مۇسىلمان قىز-كەلىنشەكتەر قوزعالىسىنان

قازاقتىڭ جوعارى ءبىلىمدى تۇڭعىش دارىگەر قىزى گۇلسىم جاعىپارقىزى (گۋلسۋم دجافاروۆنا) اسفەندياروۆا 1880 جىلى 12 قاراشادا تاشكەنتتە دۇنيەگە كەلگەن (بيىل تۋعانىنا 140 جىل تولادى). تۇركىستان گەنەرال-گۋبەرناتورلىعىندا اسكەري تارجىمەشى، ولكەنىڭ جەكەلەگەن ايماعىندا گەنەرال-گۋبەرناتوردىڭ وكىلى (نامەستنيك) بولىپ ىستەگەن،  پاتشا ارمياسىنىڭ گەنەرال-مايورى شەنىندە 1916 جىلى دوعارىسقا شىققان، بۇحارالىق 1-ءشى دارەجەلى التىن جۇلدىز وردەنىنىڭ يەگەرى، ابىلقايىرحانۇلى ايشۋاق حاننىڭ شوبەرەسى سەيىتجاعىپار (سەيىتجافار) اسفەندياروۆتىڭ قىزى.  اناسى گۇلاندام قاسىموۆا – كەنەسارى حاننىڭ نەمەرەسى. باسقا باۋىرلارى سەكىلدى، گۇلسىم دە باستاۋىش ءبىلىمدى ۇيىندە العان. ودان ون جاسىندا تاشكەنت قىزدار گيمنازياسىنا وقۋعا ءتۇسىپ، ونى 1899 جىلى بىتىرگەن. پەتەربۋرگتەگى قىز-كەلىنشەكتەر ءۇشىن اشىلعان  مەديتسينا ينستيتۋتىن 1908 جىلى تامامداعان.

ينستيتۋتتى بىتىرىسىمەن گۇلسىم اسفەندياروۆا يمپەراتور ءىى نيكولايدىڭ اتىنا ءوتىنىش جازىپ، تۇركىستان اسكەري وكرۋگىندا قىزمەت ىستەۋگە سۇرانادى. ءوتىنىشى قاناعاتتاندىرىلىپ، تۇركىستان گەنەرال-گۋبەرناتورلىعىنا كەلگەننەن سوڭ، سىرداريا وبلىسى شىمكەنت ۇيەزىندە ۋچاسكەلىك ەمشى، نامانگان ۇيەزى پاپ سەلولىق دارىگەرلىك ۋچاسكەسىنىڭ دارىگەرى، سوسىن 1913 جىلى حيۋا قالالىق اۋرۋحاناسى باس دارىگەرىنىڭ اكۋشەر-اسسيسەنتى بولىپ ىستەگەن. وسىندا ول تۇركىستان ولكەسىندە تۇڭعىش رەت انا قۇرساعىنان پەرزەنتتى تىلمەمەن الۋ (العاش 11-ءشى عاسىردا شىعىس عالىمى ءال-بيرۋني ءتيىستى سۋرەتتەرىمەن جازىپ قالدىرعان، 16-شى عاسىردا فرانتسۋز كورولىنىڭ ساراي دارىگەرى ءولىم اۋزىندا جاتقان ايەل قۇرساعىنداعى ءسابيدى قۇتقارۋ ءۇشىن قولدانعان، 19-شى عاسىردان باستاپ ءساتتى جاسالا باستاعان، لاتىننىڭ «كورولدىك» جانە «ءتىلىم»  سوزدەرىنەن «كەسارەۆو سەچەنيە» اتاۋىن العان) وتاسىن جاسادى.  1914 جىلى تاشكەنتكە ورالىپ، اكەسىنىڭ كومەگىمەن وتىز توسەگى بار  ايەلدەر بوساناتىن ءۇي (پەرزەنتحانا) اشقان. وسى قىزمەتىندە جۇرگەنىندە گۇلسىم جافارقىزىنىڭ دارىگەر رەتىندەگى بەدەلى ارتا ءتۇستى، ۇزاماي تاشكەنت قالالىق اۋرۋحانالارىنىڭ بىرىنە باس دارىگەر بولىپ تاعايىندالدى. بىلىكتى ەمشىلىگىمەن دە، الەۋمەتتىك ازاتتىق يدەياسىن جاقتايتىن قوعامدىق بەلسەندىلىگىمەن قازاقتىڭ العاشقى دارىگەر قىزى گۇلسىم ولكەدە قۇرمەتكە بولەنىپ، كوپكە تانىلدى. اقپان رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن، قازان قالاسىندا وتپەك مۇسىلمان قىز-كەلىنشەكتەر سەزىن ۇيىمداستىرۋ بيۋروسىنا مۇشە بولدى، كوپشىلىكتىڭ قالاۋىمەن سەزگە دەلەگات بولىپ سايلاندى...

