الەمدىك اسپانتانۋشىلار گالاكتيكا كىندىگىندەگى قارا قۇردىمنىڭ فوتوسىن ءتۇسىرۋ ءۇشىن بىرىگۋ ۇستىندە. بۇل ءۇشىن Event Horizon Telescope جوباسى ازىرلەنىپ، ول بويىنشا جەردىڭ ءار تۇكپىرىندە جايعاسقان 50  راديوتەلەسكوپتى بىرىكتىرۋ قولعا الىنباق.
«گالاتيكا قۇردىمى اسا قاشىقتا. ونى كورۋ ءۇشىن ولشەمى جەردەي قوندىرعى قاجەت. ونداي قوندىرعىنى قۇرۋدىڭ جالعىز جولى - عالامشاردىڭ ءوزىن تەلەسكوپقا اينالدىرۋ»، - دەيدى زەرتتەۋشىلەر. قازىر ساراپشىلار الداعى ۇشجىلدىق جوسپارىن تالقىلاپ جاتىر.
«ءبىز قاتتى تولقۋدامىز. ەكى جىل بۇرىن بۇنداي وي قيال سياقتى بولىپ كورىنگەن بولار ەدى، ەندى شىنايى ىسكە اينالىپ جاتىر»، - دەگەن اريزونا ۋنيۆەرسيتەتى وبسەرۆاتورياسىنىڭ قىزمەتكەرى ديميتريوس ءپسالتيستىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. قۇردىمدى جەر بەتىنەن كورۋ مۇمكىن ەمەس. ونى قورشاعان گراۆيتاتسيالىق ءورىستىڭ تىعىزدىعىنان جارىقتىڭ ءوزى ورالمايتىن كورىنەدى. سوندىقتان شەتەلدىك استرونومدار  «وقيعالار كوكجيەگى» (جوبا دا سونداي اتاۋعا يە) اتالاتىن قارا قۇردىمنىڭ شەكاراسىنان تىس باقىلاۋدى قولعا الماق. قۇردىم الدەبىر جۇتقىنشاققا سورىلىپ جاتقان  شاڭ مەن گازدان تۇرادى، وعان قاراۋدىڭ مۇمكىندىگى جوق. ال، قولداعى فيزيكا زاڭدارى وندا نە بولىپ جاتقانىن سيپاتتاي المايدى.

الەمدىك اسپانتانۋشىلار گالاكتيكا كىندىگىندەگى قارا قۇردىمنىڭ فوتوسىن ءتۇسىرۋ ءۇشىن بىرىگۋ ۇستىندە. بۇل ءۇشىن Event Horizon Telescope جوباسى ازىرلەنىپ، ول بويىنشا جەردىڭ ءار تۇكپىرىندە جايعاسقان 50  راديوتەلەسكوپتى بىرىكتىرۋ قولعا الىنباق.
«گالاتيكا قۇردىمى اسا قاشىقتا. ونى كورۋ ءۇشىن ولشەمى جەردەي قوندىرعى قاجەت. ونداي قوندىرعىنى قۇرۋدىڭ جالعىز جولى - عالامشاردىڭ ءوزىن تەلەسكوپقا اينالدىرۋ»، - دەيدى زەرتتەۋشىلەر. قازىر ساراپشىلار الداعى ۇشجىلدىق جوسپارىن تالقىلاپ جاتىر.
«ءبىز قاتتى تولقۋدامىز. ەكى جىل بۇرىن بۇنداي وي قيال سياقتى بولىپ كورىنگەن بولار ەدى، ەندى شىنايى ىسكە اينالىپ جاتىر»، - دەگەن اريزونا ۋنيۆەرسيتەتى وبسەرۆاتورياسىنىڭ قىزمەتكەرى ديميتريوس ءپسالتيستىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. قۇردىمدى جەر بەتىنەن كورۋ مۇمكىن ەمەس. ونى قورشاعان گراۆيتاتسيالىق ءورىستىڭ تىعىزدىعىنان جارىقتىڭ ءوزى ورالمايتىن كورىنەدى. سوندىقتان شەتەلدىك استرونومدار  «وقيعالار كوكجيەگى» (جوبا دا سونداي اتاۋعا يە) اتالاتىن قارا قۇردىمنىڭ شەكاراسىنان تىس باقىلاۋدى قولعا الماق. قۇردىم الدەبىر جۇتقىنشاققا سورىلىپ جاتقان  شاڭ مەن گازدان تۇرادى، وعان قاراۋدىڭ مۇمكىندىگى جوق. ال، قولداعى فيزيكا زاڭدارى وندا نە بولىپ جاتقانىن سيپاتتاي المايدى.
