جان ماسەلەسىنە شاكارىم كوپ توقتالىپ، كوپ ويلانىپ، ول تۋرالى كوپ جازعان. رۋحاني جاڭعىرۋ جولىنا ءتۇسۋ ءۇشىن اۋەلى ادام ءوزىنىڭ نەگىزگى بولمىسىن ءتۇسىنىپ الۋى كەرەك. سوندىقتان بولسا كەرەك، «جارالىس باسى – قوزعالىس»، «قاسىڭا قىلىش قايراتقان»، «تابيعات نەشە ءتۇرلى جان جاراتتى»، «ۇجداندىنى ماقتايدى تامام ادام»، «شىمدى جەردە كورەسىز قارا توپىراق»، «كەلدى، كەتتى»، «كۇن ايازدا تەرەزەگە» جانە باسقا دا وسىنداي تەرەڭ سىرلى ولەڭدەرىندە اقىن جاننىڭ شەكسىز قاسيتتەرىن پاش ەتەدى.

ول جاندى «ءۇش انىق» شىعارماسىندا بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى:

«مەن جاندى بىلاي تۇسىنەمىن: ءبىز دەنەنىڭ ءتۇپ نەگىزىن تەكسەرگەندەي جاننىڭ دا ءتۇبىن تەكسەرسەك، جان دا دەنە سياقتى باسىنان بار بولىپ تابىلادى. دەنە نەگىزىن تەكسەرۋشىلەردىڭ سيلا ۆەششەستۆا (دەنە قۋاتى) دەگەندەگى قۋات وسى جان. سول جان دەنەدەن دەنەگە ءوسىپ ءورشيدى. جان دا ءورشيدى. عىلىم دالەلدەگەندەي، دەنە الدەنەشە تۇرلەنىپ وزگەرسە دە ونىڭ ەش نارسەسى جوعالماعانى سياقتى، جاننىڭ دا ەشنارسەسى جوعالمايدى».

وسىلاي شاكارىم جاننىڭ ماڭگىلىكتى ەكەنىنە دالەل كەلتىرەدى. بىراق مۇنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن جاندى اقىل، ياعني ساۋ اقىل، رۋحاني اقىل كەرەك. جاننىڭ قاسيەتتەرى تۋرالى اقىن «تۋرا جولدا قايعى تۇرماس»  ولەڭىندە ءارى قاراي بىلاي دەپ جالعاستىرادى:

شىن ءسۇيۋ بار، جيرەنۋ بار،

ماقسۇتى بار، ەركى بار.

جاراتىلعان نەگە بۇلار،

وسىنى تاپ، وي قۇراپ.

بارشا الەمنىڭ نارسەلەرى،

بولسا جاننىڭ اسەرى.

ەستى سول جان – ءتاڭىرى اسەرى،

تازالىقتى تۇر سۇراپ.

شىن تازا جان تازالىقپەن،

تاڭىرىسىنە بارماق ول.

مەيىرىم، نىساپ، ادىلدەتتە،

اعىزام دەپ نۇر بۇلاق...

ويشىل «شىن ءسۇيۋ بار، جيرەنۋ بار، ماقسۇتى بار، ەركى بار» دەپ جان قاسيەتىن ايتىپ وتىر. ادام تەك قانا ماتەريادان قۇرالعان دەگەن ماتەرياليستىك كوزقاراسقا ول وسىلاي سوققى بەرەدى. جانە جان دا، ءتىپتى بۇكىل بولمىس كورىنىسى، – ءتاڭىرى اسەرى، ياعني ءتاڭىرىنىڭ شاپاعات نۇرىنان تاراعان.

اسىرەسە سوڭعى شۋماقتىڭ ماعىناسى ۇلكەن. وسى بۇكىل بولمىستىڭ يەسى تاڭىرگە قايتۋ ءۇشىن جان تازالىعى كەرەك ەكەن. ال بۇل تازالىققا، جوعارىدا ايتىلعانداي، تازارۋ بارىسىندا زاتتىق ءتان مەن نازىك بولمىستى بىرتە-بىرتە قالدىرۋ ارقىلى جەتۋگە بولادى. جاننىڭ تازارۋى ونىڭ ءوزىنىڭ «شىن تازا جان» بولۋىنا، ياعني بارلىق ماتەريادان ارىلۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. وسىلاي شاكارىمنىڭ بۇل سوزدەرىنەن بۇكىل بولمىستىڭ ۇلكەن سىرىن اشۋعا بولادى. ال ول شىندىققا جەتۋ ءۇشىن «مەيىرىم، نىساپ، ادىلدەت» كەرەك، سەبەبى بۇلار جان قاسيەتى، رۋحاني بولمىس ارقىلى عانا اللا تاعالا ءوزىنىڭ «نۇر بۇلاعىن» اعىزا الادى، ياعني، ءوزىنىڭ شاپاعات نۇرىن بەرىپ، ماتەريالىق بىلعانىشتان تازارتادى.

