باسقانى قايدام، ءبىزدىڭ قازەكەڭ ات قويۋعا كەلگەندە الدىنا وزگە ۇلتتاردى كوپ سالا قويمايدى.
ەسىمدەردىڭ ەن تىزبەسىنە كوز سالساڭىز تاۋ مەن تاستان باستاپ، وزەن-سۋ، قىبىرلاعان جاندىك پەن جان-جانۋاردىڭ ءبىرشاماسىن وزدەرىنە نىسپى ەتىپ جۇرگەندەر جەتىپ ارتىلادى. ارالباي، تاۋبەك، قابىلان، وزەنباي، قوزىباي، جىلعاباي، الماگۇل، ورىكگۇل، قاۋىنباي، مالدىباي، ۇكىباي، كۇرىشباي دەگەن اتالارىمىزدىڭ ۇرپاقتارى ءوز قۇجاتتارىندا وسى تەكتەردى تەبەرىك ەتىپ كەلەدى. ماقۇل-اق، دەلىك. ەسىم مەن تەك جايىندا جۋرناليست ءىنىم ديدار بەگاليەۆتىڭ پىكىر-جازباسى مەنى دە ءبىرشاما وي-پىكىر ايتۋعا جەتەلەدى. باسپاسوزدە مولتەك سىر – پىكىر رەتىندە بەرىلگەن ءبىر مىسال دا دالدىگىمەن ءارى كۇلكىلىلەۋلىگىمەن قولعا قالام الدىردى.
قازىرگى قازاق ادەبيەتى اقساقالدارىنىڭ قاتارىندا ەل تانىعان قالامگەر اكىم ءتارازيدىڭ ازان شاقىرىپ يەمدەنگەن اتى-ءجونى – اكىم ءاشىموۆ. بىردە وسى جازۋشى اعامىز لاۋازىمىنان ات ۇركەتىن ءبىر دوكەيدىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە كەلىپ، قازاقشاسىنان گورى ورىسشا شۇلدىرلەۋى باسىم حاتشى قىزعا: «قاراعىم، باستىعىڭا اكىم تارازي كەلىپ تۇر دەپ ايتقايسىڭ» دەپ ءوتىنىش ايتىپتى. سۇلباسىنىڭ وزىنەن ادام ىعاتىن كىسىدەن سەسكەنگەنى مە، الدە قازاقى ءسوزدىڭ باسىن قۇراي الماعاندىقتان با، حاتشى قىز باستىعىنا كىرىپ: «سىزگە تاراز قالاسىنىڭ اكىمى كەلىپ تۇر» دەپ حابارلاعان ەكەن. كۇلەسىز بە، رەنجيسىز بە، ەرىك وزىڭىزدە.

باسقانى قايدام، ءبىزدىڭ قازەكەڭ ات قويۋعا كەلگەندە الدىنا وزگە ۇلتتاردى كوپ سالا قويمايدى.
ەسىمدەردىڭ ەن تىزبەسىنە كوز سالساڭىز تاۋ مەن تاستان باستاپ، وزەن-سۋ، قىبىرلاعان جاندىك پەن جان-جانۋاردىڭ ءبىرشاماسىن وزدەرىنە نىسپى ەتىپ جۇرگەندەر جەتىپ ارتىلادى. ارالباي، تاۋبەك، قابىلان، وزەنباي، قوزىباي، جىلعاباي، الماگۇل، ورىكگۇل، قاۋىنباي، مالدىباي، ۇكىباي، كۇرىشباي دەگەن اتالارىمىزدىڭ ۇرپاقتارى ءوز قۇجاتتارىندا وسى تەكتەردى تەبەرىك ەتىپ كەلەدى. ماقۇل-اق، دەلىك. ەسىم مەن تەك جايىندا جۋرناليست ءىنىم ديدار بەگاليەۆتىڭ پىكىر-جازباسى مەنى دە ءبىرشاما وي-پىكىر ايتۋعا جەتەلەدى. باسپاسوزدە مولتەك سىر – پىكىر رەتىندە بەرىلگەن ءبىر مىسال دا دالدىگىمەن ءارى كۇلكىلىلەۋلىگىمەن قولعا قالام الدىردى.
قازىرگى قازاق ادەبيەتى اقساقالدارىنىڭ قاتارىندا ەل تانىعان قالامگەر اكىم ءتارازيدىڭ ازان شاقىرىپ يەمدەنگەن اتى-ءجونى – اكىم ءاشىموۆ. بىردە وسى جازۋشى اعامىز لاۋازىمىنان ات ۇركەتىن ءبىر دوكەيدىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە كەلىپ، قازاقشاسىنان گورى ورىسشا شۇلدىرلەۋى باسىم حاتشى قىزعا: «قاراعىم، باستىعىڭا اكىم تارازي كەلىپ تۇر دەپ ايتقايسىڭ» دەپ ءوتىنىش ايتىپتى. سۇلباسىنىڭ وزىنەن ادام ىعاتىن كىسىدەن سەسكەنگەنى مە، الدە قازاقى ءسوزدىڭ باسىن قۇراي الماعاندىقتان با، حاتشى قىز باستىعىنا كىرىپ: «سىزگە تاراز قالاسىنىڭ اكىمى كەلىپ تۇر» دەپ حابارلاعان ەكەن. كۇلەسىز بە، رەنجيسىز بە، ەرىك وزىڭىزدە.
ويدان وي، پىكىردەن پىكىر تۋىندايدى. بۇرىندارى گازەتتە ىستەيتىن تىلشىلەر ءبىر نومىردە بىرنەشە ماقالاسى جارىق كورسە، وزدەرىنە قوسىمشا اتى-ءجون جازاتىن. ول ەسىم جۋرناليستەر وداعىنا مۇشەلىك بيلەتتەرىندە جاقشاعا الىنىپ، رەسمي تۇردە بەكىتىلەتىن. ال، قازىر ءجونى كەلسىن، كەلمەسىن قولىنا قالام ۇستاعان تانىلعان، تانىلماعان تالانتتار ىشىندە تەگىنە تىركەمە تىركەيتىندەر كوبەيمەسە، ازايار ەمەس. ونىڭ نەندەي ماجبۇرلىكتەن تۋىنداپ جاتقانى تاعى تۇسىنىكسىز.
ماسەلەنكي، دەپ بىرنەشە تاۋسىلمايتىن تىزبەنى ءبىز دە ءتىزىپ كورەلىك. اۋەلگى مىسالدى ارتىستەر كوشىن باستاعان تۇڭعىشباي اعامىزدان باستايىق. جامانقۇلوۆ دەگەن فاميلياسىمەن-اق بۇكىل ەلگە تانىمال تاكەڭ كەيىنگى كەزدە ءال-تارازي دەگەن تىركەمەمەن «تانىلىپ» ءجۇر. ول كىسىنىڭ تاراز قالاسىندا ەمەس، جامبىل وبلىسىنىڭ ءبىر اۋدانىندا تۋىلعانىنا ەشكىم داۋ ايتپايدى. باعزى زامانداعى ءابۋ ءناسىر ءال-فارابي بابامىزدىڭ ءوزى فاراب قىستاعىندا دۇنيەگە كەلىپ، تورتكۇل دۇنيەنى ارالاعاندا ءوزىنىڭ فارابيالىق ەكەندىگىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن فاراب اتىن «تىركەمە» ەتكەنى شىندىق، ال بۇگىندەگى تاكەڭدەردىڭ «جامبىلسكي» ەكەنىن بۇكىل ەل بىلەدى، سوندىقتان تارازعا تالاسۋدىڭ ءجونى قانداي بولار ەكەن؟! الدە، ورىستىڭ كۋزنەتسوۆى مەن جيتوميروۆتارىنا ەلىكتەپ ءجۇر مە ەكەن؟ ماقۇل، مۇنى تۋعان ەلگە دەگەن قۇرمەت، بولماسا جەرشىلدىك دەپ باعالار بولساق، ءبازبىر اعايىنداردىڭ اتا-تەگىن اۋىستىرۋىن رۋشىلدىق ەمەس دەپ كىم ايتا الادى؟
جەتپىسىڭىزدى جەلكەلەگەن، قارا ءسوزدىڭ ءھام شەجىرەنىڭ حاس شەبەرى اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆتى مەن قازاقپىن دەگەندەردىڭ ءبارى بىلەدى. عايىپتان تايىپ، ول كىسىنىڭ اقسەلەۋ تاراقتى اتانۋى، ونى باسپا بەتىنە ءجيى «تىقپالاۋى» تاراقتى رۋىنىڭ وكىلى ەكەنىن ايداي الەمگە جاريا ەتىپ تۇرعانىمەن كىم كەلىسپەيدى؟
بايبوتا سەرىكباەۆ دەگەن ايشىقتى قولتاڭباسى بار اقىن قالىڭ وقىرمانعا تاڭسىق، ەلەۋسىز ەسىم ەمەس. تەلەديدارداعى تىڭ باعدارلامالاردىڭ سوڭىنا كوز سالساڭىز وسى قالامگەر زامانداسىمىز بايبوتا قوشىم-نوعاي بولىپ شىعا كەلدى. بۇرىندارى وتكەن اقتامبەردى جىراۋدىڭ تۋىسى، بۇگىنگى ۇرپاعى. ال، داۋ ايتىپ كورىڭىز. كاسىبى مەن ءناسىبى باسقا سالا بولعانمەن، ولەڭ ولكەسىنە ون تابان جاقىن بولعان، ادەبيەتپەن اۋىلداس قونعان قۋانىش تولەمەتوۆ مارقۇمنىڭ دوسى، تۋىسى، اۋىلداسى ساتىبالدى قوساليەۆ ءوزىنىڭ قاي رۋ، قاي اتانىڭ بالاسى ەكەنىن ەل ءبىلسىن دەگەن نيەتى ىشىندە مە، قازىرگى ولەڭ-جىرلارىنىڭ سوڭىنا ساتىبالدى دۋلاتي دەپ قول قويادى. ۇلى ءجۇزدىڭ ىرگەلى ءتورت تايپاسىنىڭ ءبىرى دۋلات بابانىڭ نەمەنەسىنىڭ نەمەنەسى ەكەندىگىن ەلگە جاريا ەتۋ قاجەت پە؟
ءيىسى قازاق «اقسۇيەك» دەپ قۇرمەتتەگەن، سول نيەتىن، قادىرىن ءالى جويماعان قوجادان تاراعان ازامات، «تۇركىستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ءشامشيددين تاتتەەۆتىڭ دە ءبىر كەزدەردە اتىنىڭ سوڭىنا ءال-تۇركىستانيدى ەنشىلەپ بەرگەنى راس. نەنىڭ توقتاپ كەلتىرگەنىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر قازىر ءباز-باياعى تاتتەەۆ كۇيىندە «امان-ساۋ» ءجۇر.
«شىڭعىسحاننىڭ بەيىتىن تاپتىم» دەپ بۇكىل ەلدى شۋلاتقان، بىراق سول «قۇپياسىن» سەگىز جىلدان بەرى جاھانعا جاريا ەتپەي، ساعىزداي سوزىپ كەلە جاتقان شىمكەنتتىك امزە قالمىرزاەۆ ءوزىن-ءوزى «حامزا كوكتاندى» دەپ جاريالادى. بىراق، ونى «كوكتاندى» دەپ تانىپ، ءتاۋ ەتە قالعاندار ازىرگە بايقالمايدى.