رەسەيدەگى 1905–1907 جىلدارعى ءبىرىنشى، 1917 جىلعى ەكىنشى (اقپان) ورىس رەۆوليۋتسيالارى مۇسىلمان قىز-كەلىنشەكتەرىنە دە وقۋعا، ءبىلىم الۋعا ۇمتىلتقان سىلكىنىس اكەلگەنى ءمالىم. ولار يمپەريانىڭ ەۋروپالىق بولىگىندە عانا ەمەس، قازاق دالاسىندا دا، تۇركىستان ولكەسىندە دە  ويانىپ، كوبى اعارتۋ سالاسىندا ەڭبەك ەتتى. ءبىلىم دارەجەلەرى ارتىپ، دۇنيەتانىمدارى كەڭەيگەن سايىن ساياسي قىزمەتكە دە بەت بۇردى. ءبىرىنشى رەۆوليۋتسيادان بەرى جەر-جەردە ايەلدەر كوميتەتتەرى قۇرىلىپ جاتقان. ايەلدەر ماسەلەسىن، ولاردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قوعامداعى جاعدايىن شەشۋدى، ايەلدىڭ ار-نامىسى مەن ابىرويىن قورلايتىن ادەتتەرگە قارسى كۇرەسۋدى قىرىمداعى ايگىلى اعارتۋشى ىسمايىل گاسپرالىنىڭ 1886 جىلى تۋعان قىزى شافيحا (شافيكا، شەفيكا گاسپرينسكايا) ءومىرىنىڭ مانىنە اينالدىرعان بولاتىن. ول اكەسىمەن بىرگە جاستاي «ءتارجىمان» گازەتىندە ىستەدى. 1905 جىلى اكەسى «ءتارجىماننىڭ» قوسىمشاسى رەتىندە اشقان «الەم-ي-نيسۆان» («ايەل الەمى») جۋرنالىنىڭ رەداكتورى بولدى. بۇل قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ءبىلىم الۋى مەن رۋحاني دامۋىنا اتسالىسۋدى ماقسات ەتكەن اپتالىق عىلىمي-ادەبي باسىلىم ەدى. گازەت تە، جۋرنال دا رەسەيدىڭ ءتۇرلى ايماعىنداعى قىز-كەلىنشەكتەردىڭ كوزىن اشۋدا، ولاردىڭ جەر-جەردە ءوز قوعامدارىن قۇرۋلارىنا  تۇرتكى بولىپ، كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. قىزبالالار ءۇشىن اۋرۋحانالار، مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەر، مەكتەپتەر اشۋ ماسەلەلەرىن شافيحا گاسپرالى ۇدايى ايتىپ تا، جازىپ تا جۇرۋدەن جالىققان ەمەس.  قىز-كەلىنشەكتەردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق ومىردەگى جاعدايىن جاقسارتۋدى، ولاردى  مادەني-اعارتۋشىلىق قىزمەتپەن قامتۋدى  كوزدەيتىن ارنايى باعدارلاما دا ۇسىندى. ول ايەلدەردى كەمسىتەتىن ەسكى ادەت-عۇرىپتىڭ بارشاسىن وتكەنگە قالدىرۋ، ون التى جاسقا تولماعان قىزبالالاردى كۇيەۋگە بەرۋگە تىيىم سالۋ قاجەتتىگىن قىزۋ كوتەردى. اقپان رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن شافيحا قازانداعى قىز-كەلىنشەكتەر سەزىنە، قىرىم دەلەگاتسياسى قۇرامىندا ماسكەۋدەگى بۇكىلرەسەيلىك مۇسىلمان سەزىنە قاتىسقان. ال قازان رەۆوليۋتسياسىنان سوڭ ول باقشاسارايداعى قىرىم-تاتار حالقىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايىنا دەلەگات بولدى. قىرىم-تاتار ۇلتتىق ۇكىمەتى ونى سيمفەروپولدەگى قىزدار پەداگوگيكالىق ۋچيليششەسىنىڭ ديرەكتورى ەتىپ تاعايىندادى. الايدا ۇلتتىق ۇكىمەت قۇلاتىلدى دا، شافيحا قىرىمنان كەتىپ، باكۋگە باردى، سوندا پەداگوگيكا ۋچيليششەسىن ۇيىمداستىردى. سول جاقتا ول ءازىربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ناسىپبەك ۇسۇپبەكوۆكە تۇرمىسقا شىعادى. ۇزاماي سوۆەت وكىمەتى ءازىربايجان حالقىنىڭ ۇلتتىق ۇكىمەتىن قۇلاتىپ، پرەمەر-ءمينيسترىن اتىپ تاستايدى. سوندا شافيحا تۇركيا اسىپ كەتەدى. ستامبۋلدا جەتىم بالالار ءۇيىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولادى. 30-شى جىلدارى «قىرىم-تاتار ايەلدەرىنىڭ وداعىن» قۇرادى، كەيىنىرەك قىرىم-تاتار ەميگرانتتارى ماسەلەلەرىمەن جانە قايىرىمدىلىق شارالارىن ۇيىمداستىرۋمەن شۇعىلدانادى. 1975 جىلى، جاسى 89-عا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن وزعان...

