كەشەلى-بەرى ءبۇتىن قازاق قوعامى رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم جونىندەگى كوميتەتىنىڭ توراعاسى ۆياچەسلاۆ نيكونوۆتىڭ: «قازاقستاننىڭ تەرريتورياسى – رەسەيدىڭ ۇلكەن سىيلىعى» دەگەن سوزىنە قاتىستى دۇرلىگىپ تۇر.

وسىعان دەيىن ورىس ساياساتشىسىنىڭ داۋ تۋدىرىپ، الاۋىزدىق شاقىرعان سالا-قۇلاش سوزدەرىنە قاتىستى قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى رەاكتسيا ءبىلدىرىپ، رەسەيگە نارازىلىق نوتاسىن تاپسىرعان ەدى. ودان كەيىن ءبىرلى-جارىم ساياساتكەرلەر رەسمي پىكىر ايتىپ، جاۋاپ بەرگەندەي بولدى دەسەك تە، ەلدەگى ءىرى-ءىرى ساياسي پارتيالار ءۇنسىز بولدى.

بۇگىن «Abai.kz» پورتالىنىڭ كونتەنت-رەداكتورى ءابىل-سەرىك الياكبار: «سايلاۋعا تۇسەتىن پارتيالار نيكونوۆقا نە دەيدى؟», دەگەن ورتاق ساۋال تاستاعان ەدى. ءبىرىنشى بولىپ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى جاۋاپ بەرىپتى. مارحابات!

رف مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ دەپۋتاتى
ۆ. ا. نيكونوۆتىڭ مالىمدەمەسىنە قاتىستى
قازاقستان «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ
مالىمدەمەسى

رەسەي فەدەراتسياسى فەدەرالدىق جينالىسى - مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ دەپۋتاتى، ءبىلىم، مادەنيەت جانە عىلىم كوميتەتىنىڭ توراعاسى ۆ.ا.نيكونوۆ: «قازاقستان دەگەن ەل بولماعان، ال سولتۇستىك قازاقستان مۇلدە قونىستانباعان جەر بولعان. قازاقتار وڭتۇستىك ءوڭىردى عانا مەكەندەگەن. جانە، شىن مانىندە، قازاقستان اۋماعى رەسەي مەن كەڭەس وداعى تاراپىنان بەرىلگەن «ۇلكەن سىيلىق»، دەپ ءبىرىنشى ارناداعى «ۇلكەن ويىن» باعدارلاماسىنىڭ ەفيرىندە ايتتى.

قازاقستاننىڭ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى بۇل مالىمدەمەنى ارانداتۋشىلىق دەپ ساناپ، ەلدەر اراسىنداعى تاتۋ كورشىلىك قارىم-قاتىناس رۋحىنا سىزات تۇسىرەدى دەپ ەسەپتەيدى.

رەسەي پارلامەنتىنىڭ جوعارى لاۋازىمدى ادامىنىڭ اۋزىنان شىققان بۇل ارانداتۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى قارساڭىندا قورلاۋشى فاكت رەتىندە قابىلدانىپ, ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ميلليونداعان ازاماتتارىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىردى.

قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ديپلوماتيالىق حابارلاما جىبەرگەنى بارشامىزعا بەلگىلى. وندا كەيبىر رەسەيلىك ساياساتكەرلەردىڭ قازاقستانعا قاتىستى ءجيى ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرى مەملەكەتتەر اراسىنداعى وداقتاستىق قاتىناستارعا ەلەۋلى زالال كەلتىرەتىنى ايتىلدى. قر ءسىم رەسەي تاراپىنان بەرىلگەن مالىمدەمەلەردى ەسكەرە وتىرىپ، رف رەسمي تۇلعالارى تاراپىنان مۇنداي مالىمدەمەلەرگە جول بەرمەۋ شارالارىن قابىلداۋدى تالاپ ەتتى.

وسى ۇستانىمعا تولىقتاي قوسىلا وتىرىپ، قازاقستاننىڭ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى مەن ونىڭ رەسپۋبليكا پارلامەنتىندەگى دەپۋتاتتىق فراكتسياسى مۇنداي ارانداتۋلارعا جول بەرىلمەۋ كەرەكتىگىن، ولاردىڭ تاريحي تۇرعىدان بۇرمالاعانىن، سونداي-اق حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىن تولىق ەلەمەگەنىن دە اتاپ وتەدى.

قازاقتار مىڭداعان جىلدار بويى وزدەرى تۇرىپ جاتقان اۋماقتىڭ اۆتوحتوندى (بايىرعى) حالقى بولىپ تابىلادى. ال وسى زامانعى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ الدىنداعى مەملەكەتتەر ەجەلگى پارسى مەملەكەتىنىڭ زامانداسى تۇراننان، تۇركى قاعاناتتارىنان التىن ورداعا دەيىن سوزىلادى. سونىڭ نەگىزىندە 1465 جىلى پايدا بولىپ، 1847 جىلى ونىڭ اقىرعى حانى كەنەسارىنىڭ ولىمىمەن سوڭ جويىلعان قازاق حاندىعى - ەجەلگى پروتوتۇرىك جانە تۇركى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارىنا باستاۋ العانىڭ ەسكە سالۋعا ءتيىسپىز.

