رەسەيلىك VZ.ru باسىلىمىندا ساياسي شولۋشى اندرەي مەدۆەدەۆتىڭ الاش بالاسىنا وي سالار «مير ۆزيالسيا زا سترويتەلستۆو نوۆىح يمپەري» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى.

قاراباق سوعىسى جانە وعان قاتىسۋشى سىرتقى كۇشتەر شارتتى حالىقارالىق قۇقىقتى كورگە كومۋدىڭ ايقىن بەلگىسى بولىپ تابىلادى.

ءبىر تۇسىنىكتى دۇنيە اتالعان پروتسەسس كسرو-نىڭ ىدىراۋىنان باستاۋ الدى (ميحايل سەرگەەۆيچكە، بىزدە «پيتستسا حات» بولعانى ءۇشىن مىڭ العىس), ءارى الەمدە تەك ءبىر عانا بەتەرقاعانات (سۆەرحدەرجاۆا) قالدى. جاڭا كونسەرۆاتورلار XXI عاسىر امەريكا ۇستەمدىگىنىڭ ءداۋىرى بولادى دەگەنگە يمانداي سەندى. وسى ءبىر قيسىق كەستە الدەبىر الەمدىك ءتارتىپتىڭ ۇلگىسى دەپ تانىلىپ، جاھاندىق پوليتسەي الدەنەنى ءوز باقىلاۋىنا الا باستادى.

ءدال قازىر اقش ءبىرتۇتاس BLM, تەزە سالىپ تىزە باتىراتىن پوليتسيا، پرەزيدەنت ورىنتاعى ءۇشىن باستارى شايقالعان ميلارى قوزعالعان اقساقالدار تالاسۋدا، بارىمزگە ايقىنى امەريكا ەندىگى جەردە ەشتەڭەنى باقىلاپ جەتسىتىرىپ وتىرعان جوق.

وسىلايشا، ءبىز ەسكى كەلىسىمدەردىڭ تۇكە العىسىز بولىپ قالۋىن ءام جاڭا يمپەريالاردىڭ ومىرگە كەلۋىنە كۋا بولۋدامىز. ولار ەسكى امبيتسيالارعا، تەرريتوريالىق تالاپقا ءام كورپوراتيۆتىك الەۋەتتىلىككە يەك سۇيەيدى. ەڭ ايقىن مىسال – تۇركيا مەن قىتاي. تۇركيا توڭىرەگىنە بارشا تۇركى حالىقتارىن توپتاستىراتىن «نەووسمان يمپەرياسى»، «ۇلى تۇران» جوباسىن باسقاشا قالاي اتاساڭ دا ءوزىڭ بىلەسىڭ.

قىتاي ەكونوميكا، ينۆەستيتسيا جانە قاۋىپسىزدىك ارقىلى ءوز مودەلىن ومىرگە اكەلۋدە. ءبىز سىزدەردەن باعىنىشتى بولۋدى تالاپ ەتپەيمىز، قايتا ءبىزدىڭ جاھاندىق كورپوراتسيامىزدىڭ اعا ارىپتەستەرى بولساڭدار بولعانى دەيدى. وسىلايشا قىتاي افريكاعا باسىن سۇقتى. وسىلايشا قىتاي ورىس ىقپالىن جوققا شىعارىپ، سەربيادا جۇمىس جاساپ جاتىر. تاپ وسىلايشا پاكىستان، اۋڭۆنستان، ورتا ازيادا ءوز بىلگەنىن ىستەۋدە. 

ءوز كەزەگىندە فرانتسيا ءوزىن ەۋروپادا، افريكادا جانە شىعىس جەرورتا تەڭىزىندە ەرەكشە ويىنشى كەيپىندە سەزىنەدى. فرانتسۋزدار ءسۇريا، ورتالىق افريكا رەسپۋبليكاسىندا جانە ماليدە سوعىسۋدا. ولاردىڭ اسكەريلەرى ەۋروپانى لاڭكەستەردەن قورعاۋدامىز دەگەنگە بەك سەنىمدى. ليۆيانى دۇربەلەڭگە ۇرىندىرعاندا فرانتسۋزدار. ليۆانعا قامقور قولىن سوزىپ، ەل تەرىس قاراعان تەگەرانعا جىلى قاباق تانىتتى. فرانتسۋزدار ءوز پروكسي-يمپەرياسىن قۇرا باستادى. تۇرىكتىڭ دە، فرانتسۋزدىڭ دا ءوز ويلاعاندارى وزدەرىندە.

