بەن جۋرناليستيكا يدەولوگيالىق قانا ەمەس، يدەيالىق، يننوۆاتسيالىق-ناۆيگاتسيالىق كوشباسشىلىققا قول سوزىپ وتىر. بۇل تابيعي جانە جاساندى ەۆوليۋتسيانىڭ ناقتى كورىنىسى. قازىرگى تاڭدا اقپارات سالاسى (اۋىل شارۋاشىلىعى، ونەركاسىپ پەن سەرۆيستەن كەيىن) ەكونونوميكانىڭ «ءتورتىنشى سەكتورىنا» اينالدى، وسى شارۋاشىلىقپەن شۇعىلداناتىندار سانى باتىس ەلدەرىندە 50 پايىزعا تاياپ قالدى. دەمەك، بۇگىنگى زاماتتا جۋرناليستيكانى، باسقا قوعامدىق پاندەردى قازاق توپىراعىندا دا جاڭا پايىمداعى ەكونوميكا سالاسىنا -  ىنتالاندىرۋشى، پاسسيونارلاندىرۋشى، اقپارات ءوندىرۋشى باعىتقا جاتقىزۋعا ابدەن بولادى. ياعني، جۋرناليستيكامەن وداقتاسپاۋ، ونىڭ ىقىلاس-بەيىلىنەن سىرت اينالۋ بۇل ۋاقىتتا جالقى ەسىمگە دە، جالپى ەسىمگە دە ەش پايدا اپەرمەك ەمەس. وسىلايشا بۇگىنگى قوعامدىق ءسوز ونەرىنىڭ مەتوديكاسى مەن فورمالارىنىڭ اسا پروگرەسسيۆتى، اجارلى ۇلتتىق سيپاتى كەلبەتتەنىپ، كەمەلدەنىپ، ءبىر ەلدىڭ ارناسىنان اسىپ-توگىلىپ بارادى. سوندىقتان كوممۋنيكولوگيا مەن عالامدانۋ ساباقتاستىعىن ەسكە الساق،  الەمدىك سانانى، ارينە، جالپىلىق ءمانى بار پروبلەمالار دا، جەكەلىك ماڭىزى بار ماسەلەلەر دە تولعاندىرادى. وڭ-سولىن جەتە تانىعان دۇنيە ەشقاشان ينديۆيدتەر مەن جەكە مەملەكەتتەر وربيتاسىن مىسە تۇتپايدى، گۋمانيستىك الەم ءسوز جوق، يدەيالار مەن ينفورماتسيا توڭىرەگىنە توپتاسادى. وسىناۋ تەزيستى ءارى قاراي تاراتساق، پروگرەسيۆتى ۇلتتىق جۋرناليستيكانىڭ وركەنىن ءوسىرۋ ءۇشىن الاش زيالىلارى پاراديگماسىمەن گەنەتيكالىق جاعىنان ساباقتاسقان، وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنداعى اناليتيكالىق جۋرناليستيكاسىنىڭ «داۋىل مەن بۇرقاسىن» يدەيالارىنىڭ جاعىمدى زاريادىن سىڭىرگەن جاندار پىكىر بىرىكتىرۋدە، تىزە قوسۋدا. ولاردى دا قالىڭ قازاق اۋديتورياسىن دا بۇگىنگى تاڭدا «كىم؟» جانە «نە؟» توڭىرەگىندەگى قۋسىرىلعان  جالاڭ مالىمەتتەر قاناعاتتاندىرا المايدى. سوندىقتان «جۋرناليستەر رەسپۋبليكاسىندا» قوردالانىپ، شەشىمىن كۇتىپ قالعان پروبلەمالار جەتىپ ارتىلادى. ول جۋرناليستىك ءبىلىم بەرۋ ساياساتىنان باستاپ، بۇگىنگى ۇلتتىق كوممۋنيكاتسيا قۇرالدارىنىڭ شىعارماشىلىق جانە تەحنولوگيالىق ماسەلەرىن تۇگەلدەي قامتيدى. ەندەشە، بۇگىنگى قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ كوكەيتەستى پروبلەمالارىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە تالقىلاۋدىڭ كەزەگى كەلىپ-اق تۇر. قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مۇرىندىق بولىپ ماتەماتيكتەردىڭ، تاريحشىلاردىڭ حالىقارالىق جيىندارىن وتكىزىپ، ەكى سالانى عىلىمي باستاماشى ەتىپ وتىرعانىن جۋرناليستەر قاۋىمى قۇپتاي دا قۋانا جازدى. ەندى ءدال سونداي مارتەبەلى ماجىلىسكە، مەنىڭشە، قازاق جۋرناليستيكاسى تاريحىنىڭ زەرتتەلۋى، ۇلتتىق ءباسپاسوزدىڭ بۇگىنگى كۇنگى  پراكتيكاسى مەن ەرتەڭگى كۇنگى تاعدىر-تالايى، جوعارعى وقۋ ورىندارىندا جۋرناليستيكا كادرلارىن دايارلاۋ مەكتەبىنىڭ جاي-كۇيى ورتان قولداي تاقىرىپ بولا الادى. تەك مۇنداي كەلەلى باس قوسۋعا ءبىلىم جانە عىلىم، اقپارات، مادەنيەت مينيسترلىكتەرىنىڭ ورتاق ماملەسى مەن ىقىلاستى شىرايى كەرەك.

