اقش سەناتىندا قىتايداعى ۇيعىر جانە وزگە دە تۇركى تەكتى مۇسىلمانداردىڭ قۇقىعى تاپتالۋىن گەنوتسيد دەپ مويىنداۋ ماسەلەسى بويىنشا رەزوليۋتسيا قاراۋعا ۇسىنىلدى. قۇجاتتى تەحاس شتاتىنان سايلانعان رەسپۋبليكالىق دجون كورنين جانە نيۋ-دجەرسي شتاتىنان دەموكرات روبەرت مەنەندەز ۇسىنعان.

ادەتتە، ەكى پارتيا مۇشەلەرى دە قولدايتىن، ياعني بيپارتيزان قۇجات ەكى اپتا ىشىندە سەنات تاراپىنان ماقۇلدانادى. ەگەر سولاي بولسا، رەزوليۋتسيا قىتاي ۇكىمەتىن 1948 جىلى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىندا بەكىتىلگەن گەنوتسيد ءۇشىن جازالاۋ كونۆەنتسياسى بويىنشا جاۋاپتى ەتەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە بۇكىل الەمنىڭ قىتايدىڭ شىڭجاڭداعى ارەكەتىنە جاۋاپ بەرۋىن مىندەتتەيدى. بىراق ءدال وسى رەزوليۋتسيا وسىعان دەيىن دە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىندا كوتەرىلدى. دەگەنمەن، ول كەزدە رەزوليۋتسيانى قولداۋشىلاردان قىتاي ۇكىمەتىن جاقتاۋشى ەلدەر سانى كوپ بولدى. قىتايعا ەكونوميكالىق تۇرعىدان تاۋەلدى، ودان ينۆەستيتسيا نەمەسە كرەديت الىپ وتىرعان دامۋشى ەلدەر «بۇل قىتايدىڭ ىشكى ساياساتى. وعان ەشكىمنىڭ ارالاسۋعا قۇقىعى جوق» دەپ مالىمدەدى.

اقش كونگرەسىندە نەمەسە اتقارۋشى بيلىگىندە قىتايداعى مۇسىلماندار ماسەلەسى سوڭعى بىرنەشە جىلدان بەرى كوتەرىلىپ كەلەدى. بىرقاتار قىتاي شەنەۋنىكتەرىنە سانكتسيالار دا جاريالاندى. ودان ايتارلىقتاي قىتاي ءزابىر كورگەن جوق. سەبەبى قىتاي سىرتقى ەكونوميكاعا بۇرىنعىداي تاۋەلدى ەمەس. كەرىسىنشە، كوپتەگەن ەلدەر قىتايدىڭ تاۋارىنا تاۋەلدى. اسىرەسە، بۇگىنگى ەكونوميكالىق رەتسەسسيا قارساڭىندا قىتايعا تاۋەلدى ەلدەردىڭ قاتارى تاعى دا ارتقان.

قازىر اقش-تا جۇمىسسىزدار سانى كوپ، پاندەميا ەكونوميكانىڭ قايتا قالپىنا كەلۋ بارىسىنا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر. رەتسەسسيا كەلە جاتىر. كونگرەسس حالىققا كومەك رەتىندە تاعى دا اقشا ءبولۋدى قاراستىرىپ جاتقاندا، بۇكىل امەريكالىقتارعا ماڭىزدى پرەزيدەنت سايلاۋى جاقىنداعاندا وسى رەزوليۋتسيانىڭ ۇسىنىلۋى قيسىنسىز. وعان ءبىر عانا سەبەپ بولۋى مۇمكىن. وتكەن اپتادا قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ ءۇشىنشى توقسانداعى (شىلدە-قىركۇيەك) كورسەتكىشتەرى جاريالاندى. دەرەككە وراي، قىتاي ەكونوميكاسى 5 پايىزدىق جىلدامدىقپەن قارقىن العان. ىشكى نارىق تا قۋاتتالعان. مۇنداي قارقىنمەن قىتاي ەكونوميكاسى 2020 جىلداعى الەمدىك ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ 30 پايىزىن قۇرايتىنى انىق. ءدال وسىنداي ەكونوميكالىق دومينانتتىلىقتى تەك ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى جىلى اقش كورسەتە العان.

سونىمەن قاتار، قىتاي ەكسپورتتى كوبەيتىپ، يمپورتتى پاندەمياعا دەيىنگى كەزەڭدەگى دەڭگەيدەن اسىرماي وتىر. بۇل دا وزگە ەلدەر ەكونوميكاسىنىڭ جىلدام وسپەۋىنە الىپ كەلەدى. ءدال وسى قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ قارقىندى ءوسىمى اقش كونگرەسىنىڭ جوعارىدا ايتىلعان قۇجاتتى قاراۋىنا تۇرتكى بولىپ وتىر. ارينە، شىڭجاڭداعى ۇيعىر جانە وزگە دە تۇركى تەكتەس مۇسىلماندار قۇقىقتارىنىڭ تاپتالۋىنىڭ توقتاتۋعا باعىتتالعان ارەكەتتەردىڭ كوپ بولعانى جاقسى. سەبەبى XXI عاسىرداعى دامىعان وركەنيەت زامانىندا مۇنداي گەنوتسيدكە جول بەرىلمەۋى ءتيىس.

دەسە دە، ءدال وسى رەزوليۋتسيا اقش پەن قىتاي اراسىنداعى ەكونوميكالىق گەگەمونيادا قۇرال رەتىندە پايدالانىلماق.

جولداس ورىسباەۆتىڭ جازباسى

Abai.kz