جامبىل وبلىسى قورداي اۋدانىنداعى قازاق پەن دۇنگەن دۇربەلەڭىنە ءبىر جىلعا جۋىقتادى. وسىعان وراي، ءبىر توپ بەلسەندى ازاماتتار قورداي اۋدانىنا ارنايى باردى. بۇل تۋرالى Arasha.kz مالىمدەدى.

2020 جىلدىڭ 7 اقپانى كۇنى بولعان جانجالدا ەكى جاقتىڭ 11 ازاماتى قايتىس بولعان ەدى. ارادا 10 اي وتسەدە ءالى كۇنگە دەيىن دۇنگەن دۇربەلەڭىنىڭ دۇرمەگى باسىلعان جوق.

ال، كۇنى كەشە بالتاش تۇرسىنباەۆ، رىسبەك سارسەنباي، جۇماش كەنەباي، ەركىن راقىشەۆ بىرنەشە ازاماتتار قورداي اۋدانىنا ارنايى باردى. ەلگە سىيلى ازاماتتارعا اۋليەاتانىڭ شەندىلەرى مادەنيەت ءۇيىن قيماي، سىرتتا جينالىس وتكىزدىردى. جيىن بارىسىندا اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى بەيقۇت جامانكوزوۆ بەلسەندى ازاماتتار مەن حالىقتىڭ تۋ سىرتىندا «نە ىستەر ەكەن؟» دەپ قاراپ تۇرعانى قىزىق بولدى. يدەلوگياعا جاۋاپتى ورىنباساردىڭ دەڭگەيى جوعارى بولسا، ەل ازاماتتارىن لايىقتى قارسى الىپ، جيىندى ءوزى جۇرگىزىپ وتىرۋى كەرەك ەدى. ايتسە دە بەيقۇت جامانكوزوۆتىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن تەڭ دارەجەدە سويلەسەتىن ورەسى بولماي شىقتى.

جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ارەكەتىنە رەنجىگەن رىسبەك سارسەنباي «بالتاش تۇرسىنباەۆ سىندى ازاماتقا مادەنيەت ءۇيىن قيماعان بەردىبەك ساپارباەۆقا سالەمدەمەمدى ايتىپ بار» دەدى. جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ بۇل سالەمدەمەنى اكىمگە جەتكىزەتىنى نەمەسە جەتكىزبەيتىنى بەلگىسىز. بىراق بىزگە ءبىر بەلگىلىسى وبلىس باسشىسىنىڭ ءبىر توپ ازاماتتىڭ اۋدانعا كەلەتىنىن بىلمەي قالۋى مۇمكىن ەمەس. دەمەك بەردىبەك ساپارباەۆ بۇرىن قر ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى جانە اۋىل شارۋاشىلىق ءمينيسترى سىندى جوعارى لاۋازىمدى قىزمەت اتقارعان ازاماتتى مادەنيەت ۇيىنە كىرگىزبەي قويعانى قالاي بولدى؟ قازاق «اتاڭا نە ىستەسەڭ الدىڭا سول كەلەدى» دەيدى. بەردىبەك ماشبەكۇلى قىزمەتتەن كەتكەننەن كەيىن اۋداننىڭ مادەنيەت ۇيىنە كىرگىزبەي قويسا قالاي بولار ەكەن؟

رىسبەك سارسەنبايدىڭ ايتۋىنشا، ەگەر ەلدە زاڭ ۇستەمدىگى بولسا، دياسپورانىڭ اراسىندا قاقتىعىس بولمايدى. سوندىقتان دا ول دۇنگەن دۇربەلەڭىنىڭ بولۋىنا نۇرسۇلتان نازارباەۆتى ايىپتادى.
«ەڭ باستىسى قاماۋدا وتىرعان بالالاردىڭ تاعدىرى قالاي شەشىلەدى؟ ادىلەتتى شەشىم شىعا ما، جوق الدە جازىقتى-جازىقسىز سوتتالىپ كەتە بەرە مە؟ ولاردىڭ ءار قايسىسى ءبىر-ءبىر ءۇيدىڭ اسىراۋشىسى. دەمەك تىن بولادى. ويتكەنى ادىلەتتىلىك بولعان قوعامدا عانا ۇلت پەن ۇلىستىڭ وكبىر ادام ەمەس، ازاماتتىڭ اتا-اناسى مەن بالا-شاعاسى زارداپ شەگەدى. ەگەر سوت ادىلەتتى شەشىم شىعارماسا، مۇنداي جاعداي ەكىنشى رەت قايتالاىلى تاتۋ-ءتاتتى تۇرادى. ەگەر كوستيتۋتتسيادا جازىلعانداي بارىنە بىردەي ءادىل زاڭ بولسا، وندا ادامدار قانتوگىسكە بارمايدى. وكىنىشكە قاراي بىزدە ولاي بولعان جوق. نازارباەۆتىڭ قۇرعان جۇيەسى ەڭ قۇرىعان جۇيە بولىپ شىقتى. ءبىز 30 جىلدان بەرى «تاۋەلسىزدىگىمىزدى الدىق» دەپ تەلپەگىمىزدى اتىپ قۋانىپ ءجۇرىپپىز. بەكەر قۋانىپ ءجۇرىپپىز. ەلدى وسى كۇيگە جەتكىزدى. سەبەبى مەملەكەتتە دەنى دۇرىس زاڭ جوق. زاڭ نەگە دۇرىس جازىلمايدى؟ زاڭدى جازاتىن دەپۋتاتتاردىڭ ءبارى نازارباەۆتىڭ ءتىزىمى بويىنشا بارادى. سوڭعى پارلامەنت سايلاۋى دا ادىلەتسىز ءوتتى. قحا اتىنان سايلانعان دۇنگەن ازاماتى ەكى اۋىز انتتى ازەر ايتتى. سول دەپۋتتار زاڭ جازىپ وڭدىرا ما؟»، – دەدى ول.