سامودەرجاۆيەلىك قۇرىلىس قۇلاتىلعاننان كەيىن بارلىق مۇسىلمان جۇرتىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قىز-كەلىنشەكتەردىڭ دە ساياسي بەلسەندىلىگى ارتقان كەزدە ماسكەۋدە تۇراتىن مۇسىلمان ايەلدەر قاۋىمى قىز-كەلىنشەكتەردىڭ بۇكىلرەسەيلىك قۇرىلتايىن وتكىزۋدى ۇسىنعان-دى.  ناقتى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن ءتىس دارىگەرى قاديشا تاناشەۆا (حاديچا تاناچەۆا) باستاعان قازان قالاسىنىڭ ايەلدەر قاۋىمى قولعا الدى. جينالىس وتكىزىپ، ۇيىمدىق شارالاردى قاراستىردى. جەتەكشىلەرى قاديشانى قالاداعى مۇسىلمان كوميتەتى قۇرامىنا سايلادى. ۋاقىتشا باسقارۋشى بيۋرو قۇرىپ، جەر-جەردەن وكىلدەر كەلۋگە ءتيىس سەزدى دۇرىستاپ  وتكىزۋگە قاجەت قارجى جيناۋعا كىرىستى. وسىلاي ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەننەن سوڭ، بۇرىنعى يمپەريا اۋماعىندا تۇراتىن مۇسىلمان قىز-كەلىنشەكتەر قۇرىلتايى شاقىرىلىپ، قازان قالاسىندا 1917 جىلعى 24–27 ساۋىردە ءوتتى. دەلەگاتتار رەسەيدىڭ ءار وڭىرىنەن – دالا جانە تۇركىستان ولكەلەرىنەن، كاۆكازدان، پولشادان كەلدى. ولاردىڭ جالپى سانى 150 ەدى. سەزگە وسى رەسمي سايلانىپ كەلگەن وكىلدەردەن باسقا تاعى ءۇش جۇزدەي ايەل قاتىستى. سولاردىڭ ءبارى قۇرىلتايدى اشقان باسقارۋشى بيۋرو ءتورايىمى قاديشا تاناشەۆانىڭ  كىرىسپە ءسوزىن تەبىرەنە تىڭدادى. ول وسى ۋاقىتقا دەيىن كۇللىرەسەي ايەلدەر قاۋىمىنا تاپ وسىلاي باس قوسىپ، باستارىنداعى مۇقتاجدىقتارى جايىندا سويلەسۋدىڭ مۇمكىندىگى بولماعانىن ەستەرىنە سالدى. «بۇگىندە ەسكى ۇكىمەت جوق، رەۆوليۋتسيا بىزگە بوستاندىق اكەلدى. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ ءارتۇرلى ورىنداردا جينالىپ جۇرگەن بىزدەر ءوزىمىزدىڭ باستارىمىزداعى پروبلەمالاردى تالقىلاي باستادىق...  ءبىز بۇل سەزدە جالپىمۇسىلمان سەزىنىڭ قاراۋىنا جاتاتىن ماڭىزدى ماسەلەلەردى ءسوز ەتەتىن بولامىز. ولار – ايەلدەردىڭ شاريعات بويىنشا قۇقتارى، وتباسىنداعى جانە قوعامدىق ومىردەگى ورىنى، ساياسي قۇقتارى جانە ولاردىڭ بولاشاق قۇرىلتايشى جينالىسقا قاتىسۋى»  – دەپ، الەۋمەتتىك ومىردەگى جانە ساياساتتاعى وزەكتى ماسەلەلەرگە نازار اۋداردى، بارشاسىن كەمسىتىلگەن ايەل قۇقتارى مەن ولاردى ازاتتىق  تۋى استىندا شەشۋ جولدارى جايىنداعى ويلارىن ورتاعا سالۋعا شاقىردى.  جارىسسوزدە سويلەۋشىلەر قىزۋ دا قىزىق، مازمۇندى سوزدەر ايتتى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن ماسكەۋدە وتپەك، كەزەكتى (1905 جىلدان بەرگى رەتى بويىنشا بەسىنشى، جاڭا ساياسي احۋالعا بايلانىستى ءبىرىنشى) بۇكىلرەسەيلىك مۇسىلمان سەزىندە ايەلدەر  ماسەلەسى لايىقتى تۇردە قارالارىنا سەنىم ءبىلدىردى. ءتيىستى قاۋلىلار الىنعاننان كەيىن قۇرىلتاي «مۇسىلمان قىز-كەلىنشەكتەرىنىڭ قوعامىن» قۇرىپ، تاناشەۆانى ونىڭ ءتورايىمى ەتىپ سايلادى. قوعامنىڭ باسشى قۇرامىنا گۇلسىم دە، شافيحا دا ەندى...