بريتانيالىق پروكسي-يمپەريا ءومىر سۇرە باستادى. HSBC سىندى جاھاندىق بانك جەلىسى ارقىلى، جوو ارقىلى، ءداستۇر ارقىلى (كانادا نەمەسە اۆستراليا), وزگەلەردىڭ ءوز ەلىندە جىمقىرعاندارىن لوندوندا ساقتاۋى ارقىلى دەگەندەرىنە جەتىپ وتىر.

گەرمان ۇلگىسى – ەۋروپاعا ەكونوميكالىق باقىلاۋ جاساپ، شەتكەرى ورنالاسقان گرەكيا نەمەسە ۋكراينا سياقتىلاردى سىعارعا ءبيتىن قالدىرماي توناۋ. پولياكتار دا جاتسا تۇرسا جاڭا رەچ پوسپوليتانى قالپىنا كەلتىرىپ، بەلورۋس پەن ۋكرايناعا ءوز ەركىن تاڭۋعا كەت ءارى ەمەس. بۇل دەموكراتياعا دەگەن ماحاببات تا ەمەس، ەرەك رۋسوفوبيادا ەمەس. بۇل – پولشالىق «وت موجا دو موجا» ۇراندى يمپەريالىق قايىرا تۇلەۋى.

يران دا ەشكىمنەن قالىسپاي شيت بەلدەۋىن تۇزۋگە كىرىستى. شيت بەلدەۋى يراك پەن ءسۇريا جانە ليۆانعا دەيىن سوزىلادى. قىزىلباستار اۋعانستان مەن تاجىكستاندا قىتايمەن تەكەتىرەسۋدە. ولار بۇنىمەن توقتالماي، يەمەن ارقىلى ساۋديتتەرگە ءوز داتتەرىن ايتۋدا. بۇنىسى ناتيجە بەرىپ، بۇرىن ءبىرىن-ءبىرى يت ەتىنەن جەك كورەتىن يزرايل مەن بۇعاز مونارحياسىن اياق استىنان اۋىز جالاستىردى.

ياعني، تاياۋ جىلداردا ءبىز جاڭا يمپەريالاردىڭ ءوزارا سوقتىعىسۋىنىڭ كۋاسى بولامىز. بۇل جاڭا تاريحي كەزەڭدە بۇۇ قاۋقار قىلۋعا جارامايدى. بۇل اقيقات شىندىق. مەنى تولعاندىراتىن جالقى ساۋال: «وسى جاڭا الەمدەگى رەسەي ءرولى». رەسەي ءوز مۇددەسىن قالاي قورعاي الادى؟ كىممەن بىرىگىپ، قانداي مودەل تۇزۋگە قام جاسايدى؟ ەگەر رەسەي 2.0 ومىرگە كەلە قالسا، وندا سىرتقى ساياسات تا، ىشكى ساياسات تا مۇلدەم باسقاشا كەيىپكە ەنەدى ەمەس پە!؟ تاپ وسى كەزدە الەكساندر ءۇشىنشى داۋىرىندەگى سۇمىرەيىپ، كۋشكادا قولعا تۇسكەن اعىلشىننىڭ نۇسقاۋشىلارىن قامشىمەن قۋالاپ ءجۇرىپ سابايتىن كۇن بىزگە دە تۋادى. وسى ساباعانى ءۇشىن پاتشا اعزام گەنەرال كوماروۆقا التىن قىلىش تارتۋ ەتكەنىن ەستەن شىعارمايىق. 

جابىلا قانداي ۇلگى بىزگە قولايلى، ونى قالاي تۇزەمىز توڭىرەگىندەگى كۇرمەۋى قيىن ماسەلەنى ءبىرجايلى ەتپەسەك، بارىنەن كەش قالامىز. 

ءابىل-سەرىك الياكبار

Abai.kz