بىراق ءفاني الەمدە بۇعان ۇلكەن بوگەت بار. اللا تاعالانىڭ شاپاعات نۇرىنا توسقاۋىل بولاتىن ول قانداي بوگەت ەكەن؟ ول بوگەت – ءناپسىنىڭ قىلىقتارى. جان مەن ءناپسىنىڭ بايلانىسى ادام ءومىرىن قالىپتاستىرادى.

مىنا جاقتا ءناپسى جاتىر،

قياناتتى جاستانىپ:

«بارمايىق، – دەپ، – قويشى، باتىر»،

ەتەگىنەن جۇلقىلاپ.

ىندىنىڭا سەن يەسىڭ،

كىمگە كوندىڭ ەرىك بەرىپ.

مىنە، بايقا جان جۇيەسىن،

اسا بەرمە بۇرقىراپ.

ءناپسى وڭاي جاۋ ەمەس! سەبەبى ول اللا تاعالانىڭ نەگىزگى ەكى قۋاتىنىڭ ءبىرى. ءناپسى «بارمايىق، قويشى، باتىر!» دەپ، ەتەگىنەن جۇلقىلاپ جاندى عازيز جانعا جىبەرمەۋگە ۇمتىلادى. جاننىڭ دەنەسى – رۋح بولسا، ال ءتاننىڭ دەنەسى – ءناپسى. بۇل ەكى دەنە جان مەن ءتاننىڭ ءومىر سۇرۋگە كەرەكتى قۇرالى دا بولىپ تابىلادى. سوندىقتان جان مەن ءتان ءبىر-بىرىمەن الىسقاندا قۇرالدارىن پايدالانادى. وسى سەبەپتەن ءفاني الەمدە رۋح پەن ءناپسىنىڭ كۇرەسى ۇزدىكسىز ماڭگىلىكتى ءجۇرىپ جاتادى.

ءناپسى ادامنىڭ نازىك دەنەسىنە جاتادى. نازىك دەنە ماتەريالدىق بولمىسقا جاتاتىندىقتان، ناپسىدە ماتەريالدىق الەمنىڭ بارلىق جامان قاسيەتتەرى بار.

ماتەريا، ياعني ءناپسى جانعا ەكى ءتۇرلى زالالىن تيگىزەدى. ءبىرىنشىسى، ماتەريا اۋەلى جاندى ءناپسى بىلعانىشىمەن جاۋىپ تاستايدى. وسىلاي ناپسىمەن جابىلعان جان رۋحاني كوزىنەن ايىرىلادى. ءناپسىنىڭ ەكىنشى زالالى – رۋحاني كوزىنەن ايىرىلعان جاندى ءناپسى تارتىپ تومەن – رۋحاني دەڭگەيدەن، ماتەريالدىق دەڭگەيگە – تۇسىرەدى. سونان كەيىن شاكارىم سوزىمەن ايتقاندا «بارمايىق، – دەپ، – قويشى، باتىر»، ەتەگىنەن جۇلقىلاپ» جاندى ءوز ۇيىنە جىبەرمەي، ياعني اباي كورسەتكەن ءتۇپ يەگە قايتارماي، وسى ءفاني الەمدە الىپ قالادى. سوندىقتان بۇل ءفاني الەمدەگى ادامدار ءناپسىنىڭ قۇلىنا اينالعان، اداسقان جاندار بولىپ تابىلادى. شاكارىمنىڭ بۇل ولەڭىنەن، مىنە، وسىنداي ماڭىزدى تۇجىرىم جاساۋعا بولادى.

وسىلاي، ءفاني الەم جاندى قۇرساۋعا الۋ ءۇشىن ماتەريانىڭ قاسيەتتەرىن پايدالانادى. نازىك بولمىستى قۇرايتىن سەزىمدەر، اقىل-ەس، پسيحيكالىق ەرەكشەلىكتەر، بۇلاردىڭ بارلىعى ءناپسىنىڭ كورىنىستەرى. وسىلاي ءناپسى نازىك بولمىستىڭ كورىنىسى جانە ادامدى ماتەريالدىق الەمگە بايلاپ، قۇرساۋلايتىن قۇرال ءتارىزدى.