اسا تىعىز ۇيكەلىستەن شاڭ مەن گازدىڭ قىزۋى ميللياردتتاعان گرادۋسقا كوتەرىلىپ، ودان جارىق بولىنەدى. سوندىقتان دا قۇردىمنىڭ ساقيناسى كورىنەتىندەي جاعدايدا. «ءبىز ماتەريانىڭ جۇتىلۋ ۇدەرىسىن بولىپ جاتقان كۇيىندە ءتۇسىرۋدى ويلاستىرۋدامىز.قۇردىمنىڭ قالاي قورەكتەنەتىنىن ۇعۋعا مۇمكىندىك الارمىز دەگەن ۇمىتتەمىز»، - دەيدى پسالتيس. ونىڭ ايتۋىنشا، 26 مىڭ جارىق جىلدامدىعىنداي قاشىقتاعى وقيعالار كوكجيەگىن فوتولاۋ، - ايدان الما ىزدەۋمەن پاراپار. دەگەنمەن، زەرتتەۋشىلەردىڭ قۇلشىنىسىندا شەك جوق، ونىڭ ۇستىنە اريزونا وبسەرۆاتورياسىندا وتكىزىلگەن العاشقى تاجىريبەلەر ءساتتى شىققان.
بۇدان باسقا، وقىمىستىلار ەينشتەيننىڭ سالىستىرمالىقتىڭ جالپى تەورياسىن تەكسەرۋمەن دە جۇمىستانباق. اڭىز-عالىم العاش رەت ۋاقىت پەن كەڭىستىكتىڭ ءوز كىندىگىن اينالا مايىسۋى تۋراسىندا ايتا كەلىپ، قارا قۇردىمدى سيپاتتاعان بولاتىن. ەگەر دە وقيعالار كوكجيەگى بارىنشا دوڭگەلەك كەلسە، وندا - ەينشتەيننىڭ قاتەلەسپەگەنى. باسقا جاعدايدا قالىپتاسقان تۇجىرىمدى تۇزەتۋگە تۋرا كەلمەك.
عالىمدار بۇل جوبانىڭ ساتتىلىگىنە سەنىپ وتىر، سەبەبى، بىرنەشە كۇن بۇرىن عالامدى بىرىكتىرىپ تۇرعان سۋسىمالى جۇمباق سۋبستانتسيانىڭ ءتۇسىرىمىن الۋ جۇزەگە اسقان.ول تۇسىرىمدەردەن عالىمدار عارىشتاعى كۇڭگىرت ماتەريانىڭ تارالۋ پانوراماسىن ءتۇزىپ جاتىر. بۇل استروفيزيكا سالاسىنداعى ادام سەنبەس العا باسۋ، ويتكەنى، كۇڭگىرت ماتەريا تۋرالى بۇرىنعى ءمالىم نارسەلەر بار بولعانى كومپيۋتەرلىك ۇلگىلەرگە عانا نەگىزدەلىپ كەلگەن ەدى. ەندى زەرتتەۋشىلەر قولىندا شىنايى تۇسىرىلىمدەر بار.
قۇپيا سۋبستانتسيا فيزيكتەر ءۇشىن ءالى دە جۇمباق كۇيىندە قالىپ وتىر. ءازىر  كوزبەن كورۋ بولماسا، ونىڭ نەدەن تۇراتىنىن ءبىلۋ ەشكىمگە مۇمكىن بولماي تۇر. بار جورامال بويىنشا،  بۇل ماتەريا جۇلدىزداردىڭ شوعىرلانۋىن بىرىكتىرە ۇستاپ تۇرادى دا، عالامنىڭ شاشىلۋىن بولدىرمايتىن كورىنەدى. ونىڭ بار ەكەندىگىن تارتىلىس اسەرىنەن بايقاۋعا بولادى.  كورىنبەيتىن نارسەلەر شالعايداعى گالاكتيكالاردان كەلەتىن جارىقتى مايىستىرادى. جۋىردا الىنعان تۇسىرىلىمدەردە جارىقتىڭ وسى مايىسىمدارى اسەرلەنگەن بولاتىن.  
بۇل ءتۇسىرىم ءۇشىن عالىمدار گاۆاي ارالىندا ورنالاسقان CFHC Telescope  تەلەسكوپقا 340-مەگاپيكسەلدىك MegaCam كامەراسىن ورناتىپتى. ءتۇسىرىم بەس جىل بويى جۇرگىزىلگەن. ناتيجەسىندە ەناپات پانورامالىق ءتۇسىرىم الىنعان. وندا ءبىزدىڭ جەردەن 6 ملرد جارىق جىلىنداي قاشىقتاعى شامامەن 10 ملن گالاكتيكا ءتۇسىرىلىپتى. ولاردىڭ ارقايسىسى جارىق شىعارادى دا، ونىڭ بارلىعىن كۇڭگىرت ماتەريا عارىش كەڭىسىنەن وتەردە مايىستىرادى. وسىلايشا، عالىمدار جارىق ساۋلەسىنىڭ عالامنىڭ قاي نۇكتەلەرىندە سىنۋى باستالاتىنىن، ياعني، قۇپيا ماتەريا عارىش كەڭىسىندە قالاي تارالاتىنىن  كورە الدى.
ازىرلەگەن - ش.قايسار
«اباي-اقپارات»