كارى تاريحتا فرانتسيانىڭ وركەندەگەن جانە قۇلدىراعان كەزدەرى دە بولدى. يمپەراتور ناپولەون بوناپارتتىڭ كەزىندە ەلدىڭ دامىعانى سونشالىق، اسكەري كۇش-قۋاتى ارتىپ، كۇللى ەۋروپانى جاۋلاپ، قول استىنا قاراتتى. رەسەيدەن عانا تاۋى شاعىلىپ، شەگىنگەن ەدى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن فرانتسيانىڭ الەۋەتى مۇلدەم تومەن ءتۇسىپ كەتتى دە، ەسەسىنە شىعىستاعى كورشىسى گەرمانيا ەرەكشە قارقىنمەن دامي باستادى. 1933 جىلى ۇكىمەتكە ادولف گيتلەر باستاعان فاشيزم كەلىپ، ەل ەكونوميكاسىنىڭ كوپ بولىگىن جاپپاي قارۋلاندىرۋعا جۇمسادى. فاشيزم 1940 جىلعا دەيىن انگليادان باسقا ەۋروپا ەلدەرىنىڭ كوپ بولىگىن جاۋلاپ الدى. سول ەلدەردىڭ ءبىرى فرانتسيا دا سوعىس قارۋ-جاراعىنىڭ السىزدىگىنەن گەرمانياعا تىزە بۇكتى. ەندى فرانتسياعا فاشيزمنەن قۇتقاراتىن ەرىك-جىگەرى كۇشتى، باتىل شەشىمدەر قابىلدايتىن جان كەرەك بولدى. ونداي جان شارل دە گولل ەدى. فرانتسيا حالقى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ونى وتاندى جاۋدان قورعاپ قالعان «گەنەرال دە گولل» دەپ اتايدى. كەيىندەۋ فرانتسيانىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىنە سايلانىپ، وتار ەلى ءالجيردىڭ تاۋەلسىزدىگى جونىندەگى كۇردەلى ماسەلەلەردى باسىن قاۋىپكە تىگە وتىرىپ وڭ شەشكەن. ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن جۇرگىزۋدە ۇتىمدى قادامدار جاساپ، ەكونوميكاسىن كوتەردى.

***

كارى تاريحتا فرانتسيانىڭ وركەندەگەن جانە قۇلدىراعان كەزدەرى دە بولدى. يمپەراتور ناپولەون بوناپارتتىڭ كەزىندە ەلدىڭ دامىعانى سونشالىق، اسكەري كۇش-قۋاتى ارتىپ، كۇللى ەۋروپانى جاۋلاپ، قول استىنا قاراتتى. رەسەيدەن عانا تاۋى شاعىلىپ، شەگىنگەن ەدى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن فرانتسيانىڭ الەۋەتى مۇلدەم تومەن ءتۇسىپ كەتتى دە، ەسەسىنە شىعىستاعى كورشىسى گەرمانيا ەرەكشە قارقىنمەن دامي باستادى. 1933 جىلى ۇكىمەتكە ادولف گيتلەر باستاعان فاشيزم كەلىپ، ەل ەكونوميكاسىنىڭ كوپ بولىگىن جاپپاي قارۋلاندىرۋعا جۇمسادى. فاشيزم 1940 جىلعا دەيىن انگليادان باسقا ەۋروپا ەلدەرىنىڭ كوپ بولىگىن جاۋلاپ الدى. سول ەلدەردىڭ ءبىرى فرانتسيا دا سوعىس قارۋ-جاراعىنىڭ السىزدىگىنەن گەرمانياعا تىزە بۇكتى. ەندى فرانتسياعا فاشيزمنەن قۇتقاراتىن ەرىك-جىگەرى كۇشتى، باتىل شەشىمدەر قابىلدايتىن جان كەرەك بولدى. ونداي جان شارل دە گولل ەدى. فرانتسيا حالقى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ونى وتاندى جاۋدان قورعاپ قالعان «گەنەرال دە گولل» دەپ اتايدى. كەيىندەۋ فرانتسيانىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىنە سايلانىپ، وتار ەلى ءالجيردىڭ تاۋەلسىزدىگى جونىندەگى كۇردەلى ماسەلەلەردى باسىن قاۋىپكە تىگە وتىرىپ وڭ شەشكەن. ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن جۇرگىزۋدە ۇتىمدى قادامدار جاساپ، ەكونوميكاسىن كوتەردى.