ءوز ۇيىنە جىبەرمەي، جاندى قۇرساۋلاعان ءناپسىنىڭ قىلىقتارى قۇداي الدىندا قياناتسىز بولمايدى. سوندىقتان ءناپسى باسقارعان جەردە قيانات بار. ءناپسى قياناتتان ءلاززات الادى، سوندىقتان ءناپسى قياناتتى جاستانىپ، تىنىشتىق تابادى.

ءناپسىنى جەڭۋ نەگە وتە قيىن؟ سەبەبى، ءناپسى جاراتۋشىنىڭ ماتەريالىق قۋاتى، سوندىقتان، ماتەريالدىق الەمدە ول ءوز ۇيىندە جاتىر. ال جاندى الاتىن بولساق، ول رۋحاني، سوندىقتان، ول ماتەريالدىق الەمدە ءوز ۇيىندە ەمەس. ونىڭ ءۇيى رۋحاني الەمدە. بىراق ونىڭ رۋحاني كوزى ماتەريالىق شەلمەن جابىلعاندىقتان، ول ءوزىنىڭ ءۇيى رۋحاني الەمدە ەكەنىن ۇمىتىپ، ءفاني الەمدى ءوز ءۇيىم دەپ ەسەپتەيدى. وسىلاي جان اداسادى. ءفاني الەمدەگى جاندار وسىلاي اداسىپ، ماتەريالىق الەم زاڭدىلىعىمەن ءومىر سۇرەدى. ءناپسى ءوز ۇيىندە جاتقاندىقتان، ول كۇشتى. ماتەريالدىق ءومىردىڭ زاڭدىلىقتارى ءناپسى قۇمارىن قاندىرۋ ءۇشىن ارنالعان. ءناپسى بۇل زاڭدىلىقتاردى جاقسى پايدالانا الادى. ادامنىڭ ءناپسى ىقپالىنا قالاي ءتۇسىپ قالعانىن ءوزى دە بىلمەي قالاتىنى وسى سەبەپتەن. وسىلاي بۇكىل ادامزات ءناپسى ىقپالىنان شىعا الماي، قۇلدىراۋ جولىندا دەۋگە بولادى. ۇلى وركەنيەتتەردىڭ جويىلىپ كەتۋ سەبەبى دە وسى.  بىراق جانعا ماتەريالدىق زاڭدىلىقتاردىڭ قاجەتى جوق. ول تازا رۋحسىز، جالاڭ ماتەريامەن ءلاززاتتانا المايدى. سوندىقتان ناپسىدەن كوزى اشىلعاندا جان قينالىسقا تۇسەدى. بۇل ۇياتتىڭ اسەرى. وسىلاي ادام ۇياتى قىسىپ  زارداپ شەگەدى. زارداپ ىقپالىمەن ادام بالاسى ءومىر سىرلارىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، وي-ءورىسى كەڭىپ، جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلە الادى. وي جۇيەسى وزگەرگەن ادام ءومىرىن ۇيلەسىمگە كەلتىرىپ، جان دۇنيەسىن تازارتا الادى. ادامنىڭ، قوعامنىڭ، ءتىپتى بۇكىل ادامزات وركەنيەتىنىڭ  جاڭعىرۋى وسىلاي باستالادى.

ءفاني ءومىردىڭ وزىندە دە ءناپسىنى جەڭۋدىڭ جولى بار! ول قانداي جول؟ ماتەريالدىق الەمدە جاراتۋشىنىڭ تومەنگى قۋاتى، ءناپسى، ونىڭ جوعارى قۋاتىن، جاندى جەڭەدى. بىراق ول ءناپسىنى دە اۋىزدىقتايتىن كۇش بار. ول كۇش – بارلىق قۋاتتاردىڭ قاينار كوزى بولىپ تابىلاتىن اللا تاعالانىڭ ءوزى. جاراتۋشى وزىنەن شىققان قۋاتتى ءوزى اۋىزدىقتاي الادى. ەندەشە كومەكتى شەكسىز مەيىرىمدى جاراتۋشىدان سۇراۋ كەرەك. ەگەر وزىڭە بەرىلگەن ەرىكتى دۇرىس پايدالانىپ، كوڭىلىڭدى جاراتۋشىعا اۋدارساڭ، وندا شەكسىز مەيىرىمدى جانە راحىمدى اللا تاعالا كومەك بەرەدى.

