اباي قۇنانبايۇلى شىعارمالارىنىڭ اكادەميالىق تولىق جيناعى باسپا كوردى. بۇل تۋرالى م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى كەنجەحان ماتىجانوۆ «Facebook» جەلىسىندەگى پاراقشاسىندا جازدى.

وسىعان دەيىن قىركۇيەك ايىندا قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ اپپارات جيىنىندا كەنجەحان ءىسلامجانۇلى: «بيىل ۇلى ابايدىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىنا تارتۋ رەتىندە اقىن شىعارمالارىنىڭ اكادەميالىق تولىق جيناعى جارىق كورەدى. قازىر باسپادا تۇر. بۇگىن-ەرتەڭ قولىمىزعا تيەدى دەپ ەسەپتەپ وتىرمىز. بۇل – شيرەك عاسىردان كەيىن قايتادان جارىق كورىپ وتىرعان ەڭ تولىق جيناعى سانالادى. ول - اكادەميالىق عىلىمي جيناق»، - دەگەن بولاتىن.

كەنجەحان ماتىجانوۆ، م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، قر ۇعا-نىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى:

- اباي شىعارمالارىنىڭ اكادەميالىق باسىلىمىن دايارلاپ باسىپ شىعارۋ ءىسى قيىندىعى مول، جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى، اسا كۇردەلى شارۋا. سوندىقتان دا مۇنداي ماڭىزدى ىسكە جىلدار وتكىزىپ بارىپ ورالىپ وتىرادى. بۇل جيناق تا 1995 جىلعى ەكى تومدىقتان كەيىن 25 جىلدان سوڭ جارىق كورىپ وتىر.

كۇنى بۇگىنگە دەيىن اباي شىعارمالارىنىڭ تولىق جيناعى ون مارتە (1909, 1922(24), 1933, 1939, 1945, 1954, 1957, 1961, 1977, 1995 ) جارىق كورگەن ەكەن. سولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ قابىرعاسىندا (م. اۋەزوۆتىڭ باسشىلىعىمەن) دايىندالعان. بۇل ورايدا، اسا زور تاباندىلىق پەن تەرەڭ ءبىلىم-بىلىك تانىتقان م. اۋەزوۆ ەڭبەگىنە باس يەمىز، ءالى كۇنگە باعدارشام تۇتامىز.

اباي شىعارمالارىنا تەكستولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزۋدىڭ باستى قيىنشىلىعى - اقىننىڭ ءوز قولتاڭباسىنىڭ بىزگە جەتپەۋىندە.

ەكىنشىدەن، اقىن شىعارمالارىن حاتقا تۇسىرگەن ادامداردىڭ قولجازبالارىنىڭ الا-قۇلالىعىندا. ماسەلەن، مۇرسەيىت بىكىۇلى قولجازبالارىنىڭ وزىندە بىركەلكىلىك (1905,1907, 1910) جوق.

ۇشىنشىدەن، اباي قولجازبالارىنىڭ بارلىعى دەرلىك ەسكى (قادىمشا) اراپ جازۋىندا جازىلعان. بۇل - ءماتىندى وقۋدا كوپ قيىنشىلىق كەلتىرەدى. ويتكەنى ەرتەدە جازىلعان (ا. بايتۇرسىنوۆ ءالىپبيى شىققانعا دەيىن) قولجازبالاردا قازاق ءتىلىنىڭ ورفوگرافياسى دا، پۋنكتۋاتسياسى دا بولماعان، ءتىپتى، كەي جاعدايدا داۋىستى دىبىستار جازىلماۋى دا مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە ول ءارتۇرلى قولتاڭبامەن ساۋاتى ءتۇرلى دەڭگەيدەگى ادامدار قولىمەن كوشىرىلسە، ءماتىنتانۋشىلاردىڭ جۇمىسىن ودان ءارى كۇردەلەندىرە تۇسەدى.