***

شارل دە گولل جاس كەزىندە سەن-سيرەدەگى اسكەري مەكتەپكە وقۋعا ءتۇستى. مۇندا كۋرسانتتار كۇن سايىن ارمياداعىداي قاتاڭ اسكەري دايىندىقتان وتەتىن. شارل دە گوللدىڭ ءوزى قۇرالپى بالالاردان ەرەكشەلىگى بويىنىڭ ۇزىندىعى مەن مۇرنىنىڭ ۇلكەندىگىندە ەدى. تاڭەرتەڭ ساپقا تۇرعاندا باسقالار الدىڭعا جاقتا تۇرعان سوعان قاراپ بوي تۇزەيتىن. قۇرداستارى ونىڭ ۇزىن بويىنا قاراپ «دليننوي سپارجەي»، ۇلكەن مۇرنىنا قاراپ «سيرانو» دەپ ازىلدەپ ءجۇردى. ول وزگەلەردەن ءوزىن جوعارى ۇستايتىن دا. كوپشىل دە ەمەس ەدى. سوندىقتان بولار اسكەري مەكتەپتە سىرلاس دوستارى دا وتە از بولدى. بىراق وقىتۋشىلارى ونىڭ كىتاپتان باس المايتىنىن، ءارى فرانتسۋز ارمياسىنىڭ قۇرىلىمىنا سىن كوزبەن قارايتىنىن بايقاپ ءجۇردى.

دە گولل 1912 جىلى اسكەري مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، كىشى لەيتەنانت شەنىندە فرانتسيانىڭ سولتۇستىك جاعىنداعى 33-ءشى جاياۋ اسكەر قۇرامىنا جىبەرىلگەن. وسى جەردە ول وزىنە ۇلكەن ىقپال ەتكەن پولكوۆنيك فيليپپ پەتەنمەن تانىسىپ، كەيىن ونىمەن ارازداسىپ قالعان. اسكەري كارەراسىن كەش باستاعان پەتەن جۋىردا عانا پولك كومانديرىنە تاعايىندالعان ەدى. ول باستاپقىدا جاس لەيتەنانتتىڭ زەرەكتىگىن بايقاپ، ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. اسكەري تالانتىن كۇننەن كۇنگە شىڭداي تۇسكەن دە گولل از جىلداردىڭ ىشىندە-اق جاتتىعۋلاردا، سونداي-اق ءادىس-ءتاسىل قولدانۋدا بىرقاتار كورسەتكىشتەر بويىنشا ۇستازىن باسىپ وزدى. 1914 جىلى، ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە، 20 جاسار دە گولل شارل لانرەزاك باسقارعان 5-ءشى ارميا قۇرامىندا دينان جانىنداعى ۇرىسقا العاش رەت كىرىستى. الايدا جارالانىپ، گوسپيتالعا ەمدەلۋگە جىبەرىلگەن. وندا جازىلىپ شىققان سوڭ سوعىسقا قايتا ورالادى. ونى بارلاۋ بولىمىنە اۋىستىرىپ، ماڭىزدى تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا جۇمساعان. گەرمانيا اسكەري بازاسىنان اسا ماڭىزدى مالىمەتتەر تۇسىرگەنى ءۇشىن كاپيتان اتاعى بەرىلدى. 1916 جىلى ۆەردەن ماڭىنداعى شايقاستا ول تاعى اۋىر جارالانىپ، ەسىنەن تانىپ جاتقان جەرىنەن تۇتقىنعا تۇسەدى. الايدا فرانتسۋزدار ونى ولدىگە ساناپ، وتباسىنا: «كاپيتان دە گولل ءوز سولداتتارىمەن قورشاۋعا ءتۇسىپ قالسا دا جانكەشتىلىكپەن سوعىستى. ول بارشامىزعا ۇلگىلى جاۋىنگەر بولدى» دەگەن حابار جىبەرگەن.