بىراق بۇل اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. سەبەبى، رۋحاني كوزىن ءناپسى بيلەگەن ادامعا كوڭىلىن جاراتۋشىعا اۋدارۋ وڭاي ەمەس. وندايلارعا شاكارىم «ىندىنىڭا سەن يەسىڭ، كىمگە كوندىڭ ەرىك بەرىپ» دەپ، ىندىنىڭا (كوڭىل ەركىنە) ءوزىڭ يەسىڭ، دەپ، بىراق سوعان قاراماستان ونىڭ ناپسىگە كونىپ كەتكەنىن ەسكەرتىپ وتىر. ادامنىڭ كورگەن زورلىق-زومبىلىعىنا ەشكىمنىڭ كىناسى جوق، تەك ونىڭ ءوزى عانا كىنالى.

اداسۋدان شىعۋ ءۇشىن ادامعا رۋحاني ءبىلىم الىپ، رۋحاني جولعا ءتۇسۋ كەرەك.

اللا تاعالاعا قۇلشىلىقتىڭ ءمانى مەن ءمانىسى تۋرالى ويشىل ءبىرسىپىرا ولەڭدەرىندە تۇسىنىك بەرەدى. «مال دا اياۋلى»، «مەن جازدىم ولەڭمەنەن ءبىرتالاي ءسوز»، «سۇراعان جانعا سالەم ايت»، «تاۋىق نەگە شاقىرار ساعات سايىن» اتتى ولەڭدەرىندە ءومىردىڭ نەگىزگى ماقساتى جاراتۋشىعا قۇلشىلىق ەتۋ ەكەنى، بۇكىل بولمىس تەك قانا ءتۇپ يەنىڭ رازىلىعى ءۇشىن جاراتىلعانىن ايتادى.

بىراق اللا تاعالاعا تولىق بەرىلۋ، تاقۋالىق ءومىر ءفاني الەمدە كوپ قۇپتالمايتىنى دا بەلگىلى. سوندىقتان كەزىندە شاكارىمدى ماتەرياليست پانشىلەر مەن شالا مولدالار جابىلىپ ءبىرى «ەلدەن بەزدى» دەسە، ءبىرى «كاپىر» اتاندىرىپ، ماڭدارىنا جولاتپاعان. ءتىپتى اتەيست كوممۋنيستەردىڭ ونى اتىپ تاستاعانى دا بەلگىلى.

ءدىننىڭ تۇپكى ماقساتىن كەرەك قىلماي، ماعىناسىن وزگەرتىپ، رۋحاني ءمانىن بۇرمالاعان يمانسىزداردىڭ بەتىن قاجى بىلاي دەپ اشىپ كورسەتەدى:

تازا ءدىننىڭ شىن نەگىزىن،

ۇستاعان ءبىر بەندە جوق.

دۇنيە تولعان كوپ شاتاق ءدىن،

ءبارى بىردەي شاتپىراق.

بىراق، ءدىن – قۇداي جولى. قۇدايعا قايتۋ ءۇشىن باسقا جول جوق. سوندىقتان قازىرگى ءدىن قانداي ناشار بولسا دا، الدىندا ۇلكەن ماقساتى بار ادامعا ودان باس تارتۋ مۇمكىن ەمەس. قازاقتا «بيتكە وكپەلەپ تونىڭدى يتكە تاستاما» دەگەن ونەگەلى ءسوز بار. ءناپسى ىقپالىندا جۇرگەن ناداندارعا وكپەلەپ دىننەن باس تارتۋعا بولمايدى. ءدىن اللا تاعالانىڭ كورىنىسى. «دىننەن باس تارتۋ» دەگەن ءسوز «اللا تاعالادان باس تارتۋ» دەگەنمەن بىردەي. سوندىقتان ءومىردىڭ تۇپكى ماقساتىنا جەتۋگە ۇمتىلعان ءاربىر جان ءدىندى زەرتتەپ، ونىڭ ماعىناسىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، ول ءۇشىن كۇرەسۋى كەرەك. اللا تاعالاعا دەگەن ەڭ ۇلكەن قۇلشىلىق، مىنە، وسى بولىپ تابىلادى.  بۇل تۋرالى شاكارىم بىلاي دەپ جازادى:

ءدىن تازاسىن دىننەن ىزدە،

ءدىن شاتاعىن سىنعا سال.

انىق اينا وزىڭىزدە،

ايدا اقىلدى قاتتىراق.

شالا ءدىن دە، ءپان دە تاپپاس،

ءدىن تازاسىن وي تابار.

