«اباي» جۋرنالىنىڭ 1918 جىلعى № 3 سانىندا شاھكارىم «ۇلتشىلدىق تۋرالى» اتتى شاعىن ماقالا جازىپتى. وندا: «ۇلتشىلدىقتان مادەنيەت، مادەنيەتتەن ادامشىلىق تۋادى»، - دەگەن مانەن اتتى ادامنىڭ تۇجىرىمىنا قارسى پىكىر بىلدىرگەن جانە بىلاي دەپ جازعان: «ۇلتشىلدىق پەن مادەنيەتتىڭ ەڭ جوعارى ساتىسى - ەۋروپا، ولار ادامشىلىق قىلىپ وتىر ما؟ مەنىڭ ويىمشا، ءالى كۇنگە شەيىن اسسا ۇلت، قالسا وزىمشىلدىكتەن وزا العان جوق».

شاھكارىم قاجى وسىلاي دەيدى دە ونىڭ سەبەبىن ۇلتشىلدىق مادەنيەت تۋعىزسا دا، اق جۇرەكتىلىك تۋعىزا المايتىندىعىمەن تۇسىندىرەدى. ول، اق جۇرەك دەگەن - ۇجدان دەيدى. ال ۇجداندى - بارشا جانعا ماحاببات، شاپاعات، ادىلەت جاساۋ دەپ تۇسىندىرەدى. اق جۇرەكتىلىك كوبەيمەي، ادامشىلىقتىڭ جەڭىس تاپپايتىنىن ناقتاپ ايتادى. ول بىلاي دەيدى: «ۇلتىنىڭ كەمشىلىگىن تولتىرۋ، ارتىقتى وزگەلەرگە زيانسىز جولمەن تابۋ - ۇجداننىڭ ءىسءى». دەمەك، شاھكارىمنىڭ ۇلتشىلدىق تۇسىنىگى - گۋمانيتارلىق، جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىق نەگىزىندە ءوز حالقىنىڭ بوستىعىن وزگەلەرگە زيان كەلتىرمەۋ نەگىزىندە تولىقتىرۋ جانە ارتىق ەتۋ.

حاتقا تۇسكەن تاريحتان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ويشىلدىڭ وسىنداي كوزقاراسىمەن استاسىپ ءومىر سۇرگەن حالىق نەمەسە مەملەكەت بار ما؟. جاۋاپ بەرۋ قيىن. بۇل تۋرالى ول ءوزى دە وسى ماقالاسىندا «ونى ىستەپ وتىرعان كىم بار?»، - دەپ سەنىمسىزدىكپەن ناليدى. ەگەر اق جۇرەكتىلىك (ۇجدان) وزىڭنەن كۇشى ارتىق، دەسە باسىم باسقالاردىڭ بويى مەن ويىنان تابىلماسا، دۇنيەنىڭ توزاعى سول. وندا، ادىلەتسىز، زورلىقشىل كۇشتەر وزدەرىنىڭ قارا باستارىنىڭ قامى نەمەسە تەك ءوز ۇلتىنىڭ مۇددەسىن وزگەلەردەن جوعارى قويىپ، ءوز ارتىقشىلىعىن باسقالارعا زالال، قاسىرەت اكەلۋ ارقىلى جاسايدى جانە جاساۋدى جانى سۇيەدى. بۇل جاعداي السىزدەردىڭ جانى مەن ءتانىن، رۋحىن ازاپتايتىن ءپاني الەمنىڭ توزاعى بولماي قايتسىن؟. ەندى وسىدان وي تۋادى. «اقيقاتى از، الاسى كوپ جالعاندا سەنىڭ عانا اق جۇرەكتىلىك تانىتۋىڭ قانشالىق دۇرىس؟». ەگەر كۇللى ادام بالاسى، كۇشتىسى مەن ءالسىزى بىردەي ۇجدان ىسىندە اق بولسا، كانەكي؟ وكىنىشتىسى جالعان دۇنيەنىڭ زاڭدىلىعى - اقيقات استارىندا،  الدامشى كورىنىسى بەتىندە توسەلگەن. سول اقيقاتتى دانالار كورە بىلگەن. شاھكارىم دە سونى سەزىپ، ءبىلىپ ايتىپ وتىر. 

اۋليەنىڭ سوزىمەن ايتقاندا ونداي وسپادارلىق - ۇجدانسىزدىق نەمەسە اق جۇرەكتىلىك ەمەس (قارا جۇرەكتىك). ال قارا نيەتتىلىكتى قۇداي قالامايتىنى، «اققا قۇداي جاقتىڭ» - ادامزاتتىڭ ماڭگىلىك  زاڭدىلىعى ەكەنىن ءبىز جاقسى بىلەمىز. ءناسىل، ۇلت جانە ءتىل ءتاڭىردىڭ ادام بالاسىنا جاساعان سىيى، قالاۋى. ال ولار قۇدايدىڭ قالاۋىنسىز قۇرىمايدى دا. ەگەر قۇريتىن بولسا، قازاق حالقى ەندىگى جۇمىر جەردەن جوعالار ەدى. سول ءۇشىن ءبىز، قازاقتار ەستە جوق ەسكى زاماننان بەرى ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز، ءالى دە عاسىرلاپ جاسايمىز. اسپانىمىزدان اۋناپ كوشكەن بۇلتتارداي تالاي زاماندى باسىمىزدان كەشتىك، بىراق، جەر انامىز - وتانىمىز امان. باستىسى وزىمىزگە. كۇشىمىزگە، رۋحىمىزعا، بىرلىگىمىزگە، تاريحىمىزعا، بولاشاعىمىزعا دەگەن مىزعىماس سەنىمىمىز بولۋى شارت.  

وسى ۇجداننىڭ ءىسىن ىستەۋدىڭ ادام بالاسى ءۇشىن اسا قيىن ەكەنىن تۇسىنگەن اقىن: «بىراق، اق جۇرەكتى قالاي تابامىز، قايتىپ كوبەيتەمىز؟», -دەپ سۇراق قويىپ ەل-جۇرتىن سوعان شاقىرادى، ودان ءۇمىتىن ۇزبەيدى. ءسوزىنىڭ سوڭىندا: «حح عاسىردىڭ ونەرلىلەرىنىڭ - ءبىلىمى قىلعان ىسىنەن،- بىلە تۇرا ناپسىسىنە قۇلدىعى زور بولاتىن سەكىلدى»,-دەپ تۇجىرىمدايدى. اقىن «ونەرلىلەر» - دەپ ءار سالانىڭ ماماندارىن ايتىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە ساياساتكەرلەر دە، عالىمدار دا، جازۋشىلار دا، دارىگەرلەر دە، مۇعالىمدەر دە، تەحنيكتەر دە ءبارى-ءبارى بار. ەگەر ولار ءناپسىسىنىڭ قۇلى بولماعاندا، اق جۇرەكتىلەر كوبەيىپ، ادامشىلىدىق سالتانات قۇرار ەدى. وندايدا، باستىسى زور ۇلتشىلدىق جولعالىپ، وعان قارسى ادىلەتتى ۇلتشىلدىقتا كۇن تارتىبىنەن قالار ەدى. ويشىلدىڭ وسى تۇجىرىمىن ءححى عاسىر ءۇشىن ايتساق تا ءدال كەلە كەتەتىن سەكىلدى. 

قاستەر سارقىتقان،

اباي اتىنداعى قازۇپۋ-دىڭ ۇستازى

Abai.kz