دە گولل اسكەري تۇتقىندار لاگەرىندە بەس رەت قاشۋعا ارەكەت جاسايدى. بىراق بەسەۋىندە دە ساتسىزدىككە ۇشىراعان. قاشىپ شىعۋىنا بويىنىڭ ۇزىندىعى دا كەرى اسەر ەتتى. قاشا بەرگەن سوڭ ونى لاگەردەن لاگەرگە اۋىستىرىپ وتىردى. ەڭ سوڭىندا باۆاردىڭ ينگولشتات قورعانىنداعى 9-شى قاشقىندار بولىگىنە جايعاستىردى. ول سول لاگەردە رەسەيدىڭ قولعا تۇسكەن وفيتسەرى ميحايل تۋحاچەۆسكيمەن تانىسادى. تۋحاچەۆسكي ونىڭ جابىراڭقى جۇزىنە قاراپ: «قايمىعا بەرمە، ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز الدا»، - دەپ ۇمىتتەندىرىپ ءجۇردى. ال ول بولسا جۋىقتا سوعىستىڭ بىتەتىنىن، ەلگە ورالاتىنىن ايتقان. دە گولل سوعىس اياقتالعان كەزدە، 32 ايدان سوڭ تۇتقىننان بوساتىلعان. ءبىر جىلدان سوڭ دە گولل پولشاعا اسكەري كەڭەسشى ەتىپ جىبەرىلەدى. ول سونداعى اسكەري ۋچيليششەدە ساباق بەرە ءجۇرىپ، سوۆەتتىك روسسيا اسكەرىمەن سوعىسىپ جاتقان پولياك جاۋىنگەرلەرىنە اسكەري نۇسقاۋشى رەتىندە شايقاسقا ارالاسقان. تاعدىردىڭ سوقتىقپالى سوقپاعىنا نە داۋا. دە گولل پولشا جەرىندەگى قىزىل ارميامەن سوعىستا تۋحاچەۆسكيمەن ءبىر-بىرىنە جاۋ رەتىندە قايتا ۇشىراسقان. پولشا ۇكىمەتى ونىڭ ۆارشاۆانى قورعاۋداعى كومەگىن جوعارى باعالاپ، مەدالمەن ماراپاتتادى. ول 1922 جىلى پولشادان ورالعان سوڭ، ءتاتتى تاعام شىعارۋشىنىڭ قىزى يۆونن ۆاندرۋدى ءبىر كورگەننەن ۇناتىپ، كوڭىلدى كەشتەرگە شاقىرادى. دە گوللدىڭ ءبىر وسال جەرى بيلەي المايتىن. ول قىزبەن وڭاشا وتىرىپ، سويلەسىپ جۇرەدى دە 1921 جىلى 21 ساۋىردە «سۆياتوي دەۆى» كافەدرالدى سوبوردا نەكەلەرىن قيادى. ەرلى-زايىپتىلىر ءۇش بالانى ومىرگە اكەلگەن. ول سەن-سيرە اسكەري مەكتەبىندە تاريح پانىنەن ساباق بەرىپ ءجۇرىپ، پاريج اسكەري اكادەمياسىنا وقىتۋشى بولىپ اۋىسادى. وندا بايىرعى ۇستازى فيليپپ پەتەن ساباق بەرەتىن. ول ءوزىنىڭ دارىستەرىندە وقۋ ورنىنىڭ باسشىلارىنا جاعا بەرمەيتىن ماسەلەلەردى قوزعاپ ءجۇردى. سونداي-اق ول «توڭكەرىسشىل» اسكەري يدەيالاردى جانە سوعىس ادىستەرى مەن ايلالارى بويىنشا ءار الۋان اسكەري بولىمدەردىڭ بىرلەسە قيمىلداۋى جونىندە تەوريالىق دارىستەر وقىدى. ونىڭ بۇل وزىمبىلەمدىگى اكادەميا باسشىلارىنىڭ كوڭىلىنە جاقپادى. دە گولل وزىنە ولاردى قارسى قويا وتىرىپ، العان بەتىنەن قايتقان جوق. ارميا باسشىلىعى دا ونىڭ تىم وزىمشىلدىگىن جاقتىرمادى. سونىڭ سالدارىنان ول ءتيىستى اسكەري اتاقتارىن دا وزگەلەردەن كەيىن الىپ ءجۇردى.