ءبىر مەملەكەتتىڭ اتىن يەمدەنىپ جۇرگەن يرانبەك ورازباەۆ اعامىز ورازباي اتاسىنىڭ اتىن ءوشىرىپ، عايىپ ەتىپ «يران-عايىپ» (سوڭىنداعى «بەك» دەگەن جالعاۋ دا جوعالدى) اتانىپ الدى. عايىپ بولۋعا نيەتتەنۋ ونشا جاعىمدى ارەكەت ەمەس سەكىلدى.
ەندىگى ءبىر كوڭىلگە ونشا قونا بەرمەيتىن، قولدان جاسالعان ءداستۇر-داعدى - كەيبىر اقىن-جازۋشىلار ەسىمىندەگى «بەك» پەن «باي» دەگەن قوسىمشانى «چەرەز دەفيس» (ورىسشالاعانىمىزدى ايىپ كورمەس، بىزدىكى ولاردىڭ وزىمبىلەرمەندىگىنىڭ قاسىندا نانعا ماي جاققانداي عوي) ارقىلى جازىپ جۇرگەنىنەن نە زيان، نە پايدا دەيسىڭ؟ دەيسىڭ دە، سونىڭ نە پايدالى، نە پايداسىز جاۋابىن تابا المايسىڭ.
«بەك»، «باي» دەمەكشى، تاعى سول شىمكەنت جاققا اتباسىن بۇرساق كاسىبىنە ەمەس، ناسىبىنە وراي اقپارات اۋىلىنا قاراي ىرگە اۋدارعان سارسەن-بەك ساحابات دەگەن «جاساندى ءجۋرناليستىڭ» شىن اتى - سارسەنبەك، فاميلياسى قۇجاتتا مۇلدەم باسقا، ال، «ساحابات» دەگەننىڭ نەندەي ماعىناعا يە ەكەنىن ونىڭ ءوزى عانا بىلەدى.
ءسوزىمىزدىڭ تۇيىنىندە «تەگى» شىمكەنتتىك ايان نىسانالين جونىندە ءسوز باسىنداعى اكىم تارازيعا بايلانىستى ايتىلعانداي ءبىر كۇلەر-كۇلمەس مىسالدى ايتا كەتسەك ارتىق بولماس. «ەگەمەن قازاقستاندا» (”سوتسياليستىك قازاقستان”) ىستەپ جۇرگەنىندە اياكەڭ (ازان شاقىرىپ، ءۇش رەت قۇلاعىنا ايقايلاعان نىسپىسى - سەيىتحان) ماقالا سوڭىنا «نىسانالين» دەگەندى جازباي، ءۇش ارىپتەن عانا «ايان» دەپ «شيىرادى» ەكەن. باس رەداكتور شەرحان مۇرتازاەۆقا «وسىنى قالاي ەتەمىز» دەپ مالىمدەگەن گازەتتىڭ باسشىلىقتاعى قىزمەتكەرىنە شەراعاڭ «ونى نە ىستەيسىڭ، ەگەر اكەسى وزىنە كەرەك بولماسا، ءبىزدىڭ نەمىزگە كەرەك؟» دەگەن ەكەن.
ادامنىڭ اتى مەن تەگى كىمنىڭ كىم ەكەنىن بىلدىرەدى. اكەسى مەن اتا-باباسى جونىندە مالىمەت بەرەدى. ولاردىڭ ءوزى ولسە دە اتىنىڭ وشپەگەنىن راستايدى. ەندەشە، اتالىق تەگىمىزدەن نەگە الىستايمىز؟ ءبىز بىرنەشە كىسىلەر جونىندە كوكەيدەگى ويدى ايتتىق. «ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى»، ايتۋ پارىز شىعار دەگەننەن وزگە بوگدە وي، بوتەن نيەت جوق.

سەرىكباي ساپارۇلى، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى
«ەل» ۇلتتىق قوعامدىق-ساياسي، ەكونوميكالىق اپتالىعى