1897-1901 جىلدارى سولتۇستىك قازاقستاندا ف.ششەربينا ەكسپەديتسياسى، ال 1902-1903 جىلدارى س.شۆەتسوۆ ەكسپەديتسياسى جۇمىس ىستەدى، ولار دالا ولكەسىنىڭ 13 ۋەزىنىڭ تۇرعىندارىن جانە ءسىبىر تەمىر جولدارى وتەتىن اۋدانداردا، ونىڭ ىشىندە پەتروپاۆل بەكەتى مەن اقمولا وبلىسىنىڭ پەتروپاۆل ۋەزىن قونىستاندىرۋدىڭ شارۋاشىلىق قۇرىلىمى مەن سيپاتىن ەگجەي-تەگجەيلى زەردەلەدى. اتالعان زەرتتەۋلەر اتالعان جەردەگى «قىرعىز» (قازاق) حالقىنىڭ باسىم ەكەندىگىن كورسەتتى.

بۇل ەكسپەديتسيالاردىڭ جۇمىسىنا الاش وردانىڭ بولاشاق كوشباسشىسى («الاش» قازاق اۆتونومياسىنىڭ ۇكىمەتى، 1917-1920 ج.ج.) ءاليحان بوكەيحان قاتىستى. 1920 جىلدىڭ تامىزىندا ماسكەۋدە وتكەن حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا ۇلتتىق قۇرىلىمداردىڭ شەكارالارىن تالقىلاۋ بارىسىندا اتالعان ەكسپەديتسيالاردىڭ ستاتيستيكالىق دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، كورنەكتى «الاش» ارىسى، قازاق عالىمى، ينجەنەر جانە ماتەماتيك ءالىمحان ەرمەكوۆ بايانداما جاسادى.

ۇسىنىلعان عىلىمي مالىمەتتەردىڭ نەگىزىندە سول كەزدە قىرعىز اۆتونوميالىق كەڭەستىك رەسپۋبليكاسى قۇرىلدى (1925 جىلدان باستاپ وعان حالقىمىزدىڭ باستاپقى اتى – قازاق اۆتونومياسى اتاۋى بەرىلدى).

كەيىننەن قازاقستان اۋماعى 1936 جىلى قازاق كسر-ءى قۇرىلعان كەزدە، سونداي-اق 1991 جىلعى 21 جەلتوقسانداعى تمد-نىڭ ماقساتتارى مەن قاعيداتتارى تۋرالى الماتى دەكلاراتسياسىمەن راستالدى.

1929-1932 جىلدارى بولشەۆيكتەر ۇيىمداستىرعان ۇجىمداستىرۋ ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە قازاقستاننىڭ بۇكىل اۋماعىندا ۇلتتىق كاتاستروفا مەن حالقىمىزدىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىنىڭ جويىلۋىنا اكەپ سوققان ۇلى اشارشىلىقتىڭ ورىن العانىن ەسكەرۋ قاجەت. كەيبىر مالىمەتتەر بويىنشا، 4 ملن-عا جۋىق قازاق قازا تاپقان. سول كەزدەگى رەسپۋبليكا باسشىلارىنىڭ حات-حابارلارىندا حابارلانعانداي، قازاق دالاسىنىڭ كەيبىر اۋداردارىندا ءبىر دە ءبىر ءتىرى جان قالماعان.

بۇل بايتاق جەردىڭ بايىرعى حالقىنىڭ ۇلەسىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلدى. بۇگىندە وسى جاعدايدى كەيبىر كورشىلەرىمىز «قونىستانباعان جەر» دەپ ايتادى. شىندىعىندا بۇل جەرلەردە قازاقتىڭ سۇيەگى شاشىلىپ جاتىر. ميلليونداعان جازىقسىز ادامداردىڭ، قازاق، ۋكراين، ورىس حالىقتارىن اياماعان، سونىڭ ىشىندە ايەلدەر مەن بالالاردىڭ ازاپتى ءولىمى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك توتاليتارلىق رەجيمگە نەگىزدەلگەن.

وسى قۇربانداردى ەلەمەۋ، ءتىپتى ونى تاريحتى بۇرمالاۋ مەن قيسىنسىز تالاپ قويۋعا سىلتاۋ ەتۋ – ماسقارا جانە ۇياتسىزدىق.

ءبىز ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ زارداپتارىن، سوعىستان كەيىنگى قيىندىقتى، 90-شى جىلدارداعى داعدارىستى، ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋ كەزەڭىن باسقا ۇلتتارمەن بىرگە جەڭىپ شىقتىق. ءبىز ازاماتتارىمىزدىڭ دوستىعى مەن سەنىمىن باعالايمىز، ارقايسىمىزدىڭ ءتىلىمىز بەن ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى قۇرمەتتەيمىز. ءبىز قۇداي مەن تاريح بۇيىرتقان كورشىلەرمەن ىنتىماقتاستىقتا ءومىر سۇرۋگە تىرىسامىز.