مونارحيا تاريح ساحناسىنان تايدىرىلعاننان كەيىن شاقىرىلعان بۇكىلرەسەيلىك مۇسىلمان سەزى 1917 جىلعى 1 مامىردا ماسكەۋدە اشىلار قارساڭدا  قازاندا وتكەن وسى بۇكىلرەسەي مۇسىلمان قىز-كەلىنشەكتەرىنىڭ العاشقى دا جالعىز قۇرىلتايىنا قازاقتاردان گۇلسىم اسفەندياروۆادان باسقا كىمدەردىڭ قاتىسقانىن ءدوپ باسىپ ءتىزىپ ايتا المايمىز. بۇل ءجايت جانە، جالپى، قازاق ەلىندەگى قىز-كەلىنشەكتەر قوزعالىسى قانداي بولعانى ءالى كوپ زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. بىراق جاڭا ءومىر ءۇشىن، ايەلدەردىڭ قۇقتارى مەن ازاتتىعى ءۇشىن بەلسەندى تۇردە كۇرەسۋشىلەر قاتارىندا قازاق قىزدارىنىڭ دا ەداۋىر بولعانىنا شاك كەلتىرمەيمىز. بۇعان «مۇسىلمان قىز-كەلىنشەكتەر قوعامىنىڭ» بەلگىلى دارەجەدە ىقپالى ءتيۋى عاجاپ ەمەس. قوعام ءتورايىمى قاديشا تاناشەۆا، ماسەلەن، تاتار ەلىندەگى ساياسي قىزمەتتىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردى. اقپان رەۆوليۋتسياسى سەرپىن بەرگەن  1917 جىلعى مۇسىلمان سەزدەرىنىڭ، ساياسات ومىرگە اكەلگەن  تۇرلى ءىس-شارالاردىڭ بارىنە قاتىستى، سول جىلعى تامىزدا قازان قالالىق دۋماسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى. ونىڭ قوعامدىق جۇمىسقا وسىنشا بەرىلە قاتىسۋىنا جانە بۇعان قازاق ەلىندەگى قىز-كەلىنشەكتەر قاۋىمىنىڭ دا بەيتاراپ قاراماۋىنا قاديشانىڭ كۇيەۋى، قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى ءۋاليتحان تاناشەۆتىڭ وڭ اسەرى جانە قولداۋى بولعانى، ءسوز جوق، كۇمان تۋعىزبايدى.