ەركىن اقىل ءتىپتى اداسپاس،

كەزسە كىرسىز جارقىراپ –

دەپ، ءدىننىڭ تازاسىن ءدىننىڭ وزىنەن ىزدەۋ كەرەك ەكەنىن ايتادى. وسىلاي تازا اقىلدىڭ كومەگىمەن «ءدىن شاتاعىن سىنعا سالىپ» شاتاسقان ءدىندى قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. يسلام الەمىندە ءدىننىڭ قۇلدىراۋ كەزىندە دانىشپاندار كەلىپ، ءدىننىڭ اۋىتقىعان باعىتىن تۇزەپ وتىرعان. ءحىى عاسىردا ءومىر سۇرگەن ءال-عازالي سونداي عۇلامالاردىڭ ءبىرى بولدى. شاكارىمدى دە وسى دەڭگەيدەن كورۋگە بولادى. تەك قانا ونىڭ جازعاندارىن تازا اقىلعا سالىپ، دۇرىس تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك.

ويشىل قۇدايدى سوقىر سەزىم ەمەس، وي-ءورىستىڭ جوعارى دەڭگەيىن پايدالانىپ، سانا-سەزىم ارقىلى قابىلداۋ كەرەگىن بىلدىرەدى. قۇدايعا وسىلاي عانا جەتۋگە بولادى. قۇدايدىڭ كوركەم قاسيەتتەرىن اقىل-ەس ارقىلى تانىپ، ءتۇسىنىپ-ءتۇيسىنىپ قانا وعان دەگەن ماحابباتقا جەتۋگە بولادى. مۇنداي دەڭگەيگە  جەتۋ ءۇشىن تەك قانا ءدىننىڭ سىرتقى ءداستۇرىن عانا ۇستانباي، بولمىستىڭ تەرەڭ مازمۇنىن پىكىرلەۋ كەرەك. شاكارىم، ەستى ادامدى، مىنە، وسىعان شاقىرىپ وتىر.

ارينە، شاكارىم ءتارىزدى ويلى ادامدار ءومىردىڭ اقيقاتىن كورگەندە ءوزىنىڭ بۇرىنعى تىرشىلىگىنىڭ بەينەت، قورلىق، ماردىمسىز ەكەنىن ءتۇسىنىپ، بىراق مۇنى ايتىپ جەتكىزۋدىڭ وتە قيىن ەكەنىن، باسقالاردىڭ ونى قابىلداي المايتىنىن كورىپ ۇلكەن قايعىعا باتادى. ءوزىنىڭ وسىنداي قالگە تۇسكەنىن كورسەتىپ، ول ولەڭىن بىلاي دەپ اياقتايدى:

شىندى تاپتىم، قايعى باستى،

شىن سىرىمدى ايتايىن.

ءدىن دە، ءپان دە قاتتى اداستى،

داۋ ساباستى بارقىراپ.

 («تۋرا جولدا قايعى جوق»، 65 جاسىمدا جازىلعان)

ال ەندى قاتتى اداسقان ءدىن مەن قاۋلاعان داۋدى باسۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك. ول ءۇشىن ەڭ اۋەلى رۋحاني ءبىلىمدى تولىقتىرۋ كەرەك. ال رۋحاني ءبىلىم بۇكىل بولمىستىڭ نەگىزى بولعاندىقتان، جاننىڭ نە ەكەنىن بىلۋدەن باستالادى. سوندىقتان بولسا كەرەك، ويشىل «ءۇش انىعىندا» ەندى جان ماسەلەسىن ءارى قاراي وربىتەدى.

«بىراق دەنەنىڭ تولىقتىعى، ناشارلىعىنىڭ كەزەگىنە قاراي جاننىڭ دا تولىق، ناشار ۋاقىتى بولادى. ماسەلەن، جاڭا بىتكەن بالانىڭ، جۇمىرتقانىڭ، سەنتيابردە ۇرىق كومىپ ولگەن شەگىرتكەنىڭ ۇرىعىنىڭ جاندارىن ويلاڭىز؟ حايۋانداردان ەركى ازدىعى بولماسا وسىمدىكتەردىڭ دە جانى وسىلار سياقتى. ماسەلەن، بيداي، تارى، ءشوپتىڭ تامىرى، جەمىستىڭ ۇرىعىن ويلاساڭىز».