1927 جىلى دە گولل جاياۋ اسكەر پولكىنىڭ كومانديرى بولىپ تاعايىندالىپ، گەرمانيانىڭ رەين وبلىسىنا جىبەرىلەدى. ول سول كەزدە-اق اۆستريا گەرمانيا باسشىلىعى پولشاعا شابۋىلدايتىنىن الدىن-الا ايتقان بولاتىن. اسكەري اكادەميادا وقىعان دارىستەرى نەگىزىندە ول «مىلتىق قانجارىنىڭ ۇشىمەن» جانە «بولاشاقتىڭ ارمياسى» اتتى كىتاپتارىن جارىققا شىعاردى. ول ءبىرىنشى كىتابىندا اسكەري باسشىنىڭ قاسيەتتەرىنىڭ قانداي بولۋى كەرەكتىگىن تالقىعا سالادى. سونىمەن بىرگە جاياۋ اسكەردىڭ اۋە كۇشتەرى مەن تانكى شابۋىلىنان كەيىنگى ارەكەتتەرىنە، قورعانىس قيمىلدارىنا دا كەڭىنەن توقتالعان. الايدا ونىڭ بۇل تەوريالىق ەڭبەكتەرىن ارميا باسشىلىعى قولدانىسقا ەندىرمەيدى. ونى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە نەمىس ارمياسى جۇزەگە اسىردى. دە گولل سوندا دا ءوز اسكەري تەورياسىنان قايتقان جوق. «ارميانىڭ بولاشاعى» (1934 جىل) اتتى ەكىنشى كىتابىندا الداعى سوعىستا اۆياتسيا مەن تانكى اسكەرلەرىنىڭ شەشۋشى ءرولىن، سونداي-اق سولداتتاردىڭ كاسىبي دايىندىقتارى جونىندە جازعان. وكىنىشكە قاراي، ونىڭ بۇل يدەياسى دا فرانتسۋز گەنەراليتەتىنەن قولداۋ تاپپايدى.

1937 جىلى دە گوللگە پولكوۆنيك شەنى بەرىلەدى. سول جىلى ول ءوزىنىڭ بۇرىنعى ۇستازى، كەيىن قورعانىس ءمينيسترى بولعان فيليپپ پەتەنمەن ۇرسىسىپ قالعان. وعان مىنا ءبىر جاعداي سەبەپشى بولادى. پەتەن ءوزىنىڭ كىتابىن شىعارماقشى بولادى دا، جازۋعا شورقاق بولعان سوڭ دا گوللدىڭ كومەكتەسۋىن وتىنگەن. دە گولل قارسى بولمايدى. كىتاپ دايىن بولسا دا پەتەن ونى باسپاعا بەرمەي ۇستاپ وتىرعان. كىتاپتى جازعان دە گولل ەكەنىن جۇرت ءبىلىپ قويۋى مۇمكىن. گوللدىڭ ءوز ويىنان قوسقان سوعىس تاسىلدەرىمەن مۇلدەم كەلىسە الماعان. ارادا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەن سوڭ، دە گولل ونىمەن كەلىسە وتىرىپ كىتاپتى «فرانتسيا جانە ونىڭ ارمياسى» دەگەن اتپەن جارىققا شىعارادى. پەتەن كىتاپتىڭ الدىن-الا كەلىسىمنەن بولەكتەۋ بولىپ شىققانىن كورىپ، قاتتى اشۋلانىپ، ونى قولداپ وتىرۋدان باس تارتقان. 1939 جىلى دە گولل 5-ءشى تانكى ارمياسى توپتارىنىڭ قولباسشىسى بولىپ تاعايىندالدى. كوپ كەشىكپەي دە گولل الدىن الا ايتقانداي گەرمانيا پولشاعا شابۋىل جاساپ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالادى.

فرانتسۋز ۇكىمەتى سوعىستاعى تانكىنىڭ ءرولىن جەتە باعالاعان جوق. وعان سەبەپ مينيستر پەتەن دە گوللدى جەك كورگەندىكتەن ونىڭ ارميانى تانكىمەن جاراقتاندىرۋ جونىندەگى يدەياسىن دەر كەزىندە قولدامادى دەگەن پىكىر بار. بۇل ۋاقىتتا فرانتسۋز كوماندوۆانيەسى دە گوللدىڭ يدەياسىنان بولەكشە گەنەرال موريسا گامەلەننىڭ قورعانىس دوكتريناسىن قابىلداپ قويعان بولاتىن. گەرمانيامەن اراداعى شەكارانى كۇشەيتۋ ءۇشىن پەتەن ۇزىندىعى 400 شاقىرىمعا سوزىلعان «ماجينو سىزىعى» اتتى قورعانىس شەبىن قۇرۋعا بۇيرىق بەرگەن. سولاي «وكوپ» سوعىسى تەورياسىنا ارقا سۇيەگەن پەتەن گەرمان قاتەرىنىڭ بەتىن قايتارۋدىڭ باسقا ءىس-شارالارىنا اسا ءمان بەرمەدى. نەمىستەر سول شەكارا شەبىنە جاقىنداپ كەلىپ قالعان ەدى. بۇل كەزدە گەرمان ارمياسى پولشانى، دانيانى جانە نورۆەگيانى باسىپ العان بولاتىن. 1940 جىلدىڭ مامىرىندا گەرمانيا اسكەرى گوللانديا مەن بەلگياعا باسا كوكتەپ كىردى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە فرانتسيا مەن انگليا دا ارميالارىن بەلگياعا كىرگىزگەن. الايدا نەمىستەر «ماجينو» قورعانىسىن سولتۇستىك جاعىنداعى اردەنن تاۋلارى ارقىلى اينالىپ ءوتىپ، بىرنەشە دۇركىن شابۋىل جاساپ، فرانتسۋز جەرىنە باسا-كوكتەپ كىردى. نەمىستەر نەگىزگى كۇشتى تانكتەرىنە سالعان جانە بۇل ۇتىمدى شىقتى دا. ولار دە گوللدىڭ جاياۋ اسكەر، اۆياتسيا، تانكى بولىمدەرىنىڭ بىرلەسە ۇرىس قيمىلى جاساۋ تۋرالى تەورياسىن تاماشا قولدانىپ، ۇلكەن جەڭىسكە جەتتى. ال فرانتسۋزداردا سوعىسقا دەيىن بار جوعى ەكى-اق تانكى پولكى بولدى. ولار تانكىنىڭ ءرولىن كەيىندەۋ ءتۇسىنىپ، كوپتەپ شىعارا باستاعاندا ۋاقىتتان كەش قالعان ەدى. سول جىلى دە گولل 4-ءشى تانكى ديۆيزياسىنىڭ كومانديرى بولىپ تاعايىندالعاندا، ونىڭ قاراماعىندا نەبارى 150 تانكى عانا بولدى. سونىڭ وزىندە ول 17-19 مامىر كۇندەرى ۆيلگەلمان فون لەەبانىڭ تانكى توبىنا وڭتۇستىك جاعىنان ءۇش رەت سوققى بەرىپ شەگىنۋگە ءماجبۇر ەتتى. بۇل فرانتسۋز ارمياسىنىڭ سول سوعىستاعى جالعىز عانا جەتىستىگى بولىپ سانالدى. باتىرلىعى مەن تاپقىرلىعى ءۇشىن پوليا رەنو ۇكىمەتى دە گولل قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە تاعايىنداپ، پاريجگە شاقىردى. ال بۇل كەزدە نەمىس ارمياسى كەڭ كولەمدە شابۋىل باستاعان ەدى. 1940 جىلى 28 مامىردا بەلگيا جەڭىلگەنىن مويىندادى. ال 14 ماۋسىمدا نەمىستەر ءپاريجدى باسىپ الدى. پەتەن نەمىستەرمەن كەلىسىم جونىندە شارتقا قول قويىپ، فرانتسيانىڭ وڭتۇستىگىندەگى شاعىن قالا ۆيشيدە جاڭا كابينەتىن قۇردى. سودان باستاپ فرانتسۋز ۇكىمەتى ءار ىسىنە گەرمانيانىڭ رۇقساتىمەن كىرىسەتىن بولدى. ءۇش كۇننەن سوڭ دە گولل بريتان اسكەري ۇشاعىمەن انگلياعا بارعان. ويتكەنى ونىڭ ۇلتتىق كۇرەسكەر رەتىندە فرانتسيادا قالۋى ومىرىنە قاۋىپتى ەدى. سوندا بريتان پرەمەر-ءمينيسترى ۋينستون چەرچيلل ونى جىلى قابىلداپ: «كىشكەنتاي عانا ۇشاق فرانتسيانىڭ ۇلكەن ماقتانىشىن الىپ كەلدى» دەپ ازىلدەگەن ەكەن. بىراق ارتىنشا ونىڭ دە گوللگە قارىم-قاتىناسى مۇلدەم وزگەرىپ شىعا كەلدى.

دە گولل اۋەلى فرانتسيا ايماعىنا حابارىن تاراتاتىن بريتان راديوسىنان ەفيرگە شىعارۋدى تالاپ ەتتى. 18 ماۋسىمدا ونىڭ فرانتسۋز حالقىنا ۇندەۋى ەفيردەن تارالدى. ول «ەرىكتى فرانتسيا» ۇيىمىن قۇرۋ تۋرالى حابارلادى. پەتەن كابينەتى ونى قاشقىن رەتىندە سىرتتاي ءولىم جازاسىنا كەستى. فرانتسۋزداردىڭ شىن پاتريوتتارى دە گوللدىڭ ۇندەۋىنە قۇلاق اسىپ، «سوپروتيۆلەنيە» قوزعالىسى ۇيىمىنا مۇشە بولىپ كىرىپ، بارلىق باعىتتا كۇرەستەرىن باستادى. كوپ كەشىكپەي فرانتسۋزدار دە گوللدى «18 ماۋسىم ادامى» دەپ اتاپ، جاۋمەن سوعىستا ونى ەرجۇرەك كۇرەسكەردىڭ سيمۆولىنا اينالدىردى. الايدا جوعارى كوماندوۆانيە ءۇشىن ول ارميادان قاشقان جانە وتانىن قالدىرعان قاشقىن عانا بولدى. سوندىقتان ۇندەۋىنە قۇلاق اسقان دا جوق. ال پەتەن ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ باتىرى اتاندى. چەرچيلل دە ونى ءوز وتانىن قورعاۋعا جارامسىز ادام دەگەن ويدا بولعان. ونىڭ «ەرىكتى فرانتسيا» ۇيىمىن فرانتسۋز اسكەرلەرى قولداي ما، قولداماي ما - ول جاعى دا بەلگىسىز بولدى. سوندا دا ونىڭ «ەرىكتى فرانتسيا» ۇيىمىن باسقارۋدان باسقا جولى جوق ەدى. قارسىلىقتارعا قاراماستان دە گولل سولاي ىستەدى دە.

1940 جىلى تامىز-قىركۇيەك ايلارىندا دە گولل ۆيشي ۇكىمەتىنەن افريكاداعى وتارلىقتىڭ ورتالىعى بولعان داكاردى تارتىپ الۋعا كىرىستى. چەرچيلل گەرمانيا سول جەردەن اسكەري بازاسىن قۇرىپ قويا ما دەگەن قاۋىپپەن دە گوللگە قوسىلدى. الايدا ۆيشيندىكتەر ولاردىڭ شابۋىلدارىن قايتارىپ، دە گوللدىڭ ويىن جۇزەگە اسىرماي تاستادى. دە گولل دا العان ماقساتىنان قايتپاي ءوزىنىڭ ەميسسارلارىن افريكاداعى وتار ەلدەر چاد پەن كامەرۋنگە اتتاندىرىپ، ەشقانداي قارسىلىقسىز وزىنە قاراتىپ الدى. وداقتاستار دا ءوز تەرريتورياسىن ۇلعايتۋ ءۇشىن افريكا وتار ەلدەرىن باقىلاپ تۇراتىن ۆيشي باسشىلىعىمەن دە گولل كەلمەي تۇرىپ، كەلىسىمگە كەلۋدى ءجون كورگەن. وسى ماقساتپەن اقش پرەزيدەنتى رۋزۆەلت پەتەن ورىنباسارى ادميرال دارلاند پەن گەنەرال انري جيرونى ءوز جاعىنا شىعارىپ الدى. رۋزۆەلت دە گوللدىڭ وركوكىرەكتىگى مەن بىربەتكەيلىگىن جەك كورگەنى سونشالىق، ونى ماداگاسكارعا گۋبەرناتور ەتىپ جىبەرۋدى ۇسىندى. دە گولل اقش-تىڭ بۇل ۇسىنىسىنا قارسىلىعىن ءبىلدىردى. الايدا ۋاقىت وتكەن سايىن دە گوللدىڭ جاقتاستارى كوبەيە ءتۇستى. ونىڭ راديودان «مەن - فرانتسيامىن!» دەگەن سوزىنەن كەيىن مۇلدەم ارتتى.

1943 جىلى فرانتسۋز ۇلتتىق كوميتەتى قۇرىلىپ، وعان دە گولل مەن جيرو جەتەكشىلىك ەتتى. بىراق فرانتسۋزدار ۋاقىت وتە كەلە جيرونىڭ اقش-تىڭ ايتقانىنان شىقپايتىنىن ءتۇسىنىپ، ونى قاراشا ايىندا جەتەكشىلىكتەن بوساتتى دا، دە گولل كوميتەتتى جەكە ءوزى باسقاردى. 1944 جىلى 6 ماۋسىمدا وداقتاستار اسكەرلەرى (امەريكا مەن انگليا) نورماندياعا اۋە ارقىلى ءتۇسىرىلدى. 25 تامىزدا «ەرىكتى فرانتسيا» اسكەرلەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، ءپاريجدى جاۋدان بوساتتى. پاريج ءۇشىن سوعىستا گيتلەر ءوز گەنەرالى ديتريح فون شولتيتسكە قالانى قالايدا بەرمەۋدى تاپسىرعان. بىراق گەنەرالدىڭ فيۋرەر بۇيرىعىن ورىنداۋعا شاماسى كەلمەي قالدى. پرەمەر-مينيستر پەتەن دە نەمىستەر جاعىندا بولعان ەدى. سوندىقتان وعان وتاندى ساتقان جان رەتىندە ءولىم جازاسى كەسىلگەن بولاتىن. الايدا دە گولل ونى ومىرلىك تۇرمەگە جابۋمەن الماستىردى. جەڭىستەن سوڭ دە گولل ۋاقىتشا ۇكىمەت جاريالاپ، كەلەسى كۇنى جەڭىس پارادىن وتكىزدى. 1945 جىلى دە گولل فرانتسيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى بولىپ سايلاندى. ول ءوزىنىڭ العاشقى جۇمىسىن فرانتسيانىڭ حالىقارالىق بەدەلىن كوتەرۋدەن باستادى. الايدا ءۇش ايدان سوڭ-اق ول ءوز وتىنىشىمەن قىزمەتتەن كەتتى.

شامپانيدا وڭاشا وتىرىپ، «اسكەري ومىردەن ەستەلىكتەرىم» اتتى كىتابىن جازىپ شىقتى. كىتاپ 1954 جىلى جارىق كوردى. ەكى جىلدان سوڭ قايتا باسىلدى.

1947 جىلى دە گولل «فرانتسۋز حالىقتارىنىڭ بىرلىگى» دەپ اتالىنعان پارتيا قۇرىپ، سول كەزدە ۇكىمەت باسىندا وتىرعان كوممۋنيستەرمەن كۇرەس جۇرگىزدى. قازان ايىندا ونىڭ پارتياسى مۋنيتسيپالدىق سايلاۋدا قىرىق پايىز داۋىس جيناپ، جەڭىسكە جەتتى. الايدا ونىڭ پارتياسىنا ۆيشي ۇكىمەتى كەزىندەگى ادامدار كىرىپ كەتكەن ەدى. سايلاۋشىلار ولارعا سەنىمسىزدىك بىلدىرۋمەن بولدى. بۇل كەزدە وتار ەلدەر ءوز تاۋەلسىزدىكتەرى ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزىپ جاتقان. وتار ەلدەردى ۇستاپ قالۋ فرانتسيا ءۇشىن كوپ شىعىنعا ءتۇسىپ، حالىقارالىق بەدەلى دە تومەندەي بەردى. ۇندىقىتاي تۇبەگىندەگى ەلدەر كۇرەسپەن ءوز تاۋەلسىزدىگىن الدى. ولاردان سوڭ الجير حالقى تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كوتەرىلدى. فرانتسيا حالقى وزدەرىنە كۇشتى باسشى كەرەك ەكەنىن سەزىنە باستادى.

1958 جىلى 1 ماۋسىمدا دە گولل فرانتسيانىڭ ۇلتتىق جيىنىنا ءوز شارتىن قويدى. ەگەر ۇلتتىق جيىن ءوز جۇمىسىن ءتورت ايعا توقتاتىپ جانە بيلىكتى جارتى جىل بويىنا تولىق پرەزيدەنتتىڭ قولىنا بەرەتىن بولسا، كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر ەندىرىلسە عانا ەل پرەزيدەنتى بولۋعا كەلىسىم بەرەتىنىن جەتكىزدى. ول سولاي كوپشىلىك داۋىسپەن قايتا بيلىككە كەلدى. 4 ماۋسىم كۇنى قاقتىعىستان بولعان تارتىپسىزدىكتى باسۋ ءۇشىن الجيرگە باردى. ماۋسىم كۇنى ۇلكەن مىنبەردەن ءسوز سويلەپ، ەل حالقىن قۋانىشقا بولەنتتى. ەلگە ورالعان سوڭ كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر ەنگىزۋمەن اينالىستى. ونىڭ وزگەرىستەرىن جالپىحالىقتىق تالقىلاۋدا تولىق قولدادى. دە گولل باستاعان «جاڭا رەسپۋبليكا وداعى ءۇشىن» پارتياسى جالپىحالىقتىق سايلاۋدا جەڭىسكە جەتىپ، ەل پرەزيدەنتى اتاندى. ول العاشقى كۇننەن-اق الجير ماسەلەسىمەن اينالىسىپ، فرانتسيا كومەگىنە ارقا سۇيەي وتىرىپ، الجير ۇكىمەتىن تەك الجير ۇلتىنان عانا قۇرۋدى ۇسىندى. ونىڭ بۇل ۇسىنىسى الجيرلىكتەر تاراپىنان قولداۋ تاپتى. الايدا تولىق ساياسي تاۋەلسىزدىك ءۇشىن الجيرلىكتەر كۇرەسىن توقتاتپادى. 1962 جىلى 5 شىلدەدە الجير تولىق تاۋەلسىزدىككە دە گوللدىڭ فرانتسۋزدار بيلىگى قارسىلىقتارىنا مويىنۇسىنباعان تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدى.

كولباي ادىربەكۇلى

«تۇركىستان» اپتالىعى، 01. 03. 2012 جىل