ءۋاليتحان شارافيددينۇلى تاناشەۆ كاسپي تەڭىزى جاعالاۋىندا بالىقشى كاسىپكەر وتباسىندا 1882 جىلى تۋعان. 1908 جىلى استراحان گيمنازياسىن، 1912 جىلى قازان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. سول جىلدان قازاندا ادۆوكاتۋرا سالاسىندا ىستەي باستادى. 1913 جىلى قاديشامەن باس قوستى. قاديشا چيستوپولدە جۇرتقا بەلگىلى داۋلەتتى زيالىلار (اعايىندى بادامشيندەر) وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن (مەمدۋمانىڭ العاشقى ەكى شاقىرىلىمىنىڭ مۇشەسى عاريفتىڭ ءىنىسى ءزاريفتىڭ قىزى). ءبىرىنشى ورىس رەۆوليۋتسياسى جىلدارى ەرى، رەۆوليۋتسيونەر قۇسايىن ياماشەۆ ۇيىمداستىرىپ، ورال قالاسىندا شىعارىپ تۇرعان العاشقى تاتار سوتسيال-دەموكراتيالىق «ورال» گازەتىنىڭ رەداكتورى بولدى (وسى باسىلىمدا باقىتجان قاراتاەۆ ءىى مەمدۋماعا دەپۋتات بولىپ سايلانعان بەتتە، 1907 جىلعى اقپاندا،  ورىس حالقىنا ۇندەۋىن جاريالاعان). 1907 جىلى جازعىتۇرىم پاتشا بيلىگى گازەتتى سولشىل قىزمەتى ءۇشىن جاپقاننان كەيىن، ياماشەۆتەر قازانعا ورالدى. مۇندا قۇسايىن اۋەلى مەكتەپتە ساباق بەردى، ودان قازان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ، تاتار جاستارىنىڭ ۇيىرمەسىنە جەتەكشىلىك ەتتى. ءۋاليتحاننىڭ ستۋدەنت شاعىنان ەكەۋى جاقىن دوس بولدى. قۇسايىن وقىس قازاعا ۇشىراعاننان سوڭ، اراعا جىل سالىپ، ءۋاليتحان دوسىنىڭ جەسىرىنە ۇيلەنگەن-ءتىن... ەرلى-زايىپتى تاناشەۆتار اقپان رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن قوعام تىنىس-تىرشىلىگىنە مەيلىنشە بەلسەنە ارالاستى.  ءۋاليتحان تاناشەۆ 1915 جىلى بەلگىلى قايراتكەر سەيىتكەرەي الكينمەن بىرگە (الكين كەزىندە ءى مەمدۋما مۇشەسى بولعان، ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا بايلانىستى جاۋىنگەرلەر مەن ولاردىڭ وتباستارىنا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن قۇرىلعان ۋاقىتشا مۇسىلماندار كوميتەتىنىڭ مۇشەلىگىنە كانديدات ەدى) سوعىس سالدارىنان ءۇي-جايىنان ايرىلىپ، بوسقىندىققا ۇشىراعاندارعا، اتاپ ايتقاندا پولشالىق-ليتۆالىق تاتارلارعا جاردەم بەرۋ كوميتەتىن ۇيىمداستىرىپ، ەلەۋلى جۇمىستار تىندىرعان. ودان 1917 جىلعى ناۋرىزدا قازانداعى مۇسىلمان ۇيىمىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى بولىپ،  مۇسىلمان كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىنا سايلاندى.  سول شاقتا جەرلەستەرىنىڭ رەۆوليۋتسيالىق وزگەرىستەرگە بايلانىستى جولداعان شاقىرتۋىمەن قازاق ەلىنە باردى، العاشقى سەزدەرگە قاتىستى. ماسكەۋدە وتپەك بۇكىلرەسەيلىك مۇسىلماندار سەزىنە ىشكى وردادان (بوكەي ورداسىنان) دەلەگات بولدى. 