رەسەي فەدەراتسياسىمەن قارىم-قاتىناس بىرقاتار مەملەكەتارالىق اكتىلەرمەن بەكىتىلگەن:

- 1992 جىلعى 15 مامىرداعى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت (ۇقش);

- 1992 جىلعى 25 مامىرداعى قازاقستان مەن رەسەيدىڭ دوستىعى، ىنتىماقتاستىعى جانە ءوزارا كومەگى تۋرالى شارت;

- 1994 جىلعى 21 قازانداعى سىرتقى شەكارالاردى كۇزەتۋدەگى ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارت;

- 1995 جىلعى 20 قاڭتارداعى رەسەي مەن قازاقستان ىنتىماقتاستىعىن كەڭەيتۋ جانە تەرەڭدەتۋ تۋرالى دەكلاراتسيا;

- 1998 جىلعى 6 شىلدەدەگى XXI عاسىرعا باعدارلانعان ماڭگىلىك دوستىق پەن وداقتاستىق تۋرالى دەكلاراتسيا;

- 2010 جىلعى 7 قىركۇيەكتەگى وڭىرارالىق جانە شەكارا ماڭى ىنتىماقتاستىعى تۋرالى كەلىسىم;

- 2013 جىلعى 11 قاراشاداعى XXI عاسىرداعى تاتۋ كورشىلىك جانە وداقتاستىق تۋرالى شارت;

- 2013 جىلعى 24 جەلتوقسانداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى اسكەري-تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارت;

- 2014 جىلعى 29 مامىرداعى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق (ەاەو) تۋرالى شارت.

سونىمەن قاتار، 2005 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى مەملەكەتتىك شەكارانى (18 قاڭتار 2005 جىلعى قازاقستان-رەسەي مەملەكەتتىك شەكاراسى تۋرالى كەلىسىمگە سايكەس) دەليميتاتسيالاۋ اياقتالدى.

بۇل قۇجاتتاردىڭ بارلىعىنا مەملەكەت باسشىلارى قول قويدى جانە ولاردى ەكى ەلدىڭ پارلامەنتتەرى راتيفيكاتسيالادى. سوندىقتان مەملەكەتتىك دۋمانىڭ دەپۋتاتى قالىپتاسقان شەكاراعا كۇمان كەلتىرىپ، ءىس جۇزىندە ءوز مەملەكەتىنىڭ رەسمي ۇستانىمىنا قارسى كەلىپ وتىر.

ەگەر ۆ.جيرينوۆسكيدىڭ جانە باسقا دا مەمدۋمانىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ، حاكاسيا سپيكەرىنىڭ مالىمدەمەلەرىن ەسكە تۇسىرسەك، مۇنداي جاعداي ءبىرىنشى رەت ورىن الىپ وتىرعان جوق. مۇنداي يمپەريالىق ويلاۋ قاۋىپتى ۇردىسكە اينالۋدا.

ەڭ جامانى، مۇنداي مالىمدەمەلەر كوبىنەسە قازاقستاننىڭ حالقىنا باعىتتالعان جانە ول ءبىزدىڭ قوعام ىشىندە سەنىمسىزدىك ورناتۋدى ماقسات ەتەدى.

وسىعان بايلانىستى، قازاقستاننىڭ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى قازاقستان مەن رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىن نوتالاردى رەسمي تۇردە تاپسىرۋمەن قاتار، ارانداتۋشىلىقتاردىڭ جولىن كەسۋ، بەيبىتشىلىك پەن تاتۋ كورشىلىك قارىم-قاتىناستاردى ساقتاۋ جونىندە بارىنشا پارمەندى، پراكتيكالىق شارالار قابىلداۋعا شاقىرادى.

اعىمداعى جىلدىڭ 20 قاراشاسىندا قابىلدانعان «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىندا: «قازاقستان شەتەلدىك ساياساتكەرلەر مەن باق-تىڭ ارانداتۋشىلىق مالىمدەمەلەرىنىڭ وبەكتىسىنە اينالۋدا. بىراق تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ جاقسى كەپىلىتانكتەر مەن اۆتوماتتار ەمەس، ءوز مەملەكەتىنە ادال ازاماتتار»، دەلىنگەن.

ءبىز رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ باسشىلىعىنىڭ وسىنداي ارانداتۋشىلىققا نازار اۋدارىپ، ءتيىستى رەاكتسيا بىلدىرەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.

وتانداستارىمىزدى سابىر ەتۋگە، ۇكىمەتىمىزدى – بەيبىتشىلىك پەن رەسپۋبليكامىزدىڭ جەر تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋگە شاقىرامىز.

«اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى

Abai.kz