سول سياقتى، 1909 جىلى شىققان جيناقتىڭ وزىندە باسپاگەرلەر تاراپىنان كەتكەن اقاۋلىقتار دا جوق ەمەس. (ونى جيناقتى قۇراستىرۋشى كاكىتاي ىسقاقۇلى دا اتاپ كورسەتكەن). وكىنىشكە وراي، وسى جيناقتىڭ كاكىتاي، تۇراعۇل قولىمەن جيناقتالعان قولجازبا نۇسقاسى دا بىزگە جەتپەدى.

مىنە، مۇنىڭ ءبارى ءماتىنتانۋشى عالىمداردان اراب جازۋىن ەجەلەپ وقي بىلەتىن ساۋاتتىلىقتى، ىجداھاتتىلىقتى، توزىمدىلىكتى، ابايتانۋدىڭ ارعى-بەرگى تاريحىنا بايلانىستى كوپ ىزدەنىستى تالاپ ەتەتىن مەحناتتى شارۋا.

جاڭا جيناقتى دايارلاۋدا ىلكى تاجىريبەلەرى بارىنشا ەسكەرىلدى. ەڭ الدىمەن، وسى ۋاقىتقا دەيىن جارىق كورگەن باسىلىمدار سالىستىرىلىپ، تۇگەل قايتا قارالدى. ولارداعى م. اۋەزوۆ قالىپتاستىرعان ۇستانىمدار باستى نازاردا ۇستالدى. اسىرەسە، 1933, 1957, 1961 جىلدارداعى جيناقتارعا باس ابايتانۋشى قولىمەن ەنگىزىلگەن جاڭا شىعارمالار مەن وعان بەرىلگەن تۇسىنىكتەر مولىنان پايدالانىلدى. ال جاڭا جيناقتىڭ مازمۇنى مەن قۇرىلىمىن جۇيەلەۋدە اباي شىعارمالارىنىڭ ەڭ سوڭعى تولىق باسىلىمى جانە تاريحي-مادەني مۇرا رەتىندە يۋنەسكو قورعاۋىنا الىنعان 1995 جىلعى نۇسقانىڭ قۇرىلىمى مەن نەگىزگى ارقاۋىن ساقتاۋعا تىرىستىق. ارينە، شىعارمالارداعى اقاۋلىقتار تۇزەتىلدى، تۇسىنىكتەر قايتا جازىلدى.

ابايدىڭ «قارا سوزدەر» اتالىپ كەتكەن عاقليالىق شىعارمالارى دا قايتا قارالىپ، اراب-پارسى سوزدەرى مەن ءدىني تەرميندەرگە تۇسىنىكتەر (ق. ءتورالى، پ. اۋەسباەۆا) بەرىلدى. اسىرەسە، اباي قارا سوزدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كۇردەلىسى بولىپ سانالاتىن 38 – ءسوزى (كيتابي تاستيق - يمان كىتابى) قايتا اۋدارىلىپ، تۇپنۇسقا ترانسكريپتسياسىمەن قوسا، اۋقىمدى تۇسىنىك (ت. قىدىر) جازىلدى. جيناق ابايدىڭ مۋزىكالىق مۇراسىمەن تولىقتىرىلدى (دايىنداعان مۋزىكاتانۋشى ە. شۇكىمان، رەداكتسياسىن قاراعاندار: ت. قوڭىراتباي، ت. شاپاي).

«ءبىراز ءسوز قازاقتىڭ ءتۇبى قايدان شىققانى تۋرالى»، «سەناتقا حات»، اباي بەلسەندى قاتىسىپ، قولىن قويعان «قارامولا سەزىندە قابىلدانعان ەرەجە» سياقتى شىعارمالار تۇپنۇسقالارىمەن استارلاستىرىلىپ بەرىلدى. اكادەميالىق تولىق شىعارمالار جيناعىنىڭ ءۇشىنشى تومىنا اقىننىڭ تۇڭعىش جيناعىنىڭ (1909) ليتوگرافيالىق كوشىرمەسى مەن قازىرگى قازاق جازۋىنا تۇسىرىلگەن نۇسقاسى، مۇرسەيىت بىكىۇلى كوشىرمەلەرى باستاتقان ون ءبىر قولجازبانىڭ كەڭەيتىلگەن سيپاتتاماسى بەرىلدى. جيناق اۋقىمىنا سىيماي قالعان ماتەريالدار تولىعىمەن ينستيتۋت سايتىنداعى «ابايتانۋدىڭ ەلەكتروندى كىتاپحاناسىنا» جيناقتالاتىن بولادى.