ۇلتتىق جۋرناليستيكا بۇل كۇندەرى تەپە-تەڭدىك زاڭىنىڭ اياسىندا تىرشىلىك ەتۋدە، سوندىقتان ول تەك يدەولوگيالىق ءادىس قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە  رۋحاني كاپيتال، بيزنەس سالاسى. ەندەشە، قازاق جۋرناليستيكانىڭ اقپاراتتىق رىنوكتاعى احۋالىن تەكسەرەتىن، مونيتورينگ جۇرگىزەتىن ستاندارد پۋر سەكىلدى اگەنتتىك كەرەك سەكىلدى. الەۋمەتتىك پاراديگما مەن الگوريتم قاعيدالارى بىزگە قازاق ۇلىسى، قازاق الەمى دۇنيە جۇزىنە تانىلۋى ءۇشىن وعان ەڭ الدىمەن وزىق جۋرناليستيكا كەرەك دەگەندى تاباندى تۇردە ۇسىنىپ وتىر. كوسەمسوزتانۋ عىلىمىنىڭ ءبىر سالاسى - يميدجەلوگيا دا بىزگە سولاي قاراي ءجون-جوبا سىلتەيدى. ۇلتتىق جىگەرى مىقتى جۋرناليستيكا حالىقارالىق ارەنادا مۇلتىكسىز ءتىل قاتسا، ول قازاقتىڭ مارتەبەسى، قازاقستاننىڭ ۇشپاققا شىققانى. الەمدىك جۋرناليستيكا پوليفونياسىن بايىتۋعا قانىنا جىراۋلار دابىسىن، قازاق دومبىراسى مەن قوبىزىنىڭ سارىنى سىڭگەن ۇلتتىق كوسەمسوز وركەسترى بەلسەندى ءۇن قوسۋى كەرەك. سوندىقتان تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىندا اشىلىپ، بەرتىن كەلە جابىلىپ قالعان حالىقارالىق جۋرناليستيكا ماماندىعىن قايتا قالپىنا كەلتىرگەننەن ءبىز ەش ۇتىلمايمىز. ونىڭ ءۇشىن جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى ستۋدەنتتەرىنىڭ دە، وقىتۋشىلارىنىڭ دا قوسىمشا ەكى ءتىلدى - اعىلشىن جانە ورىس ءتىلىن  جىعا تانىعانى قۇبا-قۇپ. البەتتە، قازاق ءتىلى - ساياسي ساۋدادان تىس مەملەكەتتىك ءتىل ءوز ەلىمىزدە،  ءار ۋنيۆەرسيتەتتە  شىن مانىندەگى ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس تىلىنە اينالۋى قاجەت.

جۋرناليستيكا قاشاندا ادامگەرشىلىكپەن، ەستەتيكامەن، بيىك تالعاممەن، كوركەمدىك تۇسىنىكپەن تىعىز بايلانىستى. ول قاسيەتتى ادام بابالار گەنىنەن، تاربيەسىنەن، ءومىر تاجىريبەسىنەن، وقۋ-توقۋدان جۇقتىرادى. كوپ وقىماعان، كوكجيەگى قىساڭ جان جاتاعان، جالباقتاعىش بولىپ قالىپتاسادى. ءبىزدىڭ كوسەمسوزشىلەر، ساياسي شولۋشىلار: «ءولىارادا ءومىر ءسۇر»، - دەگەندى قىتاي دانىشپاندارى ايتىپتى-مىس دەگەندى ءجيى-ءجيى مىسالعا كەلتىرەدى. ال قازاق دانالىق  مەكتەبىنىڭ قارعىسقا بەرگىسىز  ءبىر ءتامسىلى - كەششەنىڭ عيبراتىن تىڭدا، ناداننىڭ قول استىندا جۇمىس ىستە. جەلبۋاز، كۇمپىلدەك جاننىڭ سەرىگى - جاعىمپاز بەن جاندايشاپتار. بۇل دا، وكىنىشكە قاراي، قازاقى تاريحي ۇدەرىس. اسىرە بەيىمدەلۋگە، ءوڭىن وزگەرتۋگە، جىلتىراپ كورىنۋگە جىلپوستار مەن فاريسەيلەر بەك توسەلىپ العان. وسىنداي ىلكىمدىلىكتى ابدەن مەڭگەرگەن دۇمشە «ۇستازدار» مەكتەبىنەن وتكەن جاس شىعارماشىلىق وسكىننىڭ ەرتەڭى نە بولماق؟ سوندىقتان وقىتۋشىلاردىڭ ساپالىق قۇرامىن ۇيىستىرۋدا، ەجەلدەن كەلە جاتقان  شىنايى، تازا كونكۋرستىق جۇيەنى قايتادان قالپىنا كەلتىرگەن ءجون. پرايمەريز ۇيىمداستىرىپ - ۇجىم مەن ستۋدەنتتەر الدىن-الا داۋىس بەرىپ، بەلگىلى ءبىر تۇلعاعا كوزقاراسىن بىلدىرگەنى ابزال. ول سول ورتاعا سىڭىمدىلىكتى، بەدەل-بەرەكەتتى انىقتايدى. مەنىڭ جەكە پىكىرىم: دۇرمەككە ىلەسىپ الاوكپە بولا بەرگەنشە، جۋرناليستيكا سالاسىندا ناعىز ۋنيۆەرسيتەتتىك تولىمدى  بىلىمگە، بەس جىلدىق باعدارلاماعا قايتا كوشكەن ءجون. سوندا سان دا، ساپا دا ارتادى. ەش ۇتىلمايمىز. جىل سايىن جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە 200-دەي ادام وقۋعا تۇسسە، ولار بەس جىل وقىسا - 1000 ستۋدەنت دەگەن ءسوز. ولاردىڭ ىشىنەن 1 جىلدىق ماگيستراتۋراعا 20-30 ادام الىپ قالا الساق - جەتكىلىكتى. ناقتى مىسال كەرەك بولسا، ۇلىبريتانيا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ماگيستراتۋراسى 1 جىلدىق. تالاي سىناقتان وتكەن عىلىمي-تالىمگەرلىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانىنداي، عىلىم مەن پەداگوگيكاعا بەيىمى بار ستۋدەنتتەردى ماگيستراتۋراعا  4-5 كۋرستاردا ىرىكتەي باستاعان ابزال. وسى رەتتە بۇرىنعى  ۇلگى-ونەگەنى دە ۇمىتپاعان ءجون. ماسەلەن، تانىمال عالىمدارعا مىندەتتى تۇردە دوكتورانتتار، ماگيسترانتتار تاڭداپ الۋعا قۇقىق بەرىلۋى كەرەك. عىلىمي-زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى ساياساتىن دايەكتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن پوتەنتسيالى مىقتى پروفەسسورلاردىڭ ىزدەنۋ جۇمىسىمەن اينالىسۋعا، عىلىمي ەڭبەك جازۋعا قولىن بوستاقان ابزال، ەجەلگىدەي ولارعا اسسيستەنتتەر بەكىتىپ بەرۋ دە ەش ارتىقتىق ەتپەيدى. ءىزباسارلار قالدىرۋ، مەكتەپ قالىپتاستىرۋ ءۇشىن دە قولايلى جاعداي كەرەك. پروفەسسور بەيسەمباي  كەنجەباەۆ ۇلاعاتىن ەسكە الساق، ونىڭ ءوزى ىرىكتەپ العان رىمعالي نۇرعاليەۆ، مۇحتار ماعاۋين، مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، الما قىراۋباەۆا سىندى دارىندى شاكىرتتەرىنىڭ قانداي بيىكتەرگە كوتەرىلگەنىن كوزى اشىق جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى.

اقىلى وقۋدىڭ پروبلەمالارى دا ايقىن كورىنە باستادى. جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە قارجى تولەپ وقۋ قۇقىعىنا يە بولعانىمەن، بەيىمى، دارىنى جوق جاستان جاقسى مامان شىقپايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. بۇل ادام قۇقىعى مەن مۇمكىندىگى اراسىنداعى قايشىلىق. كوركەم ادەبيەتتى، ونەر تالعامىن سەزبەگەنى بىلاي تۇرسىن، لوگيكالىق مادەنيەتتەن جۇرداي، تىنىس بەلگىسىن دۇرىس قويا المايتىن جاستاردىڭ جۋرناليستيكادا نە تالاسى بار ەكەنى بيماعلۇم. بۇل ەندى ەڭ الدىمەن، ارينە، ورتا مەكتەپتىڭ تۇيىتكىلى. قالاي دەسەڭىز دە جوعارى وقۋ ورنى «ليكبەزدىڭ» مىندەتىن اتقارماۋى كەرەك. قازىرگى كەزدە تەلەۆيزيا ەكرانىنان جىلت ەتىپ كورىنۋگە قۇمار  ساۋاتسىز ايتاشىلار قاپتاپ كەتكەنى دە سول سەبەپتەن. سەسسيا كەزىندەگى ەمتيحان قابىلداۋ ءتارتىبىن دە جەدەل وزگەرتكەن ءجون. بيلەتتەگى 3 سۇراقتىڭ سوڭعىسى 2-5 كۋرس ستۋدەنتتەرىنىڭ ءوز شىعارماشىلىعىنان تۇزىلگەنى وڭ بولار ەدى. ال ماگيستراتۋرادا ءۇشىنشى سۇراق جاس زەرتتەۋشىنىڭ عىلىمي جۇمىسىنا قاتىستى قۇرالعانى ابزال.

ءوز كاسىبىن قۇلاي سۇيە بىلگەن ادام - ناعىز مامان. ايگىلى تەاتر رەفورماتورى ك.س. ستانيسلاۆسكيدىڭ ونەر مەن اكتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس  تۋرالى ماكسيماسى، مەنىڭشە، جۋرناليستەرگە دە قاتىستى. كونسەرۆاتوريادان، تەاتر، كينەماتوگرافيا سياقتى جوعارعى مەكتەبىنەن كاسىبي يكەمسىزدىگى ءۇشىن وقۋدان شىعارىپ جاتادى. قوعامدىق پىكىر تىزگىنىن ۇستايتىن بولاشاق ءسوز شەبەرلەرىنە ءبىز دە سونداي تالاپ قويۋىمىز قاجەت. ال وزىمىزگە، قازىرگى ۇستازدار كونتينگەنتىنە، كەلەر بولساق، پراكتيكالىق جۋرناليستيكا سالاسىندا ءبىر كۇن دە تەر توكپەگەن  ادام  تەوريا مەن پراكتيكا حاقىندا ونەگە ايتىپ ەش وپا تاپتىرمايدى. قازىرگى كۇنى قۇرعاق اكىمشىلىك اۋسەلەمەن دە ۇزاققا شابا المايسىڭ. باسقارۋ - ۇلكەن ونەر، شىعارماشىلىقتىڭ ەرەكشە ءتۇرى. ولاي بولسا، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە «ۇلتتىق باسقارۋ ونەرى» تاقىلەتتەس ارناۋلى كۋرس وتكىزۋدى وسى باستان قولعا العان ءجون.

بۇل كۇندەرى سىرتپەن قارىم-قاتىناسىمىز اجەپتاۋىر، باسقا جۇرتتان كەلىپ-كەتىپ جۇرگەن وقىتۋشى-ماماندار سانى دا جەتەرلىك. دەي تۇرعانمەن سول شەت ەلدەن ات-تۇيەدەي قالاپ ششاقىرىلعان وقىتۋشىلار بىلىكتىلىگىن انىقتاۋ ءۇشىن ماگيسترانتتاردىڭ، دوكتورانتتاردىڭ جازباشا تۇردەگى پىكىرلەرىن بىلگەنىمىز ەش ارتىق ەتپەيدى. ءالى كۇنگە دەيىن ءبىز پروفەسسور-وقىتۋشىلار بىلىكتىلىگىن انىقتاۋدا تەك ساندىق كورسەتكىشتەرگە  جۇگىنەمىز، ساپالىق كورسەتكىش مۇلدە ەسكە الىنبايدى دەسە دە بولادى. ونىڭ دا وزىندىك سەبەبى بار. بىرىنشىدەن، ساپالىق كورسەتكىشتى انىقتاۋدىڭ ازابى كوپ، ەكىنشىدەن، قازاق تىلىندە جارىق كورگەن عىلىمي-شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرگە باعا بەرە الاتىن دەڭگەيدەگى ادام كوپشىلىك رەكتورات ماڭايىنان تابىلمايدى. قازىرگى كەزدە مەرەيى ۇستەم بولىپ تۇرعان كرەديتتىك جۇيەنىڭ وزىندىك ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى دە بارشىلىق. ارتىقشىلىقتارى: وقىتۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردىڭ ءموبيليزمى، جاۋپكەرشىلىگى ارتتى، ەلەكتروندى وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارى جارىققا شىعا باستادى، ديستانتسيالىق ءبىلىم بەرۋ جولعا قويىلدى، ۆيدەودارىستەر، ۆيرتۋالدى زەرتحانالىق ساباقتار جۇيەلەنۋدە، وقىتۋشىلار شەت ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەن قويدى، حالىقارالىق عىلىمي بايلانىستار كۇننەن كۇنگە ارتىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ءال‑فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 20 عىلىمي يننوۆاتسيالىق جوبا تابىستى جۇزەگە اسىرىلۋدا، IF جوعارى عىلىمي ماقالالار لەگى كوبەيۋدە.  ەڭ باستىسى، عىلىم مەن ءبىلىم رەفورماسىنا عىلىمي-پەداگوگيكالىق ورتادا  جاعىمدى كوزقاراس بەلەڭ الدى. سونىمەن قابات  ازىرگە ۇدەرىس جولىنداعى كرەديتتىك ءادىستىڭ وزىمىزدىك نۇسقاسىنىڭ كەمشىن تۇستارى دا، تۇزەتەر تۇستارى دا اسا مول: ستۋدەنت پەن وقىتۋشىنىڭ ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن اۋديتوريادان شىقپاۋى شىعارماشىلىق ۇمتىلىستى تەجەيدى. ونداي اسقىن سالماقتى ەشبىر ءتان دە، جان دا كوتەرە المايدى، التى ساعاتتان كەيىن قانداي دانىشپان دارىسكەردىڭ بولسىن لەكتسياسىن ستۋدەنت ميى سىڭىرە المايدى. ونىڭ ۇستىنە كرەديتتىك جۇيە وقىتۋشىلاردىڭ ساعات سانىن اناعۇرلىم كوبەيتىپ جىبەرگەنى بايقالادى. وسىنىڭ ءبارى ءجون بولار ما ەدى، ەگەر گازەت-جۋرنالدار رەداكتسيالارى، رەسپۋبليكالىق جانە قالالىق تەلەارنالار، مادەني، رەكرەاتيۆتى قۇرىلىمدار ءار ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءوز ىشىندە بولسا. ونىڭ ۇستىنە جۋرناليستيكادا ءبىلىم مەن تاجىريبە اينالا، قورشاعان ورتامەن تىلدەسۋ ءادىسى ارقىلى دا جينالادى.

قاي زاماندا بولماسىن پۋبليتسيستيكا مەن جۋرناليستيكا - تاريحي ۇدەرىس جەمىسى، ءارى ستراتەگيالىق، ءارى تاكتيكالىق قارۋ. جالپى تاريحي ەۆوليۋتسيا ۇزدىكسىز دەسەك، قازاق تاريحى دا ۇزدىكسىز، ءبىرتۇتاس. قازىرگى كۇنى تاريح يدەولوگيالىق تەكەتىرەس قۇرالىنا اينالدى. ال تاريح ۇلتتىڭ وزىندىك ساناسىمەن تىكەلەي بايلانىستى. حالىقتىڭ وزىندىك ساناسى بۇقارا ءىس-ارەكەتىنە اسەر ەتەر پارمەندى فاكتور. ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاريحتان ايرىلعانىمىز -  دارالىقتان ايرىلعانىمىز - دارالىقتان ايرىلعانىمىز - يممۋنيتەتتەن ايرىلعانىمىز، ۇلتتىق دانالىقتان، ۇلتتىق تانىمنان جۇرداي بولعانىمىز. قورعانىشسىز ەل - قۇل ەل. وسىنداي پروبلەمانى شاپشاڭ دا ساۋاتتى شەشە المايتىن ساناتكەرلەر مەن ساياساتكەرلەر ورىن الىپ وتىرعان جاعدايدى ادەيى پوليجۇرتشىلىق الاڭىنا شىعارادى. ونداعى ءۇمىتى:  پروبلەمانى ارتەكتىلەر ديففۋزيالايدى، ونىڭ ىسىگىن ديسكۋسسيا قايتارادى، ول ەشكىمگە زاردابىن تيگىزبەي ءوز-وزىنەن تاراپ كەتەدى. وسى، كەيىنگى جىلدارى، ءبىزدىڭ نەوتەورەتيكتەر ۇلتتىق قۇندىلىقتى قورعاۋشىلاردى كونسەرۆاتورلار، كەرتارتپا توپ وكىلدەرى، ەل بىرلىگىنە ىرىتكى سالۋشىلار دەپ  ۇركىتۋدى ۇردىسكە اينالدىرىپ الدى. بۇل قاتە دە زياندى تۇسىنىك. ولار، قايتا، ۇلتتى ۇيىستىرۋشىلار، تۇتاستاندىرۋشىلار، ال ەلدى الاتايداي بۇلدىرۋشىلەردى سىرتتان، تەك ءوز بولاشاعىنا الاقتاعان ىشتەگى الاكوزدەردەن، ينفورماتسيالىق ەكسپانسيادان، بلوگوسفەرادان ىزدەگەن ءجون. بلوگوسفەرا، الەۋمەتتىك جەلىلەر رەتى كەلگەندە ساياسي ارانداتۋ، ۇلتتىق مەملەكەتكە ىقپال-اسەر ەتۋ ءۇشىن ۇتىمدى پايدالانىلادى. ماسەلەن، قازاق ءتىلى تۋرالى زاڭعا بايلانىستى  «بوستاندىقشىل» ينتەرنەتتىڭ شابىنعان، تەپسىنگەن پىكىرلەر لەگىن ۇيىمداستىرۋ ناۋقانى سونىڭ ايقىن دالەلى. دەموكراتيالىق باتىس، تاريحي تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانداي، قاي سالادا بولماسىن، تەك كۇش الەۋەتىن عانا مويىندايدى. بەت-الپەتى رەپرودۋكتسيالانعان ەلدى ەشكىم دە سىيلامايدى، ونداي كلوندارمەن ەشكىم دە ساناسپايدى. وزىندىك «مەنىنەن» ايرىلعان جۇرت ينفورماتسيالىق، ساياسي جانە ەكونوميكالىق قاقپايلاۋعا كونبىس تە يلىككىش كەلەدى. وسى تۇرعىدان بارلاپ-بايقاساڭىز، ەۆروپاداعى، اراب دۇنيەسىندەگى، يزرايلدەگى، ساياسي-ەكونوميكالىق دۇربەلەڭدەردى الەۋمەتتىك جەلىلەر،  سان ساناتتاعى بلوگەرلەر ۇيىمداستىرىپ، باعىت-باعدار نۇسقاپ، جول سىلتەپ وتىر. ماسەلەن، ەگيپەت بلوگەرى اسماا ماحفۋز الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى مىڭداعان ادامدى ميتينگىگە شاقىرىپ، كايردەگى تاحرير الاڭىنا شىعاردى. ەۆروپارلامەنت فراكتسيالارىنىڭ كوشباسشىلارى «اراب كوكتەمىن» ۇيىمداستىرۋشى احمەد ءال-زۋباير ءال-سانۋسي (ليۆيا), رازان زايتۋنەح (سيريا), ءالي فارزات (سيريا), مۇحاممەد بۋازيزي (تۋنيس) جانە اسماا ماحفۋز (ەگيپەت) سىندى  بەس «كاھارماندى» جازباي تانىپ، ولارعا  ساحاروۆ اتىنداعى «وي-سانا بوستاندىعى» سىيلىعىن بەرۋ تۋرالى اپىل-عۇپىل شەشىم قابىلداپ تا ۇلگەردى.

قازىرگى قازاقستاندىق اقپاراتتىق كەڭىستىكتە بلوگتىق جۇتاڭ ءتىل، كيبەر وي جۇيەسى جەدەل قالىپتاسىپ كەلەدى. ءتىپتى اسا باي، اسا قۇنارلى قازاق ءتىلىنىڭ ۆاريانتى وسى دەۋگە سەنگىڭ دە كەلمەيدى. ساۋاتسىزدىق پەن بىلىمسىزدىكتىڭ كورىنىسىن ىزدەسەڭىز، تاپ قازىر بلوگوسفەراعا جۇگىنىڭىز. وتپەلى، ۋاقىتشا قۇبىلىس بولسا دا  قازىرگى ينتەرنەت ساۋاتسىزدىق رەزەرۆاتسياسىنا، شالا ساۋاتتىلاردىڭ داۋ-داماي، بايبالامى مەن بەتجىرتىس الاڭىنا اينالدى. ول -  ينديۆيدتەر، جىكتەر، الەۋمەتتىك توپتار مادەنيەتى مەن كوزقاراسىنىڭ ايناسى، سونىمەن قاتار پيسحولوگيالىق تەراپيا، تۇرمىستىق تاۋقىمەتتەن، سىباعالى ميفولوگەمادان ديستانتسيالىق تىلدەسۋ، اقپارات الماسۋ ارقىلى ارىلۋدىڭ ءادىسى. بەلگىلى ءبىر دارەجەدە كوڭىلدەگى كىردى كەتىرۋ، پسيحولوگيالىق دەرتتەن ەمدەلۋ ءتاسىلى. ينتەرنەت  -  ورتاق تاريحي تالقىنىڭ،  ورتاق تاريحي قۇلازۋدىڭ دا كورىنىسى.

بۇل زاماتتا قازاق جۋرناليستيكاسى كوركەمدىكتەن جۇرەگى كىلكىپ، ءتىل ديەتاسىنا كوشكەن سىقىلدى. مەنيۋدەگى جانرلىق ءماتىن سان ءتۇرى بولۋ كەرەكتىگىن مۇلدە ۇمىتقانداي. بالكىم، مەنىكى اسىلىق شىعار، بىراق قازىرگى جۋرناليستەر بەلگىلى ءبىر باعىتقا پروگراممالانعان ورىنداۋشى روبوتتار مەن مانيپۋلياتورلارعا اينالىپ بارا جاتقانداي. ونى وزدەرى دە سەزبەيتىن سياقتى. ال «بەيتاراپ اقپارات» جالاۋىن جەلبىرەتۋشىلەر جۋرناليستيكانى ازاماتتىق پوزيتسيادان، ساياسي رەڭنەن اۋلاقتاتۋدى كوزدەۋدە. تەلەارنالار اينالاسىندا وسى كۇندەرى شىعارماشىلىق پروتسەستىڭ تابيعاتىن تاني المايتىن جىلتىربەتتەر قاپتاپ كەتتى. بىزدە قازىر قاي سالانى بولماسىن مەنەدجەرلەر باسقارۋ كەرەك دەگەن ۇعىم قالىپتاستى. مەن كەشەگى كۇن باسشىلارىنىڭ دا ءبىرازىن كوزىم كوردى، بۇگىنگى كۇننىڭ اكىم-راقىمدارىن دا اڭداپ ءجۇرمىن. ا.ز. زاكارين، ت.س. اماندوسوۆ، ت.ق. قوجاكەەۆ، ءا.ن. شمانوۆ، ك.س، سمايلوۆ، ش.ر. ەلەۋكەنوۆ، ءا.ت. ءالىمجانوۆ، ءو.ج. جانىبەكوۆ،  ءو.ا. جولداسبەكوۆ، ك.ن. نارىباەۆ، ب.ت. جۇماعۇلوۆ، ە.م. ارىن ەسىمدەرى شىعارماشىلىق جانە عىلىمي كوپشىلىك اۋزىنان تۇسپەيدى. سەبەپ؟ ويتكەنى بۇلار - قازاق  قوعامىنىڭ بەتكە شىعار قايماقتارى، ۇلت جاناشىرلارى، ينتەللەكتۋالدار. ازات پىكىردى، شىعارماشىلىق بەرەكەنى، عىلىمي سونىلىقتى، ۇلتتىق دارالىقتى، دارىندى تۇلعالاردى قاجىر-قايراتتارى جەتكەنشە قولداعاندار. ال وسى سان ساناتتاعى اتى اتالعان ارعى-بەرگى مەنەدجەرلەر بويىنان باسقا ادامي قاسيەتتەردى بىلاي قويعاندا، پاراسات پەن تەكتىلىكتىڭ بيازى سامالى ەسىپ تۇراتىن. وكىنىشكە قاراي، مەن قازىرگى عىلىمي-ءبىلىمي اتقامىنەرلەر بىتىمىنەن ءدال الگىندەي اسىل تەبىندەردى بايقاي الماي كەلەمىن. ءبىزدىڭ ءارى شولاق، ءارى ولاق قولتۋما بەلسەندىلەر  ورتا بۋىن مەنەدجەرگە كەرەگى  ەكونوميستىك، تەحنيكالىق، زاڭگەرلىك ءبىلىم، باسقارۋشىلىق قۇلشىنىس، ءارى بۇگىنگى تىكەلەي باسشىعا بەرىلگەندىك دەپ قانا تۇسىنەدى. بەلگىلى ءبىر سالانى دوڭگەلەتىپ الىپ كەتەتىن ادامنىڭ پسيحولوگيادان دا، فيلوسوفيادان دا، ەستەتيكادان دا، قوعامدىق قاتىناستاردان دا، كوركەم ادەبيەتتەن دە حابارى مول بولۋى كەرەكتىگى قاپەرلەرىنە كىرىپ شىقپايدى. ال ءداستۇرلى، ولمەيتىن قۇندىلىقتارعا جۇگىنەر بولساق، ەڭ باستىسى - ارلىلىق، تازالىق.  قولى تازانىڭ - ارى تازا. ارلىلار عانا ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاققا عيبرات ايتۋعا حاقىلى. وعان قوسار ۇستەمەمىز: شىعارماشىلىق شەبەرلىك تۋراسىندا ءجون-جوبا سىلتەۋگە جۇرەك داۋالاۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءتيىستى سالانى بەس ساۋساعىڭداي بىلگەنىڭ ءجون. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، ءوزىڭنىڭ دە ەلگە، وقىرمانعا شىعارماشىلىعىڭ ارقىلى كەڭىنەن تانىمال تۇلعا بولعانىڭ ابزال. سول سالادان حابارى مول ادامنىڭ ازاماتتىق تا، عىلىمي دا ينيتسياتيۆاسى  ۇلتتىق مۇددەمەن قىمسىنباي قول الىسىپ جاتادى. ونداي جانداردىڭ ادەتتە ءىشى دە، تىسى دا ازات. تىمىرسىق پەن تۇمشانى، بەيەركىندىكتى ءۇناتپايدى.

قازىر اقپاراتتىق كەڭىستىكتە قۇندىلىق اۋىستىرۋ، تۇسىنىك پەن ۇعىمدى وزگەرتۋ ماقساتكەرلىكپەن جۇرگىزىلۋدە. ەگەر ءينديۆيدتىڭ ساناسى مەن جادىنان وتكەن جىلدار ونەگەسىن ءوشىرىپ تاستاساڭ، ول كەز كەلگەن يدەيانى تاڭبالايتىن تازا تاقتاعا اينالادى. وسى استارلى ساياساتتى، زالادى تەندەنتسيانى بارلىق پاندەر (مادەنيەت، ەكونوميكا، عىلىم، ساياسات جانە ت.ب.) تەرريتورياسىندا ءونىمدى جۇمىس ىستەيتىن جۋرناليستيكا تالايدان بەرى جازىپ تا كەلەدى، ايتىپ تا كەلەدى. ويتكەنى جۋرناليستيكا مەن مادەنيەت - ەل قورعانىسى، ول قاتارداعى قازاقتىڭ ادىلدىك پەن ادىلەتتىلىككە دەگەن سۇرانىسىن قامتاماسىز ەتۋشى بىردەن-ءبىر قۇرال.  سوندىقتان ءبىز  ماقۇلداۋشى، مالدانۋشى، ساۋىقشىل، توقمەيىلسىگەن جۋرناليستيكادان ىرگەنى اۋلاق سالىپ، تالداۋشى، راسشىل جۋرناليستيكانى وركەندەتۋىمىز كەرەك. قاي سالادا بولماسىن پىكىر دارالىعى باعالانادى، شەت ەلدە دە سەنىڭ ۇلتتىق  مۇددەڭدى، وزىندىك ەرەكشەلىگىڭدى جان-تانىڭمەن قورعاۋىڭدى قادىر تۇتادى.

جۋرناليستيكا قولى ۇزىندارعا، نەتوكراتتارعا قىزمەت كورسەتەتىن داياشى ەمەس. ءباسپاسوزدىڭ ەجەلدەن قالىپتاسقان مورالدىق نورمالارى، ۇلتتىق ەتالونى بار. ۇلتتىق اقپاراتتىق كەڭىستىكتى ءتىپتى ەڭ جاقىن وداقتاستارىڭا دا بەرمەۋ كەرەكتىگىن، ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاۋ كەرەك ەكەنىن اۆستراليالىق مەدياماگنات رۋپەرت مەردوكتىڭ انگلياداعى News of the World گازەتىنىڭ جابىلۋى تاعى ءبىر رەت دالەلدەپ بەردى. دەموكراتيالىق ءۇردىستى مىقتاپ ۇستاناتىن ەلدىڭ بۇل پوزيتسياسى بىزگە دە قاجەت. اقپاراتتىق توتاليتاريزم، ادام بولمىس-ءبىتىمىن ۆيرتۋالدى ديزاينداۋ سياقتى بەيگۋمانيستىك تاجىريبە بىزگە جات بولۋعا ءتيىس.   قر پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆ جاقىندا عانا بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 66-ىنشى سەسسياسىندا بىرقاتار سونى پىكىر ءبىلدىردى، ونىڭ ىشىندە ەلەكتروندى ەكسترەميزم تۋرالى ماسەلە كوتەرىپ، حالىقارالىق اقپاراتتىق كەڭىستىكتى زاڭدى جولمەن رەتتەۋ تۋرالى سىندارلى ۇسىنىس ەنگىزدى. سول يدەيالاردىڭ ءىزىن الا جۇرسەك، بۇرىننان قالىپتاسىپ قالعان قاساڭ ستاندارتتاردى وزگەرتۋدىڭ كۇنى تۋدى، وعان قازاق دۇنيەسى دە، ويشىلدارى دا دايىن. مىسالى، ازاماتتىق قوعام تۋىن ۇستاۋشىلاردىڭ «وركەنيەت، زامان كوشىنە ىلەسۋ» دەگەن تۇجىرىمى بۇگىنگى كۇنى سانگە اينالىپ،  سول قاعيدانىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر. سوندا زامان كوشى، وركەنيەت قادامى دەگەنىمىز باتىستىڭ، نە بولماسا اقش-تىڭ  دامۋ ۇدەرىسى عانا ما؟ ول تۇركىلەردىڭ، شىعىس الەمىنىڭ، ناقتىلاپ ايتقاندا، قازاق ۇلىسىنىڭ، قازاق وركەنيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ العا باسۋ جولى، بەت-اجارى تولىسىپ كەلە جاتقان جۇرتتىڭ پروگرەسكە ۇمتىلىسى ەمەس پە؟ اعىلشىن ارحەولوگى گ. چايلد ءوزىنىڭ «پروگرەسس جانە ارحەولوگيا» كىتابىندا ادامزات قاۋىمداستىعى اراسىندا ەكونوميكالىق جانە مادەني اۋىس-كۇيىس تۋرالى ايتا كەلىپ، مىناداي قىزىقتى دەرەكتەردى العا تارتادى. جوعارى پالەوليت داۋىرىندە يگىلىكتەردىڭ تارالۋ راديۋسى 800 كيلومەتر بولسا، ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى ەكى مىڭىشى جىلدارى ەكونوميكالىق جانە مادەني بايلانىس راديۋسى 8 مىڭ كيلومەترگە جەتكەن، ال ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ ءۇىىى عاسىرىندا ونداي الماسۋ بۇكىل ازيا، افريكا مەن ەۆروپانى قامتىعان. دەمەك، عالاماداسۋ اتتى ساياسي جانە ەكونوميكالىق تەورياسىنىڭ تاريحي وتانى دا، تاريحي نەگىزى دە اپ-انىق. ال قازىرگى  جاھاندانۋ تەورياسىنىڭ باتىستىق مودەلىندە امبەباپتىق، پاتەرناليستىك  سيپات باسىم. ءتىپتى، مەن ايتار ەدىم، تۆورچەستۆولىق ەركىندىككە جول بەرمەيتىن توتاليتارلىق وي-سانا ۇستەم.  ول دامۋشى ەلدەردىڭ، شىعىس مەنتاليتەتىن ەسكەرە بەرمەيدى. جاھاندانۋ قيسىنىن الەم بيىگىنە شىعارعىسى كەلەتىندەر ەكونوميكا، ساياسات، عىلىم مەن تەحنولوگيا، يننوۆاتسيالىق تاسىلدەر، مادەنيەت فورمالارى تەك باتىستان ءورىس الىپ، تەك كۇنباتىستان تاراۋ كەرەك دەگەن ەسكىرگەن تۇجىرىمعا سۇيەنەدى. ەۆروكىندىكتىك ۇعىمنىڭ بۇل دا ءبىر كورىنىسى. تاريحي ساباقتاستىق زاڭدىلىعىن ەسكە الساق، وركەنيەت پەن مادەنيەت كوشى شىعىستان باستالعانىن وسى كۇنى زيالى جۇرتتىڭ ءبارى مويىندايدى. ەندەشە، قازىرگى وزىق ويدىڭ ءتۇپ تامىرىن شىعىستىق فيلوسوفيادان ىزدەگەن ءجون. سوندىقتان ءدال قازىرگى ۋاقىتتا جاھاندانۋ پروتسەسىنىڭ شىعىستىق ۇلگىسىن ۇسىنۋ، كۇن تارتىبىنە قويۋ - اسا ءزارۋ ماسەلەردىڭ ءبىرى. امبيتسيالىق ماقساتتاردى العا قويعان قازاق ويشىلدارى ءتىپتى عالامداسۋدىڭ شىعىستىق، بۇكىلتۇركىلىك، قازاقتىق تەورياسى مەن پراكتيكاسىن جۇزەگە اسىرا الادى. ول تەوريا ەڭ الدىمەن ءار ەلدە ءومىر كەشىپ جۇرگەن قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىنە سايكەسىپ جاتۋى قاجەت. بۇل تەوريادا ءار ۇلتتىڭ ەركىن وركەندەۋى، سونىڭ ارقاسىندا الەمدىك وركەنيەت پەن مادەنيەتكە وزىندىك ۇلەس قوسا الۋى، باۋىرلاستىق، ادام قۇقىقتارى، دەموكراتيزم پرينتسيپتەرىن ۇلتتىق پراگماتيكامەن ۇيلەستىرۋى ايقىن بەدەرلەنۋى كەرەك. ياعني پلانەتارلىق قاۋىمداستىق الدىندا ۇلتتىق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ بەدەلىن كوتەرۋ، ۇلتتىق جاۋپكەرشىلىك پەن الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتا ءتۇسۋ. سونىڭ جارقىن كورىنىستەرىنىڭ ءبىرى - قازان ايىنىڭ اياعىندا الماتىدا وتكەن تۇركى ەلدەرى باسشىلارىنىڭ باس قوسۋى، انكارادا تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ مەديا-پلاتفورماسىنىڭ قۇرىلۋى.

قازىرگى زاماندا ازاماتتىق قوعام ورناتۋ يدەياسى فيلوسوفياعا، الەۋمەتتانۋعا عانا ەمەس، جۋرناليستيكا سالاسىنا دا اسەر ەتۋدە. كوممۋنيكاۆيستيكا عىلىمى تولىقتاي تولىسقان ازاماتتىق قوعام قاعيداسىنا يەك ارتادى. ال وسى مودەل ءبىز ءۇشىن پالەندەي جاڭالىق پا؟ بۇندا زارەدەي دە سونىلىق جوق، ول باستامالاردى شىعىس ويشىلدارى، اسىرەسە ءال-فارابي ءوز فيلوسوفيالىق تراكتاتتارىندا الىمساقتان شەگەلەپ، ورنىقتىرىپ كەتكەن. ازاماتتىق قوعام استە بىرتەكتىلىكتى بىلدىرمەيدى، ول - ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ، ونىڭ ىشىندە ادىلدىك پەن زاڭنىڭ، تۇلعا الەۋەتىنىڭ كەمەلدەنۋى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ازاماتتىڭ  ەۆوليۋتسياسى، سول ارقىلى قوعامنىڭ، ءار ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزۋ. ۇلتتىق جۋرناليستيكا دا سول سياقتى - بۇل ءداستۇر جالعاستىعى، تاريحي ساباقتاستىق. ءارى-بەرىدەن سوڭ ول قوعامدىق سانانىڭ بىردەن-ءبىر كورىنىسى. جۋرناليستيكا ءوندىرىسىن، ونى وقىتۋ ءادىس-ءتاسىلىن جاڭا كاسىپورىن سالعانداي، جشس قۇرعانداي تەز ارادا وزگەرتە المايسىڭ. فورمالىق ستاندارتتاردى، ماڭدايشاداعى تاڭبالاردى اۋىستىرۋ، تۇزى جەڭىل، ماڭىزى جۇتاڭ كونفەرەنتسيالاردىڭ سانىن ارتتىرۋ  ول عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنىڭ رەفورماسى ەمەس. جۋرناليستيكا عىلىمىن، ءبىلىم بەرۋ سالاسىن ىلگەرىلەتۋ جونىندە ءبىز باسپاسوزدە بۇدان بۇرىن دا شامامىز جەتكەنشە ءسوز قوزعاعانبىز.

قازاقستانداعى  ازىرشە ەل قۇلاق تۇرەتىن، سەنىممەن قارايتىن بەدەلدى ينستيتۋتتاردىڭ ءبىرى - ءباسپاسوز. ونىڭ ءسوزى رەسمي مالىمدەمەلەر مەن ديپلوماتيالىق راۋتتارداعى سپيچتەردەن دە دۋالى ەكەنىن ءىش تە، سىرت تا اڭعارادى، جۋرناليستيكانىڭ ىلگەرىندى وي مەن يدەيا ينۆەستيتسيالايتىنى جانە ءمالىم. بىراق ءبىر قامىعارلىعى، قازاق كوسەمسوزى جاعىمدى ونەگەدەن، وڭ مىسالدان الىستاپ بارادى. بىزدەگى جاقسى مالىمەت، ءجىبى ءتۇزۋ كەيىپكەر سانى   ازىرگە فورمۋليارلىق ءتىزىمنىڭ باسىنان  اسا الماي كەلەدى. ماسس-مەديا الاڭىندا تەر توگىپ جۇرگەن ارىپتەستەرىمىز جان باتيست مولەردىڭ: «جاقىنىڭنىڭ جابىعۋى جانىڭدى جادىراتادى»، - دەگەن ازىلىنەن الىسقا ۇزامايتىن سىقىلدى. ارينە، قازاقستانداعى كەي پروبلەمانى بەينەلەۋ ءۇشىن، شىندىقتىڭ بەتىنە تىكتەي قاراۋ ءۇشىن كەي رەتتە پەرسەيدىڭ قالقانى كەرەك. زامانالى جۋرناليستيكا بيلىكپەن، اكىمشىلىكپەن تايساقتاماي تىلدەسە السا عانا - ول «ءتورتىنشى بيلىك». ول، البەتتە،  ءار ءجۋرناليستىڭ وزىندىك تالعامى مەن ازاماتتىق ۇستانىمىنا تىكەلەي پروپورتسيونال.

ەلەكتروندى كوممۋنيكاتسيا بۇل كۇندەرى بۇقارالىق، حالىقتىق سيپات الىپ كەلەدى. ونى پايدالانۋشىلاردىڭ ساۋاتى دا، ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگى دە جۇرە كەلە وسەدى. ول اعىمداعى كەزەڭدە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ساۋات اشۋدىڭ ءرولىن اتقارىپ وتىر. تاياۋ بولاشاقتا وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارى پلانشەتتىك كومپيۋتەرگە - iPad-قا كوشىرىلۋى ىقتيمال. قازاقستان مەن رەسەي قازىردىڭ وزىندە بۇل شاراعا قوماقتى قارجى ءبولىپ، قاجەتتى ءوندىرىس سالاسىن ىسكە قوسۋعا كىرىسىپ كەتتى. سىرتتان تاسىمالدانعان تاڭسىق تەحنولوگيا مەن الەم-جالەم بۇيىم ەمەس، وزىندىك ءتول توۆار. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى قازاقستاندا وزدەرىن الەۋمەتتىك پىكىردى زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى دەپ جارنامالاپ جۇرگەن مەكەمەلەردىڭ بىلىگى دە، كاسىبي ۇستانىمى دا قالىپتاسۋ، دامۋ ۇستىندە. دەمەك، ولاردىڭ دەرەكتەرى ءالى بە بولسا السىزدەۋ، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ سەنىمىنە يە بولىپ وتىر دەپ ايتا المايمىز. سوندىقتان باسپاسوزدەگى وزىق يدەيالار مەن پىكىرلەردى جيناقتايتىن، ساراپتايتىن يننوۆاتسيالىق يدەيالار بانكىن، ءار وقىتۋشىنىڭ عىلىمي-شىعارماشىلىق جۇمىستارى مەن قۇجاتتارىنىڭ اقپاراتتىق بانكىن ۇيىمداستىرۋ قاجەت. ول ساتەلليتتىك پيعىلدان ادا، باتىستىق، نە بولماسا رەسەيلىك باعداردىڭ ىقپالىندا بولماۋى ءتيىس. سونىمەن قابات وزىق يدەيالار، يننوۆاتسيالىق جوبالار قۇندى قاعازدار سياقتى بيرجادا ساتىلۋى كەرەك. رىنوكتىق قارىم-قاتىناس زاڭىنىڭ ءبىر پاراسى، مىنە، وسى.  بۇگىنگى تاڭدا داۋرەنى جۇرە باستاعان الەۋمەتتىك جەلىلەر، ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىنىڭ ىقپالى مەن الەۋەتى دە السىرەيتىن كەز ءالى الدا. ول دا كلاسسيكالىق ينفورماتسيا قۇرالدارى سياقتى كەلە-كەلە مودادان قالا باستايدى. سول ۋاقىتتى مولشەرلەپ كورسەتە الاتىن، مودەلدەي الاتىن قىزمەت كەرەك. ول رىنوكتى جوبالاۋ، توۆار اسسورتيمەنتىن وزگەرتۋ، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، جاڭا تۇرپاتتاعى مامانداردى دايارلاۋ ءۇشىن قاجەت. ولاي دەسەك، اتالى ءسوز مينيسترلەر مەن رەكتورلاردىڭ اۋزىنان قاشان شىعار ەكەن دەپ جاۋتاڭداپ وتىرۋدىڭ ءجونى جوق. تەوريالىق جۋرناليستيكا سالاسىندا ەڭبەك ەتۋشى عالىمداردىڭ دەۆيزى: «مەن اتا-بابالار كوسەمسوزى قيسىنىن ۇشپاققا شىعارامىن»، - بولسا، ساقا قالامگەرلەردىڭ دە، جاس تالاپكەرلەردىڭ دە باستى ءپرينتسيپى: «مەن ۇلتتىق جۋرناليستيكاعا قىزمەت ەتەمىن»، - بولۋى كەرەك.

كاكەن قامزين،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ

دوكتورى، پروفەسسور

«اباي-اقپارات»