1–11 مامىردا بولعان قۇرىلتايعا قاديشا ەكەۋى بىرگە قاتىستى. ءۋاليتحان سەزدە قۇرىلعان مۇسىلماندار وداعى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ قۇرامىنا جانشا دوسمۇحامەدوۆپەن بىرگە سايلاندى. پەتروگرادتا تۇراقتى جۇمىس ىستەگەن مۇساتكوم (يكومۋس) قىزمەتىنە اتسالىسىپ تۇردى. 1917 جىلعى ەكىنشى جالپىقازاق سەزىندە قۇرىلعان الاشوردانىڭ بەلسەندى قايراتكەرى بولدى. بۇكىلرەسەيلىك ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى (ۆتسيك) 1919 جىلى  قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنا قاتىسۋشىلارعا امنيستيا (كەشىرىم) جاريالاعان سوڭ، سوۆەت جاعىنا شىقتى. قازرەۆكومنىڭ باسپا سەكتسياسى مۇشەسى، زاڭنامالىق ۇسىنىستار ازىرلەيتىن بولىمشەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1920 جىلعى ناۋرىزدان ادىلەت ءبولىمى القاسىنىڭ مۇشەسى، شىلدەدەن ادىلەت كوميسسارياتى القاسىنىڭ مۇشەسى، قىركۇيەكتەن كوميسساردىڭ ورىنباسارى بولدى. 1920 جىلعى قازان ايىندا وتكەن قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ قۇرىلتايشى سەزىنە بوكەي وبلىسىنان دەلەگات رەتىندە قاتىسىپ، قازاتكوم مۇشەلىگىنە سايلاندى، رەسپۋبليكا ادىلەت حالكومىنىڭ ورىنباسارى بولدى، ۋاقىتشا حالكوم مىندەتىن اتقاردى. جىل اياعىندا رسفسر جەر حالكوماتى جانىنداعى قازاق اسسر وكىلدىگىنىڭ، ماسكەۋدەگى قازاق وكىلدىگىنىڭ القا مۇشەسى، القا توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، رسفسر ۇلت ىستەرى جونىندەگى حالكوماتتا قاسسر وكىلى بولدى. وسى قىزمەتتەرىندە ىستەپ جۇرگەنىندە ول ماسكەۋدە زايىبى قاديشامەن بىرگە تۇردى. وسىندا 1923 جىلى قاديشا تۇڭعىش رەت تۇتقىندالادى. سوعان بايلانىستى ءۋاليتحان بارلىق قىزمەتىنەن بوسايدى دا، كەلىنشەگىمەن 1924 جىلى قازانعا ورالادى.  تاتار رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى سوتى اپپاراتىنا قىزمەتكە كىرەدى. جازالاۋشى ورگاندار  1932 جىلى قاديشانى تاعى دا تۇتقىنداپ، تەرگەۋگە الادى. ال  ۇلكەن تەررور باستالعان 1937 جىلى وگپۋ ەلۋ بەس جاسار ەرلى-زايىپتى تاناشەۆتاردىڭ ەكەۋىن دە قاماپ، كومي رەسپۋبليكاسىنداعى كونتسلاگەرگە سەگىز جىلعا ايدايدى. 1945 جىلى بوساتقانمەن، 1949 جىلى الپىس جەتىگە كەلگەن تاناشەۆتاردى قايتا تۇتقىندايدى، كراسنويار ولكەسىنە جەر اۋدارادى. قاديشا دەنساۋلىعى ناشارلاپ، 1952 جىلى سول جاقتا قايتىس بولعان...