بۇل ارادا جان دەپ بولمىستى جانداندىراتىن الەمدىك توق ايتىلىپ وتىر. سەبەبى، جان ماڭگىلىكتى بولعاندىقتان، ول وزگەرمەيدى، ياعني وسپەيدى دە، كىشىرەيمەيدى دە. ول بىرقالىپتى. بىراق، رۋح وزىنە دەنە قالىپتاستىراتىن بولعاندىقتان، ول الاتىن دەنەنىڭ تولىقتىعى، ناشارلىعىنىڭ كەزەڭىنە قاراي ونىڭ تولىق, ناشار ۋاقىتى بولادى. ۇرىقتاعى جاننىڭ ەركى وتە شەكتەلگەن، سەبەبى ونىڭ رۋحى دەنە الىپ ءالى دامىعان جوق. بۇعان مىسال رەتىندە ويشىل جاڭا بىتكەن بالانى، جۇمىرتقانى، شەگىرتكەنىڭ ۇرىعىن مىسال كەلتىرىپ وتىر.   جەتىلگەن دەنەدە رۋح تا قۋاتتى، سوندىقتان مۇنى رۋحتىڭ ءوسۋى دەيمىز.

جان ءفاني الەمدە انا قۇرساعىندا بولسىن، جەر قۇرساعىندا بولسىن، اۋەلى نازىك بولمىسىنان باستاپ، بىرتە-بىرتە ءتاندى قالىپتاستىرادى. بۇل كەزدە ونىڭ دەنەلەرى وتە ءالسىز. سوندىقتان ولاردىڭ ءوسىپ-جەتىلۋى ءۇشىن ارنايى جاعدايلار بولماسا، ولار ونبەي، ءولىپ تە قالادى. شاكارىم ادامداردا عانا ەمەس، حايۋانداردا، ءتىپتى وسىمدىكتەردە دە جان بار ەكەنىن ءبىلدىرىپ وتىر. جان ماڭگىلىكتى رۋحاني بولعاندىقتان، ول قانداي دەنەدە بولسا دا وزگەرمەيدى. ەندەشە ادامدار مەن حايۋانداردىڭ، وسىمدىكتەردىڭ جانى بىردەي بولعانىمەن، دەنەسىنىڭ جەتىلۋىنە بايلانىستى ونىڭ ءبىلىنۋى ءارتۇرلى. ولاردىڭ رۋحى، دالىرەك ايتقاندا، رۋحى جاساعان نازىك بولمىسى مەن تاندەرى  عانا ءارتۇرلى. حايۋانداردىڭ رۋحى وسىمدىكتەردىڭ رۋحىنان جوعارى، ال ادامداردىڭ رۋحى ودان دا جوعارى بولادى. رۋحتىڭ جوعارى نە بولماسا تومەن بولۋى ونىڭ ماتەريامەن جابىلۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى. ماتەريامەن نەعۇرلىم كوپ جابىلسا، ونىڭ رۋحى دا، ەركى دە سولعۇرلىم تومەن بولادى. شاكارىمنىڭ «حايۋانداردان ەركى ازدىعى بولماسا وسىمدىكتەردىڭ دە جانى وسىلار سياقتى» دەگەن ءسوزى جانداردىڭ بارلىعى بىردەي، بىراق ولاردىڭ قانداي دەنەدە بولعانىنا بايلانىستى ەرىكتەرى ءارتۇرلى، دەگەندى ءبىلدىرىپ وتىر.

بۇل ويلاردىڭ جەلىسىن ونىڭ «اتانىڭ شاھۋاتىنىڭ كوپ قوي ءمانى» ولەڭىنەن دە تابامىز. اقىن جان تۋرالى بىلاي دەپ جازادى:

اتانىڭ شاھۋاتىنىڭ كوپ قوي ءمانى،

انانىڭ قۇرساعىندا قان بولعانى.

قۇس پەن ادام بولار دەپ كىم ايتا الار،

ءولى قان مەن جانى جوق جۇمىرتقانى؟

باسىندا ونىڭ كيىمى شاھۋات ەدى،

قىزىل قان، اق جۇمىرتقا كيگەنى ءانى!

دەنەسى نەشە ميلليون قۇبىلسا دا،

ونىڭ جانى – باياعى ەسكى جانى.

سەزىمىنىڭ زورايىپ، ازايماعى –

قانداي تۇردە بولعاننان ونىڭ ءتانى.

قايدا بارسا، ول ءوزىن «ءوزىم» دەيدى،

«ءوزىم» دەپ دەنەسى ەمەس، جاندى ايتقانى.

سول جاننان ءتىپتى «وزىمدىك» جوعالمايدى،

ەسەپ ەمەس، سان ءولىپ، سان قايتقانى.

(«تاۋ باسىنداعى وي»، 64 جاستا جازىلعان)

ءوزىنىڭ «ءۇش انىعىمەن» ۇندەسىپ جاتقان ويشىلدىڭ بۇل ولەڭى دۇنيەتانىمدىق ۇلكەن ماڭىزى بار، بۇكىل ءبىر كونتسەپتسيانى قامتيتىن شىعارمانىڭ ءبىرى. ول اۋەلى جان اتا ۇرىعى ارقىلى انا قۇرساعىنا تۇسەدى دەگەن تۇجىرىمدى قايتالايدى. سونان كەيىن قۇراندا ايتىلاتىن ادام بالاسىنىڭ ءبىر تامشى قاننان پايدا بولادى دەگەندى بىلدىرەتىن اياتىنا سۇيەنىپ، جاننىڭ قۇپياسى شەكسىز ەكەنىن بىلدىرەدى. سول قۇپيالاردىڭ ءبىرى – «دەنەسى نەشە ميلليون قۇبىلسا دا» جاننىڭ باياعى ەسكى جان بولىپ، وزگەرمەۋى. ال ونىڭ سەزىمىنىڭ، ياعني نازىك بولمىسىنىڭ زورايىپ، ازايماعى – قانداي تۇردە بولعاننان ونىڭ ءتانى. ياعني، جاننىڭ ءاربىر تۋعانداعى جاعدايى ونىڭ العان تانىنە بايلانىستى ەكەن. ەڭ باستىسى – «ءوزىم» دەپ دەنەسى ەمەس، جاندى ايتقانى», ياعني ادامنىڭ نەگىزگى بولمىسى ءتان ەمەس، ونىڭ جانى ەكەن. قانشا ءولىپ، ياعني، نەشە ميلليون دەنە تاستاپ، قانشا ءتىرىلىپ، قانشا ميلليون دەنەنى قايتا السا دا، ول ءوزىن «ءوزىم» دەپ سەزىنەدى. سەبەبى جاننىڭ وزىمدىك سەزىمى، ياعني تۇلعالىق قاسيەتتەرى بار. بىراق ءفاني الەمدە ول «ءوزىم» دەگەن سەزىمدى دەنە ارقىلى قابىلداعاندىقتان، ءوزىنىڭ ماتەريامەن جابىلۋىنا بايلانىستى ءوزىن ءارتۇرلى سەزىنەدى. تومەنگى دەڭگەيلەردە ول ءوزىن «ءتانمىن» دەسە، ال جوعارى دەڭگەيلەردە ءوزىن نازىك بولمىسىمەن تەڭەيدى. تەك قانا ەڭ جوعارى، رۋحاني دەڭگەيدە عانا ول ءوزىن-ءوزى تولىق تانىپ، ءوزىن «جانمىن» دەپ سەزىنەدى. بۇل - ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋ دەڭگەيلەرى.

شاكارىمنىڭ وسى ويلارى تۇركيادا ءومىر سۇرگەن پارسىنىڭ ۇلى ويشىل اقىنى رۋميدىڭ جازعاندارىمەن تولىق سايكەس كەلەدى. شاكارىم ويىنىڭ ونىمەن ۇنەستىگى اقىننىڭ مەككە ساپارىندا تۇركيادا بولىپ، ستامبۇل كىتاپحاناسىن كوپ اقتارعانىنىڭ ءبىر بەلگىسى بولۋ كەرەك.

جارالىس، ياعني، تابيعات سوقىر، ەسسىز دەگەن ماتەرياليستىك جەڭىل كوزقاراسقا شاكارىم قارسى. بۇل تۋرالى ءوزىنىڭ «جارالىس باسى – قوزعالىس» ولەڭىندە «جان دە مەيلىڭ، ءبىر ءمان دە، سول قۋاتپەن بول تانىس، الەمدى سول ءمان جاراتقان» دەپ الەمنىڭ  تەرەڭ ءمانى بارىن كورسەتەدى.