جاڭا اكادەميالىق جيناقتى ازىرلەۋگە ۇعا اكادەميكتەرى: س. قيراباەۆ، س. قاسقاباسوۆ، ۇعا كوررەسپوندەنت- مۇشەسى ك. ماتىجانوۆ، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورلارى: م. مىرزاحمەتوۆ، ت. جۇرتباي، ق. مادىباەۆا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتتارى: ت. شاپاي، س. قوراباي، پ. اۋەسباەۆا، ت. قىدىر، جاس ماماندار ب. تۇرسىنباي، ا. جۇماتاەۆالار قاتىستى.

وركەنيەتتى ەلدەردە، ءاربىر كلاسسيك جازۋشىنىڭ اكادەميالىق باسىلىمى ۇلت رۋحانياتى ءۇشىن ۇلكەن مادەني قۇبىلىس بولىپ تابىلادى. عىلىمي نەگىزدە دايىندالعان ءماتىن قالىڭ وقىرماننان باستاپ، باسپاگەرلەر مەن مەكتەپ وقۋلىقتارىنىڭ اۆتورلارىنا دەيىن قۇنىعا باس قوياتىن رۋحاني يگىلىگىككە اينالادى. جاڭا باسىلىمدار مەن سوزدىكتەردىڭ ساپاسىن ارتتىرادى. بىلايشا ايتقاندا، اكادەميالىق جيناق كلاسسيكالىق ءماتىننىڭ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ جاڭا ساپاسىن انىقتايدى، ونىڭ وتاندىق جانە الەمدىك مادەنيەتكە دەگەن ىقپالىن ەسەلەپ ارتتىرادى. سوندىقتان، ۇلى ويشىلدىڭ اكادەميالىق باسىلىمىن ازىرلەپ، باسىپ شىعارۋ - بۇگىنگى «رۋحاني جاڭعىرۋ» كەزەڭىنىڭ ەڭ اسقارالى ءىسى. شىنداپ كەلگەندە، دانىشپان بابامىزدىڭ مەرەيتويىنان قالاتىن ەڭ اسىل بەلگى - جاڭارعان، جاسارعان، قايتا تۇلەگەن اسىل مۇراسى بولۋى كەرەك.

«جۇرەگىڭە سۇڭگى دە، ءتۇبىن كوزدە،

سودان تاپقان - شىن اسىل، تاستاي كورمە»، -

دەپ اقىننىڭ ءوزى ايتقان - ءبارىمىزدىڭ «جۇرەگىمىزدىڭ تۇبىندەگى» ەڭ قىمبات، ازبايتىن، توزبايتىن دانالىقتىڭ جارىق نۇرى وسى. ول – حالىقتىڭ دا، قوعامنىڭ دا ارداقتاپ، ايالاپ ۇستايتىن، ۇرپاقتان ۇرپاققا امانات ەتەتىن قاستەرلى جادىگەرى. ودان باسقانىڭ ءبارى ەكىنشى قاتارداعى، سودان تۋىندايتىن ۇلاعاتتار. ابايدان قالعان اسىل مۇرانىڭ ءبىر ءسوزىن جوعالتۋ ءبىز ءۇشىن ۇلتتىق قاسىرەت، ال وعان جاسالعان جاناشىرلىقتىڭ قاندايى بولماسىن قاستەرلى ءىس بولماق. سوندا عانا ءبىز قازاق قوعامىن ابايدىڭ پاراسات بيىگىنە كوتەرە الامىز.

دانا ابايدىڭ وسيەتتەرى جۇرەكتەرىڭىزگە نۇر قۇيسىن، ارداقتى الاش جۇرتى!

Abai.kz