گۇلسىم اسفەندياروۆا سوۆەت وكىمەتى ورناعاننان كەيىن «قىز-كەلىنشەكتەردىڭ اكۋشەرلىك كۋرسىن» ۇيىمداستىردى، ءوزى كۋرس تىڭداۋشىلارىنا «اياعى اۋىر ايەلدەر فيزيولوگياسى» پانىنەن ءدارىس وقىدى. كەيىنىرەك بۇل كۋرس تاشكەنت مەديتسينا تەحنيكۋمى قاراماعىنا بەرىلدى (گۇلسىم سوندا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ەڭبەك ەتتى). وقىتۋشىلىق جۇمىسىن قالالىق بالالار اۋرۋحاناسىنداعى قىزمەتىمەن ۇشتاستىرىپ، قوعامدىق جۇمىسپەن دە شۇعىلداندى. الدەنەشە مارتە قالالىق سوۆەتتىڭ دەپۋتاتى بولدى. باسپاسوزدە الەۋمەتتىك سالا ماسەلەلەرى جونىنەن جانە انا مەن بالا قۇقتارىن قورعاۋ تاقىرىبىندا ماقالالار جازىپ تۇردى.  اۋرۋحانادا تاشكەنت ۋنيۆەرسيتەتىن قازاق قىزدارى ىشىنەن دارىگەر ماماندىعىمەن بىتىرگەن العاشقى تۇلەك اققاعاز دوسجانوۆا ونىڭ كومەكشىسى بولىپ ىستەدى.  اققاعاز مەديتسينا سالاسىنداعى وقۋىن ماسكەۋدە باستاعان، سول جاقتا قوعامدىق جۇمىسقا ارالاسىپ، قازاندا وتكەن قىز-كەلىنشەكتەر قۇرىلتايىندا گۇلسىممەن تانىسقان، ولار ماسكەۋدەگى مۇسىلمان سەزىندە دە بىرگە بولعان. قىسقاسى، شىعىس ايەلدەرى كاسىبي سالادا تەڭ قۇقىقتى بولۋى ءۇشىن ەكەۋى تۇركىستان رەسپۋبليكاسىندا بىرلەسىپ كۇرەس جۇرگىزدى... ۇلكەن تەررور جىلدارى گۇلسىمنىڭ ءىنىسى، تۇركىستان جانە قازاق رەسپۋبليكالارىندا، بۇكىلرەسەيلىك ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىندە ءىرى قىزمەتتەر اتقارعان مەملەكەت قايراتكەرى،  قازاقستان عىلىمى مەن جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن ۇيىمداستىرۋشى سانجار جافارۇلى اسپاندياروۆ اتىلىپ كەتتى، كەلىنى ءرابيا سەرالىقىزى لاپينا-اسفەندياروۆا قارلاگ-تاعى 26 نۇكتە دەلىنگەن «الجير» ايەلدەر لاگەرىنە ايدالدى. مىنە وسى تۇستاعى گۇلسىم تاعدىرى كۇڭگىرت – الدە رەپرەسسياعا ۇشىرادى، الدە باسقا جاعداي بولدى. مۇنىڭ ءبارى، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، جالپى مۇسىلمان قىز-كەلىنشەكتەر قوزعالىسى مەن وعان قازاق قىزدارىنىڭ قاتىسۋى اۋقىمىندا ءالى دە تياناقتى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى...

سۋرەتتەردە:

گۇلسىم اسفەندياروۆا

قاديشا تاناشەۆا

شافيحا گاسپرينسكايا

مۇسىلمان قىز-كەلىنشەكتەردىڭ بۇكىلرەسەيلىك 1-ءشى سەزىنە قاتىسۋشىلىر. سولدان وڭعا قاراي: 3-قاتاردا 8-ءشى – قاديشا تاناشەۆا,    4-قاتاردا 3-ءشى – اققاعاز دوسجانوۆا, 5-قاتاردا 2-ءشى – گۇلسىم اسفەندياروۆا. قازان، 29.04.1917 ج.

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz