- قازاق ايتادى: «قايتا شاپقان جاۋ جامان» دەپ. دەگەنمەن، رەسەيدەگى وپپوزيتسيالىق قوزعالىستىڭ قازىرگى تولقۋىنا قاراعاندا، پرەزيدەنت پۋتين پرەمەر-مينيستر پۋتيننەن جۇمساقتاۋ بولادى دەپ ويلايسىز با؟

- مەنىڭ ويىمشا، پرەزيدەنت پۋتين مەن پرەمەر-مينيستر ءپۋتيننىڭ اراسىندا ەشقانداي ايىرماشىلىق جوق. ءتىپتى وتكەن ءتورت جىلدىڭ ىشىندە رەسەيدى بيلەگەن مەدۆەدەۆ ەمەس، ءدال وسى پۋتين ەكەنىن جۇرتتىڭ بارلىعى دا ايقىن تۇسىنگەن بولاتىن. پۋتين وتكەن ءتورت جىلدا رەسەيدەگى نەگىزگى ساياسي، قارجىلىق، اقپاراتتىق تەتىكتەر مەن توپتاردى مۇقيات قاداعالاپ، ۋىسىنان ءبىر مەزەتكە دە شىعارىپ كورگەن ەمەس. كەرىسىنشە، ءوز مۇمكىندىكتەرى مەن ىقپالىن جىل ساناپ ارتتىرىپ، ەسەلەپ كەلدى. رەسەي ميللياردەرلەرىنىڭ ءبىراز بولىگى ءدال وسى ءپۋتيننىڭ كۋرستاستارى مەن جۇمىستاستارى ەكەنىن دە ەستەن شىعارمايىق. ول يتاليان ءفاشيزمىنىڭ كوسەمى ءمۋسسولينيدىڭ «دوستارىما - بار مۇمكىندىك، جاۋلارىما - قىلمىستىق كودەكستىڭ قاھارى» دەگەن ۇستانىمى مەن كورپوراتيۆتىك مونوپوليالىق مەملەكەتتى جاساقتاۋ پرينتسيپتەرىن اينىتپاي ورىنداپ كەلەدى. يتاليانىڭ بۇرىنعى پرەمەر-ءمينيسترى سيلۆيو بەرلۋسكونيمەن كەرەمەت «دوس» بولعانى دا سودان بولار. ەكەۋىن دە ساياساتتانۋشىلار «تەفلوننان جاسالعان ساياساتكەرلەر» دەپ اتاعانى دا تەگىن ەمەس.

- قازاق ايتادى: «قايتا شاپقان جاۋ جامان» دەپ. دەگەنمەن، رەسەيدەگى وپپوزيتسيالىق قوزعالىستىڭ قازىرگى تولقۋىنا قاراعاندا، پرەزيدەنت پۋتين پرەمەر-مينيستر پۋتيننەن جۇمساقتاۋ بولادى دەپ ويلايسىز با؟

- مەنىڭ ويىمشا، پرەزيدەنت پۋتين مەن پرەمەر-مينيستر ءپۋتيننىڭ اراسىندا ەشقانداي ايىرماشىلىق جوق. ءتىپتى وتكەن ءتورت جىلدىڭ ىشىندە رەسەيدى بيلەگەن مەدۆەدەۆ ەمەس، ءدال وسى پۋتين ەكەنىن جۇرتتىڭ بارلىعى دا ايقىن تۇسىنگەن بولاتىن. پۋتين وتكەن ءتورت جىلدا رەسەيدەگى نەگىزگى ساياسي، قارجىلىق، اقپاراتتىق تەتىكتەر مەن توپتاردى مۇقيات قاداعالاپ، ۋىسىنان ءبىر مەزەتكە دە شىعارىپ كورگەن ەمەس. كەرىسىنشە، ءوز مۇمكىندىكتەرى مەن ىقپالىن جىل ساناپ ارتتىرىپ، ەسەلەپ كەلدى. رەسەي ميللياردەرلەرىنىڭ ءبىراز بولىگى ءدال وسى ءپۋتيننىڭ كۋرستاستارى مەن جۇمىستاستارى ەكەنىن دە ەستەن شىعارمايىق. ول يتاليان ءفاشيزمىنىڭ كوسەمى ءمۋسسولينيدىڭ «دوستارىما - بار مۇمكىندىك، جاۋلارىما - قىلمىستىق كودەكستىڭ قاھارى» دەگەن ۇستانىمى مەن كورپوراتيۆتىك مونوپوليالىق مەملەكەتتى جاساقتاۋ پرينتسيپتەرىن اينىتپاي ورىنداپ كەلەدى. يتاليانىڭ بۇرىنعى پرەمەر-ءمينيسترى سيلۆيو بەرلۋسكونيمەن كەرەمەت «دوس» بولعانى دا سودان بولار. ەكەۋىن دە ساياساتتانۋشىلار «تەفلوننان جاسالعان ساياساتكەرلەر» دەپ اتاعانى دا تەگىن ەمەس.

بىراق، قاراپ وتىرساق، تەفلوندىق (ياعني وزدەرىنىڭ اتىنا داق كەلمەيتىن) قاسيەتتەرى بىرتە-بىرتە جويىلىپ بارادى. بەرلۋسكونيدى يتاليان حالقى اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ كەتىردى. ال كەشە عانا اياقتالعان سايلاۋ، مەن بىلسەم، ءپۋتيننىڭ سوڭعى سايلاۋى بولماق. رەسەي حالقى دا ويانىپ كەلەدى. بۇل، ارينە، كۇنى ەرتەڭ ماسكەۋدىڭ كوشەسىنە شىققان جۇرت ۆلاديمير ۆلاديميرۇلىنىڭ ەكى اياعىن اسپاننان كەلتىرەدى دەگەن ءسوز ەمەس. بيلىكتى ساقتاۋ ءۇشىن، ودان كەلەتىن مۇمكىندىكتەردەن ايىرىلماۋ ءۇشىن، پۋتين سۇمدىق پەن قۋلىقتىڭ بارلىعىنا دا بارا الادى. بيلىككە دە سولاي كەلگەن. قاجەت دەپ ساناسا، ءوز حالقىنا دا، باسقا ۇلتتارعا دا وسى «مىنەزىن» كورسەتۋدەن تايىنبايدى. ءوز ەلىنىڭ كەم دەگەندە 300-400 مىڭ ادامىن قىرىپ سالعان ساياساتكەردەن نە كۇتۋگە بولادى؟ شەشەن-ينگۋش بولسىن، مۇسىلمان بولسىن - ولار ەڭ الدىمەن رەسەي ازاماتتارى ەمەس پە؟ الايدا وعان قينالىپ وتىرعان ءپۋتيندى دە كورىپ وتىرعان جوقپىز. بۇگىن پۋتين مەن ونىڭ جەرگىلىكتى سىبايلاستارى سول قانجوسا قىلعان حالىقتاردى سايلاۋ ارقىلى ەكىنشى رەت ماسقارالاپ وتىر. ولاي بولماسا، شەشەن حالقىنىڭ 99 پايىزى سايلاۋعا كەلىپ، ونىڭ 99 پايىزى پۋتينگە داۋىسىن بەردى دەگەنگە كىم سەنەدى، ايتىڭىزشى؟! بار كىناسى وزىنە قارسى ءسوز ايتىپ قالعان گرۋزيا پرەزيدەنتى ميحايل سااكاشۆيليگە قاستاسىپ، تاۋەلسىز مەملەكەتتى ارانداتىپ، سوعىس اشقان ساياساتكەردەن نە كۇتۋگە بولادى؟ جاتسا دا، تۇرسا دا كوكسەگەنى، ارمانداعانى بۇرىنعى كەڭەس وداعىن قالپىنا كەلتىرۋدى، رەسەيدى الەمدىك يمپەريا ەتۋدى قالايتىن پۋتيننەن نە كۇتۋگە بولادى؟ وسى تۇرعىدان الساق، پۋتين، ارينە، «ۇيرەنشىكتى جاۋ». ءبىر عانا ماسەلە، ول ەلتسين سياقتى «اتىسپاققا جاقسى» ارىپتەس ەمەس. ونىڭ ماسەلەسىن ەكى كۇن «پيانكامەن» شەشە الماسپىز.

- ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ بيلىككە ەكىنشى رەت ورالۋى الەمدىك ساياسات سحەماسىن قايتادان سىزۋ قاجەتتىگىن تۋدىرادى دەگەن پىكىر بار. وسى جاعدايدى قىسقاشا قالاي بايان ەتەر ەدىڭىز؟

- قاتەلەسپەيىكشى. پۋتين قايتا شاۋىپ كەلگەن جوق! ول تەك ءوزىنىڭ كابينەتىن عانا اۋىستىردى. ياعني، وسىعان دەيىنگى الەمدىك ساياسات وزگەرەدى دەي المايمىز. سەبەبى سول ساياساتتىڭ ءۇردىسى ۇزىلگەن ەمەس. سول باياعى باتىس ەلدەرىمەن «قىرعيقاباق سوعىس» ساياساتى جالعاسا بەرەدى. بۇل ساياساتتى «قىرسىق-قىڭىر» ساياسات دەۋگە بولاتىن شىعار، بىراق بۇل ساياسات - پاراساتتى ساياسات ەمەس. ءپاتريوتيزمننىڭ دە، ۇلتشىلدىقتىڭ دا تۇرلەرى بولادى. ءپۋتيننىڭ ىسكە اسىرىپ وتىرعان ساياساتى «قىرسىق پاتريوتيزم»، «جالعان ۇلتشىلدىق».

مىسالى، پۋتين بيلىككە ەلتسيندى جامانداپ كەلدى. ال ەلتسين بايعۇس بولسا، ءجۇز جەردەن ىشكىش، ەسەرسوق دەڭىز، ناعىز پاتريوت بولاتىن. ونىڭ كەزىندە رەسەيدىڭ بىردە-ءبىر ءىرى جوباسىنا، كەنىشىنە شەتەل كومپانيالارى يەلىك ەتكەن ەمەس. جاقسى بولسىن، جامان بولسىن، نەگىزگى بايلىق كوزدەرى ءوز ورىستارىنىڭ قولىنا كوشتى. پۋتين باتىستى بوقتايدى، وعان سەس كورسەتپەكشى بولادى، بىراق ارتىنان ەل بايلىعىن شەتەلدىكتەرگە اشىپ جاتىر! قيسىن بار ما؟ كىم پاتريوت سوندا؟ مۇنىڭ بارلىعىن رەسەي حالقى كورمەي وتىرعان جوق، كورىپ وتىر. وسىندايىمدى بىلمەسىن دەگەن نيەتپەن «ءبىز كۇشتىمىز، ءبىز مىقتىمىز، الەمنىڭ بارلىعىنا كوكەسىن كورسەتەمىز، تاياق جەگىزەمىز، كرۋتويمىز، رۋحانيمىز» دەپ تىراشتانادى. رەسەي حالقىنىڭ ىشكەنى - اراق، قاراعانى - تەلەديدار. ەكەۋى دە ۋ! ەگەر اراقتان اندا-ساندا باس تارتىپ، از ۋاقىت بولسا دا تىرشىلىكتەۋگە بولاتىن بولسا، تەلەديداردان باس تارتا المايدى. ەكى كينونىڭ ءبىرى سوعىس، ەكى ءفيلمنىڭ ءبىرى رەسەيدى انتالاي قورشاعان جاۋ! ورىستىڭ ميىنداعى مىڭجىلدىق قورشالعان قامال پسيحولوگياسى پۋتين رەجيمىنىڭ نەگىزى! الەم ەلدەرى بۇنى ايقىن ءتۇسىنىپ، ءبىلىپ وتىر. نەگىزىنەن سىيلاعانداي بولادى دا، ىشتەي كۇلەدى.

ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن. ءپۋتيندى، ونىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن، بۇگىنگى رەسەيدەگى كوپشىلىك مادەنيەتكە نازار اۋدارۋىمىز قاجەت. ەگەر بۇگىنگى رەسەي مادەنيەتىنە، كينوسىنا نازار اۋداراتىن بولساق، ءبىر نارسەنى انىق اڭعارۋعا بولادى. بۇل كەرەمەت فەنومەن ءوزى. ستيلدىك تۇرعىدان پۋتين ءستاليندى، ستاليندىك ساياساتتى قايتالاعىسى كەلەتىن سياقتى. بۇگىنگى بار رەسەي كينوسى ورىستىڭ مىڭجىلدىق تاريحىن ەمەس، ءدال وسى ستاليندىك كەزەڭدى سۋرەتتەيدى، سونى اقتاعىسى كەلەتىندەي! ورىستى ورىس قىلعان بىردە-ءبىر پاتشا تۋرالى فيلم جوق. ەسەسىنە ستالين، بەريا، جۋكوۆ تۋرالى قاپتاعان كينولار.

دەگەنمەن، تاعدىردىڭ تالكەگى دەگەن دە بار. تاريحتى بىلمەگەن، تۇسىنبەگەن ساياسي قايراتكەرلەر ءتۇبى وپىق جەيدى. ەگەر پۋتين ورىس تاريحىنا مىلتىقپەن وق اتسا، وعان تاريح زەڭبىرەكپەن جاۋاپ بەرەتىن سياقتى كورىنەدى ماعان. ۇلىلىق پەن ۇرلىق، ۇلىقتىق پەن ۇرداجىقتىق ءبىر-بىرىمەن جاناسپايدى، ءجۇز قايناسا دا، ولاردىڭ سورپاسى قوسىلمايدى. پۋتين - ستالين ەمەس، بولا المايدى دا. ول رەسەيدىڭ باقىتى ەمەس، سورى. قالاي بولسا دا، بۇل ورىس حالقىنىڭ تاڭداۋى. ەڭ باستىسى، قاسىنداعى ءبىز سياقتى ۇلتتار مەن مەملەكەتتەردى قانعا بوكتىرىپ، سورلاتپاسا بولدى دەپ تىلەيىك. قالعانىن ۋاقىت كورسەتە جاتار.

- رەسەيدىڭ اقش پەن ەۋرووداققا ەرەگەسىپ، سيرياداعى جاعدايعا بايلانىستى ۇستانعان قازىرگى كەرى پوزيتسياسى كەلەشەكتەگى ۇلكەن تەكەتىرەستىڭ باستاماسى عانا دەپ ايتا الاسىز با؟

- ورىستىڭ سيرياداعى ساياساتىن ءوز باسىم اسا ۇلكەن اقىلدىڭ شارۋاسى دەي المايمىن. بالكىم، قاراپايىم ازاماتتار ءۇشىن «ءپۋتيننىڭ پرينتسيپشىلدىگى، امەريكاعا قارسى شىققانى» كەرەمەت قۇبىلىس بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. بىراق بىزدەر داراقىلىق پەن ستراتەگيانى، تەنتەكتىك پەن تەرەڭدىكتى شاتاستىرماۋىمىز كەرەك. اساد رەجيمىنىڭ ۋاقىتى باياعىدا ءوتىپ كەتكەن. ەڭ سوراقىسى - بيلىگىن ساقتايمىن دەپ، بۇل رەجيم حالقىنىڭ قانىن شەلەكتەپ توگىپ جاتىر. كۇن سايىن جۇزدەگەن ادام ءولىپ جاتىر بۇل ەلدە. قان اققان جەردىڭ جاراسى جازىلمايدى! حالقىنىڭ قانىن توگىپ جاتقان سول ەلدەگى ۇلتتىق-ءدىني ازشىلىق ەكەنىن ەستەن شىعارمايىق. بۇل قاننىڭ توگىلۋىنە ءپۋتيننىڭ دە قاتىسى بار. جيىرما ءبىرىنشى عاسىردا وزگە جۇرت تۇگىلى، ءوز جۇرتىنىڭ قانىن توككەن ساياساتكەرلەردىڭ بولاشاعى جوق.

باتىس ەرتە مە، كەش پە اسادتىڭ كوزىن قۇرتادى. سول كەزدە بيلىككە كەلگەن ەليتالار رەسەيدى «ستراتەگيالىق سەرىكتەسىمىز، ماڭگىلىك دوسىمىز» دەي قويماس. رەسەيدىڭ تراگەدياسى مىناۋ: بۇل مەملەكەت تەك وزىنە ۇقساس مەملەكەتتەرمەن عانا تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتىپ جاتىر. كادىمگى مەكتەپتەگى «بۇزاقى بالانىڭ» پسيحولوگياسى. قولىنا اتومدىق «روگاتكانى» الىپ، قاسىنا كىلەڭ «دۆوەچنيكتەر مەن حۋليگانداردى» جيناپ، جاقسى كيىنىپ، جاقسى وقىعانداردىڭ بارلىعىنا تيىسە بەرەتىن داراقى باسبۇزاردىڭ تىرلىگى، اسىرەلەپ ايتسا. ءبىر عانا وكىنىشتى جايت: بىزدەر دە وسى «حۋليگان باندانىڭ» بەلسەندى مۇشەسىمىز. كەرەمەت ەمەسپىز، ارينە.

- ال الەمدىك ساياسات ساحناسىنان قازاق دالاسىنا ويىسار بولساق، ءپۋتيننىڭ كەزەكتى پاتشالىعى قازاقستاننىڭ بيلىگى مەن ونىڭ ساياساتىنا قالاي ىقپال ەتۋى مۇمكىن دەپ ويلايسىز؟

- ءپۋتيننىڭ پاتشالىعى قازاق ءۇشىن جاقسىلىق اكەلمەيدى. ەگەر ونىڭ بۇگىنگى ساياساتى، باعىتى وزگەرىسسىز ساقتالا بەرسە، بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە، تاۋەلسىزدىگىمىزگە ۇلكەن سىن بولماق. قۇداي قازاققا بارلىعىن بەرە بەرگەن عوي، ءسىرا: جەرىن دە، بايلىعىن دا، سۋىن دا، تاۋىن دا... تەك وكىنىشتىسى - ءجونى ءتۇزۋ كورشى بەرمەگەن عوي. ەكى الپاۋىت مەملەكەتتىڭ ورتاسىندا وتىرعاندىقتان، ءبىزدىڭ تىرشىلىگىمىز مۇلدەم وزگەشە بولۋى كەرەك. ەگەر ءبىز تىنىق مۇحيتتاعى كىشكەنتاي عانا ارال-مەملەكەت بولساق، توپان سۋ باسقانشا كۇنگە قىزىپ، ۇيىقتاي بەرۋگە بولار ەدى. بىزدەرگە، قازاق ۇلتىنا ءبىر مەزەتكە دە قالعىپ كەتۋگە بولمايدى! ءسال-ءپال قالعىپ كەتسەك، داراقىلىققا سالىنا بەرسەك، ۇپايىمىزدى جوعالتا بەرەمىز. ۇلتىمىزدىڭ زيالىلارى، ءباسپاسوزى وسى ماسەلەلەردى دامىل تاپپاي كوتەرۋى كەرەك سياقتى. قازاق ۇلتىنىڭ بۇگىنگى كۇندەگى باستى ماسەلەسى وتە-موتە كۇردەلى: ءبىز اناۋ-مىناۋ ەمەس، تاريح پەن گەوگرافيانى الداپ كەتۋىمىز كەرەك.

ارينە، قازاقيا - جەرىمىز بەن حالقىمىزدى تۇيەگە ارتىپ، كوشىپ كەتەتىن كيىز ءۇي ەمەس. رەسەيمەن ولە-ولگەنشە كورشىمىز. اۋلىمىزدى ودان كوشىرىپ اكەتە الماساق تا، سانامىزدى، ويىمىزدى، ارمان-مۇراتىمىزدى كوشىرىپ كەتە الامىز. ارمان-قيالدىڭ، ارمان-مۇراتتىڭ اۋىلىن قاي جاققا كوشىرىپ اپارامىز دەسەك تە، ءوزىمىزدىڭ قولىمىزدا. سونى مۇمكىندىگىنشە رەسەيدەن الىسىراق جەرگە اپارۋىمىز كەرەك. اسان اتامىز ارمانداپ كەتكەن جەرۇيىق گەوگرافيالىق ۇعىم ەمەس، ساياسي-فيلوسوفيالىق ۇعىم ەكەنىن استە ەستەن شىعارمايىق. رەسەي تەنتەك وقۋشى بولسا، بىزدەر كىلەڭ ءتورت پەن بەسكە وقيتىن «اتليشنەككە» اينالۋىمىز كەرەك. ارحەتيپتىك تۇرعىدان العان كەزدە، ءبىز بارىمىزگە ايان «مەنىڭ اتىم قوجا» رومانىنىڭ كەيىپكەرىمىز، قارا دومالاق قوجانىڭ ءوزىمىز. بىراق ءبىزدىڭ وسى عالامدىق سپەكتاكلىمىزدە، نە كينومىزدا «اپەرباقان سۇلتاننىڭ» ءرولىن كىشىرەيتىپ ايتساق - ۆلاديمير پۋتين، ۇلكەيتىپ ايتساق - رەسەي ويناپ وتىر. سول ۆولوديا-سۇلتانعا نە رەسەي-سۇلتانعا كىتاپتاعى قوجاداي الدانا بەرەتىن بولساق، قوجاناسىرلانا بەرسەك، سوعان ەرە بەرەتىن بولساق، «شەشەمىزدىڭ» دە قابىرعاسىن قايىستىرامىز، اۋىلداستارعا دا كۇلكى-مازاق بولامىز. كۇندە ويانا سالىپ، «مەن جاقسى وقيمىن، دۇرىس ادام بولامىن» دەپ قانا قويماي، سونى ىسكە دە اسىرا ءبىلۋىمىز قاجەت. ءوز جۇرەگىمىزدە قابىلداعان يماني سەرتىمىزگە بەرىك بولۋىمىز كەرەك. ۇمىتپاسام، بەردىبەك اتامىزدىڭ كىتابى ءدال وسى جەردەن اياقتالعان جوق پا ەدى؟! قالعانى ءوز قولىمىزدا. ءوز ءومىرىمىزدىڭ رەجيسسەرى ءوزىمىز.

- كەزىندە ءپۋتيننىڭ جەكە تاپسىرماسىمەن رەسەي تۆ ارنالارى بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكونى اۋىزدىقتاۋ ءۇشىن، تەلەجاشىك ارقىلى قانشالىقتى كومپرامات توككەنىن بىلەمىز. ءبىزدىڭ تىم قورقاق ءارى اسقان جەمقور بيلىك رەسەيدىڭ دەگەنىنە جۇرمەسە، اقوردانى ءتاۋباسىنا تۇسىرەر كومپراماتتى توگە سالۋى عاجاپ ەمەس قوي...

- بۇگىنگى كۇنى رەسەيدىڭ اقپاراتتىق جانە مادەني قولشاتىرىنىڭ استىنان شىعۋ - ەڭ باستى، الدىڭعى قاتارلى مىندەت، باسىمدىق بولۋى كەرەك. بيلىك ۇزاقتى ويلاماسا دا، ءسىز ايتىپ وتىرعان قاۋىپتىڭ بار ەكەنىن ەسىنە الۋى ءتيىس. رەسەي ءوزىن ءجۇز جەردەن «دوس»، «سەرىكتەس» دەگەنىمەن، ءوزىنىڭ ماسەلەسىن عانا شەشۋگە تىرىسادى. سول پۋتين قاداعالاپ وتىرعان تەلەارنالار وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا پرەزيدەنت نازارباەۆتى قولداپ كەتكەن جوق. كەرىسىنشە، ەلدىڭ دە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ دا باسىنا بيت توككەندەي بولدى. ەڭ بولماسا وسىنى ەسكەرۋى كەرەك بيلىگىمىز. بۇنداي جاعدايداردىڭ تالاي رەت قايتالانۋى مۇمكىن. رەسەي ارنالارىنىڭ قازاقستانداعى جۇمىسىن توقتاتقان كۇنى عانا ەلىمىز شىنايى تاۋەلسىزدىككە بارا جاتىر ەكەنبىز دەپ ايتۋعا بولادى. قازاقستان بيلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى قاجەتتى بيىگىنە كوتەرىپ، لاتىن قارپىنە كوشكەن كۇنى شىنايى مادەني-اقپاراتتىق تاۋەلسىزدىككە قادام باستىق دەي الامىز. ءتىپتى وداقتاس بولايىق، دوس بولايىق، بىراق رۋحانيات پەن مادەنيەتتى بوتەننىڭ قولىنا بەرۋگە بولمايدى. ول دا ءتول بالا سياقتى عوي: جاقسى كورشىڭمەن سىيلاس، تاباقتاس بول، بىراق قولىڭداعى بالاڭدى وعان بەرىپ قويمايسىڭ عوي. ال جامان كورشى بولسا شە؟ كۇندە ءىشىپ، كۇندە توبەلەس شىعارىپ، ءوز بالا-شاعاسىن تەپكىگە سالاتىن كورشى بولسا شە؟ بۇل دا ءبىر مىقتاپ ويلاناتىن جايت.

- وسى تۇرعىدان كەلگەندە ءبىز ەندى پۋتين پاتشانىڭ زامانىندا ەۋرازيالىق وداقتىڭ قۇشاعىنا بۇرىنعىدان دا تەرەڭگە باتا تۇسەرمىز، ءا؟

- ءوز باسىم كەدەندىك وداقتىڭ دا، ەۋرازيالىق وداقتىڭ دا بولاشاعىنا سەنبەيمىن. الەم تاريحىندا سان الۋان ينتەگراتسيالىق جوبالار، بىرلەستىكتەر بولعان. بىراق مەملەكەتتەردىڭ شىنايى وداققا بىرىگۋى ءۇشىن كەم دەگەندە بىرنەشە تالاپتار بار. بىرىنشىدەن، سول مەملەكەتتەردىڭ حالىقتارى اراسىندا تاريحي جانە مادەني قايشىلىق بولماۋى ءتيىس. قازاق حالقى مەن ورىس حالقىنىڭ اراسى كەرەمەت دەي الامىز با؟ بۇگىنگى كۇنگى كوپتەگەن تاريحي شىندىقتىڭ اشىلماي وتىرعانىنا باستى سەبەپكەر وسى رەسەي ەمەس پە؟ ويباي، كورشىمىزدىڭ قىتىعىنا تيمەيىك، ەلدەگى قازاق پەن ورىستىڭ اراسى بۇلىنبەسىن دەگەن نيەتپەن اشتىقتىڭ اششى شىندىعىن، وتارلاۋدىڭ قارالى بەتتەرىن اشىق ايتا الماي كەلەمىز عوي!

كەلەسى كەزەڭدە بەلگىلى ءبىر وداققا كىرەتىن ەلدەردىڭ ىشكى ىنتاسى بولۋى ءتيىس. ال بۇگىنگى قازاق قوعامى رەسەيمەن وداقتاسۋعا نيەتتى مە؟ مەنىڭ ويىمشا نيەتتى ەمەس. ال قازاق جاستارىنىڭ ۇلكەن بولىگى مۇلدەم قارسى. ءتىپتى، جارايدى، وداقتاس بولايىق، دوس بولايىق رەسەيمەن، بىراق باسقا ەلدەردىڭ دە بار ەكەنىن ۇمىتپايىق! نەگە بىزدەر اعايىن، ەنشىلەس، تاريحي، تىلدىك، ءدىني، مادەني تامىرلاستىعىمىز بار ەلدەرمەن ءجونى ءتۇزۋ ساياسات جۇرگىزبەيمىز؟ ارينە، بۇل سالادا دا كوپتەگەن ماسەلە بار. وزبەك جانە تۇرىكپەن ەلدەرىندەگى اۆتوريتارلى رەجيمدەر كەز كەلگەن ينتەگراتسياعا قارسى.

بىراق دوستاساتىن دا، ارازداساتىن دا پرەزيدەنتتەر ەمەس، حالىقتار، حالىقتىڭ وكىلدەرى. بولاشاق ينتەگراتسيالىق جوبالاردىڭ دۇرىس ىسكە اسۋى ءۇشىن بۇگىننەن ەڭبەكتەنۋ كەرەك. تەك قانا «ەۋرازيالىق يدەيانى» ناسيحاتتاۋعا كەتكەن قاراجاتتىڭ ون پايىزىن «تۇركى بىرلىگى يدەياسىن» ناسيحاتتاۋعا جىبەرگەنىمىزدە ءبىزدىڭ قوعام دا، جاستارىمىز دا ءبىرشاما جاڭا ساپاعا، جاڭا دەڭگەيگە شىعار ەدى. ال «ەۋرازيالىق يدەيانى» قازاق اراسىندا ءجۇز جەردەن ناسيحاتتاعانمەن، تۇك تە شىقپايدى. قۇمعا كەتىپ جاتقان اقشا، ەسىل ەنەرگيا، ەسىل كۇش سوعان جۇمسالۋدا. يمپەرلىك استارى بار جوبالاردىڭ بارلىعىنا قازاقتىڭ بويىندا تاريحي-مادەني اللەرگيا بار. كىشكەنتاي بالالاردىڭ تاتتىگە قاتىستى اۋرۋلارى بولاتىن ەدى عوي. ءدال سول سياقتى. تالاي رەت «ەۋرازيالىق»، «يمپەرلىك كامپيتتەردى» جەپ كەلدىك. سونى جەگەن سايىن بەتتەرىمىز قىزارا ءبورتىپ، ءىشىمىز ءوتىپ، قىزۋىمىز كوتەرىلىپ، مازامىز كەتكەن بولاتىن. بالا كەز دەيىك ونى. ەندى وستىك قوي، جيىرمادان استىق. اقىلعا قونار كەزدەمىز. زياندى مەن پايدالىنى اجىراتار ۋاقىت كەلدى. كامپيتتىڭ دامىنە دە، قىپ-قىزىل فانتيگىنە دە قىزىقپايىق. تاعى ءبىر-ەكى رەت ۋىستاپ اساساق، ءتىرى قالماۋىمىز دا مۇمكىن. كومەككە كەلەر «دارىگەرلەردىڭ» مەكەنى ءبىزدىڭ «اۋىلدان» تىم الىس. ۇلگەرمەي قالۋى دا عاجاپ ەمەس...

- بىزدەگى جەكەلەگەن ساياساتتانۋشىلاردىڭ ەۋرازيالىق وداقتى قولداعان جاقسى پىكىرلەرى ءپۋتيننىڭ پرەزيدەنتتىگى كەزىندە بىت-شىت بولاتىن سياقتى...

- ەۋرازيالىق وداق بۇگىننىڭ وزىندە ەل حالقىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ وتىر. بارا-بارا بۇل وداققا رەسەي حالقى مەن ەليتالارى دا قارسى شىعادى. بۇگىن «حۆاتيت كورميت كاۆكاز» دەسە، ەرتەڭ «حۆاتيت كورميت كازاحوۆ»، «حۆاتيت كورميت بەلورۋسوۆ» دەپ شىعاتىن كۇندەرى دە الىس ەمەس. ءتىپتى كەشەگى سايلاۋدا ءۇشىنشى ورىنعا يە بولعان پروحوروۆتىڭ ءوزى قارسى شىعىپ جاتىر اشىقتان-اشىق. ياعني ورىس ەليتاسىنىڭ جاڭا بۋىنى قازىردىڭ وزىندە بۇنداي ينتەگراتسيالىق جوبالاردى قالامايدى.

- ال ەۋرازيالىق وداقتىڭ شەكاراسى قىرعىزستانمەن كەڭەيۋى ابدەن مۇمكىن دەگەن پىكىرگە قالاي قارايسىز؟

- قىرعىزدىڭ اڭگىمەسى - بولەك اڭگىمە سياقتى. جالپى اعايىن مەملەكەت ءوزىن تاۋەلسىز، ءبىرتۇتاس مەملەكەت رەتىندە ساقتاي الا ما دەگەن زاڭدى سۇراق بار. بولاشاقتا بىزدەر ءبىرتۇتاس مەملەكەتپەن كورشى بولامىز با، الدە ەكى-ءۇش ءبىر-بىرىنە قارسى مەملەكەتپەن كورشى بولامىز با دەگەن سۇراق جانە بار. ەگەر قىرعىزستان ءوزىنىڭ ىشكى ماسەلەلەرىن شەشىپ الماسا، ءبىر جاعىنا شىقپاسا، ونىڭ قايسىبىر وداققا مۇشە بولۋى سول وداققا مۇشە ەلدەرگە ءتيىمسىز بولماق. ءوز باسىم قىرعىز اعايىنداردىڭ بۇل وداققا كىرگەنىن قالايمىن: وداقتىڭ ىشىندە مۇشە كوبەيگەن سايىن، رەسەيدىڭ پايىزى ازايا تۇسەدى، ال توعىسا بەرمەيتىن مۇددەلەردىڭ سانى ارتادى. بۇل، بالكىم، ءبىزدىڭ دە جاعدايدى ءبىرشاما جەڭىلدەتە مە، قالاي ءوزى؟

- ارينە، ايدوس، ءسىز بەن ءبىزدىڭ اقىلىمىزدى اقوردا قۇلاعىنا قىستىرماسى انىق. دەگەنمەن، ءپۋتيننىڭ پرەزيدەنتتىك زامانىندا اقورداعا قانداي ساياسات ۇستانۋعا اقىل قوسار ەدىڭىز؟

- ارينە، ارقانىڭ ار جاعى قاشاندا ورىس مەملەكەتى بولا بەرمەك. بىراق سول ارقانىڭ ار جاعىنداعى مەملەكەتتىڭ باسشىلىعى ءبىزدى ماقتادى، ارقامىزدان قاقتى دەگەنگە ءماز بولۋدى دوعارۋ كەرەك. رەسەي دە، كرەمل دە الەمدى تىرەپ تۇرعان جوق. كرەمل - قازاق ۇلتىنىڭ قۇبىلاسى ەمەس! ەشقاشان بولمايدى دا! قازاقتىڭ ساياسي قۇبىلاسى - استانا! پۋتين دە، مەدۆەدەۆ تە پايعامبار ەمەس، ونىڭ ۇمبەتى دە ەمەس. الەم كەڭ، ۇلكەن. سولتۇستىكتەن باسقا دا جاقتار، باعىتتار، ۆەكتورلار بار. بوتەن ەلگە سەنىپ ءوز ەلىڭدى باسقارا المايسىڭ. بيلىك ءوز كۇشىن، قابىلەتىن، مۇمكىندىكتەرىن سىرتتان ەمەس، حالىقتىڭ ىشىنەن ىزدەپ، تاۋىپ، سوعان عانا ارقا سۇيەۋى ءتيىس.

بۇگىنگى كۇنى قازاق پەن بيلىكتىڭ اراسىندا بەلگىلى ءبىر الشاقتىق كورىنىپ، سەزىنىپ كەلەدى. بۇل بوس كەڭىستىكتى تولتىرۋ - قيىننىڭ-قيىنى. ول كەڭىستىك قوقىسپەن تولتىرا سالاتىن كومىر كارەرى ەمەس. بيلىك وسى بوس كەڭىستىكتىڭ ورنىن تەك قازاقى قۇندىلىقتارمەن عانا تولتىرىپ، جاماي الادى. باسقا ەشقانداي رەتسەپت، ءادىس، جول جوق. قازاقتىڭ بۇلقىنعان بۇلىگىنەن گورى «كورمەگەنىم سەن بول» دەپ كوشىپ كەتكەنى قيىن. مەملەكەت رەتىندەگى تاريحىمىز اتام زامانداعى وسىنداي ءبىر «كوڭىل قالۋدان»، «رەنىشتەن» باستالعانىن ۇمىتپايىق. دالا دەموكراتياسىنداعى «قانتالاپاي» ينستيتۋتى حانعا قارسى شىعۋ ەمەس، ونى توڭكەرۋ ەمەس، ونى جاپان دالادا جالعىز تاستاپ كەتۋ دەگەندى بىلدىرگەن. ءاربىر قازاق ءوز ەنشىسىن الىپ، قولىن ءبىر سىلتەپ كەتە بەرسە، بيلىك تۇگىلى، مەملەكەتتىڭ دە تۇگى قالماۋى مۇمكىن. مەملەكەتتى قۇراپ، ونى ۇستاپ تۇرعان اسپاندا قۇداي بولسا، جەردە - حالىق. وسى حالىقتىڭ جاعدايىن جاساپ، كوڭىلىن اڭدىپ، ايتقانىن ىسكە اسىرار كەز كەلدى. ەشتەن كەش جاقسى، دەيدى دانا حالقىمىز. سول «ەشتىڭ» ەنىن دە، «كەشتىڭ» مەرزىمىن دە بيلىك ەمەس، حالىقتىڭ ءوزى عانا ايقىندايدى.

گۇلميرا تويبولدينا،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 11 (139) 07 ناۋرىز 2012 جىل.