اۋداننىڭ بەلسەندى ازاماتى سانات اليەۆ بۇدان بىلاي جاۋلاسپاي، ءىستى دۇرىس شەشۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتتى. ويتكەنى ول قاماۋدا وتىرعان بالالاردىڭ اتا-اناسى مەن ايەل بالا-شاعاسىنىڭ زار ەڭىرەپ وتىرعانىنا ءبىر جىل بولعانىن ايتادى.

«وتكەن نارسەنى ايتىپ ءبىر بىرىمىزبەن سوعىسىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق. بىزگە بالالارىمىزدىڭ شارتتى جازا الا ما، جوق الدە تۇرمەگە قاماي ما، ايتەۋىر ءادىل شەشىم شىعارسا ەكەن. باسقا اڭگىمەنىڭ كەرەگى جوق. سىزدەردىڭ كەلگەندەرىڭىزگە كوپتەن كوپ راحمەت. قازىر قازاقتىڭ 51 بالاسى 10 ايدان بەرى قينالىپ جاتىر. مەن بىلسەم دۇنگەندەر اقشاسىن بەرىپ ساتىپ الدى. ولار قاشان بوسايتىنىن دا بىلەدى. ەگەر ۇرلىق جاساپ، قاندايدا ءبىر كىناسى بولسا، ناقتى دالەلمەن جازاسى بەرىلسىن. ال ەندى «قورداي وقيعاسىندا بولىپ، ارنايى ءسوز سويلەدى ەكەن» دەپ ادامدى جازالاۋ كەرەك ەمەس. وسى ماسەلەنى پرەزيدەنتتەن باستاپ، دەپۋتاتتارعا دەيىن جەتكىزە بارىڭىزدار ەكەن»، – دەدى ول.

اۋىل تۇرعىندارى جەرگىلىكتى بيلىكتەن قايمىعىپ ءوز ويىن اشىق ايتا المايتىنىن ايتادى. الايدا بەلسەندىلەردىڭ «ايتىڭىز» دەپ قىشتاۋىمەن ءبىراز ازامات ءوز ويىن ورتاعا سالدى.

«مەن سيزو-دا قايتىس بولعان بەكبول قيباەۆتىڭ اكە ورىنىنداعى اعاسىمىن. ءالى سوتى دا بولعان جوق، جالپى ول جاعى بىزگە تۇسىنىكسىز. ونى تۇرمەدە ابدەن قيناپ ۇرىپ سوقتى. بۇل ەندى بارىنە بەلگىلى نارسە عوي. تەرگەۋشىلەر «مىنا ءۇش ادامدى تاۋىپ بەر» دەگەن. ەشتەڭەدەن حابارسىز ادام ولاردى قايدان تابادى؟ كەيىننەن كۇنباتىستىڭ بالاسى جانە تاعى ءبىر جەردىڭ بالاسى شىقتى. رولدە وتىرعان بالالار ءىنىم ولگەننەن كەيىن تابىلدى. مارقۇمنىڭ قىرقىن وتكىزگەن 3 كۇننەن كەيىن «سەنىڭ ءىنىڭ بەكبولدىڭ جانىندا وتىرعان بالانى ۇستاپ كەتتى» دەدى. ونى تەلەفونىمنان كورەيىنشى دەپ «مىناۋ ما؟» دەپ ەم، «ءيا، وسى بالانى الىپ كەتتى» دەدى. ول بالا تەكتەن تەك ءولدى دە قالدى. «سەن بىلەسىڭ، تاپ، كىم جانىڭدا بولدى» دەپ قينادى. ال شىن مانىسىندە ول بىلمەگەن بولاتىن. بىلسە «مىناۋ» دەپ ايتاتىن ەدى عوي. ۇكىمەت قازاققا دا كوڭىل ءبولۋى كەرەك. جوق، ءبارىن قيناپ جاتىر»، – دەيدى اۋىل تۇرعىنى.
سونداي-اق ول اۋىلدا زورلىق-زومبىلىق بولسا قازاق زارداپ شەگەتىنىن ايتتى. ناقتىراق ايتساق اۋداندا 12 جاسار دۇنگەن قىزى زورلانعان.

«ادىلەتتىلىك كەرەك دەپ ايتامىز. ماسەلەن جۋىردا 12 جاسار دۇنگەن وقۋشىسى بوسانعان. ونى زورلاعان دۇنگەن. دۇنگەندى دۇنگەن زورلاپ، پايدالانادى دا، ازابىن قازاق شەگەدى. مەكتەپ ديرەكتورىنان باستاپ، تاربيە ءىسىنىڭ ورىنباسارى، مۇعالىم، پسيحولوگ، دارىگەردى جۇمىستان شىعارىپ تاستادى. ال ەندى دۇنگەننىڭ ۇيىنە كىرىپ كورشى. قاقپاسىن تارس جاۋىپ العان دۇنگەننىڭ ۇيىنە كىرە المايسىڭ. بالاسىن تۇرماق اكە-شەشەسىن دە كورە المايدى. ال ەندى «وسىعان جاۋاپتىسىڭ» دەپ وتباسىن اسىراپ وتىرعان بىرنەشە ادامدى جۇمىستان شىعارىپ تاستادى»، – دەيدى ول.

جيىنعا بالالارى قاماۋدا وتىرعان ازامات تورەەۆ پەن جانىبەك باقىتجاننىڭ اتا-انالارى قاتىستى. ولاردىڭ ءبارى سوت ءادىل شەشىم شىعارىپ، بالالارىنىڭ امان ەسەن ۇيلەرىنە ورالعانىن قالايدى.

«ازامات تورەەۆ دەيتىن 36 جاستاعى بالام 27 ناۋرىزدان بەرى قاماۋدا جاتىر. ون ايدان بەرى ىشتە بالالارىمىز، سىرتتا ءبىز قينالىپ جىلىگىمىز شاعىلدى. اۋىل مەن اۋدان جانە وبلىس اكىمى جانى اشىپ، بىزگە كومەكتەرىن كورسەتىپ جاتىر. بىراق بالالارىمىز «ءبىزدىڭ ەش كىنامىز جوق. نەگە جاتىرمىز مۇندا؟» دەپ ناليدى. كۇنى كەشە بالاما كىرگەندە «ءىستى مامىر ايىنا دەيىن ۇزارتىپ قويدى» دەپ ايتتى. جۇرەكتەرى قان جىلاپ تۇر. كوزدەرىنەن جاس شىعارايىن دەسە جىگىتتىك نامىسىن قورعاپ تۇردى. «ءبارى جاقسى، ساۋساعىنىڭ ۇشىن تيگىزبەيدى» دەگەننەن باسقا ەشتەڭە ايتپايدى. ون ايدان بەرى اتا-انالارى مەن بالا-شاعالارى قينالىپ ابدەن جىلىگىمىز شاعىلىپ كەتتى. ون اي ازداي ەندى تاعى 4 اي كۇتۋگە تۋرا كەلەتىن بولىپ وتىر»، – دەيدى بەيسەحان تورەەۆا.

سونداي-اق قاماۋدا وتىرعان جانىبەك باقىتجاننىڭ اكەسى بالاسىنىڭ ماسانشىداعى 10 مەكتەپتە مۇعالىم ەكەنىن ايتادى. 27 جاستاعى قاراكەمەر اۋىلىنىڭ تۇرعىنىنىڭ ايەلى مەن بالا-شاعاسى ۇيىندە زارىعا كۇتىپ وتىر.

ايىپ تاعىلعان ازاماتتاردىڭ اتا-انالارى مەن تۋعان-تۋىستارى قاماۋدا وتىرعانداردىڭ ەشقانداي كىناسى جوق ەكەنىن ايتادى. الايدا بۇعان كەلىسۋگە دە، كەلىسپەۋگە دە بولادى. ويتكەنى دۇنگەن دۇربەلەڭىندە وننان استام ادام قايتىس بولدى.

سوندىقتان دا قاندى وقيعانىڭ ايىپتىلارى بارى انىق. بىراق بۇل جەردە ەڭ باستى ايىپ ۇكىمەتتىڭ 30 جىلدان بەرى جۇرگىزىپ كەلگەن تەرىس ساياساتى بولسا كەرەك. ەگەر ەلدە زاڭ ۇستەمدىگى نىق ورناسا ازاماتتار اشۋعا بەرىلمەي، زاڭعا جۇگىنەر ەدى. دەمەك ءبىر جىل بۇرىنعى قاندى قىرعىن دا بولماس ەدى.

Abai.kz