قازىرگى كەزدە تەحنيكانىڭ دامىعانى سونشالىقتى، ءتىپتى جاساندى سانا-سەزىمدى ينتەللەكت جاساپ شىعارۋعا دا بەت العانداي. ءوزى ويلاپ، ءوزى جاسايتىن ماشينا روبوت بولسا، وندا ول كەزىندە ادامنىڭ قاتىسۋىنسىز-اق ءوزى ويىنا كەلگەنىن جاساي بەرەدى دەگەن ءسوز. وسىلاي روبوتتار قوعامى پايدا بولىپ، ادامزات قوعامىمەن تايتالاسىپ، اقىرىندا قوعامعا ۇلكەن قاتەر بولۋى مۇمكىن دەگەن ويلار دا ايتىلادى. بىراق، شاكارىم تۇجىرىمدارى بويىنشا تەحنيكا قانشا دامىپ، ءورىس السا دا ونىڭ ادامزات قوعامىنا قاتەر تۋدىرۋى مۇمكىن  ەمەس. ادامنىڭ جانى بولعاندىقتان، ونىڭ رۋحى ارقىلى ادامنىڭ جەتىلۋ مۇمكىندىگى بار. ال جانسىز روبوتتا مۇنداي مۇمكىندىك جوق. جانسىز ماشينا تۇگىلى، ودان جوعارى تۇرعان جانى بار، بىراق ەرىك پەن جوعارى سانا-سەزىم بەرىلمەگەن حايۋاناتتاردا دا ءوزىن ءوزى دامىتۋ مۇمكىندىگى جوق.  ماشينا ونى جاراتۋشى ادام بەرگەن قاسيەتكە عانا يە. ونى ءارى قاراي جەتىلدىرۋگە، نە بولماسا قوسىمشا تاعى باسقا قاسيەتتەر الۋعا مۇمكىندىگى جوق. سەبەبى، ماتەريا تەك قانا شەكسىز قاسيەتى بار جان ارقىلى عانا دامىي الادى. ەڭ جەتىلگەن ماتەريا بولىپ تابىلاتىن ادامنىڭ ماتەريالدىق دەنەسى وسىنداي. ەگەر جان كەتسە قانداي جەتىلگەن ماتەريا بولسا دا دامىماق تۇگىلى، قوزعالا دا الماي قالادى. بارلىق جەتىلۋ جەكسىز قۋاتى بار جاننان شىعادى. جان بولعاندا ادامنىڭ ماتەريالدىق دەنەسى ماقسات قوياتىن اقىل-وي مەن سانا-سەزىم، جاسامپازدىق بەرەتىن ەرىك پەن قايرات، جامان-جاقسىنى ايىرا بىلەتىن كوڭىلى بار ءومىر كورىنىسىنە  اينالادى. ال جان كەتكەندە ءتان ءولى ماتەرياعا اينالىپ، بۇل قاسيەتتەرىنەن ايرىلادى. بۇلار تەك قانا جانى بار ادامعا عانا ءتان قاسيەتتەر.

قانداي جەتىلگەن روبوت بولسا دا، ول ونى جاساعان ادامنىڭ ىرقىنان شىعا المايدى. جاسالعاننىڭ جاسامپازدىق قابىلەتى جاساۋشىنىڭ قاسيتىنەن اسىپ كەتە المايدى. ەندەشە جانى جوق روبوت ماشينا اداممەن ەشۋاقىتتا تەڭەسىپ، نە بولماسا ودان اسىپ كەتپەك ەمەس.

بىراق، ماتەرياليست عالىمدار جاندى جوققا شىعارىپ، جاساندى ينتەللەكت جاسايمىز دەپ، مىنە، وسىنداي بوس اۋرەشىلىككە سالىنادى. شاكارىم ولاردىڭ ىستەرىنە كۇمان كەلتىرىپ، ماتەريادان ءوز بەتىمەن ءومىر سۇرەتىن جاساندى تىرشىلىك يەسىن جاساۋعا بولمايتىنىن دالەلدەيدى. جاراتۋشىنىڭ، جاننىڭ بار ەكەنىنە بۇل – ءبىرىنشى دالەلى. سونىمەن بىرگە، ويشىل ەكىنشى دالەل كەلتىرەدى.

ءتىپتى، بەلگىلى ءبىر ادىسپەن جاساندى ينتەللەكت شىعاردى دەپ ەسەپتەيىك. سونىڭ وزىندە دە، جاراتۋشىنى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. العاشقى ەلەمەنتتەردى جاساعان كىم؟ عالىمدار ولاردى قايدان الىپ وتىر؟ ويشىل بۇل سۇراققا «وسى سوقىر، ەسسىز دەپ جۇرگەن جارالىستان شىققان زاتتاردان، ولاردىڭ قاسيەتتەرىنەن الىپ پايدالانىپ وتىر» دەپ جاۋاپ بەرەدى. ەلەمەنتتەر اۋەلدەن بار، ولاردى جاراتۋشى جاراتقان. ال باسقا جان يەلەرى ولاردى تەك قانا قولدانادى. بۇل اقيقاتتى ءتۇسىنىپ، ونى مويىنداۋىمىز كەرەك.

قورىتا كەلگەندە، جان -- ادامنىڭ، ءتىپتى بۇكىل تىرشىلىكتىڭ شىققان قاينار كوزى جانە بۇكىل الەمدى باسقاراتىن نەگىزگى قۋات بولىپ تابىلادى.

دوسىم وماروۆ،

اباي-شاكارىمتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz