بۇل جىردىڭ العاشقى نۇسقاسى 1978-ءشى جىلدىڭ قوڭىر كۇزىندە قارقارالىدا، جيرەنساقال تاۋىنىڭ ەتەگىندە قاعازعا تۇسكەن. قولىما قالام العالى جانىما مازا بەرمەگەن جىر ەدى. ولەڭنىڭ وتىمەن لاپىلداپ، ورتەنىپ كەتكەلى جۇرگەن كەزىمىز، ەت قىزۋىمەن العاش رەت احاڭا (اقسەلەۋ سەيدىمبەك ول كەزدە رەسپۋبليكالىق باستى گازەت «سوتسياليستىك قازاقستان»-نىڭ ادەبيەت جانە ونەر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى) كورسەتىپ ەدىم: «سەرىك-اۋ، ءبىز پوەما تۇگىلى، ولەڭنىڭ ءوزىن قاتال تەزدەن وتكىزىپ، ارەڭ جاريالايمىز عوي... تاستاپ كەت»-دەگەن.
تاستاپ كەتتىم...
سودان بۇل تۋىندى 1983-ءشى جىلى «سق»-نىڭ ءتورتىنشى بەتىن تۇگەل الىپ، «قۇرلىقتار» دەگەن تاقىراپپەن جالعاننىڭ جارىعىنا شىقتى. اتالمىش قولجازبا سول بەس جىلدىڭ ىشىندە قانداي وتكەلەكتەن ءوتتى، وعان اۋزى دۋالى قاي كوكەمىز قانداي لەبىز ايتتى نەمەسە نەندەي قاتال ۇكىم شىعاردى-مۇنى ءبىر احاڭ بىلمەسە، باسقا ەشكىم بىلمەيدى...
باسى داۋدا قالعان قولجازبا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ پوەزيا سەكتسياسىندا قىزۋ پىكىر تۋعىزىپ، سول كەزدەگى تسەنزۋرا مەن رەداكتورلاردىڭ سۇزگىسىنەن ارەڭ ءوتىپ، 1984-ءشى جىلى «جالىن» باسپاسىنان ازەر دەگەندە جارىق كورىپ ەدى. ادەبي ورتا، جىر سۇيەر قاۋىم قۋانا قابىلداپ، عافۋ قايىربەكوۆ باستاعان، كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ، جۇماتاي جاقىپباەۆ، كۇلاش احمەتوۆا، ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ حوشتاعان جىلى لەبىزدەر ايتىلدى.

پوەما-پانوراما

اۆتوردان

بۇل جىردىڭ العاشقى نۇسقاسى 1978-ءشى جىلدىڭ قوڭىر كۇزىندە قارقارالىدا، جيرەنساقال تاۋىنىڭ ەتەگىندە قاعازعا تۇسكەن. قولىما قالام العالى جانىما مازا بەرمەگەن جىر ەدى. ولەڭنىڭ وتىمەن لاپىلداپ، ورتەنىپ كەتكەلى جۇرگەن كەزىمىز، ەت قىزۋىمەن العاش رەت احاڭا (اقسەلەۋ سەيدىمبەك ول كەزدە رەسپۋبليكالىق باستى گازەت «سوتسياليستىك قازاقستان»-نىڭ ادەبيەت جانە ونەر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى) كورسەتىپ ەدىم: «سەرىك-اۋ، ءبىز پوەما تۇگىلى، ولەڭنىڭ ءوزىن قاتال تەزدەن وتكىزىپ، ارەڭ جاريالايمىز عوي... تاستاپ كەت»-دەگەن.
تاستاپ كەتتىم...
سودان بۇل تۋىندى 1983-ءشى جىلى «سق»-نىڭ ءتورتىنشى بەتىن تۇگەل الىپ، «قۇرلىقتار» دەگەن تاقىراپپەن جالعاننىڭ جارىعىنا شىقتى. اتالمىش قولجازبا سول بەس جىلدىڭ ىشىندە قانداي وتكەلەكتەن ءوتتى، وعان اۋزى دۋالى قاي كوكەمىز قانداي لەبىز ايتتى نەمەسە نەندەي قاتال ۇكىم شىعاردى-مۇنى ءبىر احاڭ بىلمەسە، باسقا ەشكىم بىلمەيدى...
باسى داۋدا قالعان قولجازبا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ پوەزيا سەكتسياسىندا قىزۋ پىكىر تۋعىزىپ، سول كەزدەگى تسەنزۋرا مەن رەداكتورلاردىڭ سۇزگىسىنەن ارەڭ ءوتىپ، 1984-ءشى جىلى «جالىن» باسپاسىنان ازەر دەگەندە جارىق كورىپ ەدى. ادەبي ورتا، جىر سۇيەر قاۋىم قۋانا قابىلداپ، عافۋ قايىربەكوۆ باستاعان، كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ، جۇماتاي جاقىپباەۆ، كۇلاش احمەتوۆا، ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ حوشتاعان جىلى لەبىزدەر ايتىلدى.
سودان بەرى اتتاي 28 جىل ءوتىپتى. قوعامدىق-ەكونوميكالىق-ساياسي فورماتسيالار اۋىستى. بودان جۇرت ازات ەلگە اينالدى. اللانىڭ القاپ، ارۋاقتىڭ جەبەۋىمەن مەنىڭ ماڭدايىما حح-شى عاسىرعا ءححى-ءشى عاسىردىڭ كوزىمەن قاراۋدىڭ قاراكەتى جازىلعان ەكەن-تاڭىرىگە ءتاۋبا دەپ ءجۇرمىن. سول جىردىڭ وزىمشە كەمەلىنە كەلدى-اۋ دەگەن سونى ءھام سوڭعى نۇسقاسىن الدارىڭىزعا تارتىپ وتىرمىن.
قازاق جىرىنىڭ قىزعىش قۇسى اقسەلەۋ سەيدىمبەككە ارنادىم  بۇل ەڭبەگىمدى. وتىز جىل بويى وسى جىردىڭ ازابىن مەن قالاي تارتسام، اقسەلەۋ اعام دا مەنەن كەم تارتقان جوق-اۋ دەپ ويلايمىن.

مەن - ھاس ساقتىڭ قارا ولەڭى

(پرولوگ)

مەن -
ھاس ساقتىڭ قارا ولەڭى،
قاندى سۇرگىندە جۇرسەم دە،
قالعان كەزىم جوق جاق اشپاي،
ارعىماق - پەگاسقا مىنسەم دە،
ارتتاعى جۇرتتان اداسپاي!

جالعاندا، جالعان، جالعانعا،
سۇيىنە كىل جانىم، كۇيىنە ءبىر;
ات ۇستىندە اۋەلەتىپ انگە سالعاندا،
ءتىلى بايلانىپ، جاياۋ ساندالعان دۇنيە -
بۇل!

ابدىراپ ءبىر كەز قالدىم با،
اۋزىما ۇستاپ اللادان تۇسكەن وي لەگىن؟
الديار بىتكەننىڭ الدىندا
ايداھارداي ايبارلانىپ سويلەدىم!

جاھاننىڭ ەتەگىن جۇلقىنا ءتۇرىپ،
كوكجيەكتە كوشەم كەپ.
قارا اسپاننىڭ قارا بۇلتىنا كىرىپ،
ساۋلادىم قارا نوسەر بوپ!

ارقادان اسپانعا جۇگىرىپ،
قاناتتى بۇلتقا سۇيگىزدىم.
ءحافيزدىڭ جۇپارىن ءسىمىرىپ،
پۋشكيندى تارىداي قاۋىزىما سىيعىزدىم!

كاۋىرگە كورسەتىپ مىسىمدى،
اق بۇلتتان ءتۇسىپ، مالداس قۇرعاندا قاس-قاعىم;
ول اراعىن ۇسىندى.
ءىشىپ،--
قۇسىپ تاستادىم!

قارا بۇلتتى جارىپ، قارا شاڭىراعىما كەپ ءتۇستىم،
جاسىنمەن جانىپ دالانى.
كوك ءتاڭىردى بەتكە اپ، كوككە ۇشتىم!
...ارتىمدا، بىراق، الاشىم قالىپ بارادى...

1. ميداعى سىناق

اق پاتشا تاقتان قۇلادى،
الاشقا كەلىپ ازاتتىق -
ماعجاندارىمدى سىنادى -
«حالىق جاۋى» دەپ - مازاق قىپ!

تاپتارعا، توپقا بولشەكتەپ،
انانى ءسۇي دەپ، - مىنانى -
كاپيتاليزمدى كورسەتپەي،
ءسوتسياليزمىن-سىنادى.

مۇنىمەن سىناق بىتكەن جوق،
سىنادى قويماي تۇگىمدى:
ەلتايلار شىعىپ يتتەي بوپ،
ەلىنە قارسى جۇگىردى!

اعاڭمىن دەسە،--دوسىڭ دا، -
قازاقتىڭ بار ما كۇمانى.
ەرماكتى سىناپ وسىندا
كولبينىن قوسا سىنادى.

زۇلمات دۇنيە تۇنەرىپ،
ءبىز جاققا قاراپ تۇرادى.
كۇشىگىن كوككە جىبەرىپ،
جەردىڭ سەرىگىن سىنادى.

زامانا تىعىرىققا تىرەلىپ،
ساحارا ىشتەن تىنادى.
ميىنا ءازازىل جىبەرىپ،
مۇقاعاليدىڭ باسىن سىنادى.

ساقىلداپ جەر-كوك سايتانداي،
سولقىلداپ سوعىپ سوم جۇرەك،--
قازاقتىڭ ميى شايقالماي،
عالامات ويعا شومدى كەپ:

«سىنادىڭ. ال نە بولدى؟!» - دەپ.

2. التىننىڭ ارباۋ جىرى

التىن ايتتى: «ساتىپ الام...»
بولات ايتتى: «تارتىپ الام!».

(ا. پۋشكين)

- ۇستىنەن اتتاپ ۇياتتىڭ، اقىل، ارلاردىڭ،
ادامنىڭ ءوزىن ازعىرىپ ساتىپ العانمىن!

ادام - كىم؟
مەن - كىم؟!
بىلسەڭ - ايت، نەدە كۇش، پەندە؟
قايتادان ساتىپ جىبەرەم -
ەرەگىسكەندە!

ءجۇر ەكەنسىڭ-اۋ، كارىمە جولىقپاي، مۇلدەم،
پۋشكاڭىز تۇگىل -
پۋشكيننەن قورىقپايمىن مەن!

تىستەنبە بوسقا ەرىندى قىرشىپ:
ەلىڭدى بىت-شىت ەتكەن - مەن!
جەرىڭدى - بىت-شىت...

قورىقپايمىن مەن جىلاننىڭ وردالارىنان،
سۋتەگى،
اتوم،
نەيترون بومبالارىنان!

مەنى ەسكە ال، پەندەم، شىقسا ولار ويناقشىپ الدان:
ءبارىن دە سونىڭ ءوزىممىن -
ويلاپ شىعارعان!

پاتشالار - مەنىڭ بوبەگىم.
جەلكەلەرىڭە
ءمىنىپ السا دا تيمە سول ەركەلەرىمە!

جەندەتكە تيسەڭ -
تيەدى ىزعارلى لەبىم:
ويناستان تۋعان ۇلىم ول، قىزدارىم مەنىڭ!

سولداتتار مەنىڭ قۇلدارىم ەر ۇستىندەگى.
سوعىس ءتاڭىرى ءوزىممىن جەر ۇستىندەگى!

ولەدى ولار - مەن ءۇشىن! -
نازالى نەمەم،
سەن ءۇشىن - اقىن، جەتەدى -
ازالى ولەڭ...

سولدات تاندەرى ءجۇزىمدى بۇركەمەلەيدى.
ولگەن قۇلدارعا ءومىرى قۇن تولەنبەيدى!!!

سۇلۋلار - مەنىڭ قاتىنىم!
وسەك پە، قالاي؟
جۇزىك بوپ بارسام جۇرگىزەم توسەككە قاراي...

باھادۇردەن دە قايمىقپاس بايقا ءتۇرىمدى ،
جەرگە دە باتىل ايتامىن -
ايتاتىنىمدى:

«قارا جەر! -
دەيمىن -
و، مەنىڭ قايران سارايىم!
داۋرەنىم باردا باسىمدا - سايران سالايىن!»

سۇلۋىڭ دجوكوندا ما؟!
قايتىپ كورەيىن؟!
ونىڭ دا قۇنىن شوتقا ساپ ايتىپ بەرەيىن!

مەن -
التىنمىن!!!

3. يامان تايپاسىنىڭ سوڭعى تۇياعى. ينتەرۆيۋ

-    الماس قىلىشتان اۋماي قالىپسىڭ توت باسقان...
نايزاعاي سىندى كوزدەرىڭ قايدا وت شاشقان،
سوزدەرىڭ قايدا دۋالى،
ياماننىڭ سوڭعى تۇياعى!

-    جانسىز!
تۇرىمە قارامايسىڭ با؟
جۇرەگىمدە -ۇرپاق نالاسى.
ولەردە... تاعى! تابالايسىڭ با،
تسيۆيليزاتسيانىڭ بالاسى؟!

-    عافۋ ەت...
ۇرپاق سارالايدى كەپ،
سۇم نيەتتەردى جەلىككەن.
ادامزات مەنى تابالايدى دەپ،
قارالايدى دەپ...
ويلايسىڭ وسى نەلىكتەن؟

- جۇرەگىمە وشپەس قارا تاڭبا سالىپ...
قانىمدى توككەن سايتانعا:
«ادامزات مەنى الاقانعا سالىپ -
ايمالادى!» -
دەپ ايتام با؟!

-    جەم بوپ بارامىز ۇشقارى ۇعىمعا،
مەن - ءسىزدى، مەنى - ءسىز ۇقپاي،
قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىردا
ءوتتىڭىز تۇككە قىزىقپاي؟

- جەردى قان-جىنعا كىم ارالاستىردى!
تۇرعان ەرىنىڭدى جالاق قىپ -
سارى التىنىڭدى - سارى الباستىڭدى
كەتەرمىن ماڭگى تالاق قىپ!

كوزىڭدى اش!
قارا -مولالارىڭا!
قارا بۇلت تورلادى الاپتى!
نەيترون دەيتىن زوبالاڭىڭا
ايىرباستامايمىن ساداقتى!

اسپاندى سەنشە قۇشا المادىم مەن...
جالايدى بەرىش ءدىلىمدى:
سۇيەمىن ۇلى! ۇشان دالام مەن
كوگىلدىر كەڭىستىگىمدى!

سول كەڭىستىكتە قالا بەرمەكپىن،
ءبىر رۋح جەبەپ دەنەنى.
دالادا - تۋدىم.
دالادا - ەر جەتتىم.
دالادا ولگىم كەلەدى!

ولە-ولگەنىمشە باس يەتىن مەكەن
كوزىمنەن ءۇشىپ بارا ما؟!
دالادا تۋعانىم - قاسىرەتىم ەكەن:
ولەتىن شىعارمىن -قالادا؟!

- اشۋلىسىڭ عوي؟!
- قاباعان يتشە شابىنسام كەشىر، سەن بالا:
تاريحي-تاعدىر تالاعان يتشە!
تايپادان قالعان - مەن عانا!

عاسىرىم بىتكەندە قاسىما كەلگەنسىڭ،
كۇن نۇرى، گۇل دە ماعان - جات.
مەنىڭ كۇنىمدى باسىڭا بەرمەسىن...
باسىڭا بەرمەسىن، ادامزات!

- تۇسىنەم:
ۇرپاق سىر تارتار ارىپ،
قىرعىننان وسى، دوسىم-اي;
ءبىر ادام ەمەس-اۋ، ءبىر تايپا حالىق!
كەتە مە قۇرىپ-وسىلاي؟!

- ءسوزىڭنىڭ تۇرمىن توركىنىن تانىپ،
ۇمىتىپ ۇجدان، قۇدايدى،
(ادامزات - قىزىق!):
ءولتىرىپ الىپ -
«ولتىرگەن - كىم؟!» -
دەپ سۇرايدى!

4. اقتوقتى - 37

فاتيما عابيتوۆانىڭ ارۋاعىنا باعىشتادىم.

م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق قازاق دراما تەاترى

ساحنادا - ع. مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى - اقتوقتى» تراگەدياسى.
اقتوقتى اقانعا جالىنىپ تۇر:

- ءارى اقىندىق، ءارى باقىت
سىيماس بولسا ءبىر جەرگە -
زامانىڭنىڭ سالتى سول دا
كونەيىن دە بارىنە...

بۇل اقتوقتىنىڭ ءوزىن-ءوزى ولىمگە قيار ساتتەگى اقتىق مونولوگى. سپەكتاكل تۇڭعىش رەت 1942 جىلى 10-ناۋرىزدا قويىلدى. بۇل كەزدە ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ قۇربانى بولعان ارىستارىمىزدىڭ جەسىرلەرى گۋلاگ-تا جۇرگەن ەدى...
ولار پرەمەرانى كورە العان جوق.
كەيىن فاتيما شەشەمىز اقتوقتىنىڭ وسى مونولوگتارىن ەستىگەندە قانداي كۇيدە بولدى ەكەن دەگەن وي مازالايدى مەنى...

ەسە الدى دا ەسسىزدىك پەن ەسىرىك،
كوز جاسى اقتى - كوكتىڭ ءتۇبى تەسىلىپ.
اقتوقتىلار الجير دەيتىن تۇنەكتە
شىرىلدادى بۇرىمدارى كەسىلىپ!

كەرۋەن باستاپ كەردەندەگەن كەسىرمەن -
جەندەت بىتكەن كەلەدى ويناپ جەسىرمەن:
الجير دەيتىن الاپاتتىڭ ىشىندە -
اقتوقتىلار - بۇرىمدارى كەسىلگەن!

كوز الدىمدا تىكىرەيگەن تۇلىمى،
قۇلاعىمدا شىر-شىر ەتكەن تۇر ءۇنى.
...1956.
كەلە جاتىر كىمدى ىزدەپ -
اقتوقتىلار -  ءتۇسىپ قالعان  بۇرىمى؟!!

اقاندار جوق.
الاش تا - جوق!
تۋىس تا...
كىمدەر ونى قارسى الادى گۇل ۇستاپ؟
الدا - تۇمان.
ارتتا - جەندەت قالدى عوي،
ارۋلاردىڭ بۇرىمدارىن ۋىستاپ!

توزاڭ باسقان توم-توم ءىستى اقتارىپ،
مەن دە قالدىم شەجىرە بوپ قاتتالىپ.
...بۇرىمدارىن تاستاپ سۇمنىڭ قولىنا،
اقتوقتىلار بارا جاتىر -
اتتانىپ!

حوش، ارۋلار!
مەن دە كەتەم جاقىندا،
ماڭگى عۇمىر جازىلماعان اقىنعا:
ادامزاتقا ايتىپ كەتتىم،
كەسىلگەن--
ارۋلاردىڭ بۇرىمدارى حاقىندا...

اقتوقتىلار!
قوس قولىمدى ال -
قوش بولىڭدار!!!

5. ءتۇن جىرى

(پالەستينا: اراب اڭىزى)

ءتۇن ەدى.
كەتكەن كۇن سۇڭگىپ...
ءتۇن ەدى - مارعاۋ، ەرىنشەك.
سەزىندى كەنەت ءبىر سۇمدىق
ۇيقىلى-وياۋ كەلىنشەك!

ءتۇسى مە:
ونىڭ... جوق ءۇنى،
قولى جوق قارا شاشىندا -
جارىنىڭ جىلى ورىنى
سۋىنىپ قاپتى قاسىندا.

سيپالاپ كوردى قارمانىپ،
جۇرەگىن شىمشىپ سان كۇدىك:
ءتۇن ورتاسىندا ساندالىپ،
قاي جاققا كەتكەن قاڭعىرىپ؟

تۇردى اتىپ!
ەس جوق ايەلدە!
كوز الدى - تۇنەك... كورىنبەي..
سەزىمتال بار ما الەمدە
ايەلدىڭ جۇرەكتەرىندەي؟!

جارقىلداپ وتى جاناردىڭ
جۇگىردى، ءتانى - ءدىرىل-ءدى.
جەردەگى جاتقان ادامنىڭ
باس سۇيەگىنە ءسۇرىندى!

ءتۇن - قارا، ءتۇسى - كومىر-ءدى،
جاسىرعان كۇنا، ايىبىن.
بۇعان ءبىر پالە كورىندى،
وياتۋ كەرەك قايىنىن!

تاڭ قالىپ ايەل،ساندالىپ،
مىڭ كۇدىك ميدا كوشەدى.
جۇگىردى سورلى قارمانىپ -
ونىڭ دا بوس تۇر توسەگى!

زاۋالدىڭ ويران شاعى - بۇل،
جۇگىردى، ءتانى - ءدىرىل-ءدى.
جەردەگى جاتقان تاعى ءبىر
باس سۇيەگىنە ءسۇرىندى!

قۇدايدان كۇتتى قايىرىم،
ارۋاقتارىن اۋىزعا اپ:
كۇيەۋى مەنەن قايىنىن
كەتىپتى بىرەۋ باۋىزداپ!

ءتۇن جۇتىپ شىدام-تاعاتىن
ءجۇردى ەستەن تانىپ سول كەزبە.
قارا ءتۇن ءالى قاناتىن
جيماعان ەدى ول كەزدە.

قارمانىپ ءجۇرىپ بوس تامدى،
كوڭىلدەن كوشىپ ۇيقى ابات،
باسى جوق جەتىم قوس ءتاندى
اقىرى تاپتى-اۋ سيپالاپ...

ول - ەسسىز!
بەيباق ول بۇگىن،
تۇتقىنى ازاپ - تۇرمەنىڭ.
ەسىنەن تانعان سورلىنىڭ
قاراڭىز نە ىستەپ جۇرگەنىن:

ايەلدە دەگبىر قالمادى،
قايعىسىن شەرلى قوستى انگە.
قوس باستى اكەپ جالعادى،
جەردەگى جەتىم قوس تانگە.

جۇرەگى تۋلاپ اھ ۇرىپ،
ءۇمىتتى جانى مالدانا،
جالعىزدان-جالعىز  وتىرىپ،
جالىندى زارلاپ اللاعا.

زىميان، ءتىلسىز قارا ءتۇن،
اكەلمەك وعان تاعى نە؟..
قارا ءتۇن تىلسىم قاناتىن،
جيماعان ەدى ءالى دە.

اللاعا ايتقان ارىز عىپ;
ازانىڭ بار ما تولەمى؟
ايتاتىن اتام اڭىز عىپ،
مىنەكي، سونىڭ ولەڭى:

«ءومىر بەر، ءتاڭىرى، ەركىڭمەن
تىرشىلىك قوزعاپ قانىنا -
كۇناھار جاندار ولتىرگەن،
كۇناسىز بوزداقتارىما!» -

باسقا ىلاج سوندا قالماعان -
جالىندى!
ءۇنى زارلى ەدى.
ايەلدىڭ ءتىلىن الماعان،
الەمدە پەندە بار ما ەدى؟!

جالىنىپ جايسا جۇرەگىن،
قانىشەر كەلىپ قانداعان،--
ءتاڭىرى ونىڭ تىلەگىن
تارك ەتىپ تاستاي سالماعان:

بولماپتى اۋرە بوس بوزداپ،
بەلگىسىز - نەندەي سەبەپتەن -
ۇيىقتاعان جانداي قوس بوزداق
ويانىپ كەتتى كەنەتتەن!

تاۋىسىپ شىدام-تاعاتىن،
بولمەگە اپپاق نۇر جاعىپ،--
قارا ءتۇن جيىپ قاناتىن،
تاڭ كىرىپ كەلدى ۇرلانىپ:

شىڭعىردى ايەل!
جان ءۇنى
ەستىلدى ءتىپتى ارىدەن:
جارىنىڭ باسىن تانىدى -
قاينىنىڭ قىرشىن تانىنەن!

و، زاۋال!
ۇقپاس ءمانىن دە:
كوزىنەن اققان جاسى قۇر -
جارىنىڭ جارقىن تانىندە
قايىن بالانىڭ باسى تۇر!

وسى دا، ويباي - ءتىرى مە؟
زاۋال ءتۇن!
سايتان!
سايقال-اي!
ءبىرىنىڭ باسىن بىرىنە
كيگىزىپ قويعان بايقاماي!

ورنى اۋىسىپ جەر-كوكتىڭ،
تالادى كۇدىك ارىن كەپ:
وسىناۋ ەكى ەركەكتىڭ
قايسىسىن قۇشپاق «جارىم!» دەپ؟

...جەر-انام!
كەلەم ەڭبەكتەپ،
قوينىڭدى اششى، شوشىماي.
سەنى دە تالاي جەندەت كەپ
كەسكىلەپ كەتتى -
وسىلاي!

بولىنگەن ادام قۇلدىققا،
بولەنگەن ۇلدە-بۇلدەگە،
بولىنگەن ۇيگە،
قۇرلىققا،
بولىنگەن تۇرگە،
تۇرمەگە!

تاعىلىق نەتكەن كوپ ەدى!
باس تا كوپ،
باستان قىلىش كوپ.
«باتىس!» - دەپ بىرەۋ بولەدى،
بولەدى بىرەۋ: «شىعىس!» دەپ.

سىيمايدى جۇرتتىڭ باستارى
ءوش ولار، نەگە كەكتى ولار؟!
بىت-شىت قىپ ءبولىپ تاستادى
گەتتولار مەنەن سەكتالار!

ۇمبەتىڭ ەدىم مەن سەنىڭ،
سۇتىڭە ەرنىم شولدەيدى.
«جەر-انام جالعىز!» - دەۋشى ەدىم،
ەل ماعان بىراق كونبەيدى.

سەكتالار شۋلاپ قىرعىنمەن،
گەتتولار جاتىر اتىسىپ.
سول ايەل قۇساپ تۇرمىن مەن،
ەسىمنەن تانىپ،
شاتىسىپ...

6. «قىزىلاراي» كولحوزى. 40 ايەل... 4 ەركەك

1944-ءتىڭ كۇزى ەدى.
مۋزا ەلى بولاتۇعىن -
مۇز ەلى...

سوعىس كەلىپ اينالدىرعان توز-توزعا،
«قىزىلاراي» دەيتىن ءبىزدىڭ كولحوزدا
توي بوپ جاتتى.
( الدە مەنىڭ ءتۇسىم بە؟):
40 ايەل...
4 ەركەك بار ىشىندە.

توي بوپ جاتتى.
جالعان سوزدەي بەينە ءبىر
تاڭ قالماشى. وتىرىك ءسوز - ماعان جات.
ادام دەگەن جىلاپ ءجۇرىپ، كەيدە ءبىر -
كۇلە بىلگەن...نەتكەن عاجاپ - ادامزات!

توي بوپ جاتتى.
( الدە مەنىڭ ءتۇسىم بە؟) -
40 ايەل...
4 ەركەك بار - ىشىندە...

«--بۇل نەمەنە؟ - دەمە - بۇل نە؟ ودا ما؟!»
توي بوپ جاتتى.
شاراپسىز توي بولا ما؟

تىعىرىققا تىرەلىپ،
وسىندايدا تاندەگى مۇز ءبىر ەرىپ،
ول كەزدە جۇرت جۇتاتۇعىن بوشكەدەن،
وجاۋلارىن مالىپ-مالىپ جىبەرىپ!

ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن سىندى تۇسىندە،
باقىت ءۇشىن ءىشتى،
قايعى ءۇشىن دە!
40 ايەل...
4 ەركەك بار - ىشىندە.

«--بۇل نەمەنە؟ - دەمە- بۇل نە؟ ودا ما؟»
توي بوپ جاتتى.
ءان-كۇيسىز توي بولا ما؟

سۇڭقار جايلى ءان ايتىلدى - سەنگىسىز، -
ادام جايلى اقيقاتقا بەرگىسىز!
جىل قۇستارى قايتىپ جاتتى قاڭقىلداپ،
ورالا ما،
ورالماي ما -
بەلگىسىز...

مۋزا ەلى بولاتۇعىن - مۇز ەلى.
1944-ءتىڭ كۇزى ەدى.

«--بۇل نەمەنە؟ - دەمە- بۇل نە؟ ودا ما؟»
توي بوپ جاتتى.
ءازىلسىز توي بولا ما؟

نە بوپ كەتتى سول كۇلكىنىڭ اقىرى:
ادىرە قاپ كەنەت جۇرتتىڭ شات ءۇنى،
شىداي الماي 36 ازىلگە
شارت-شۇرت سىندى 4 ەركەكتىڭ قاتىنى.

ءالى ەسىمدە ءزىل-زالاسى كوزدەگى
تورتەۋىنىڭ- سونداعى ايتقان سوزدەرى:
«قالاي-قالاي كۇلەسىڭدەر، ءاي، قارلار؟!
كەسىر شالعان!
جەسىر قالعان سايقالدار!!!» -

و، سۇمدىق-اي!
مىناۋ نەتكەن كەسىرلى ءۇن؟
سوندا ءبىرى 36 جەسىردىڭ
ايقاي سالدى:
«تارت ءتىلىڭدى!
ارداعىم -
ورالادى اسپانىمدا باردا كۇن!
سوعىس كىمنىڭ شايقالتپاعان شاڭىراعىن؟!
سوعىس كىمنىڭ جۇتاتپاعان ارمانىن؟!
ورالادى ارداعىم...

تارت ءتىلىڭدى!
قارا ايداي كوركىمە!
كىم كونبەيدى ارۋ جاننىڭ ەركىنە؟
سىرلى اياقتىڭ سىرى كەتسە -
سىنى ما؟!
تيە بەرمە...
تيە بەرسەڭ جىنىما...
ال، وسىدان ورالماسا كۇيەۋىم،
مىنا وتىرعان 4 ەركەكتىڭ بىرەۋىن، -
(ازار بولسا - اتانارمىن ءبىر بۇزىق!)
الداپ -ارباپ،
الام ۇيگە كىرگىزىپ !»

سول-اق ەكەن:
تاپتاپ اردى،
ۇياتتى -
4 ايەلدىڭ 8 قولى تاپ بەردى
سول مۇڭلىققا -
8 جىلان سياقتى!

قارا تۇنەك قاتىپ قالماس - اشىلار،
قارا جۇرەك قاي قىلمىسىن جاسىرار؟
قايدا كەتكەن ۇلى ۇيات!
اسىل ار؟!
سول 8 قول كوز الدىمدا تۇر ءالى -
جۇلىپ العان 8 ۋىس شاشى بار!!!

كۇتۋمەنەن جالعاپ جۇرگەن عۇمىرىن،
قۇر قان-ءسولسىز قۋراپ بىتكەن ءتىرى گۇل -
شىدامادى مۇنى كورگەن جەسىرلەر،
جۇرەگى - ءبىر،
تىلەگى - ءبىر،
مۇڭى - ءبىر!

4 ەركەك شە؟!
4 ەركەگىڭ -ءبىر كىسى،
بولەك-بولەك بولعانىمەن ءتۇر-ءتۇسى.
اسىرەسە، جىنعا تيگەن سونداعى
وسىلاردىڭ جىرقىلداعان... كۇلكىسى!

اتىپ تۇردى كۇللى جەسىر - ءتىرى گۇل،
سوعىس دەگەن كەساپاتتىڭ ءزىلى بۇل!
4 شولجىڭعا بەرسىن بە ەندى نامىسىن،
جۇرەگى ءبىر،
تىلەگى - ءبىر!
مۇڭى - ءبىر!

36 جەسىر -قولى قۋاتتى،
ءبارى - نامىس قۇربانى ەدى ۇياتتى.
جاتتى جەردە سەرەڭ ەتىپ 8 قول -
8 باستى 8 جىلان سياقتى!

«--بۇل نەمەنە؟ - دەمە- بۇل نە؟! ودا ما!»
ودا بولسا و دا جامان بولا ما؟!
و، ادامزات!
جازىپ ءبىر كۇن كەسىرگە
ءتىل تيگىزبە جەتىم مەنەن جەسىرگە!

ماقتاناتىن ءسات بولادى - ماقتانساق،
اقتالاتىن ءسات بولادى - اقتالساق.
قايدا الگى ەر پارىزىن اقتار شاق؟!
ء(تورت ەركەگىڭ اراشالاپ الا الماي،
ءتورت بالاداي شىرىلداپ ءجۇر: «اتتان!!!» ساپ...)

كيگەندەرى - قىزعانىشتىڭ شەكپەنى،
الاۋلاپ تۇر جەسىرلەردىڭ كەكتى ءوڭى!
كەنەت...
كەنەت 36 ايەلدىڭ
4 ەركەككە كوزى تۇسە كەتكەنى!

«--ەي، ايەلدەر!
ارۋاقتاي ءبۇرىسىپ،
قارا - مىنا سورلىلاردىڭ تۇرىسىن!
ەرمەن بىرگە توزاق ورتتە جانباعان،
ءتورت سايقالعا يە بولا الماعان...
بارا الماعان -شاقىرعاندا ۇلى سىن!
وڭكەي ەزدەر!
ەركەكتىگىڭ قۇرىسىن!

نە قالايسىڭ بىزدەن؟!
ءلاززات؟!
قۇرمەت پە؟!
كىم -سەندەردى وتىرعىزعان سۇندەتكە؟!
ەي، ايەلدەر!
ءوش الاتىن كەز كەلدى!
سوي ەزدەردى!
ار-ۇياتتان بەزگەندى!
سابا -مىناۋ وشاعىنا قامالىپ،
وتانى ءۇشىن ولە الماعان ەزدەردى!!!»

...سوناۋ سوعىس ەسىندە ءالى الەمنىڭ.
ەسىندە ءالى ايەلدىڭ.
ۇمىتىلار ما سول ءبىر زاۋال، سور قالىڭ؟
ايەل -
الەم.
ءۇنى ولاردىڭ -ورتاق ءۇن.
سودان بەرى جەتىمدىكتەن قورقام مەن،
سودان بەرى جەسىرلىكتەن قورقامىن!

سوعىس كەلىپ اينالدىرعان توز-توزعا،
«قىزىلاراي» دەيتىن ءبىزدىڭ كولحوزدا-
اڭگىمە-كوپ!
اڭىز دا كوپ -
سەنگىسىز!
جاۋىپ ەدى جەردى سىز.
جىل قۇستارى قايتىپ جاتتى قاڭقىلداپ،
ورالا ما،
ورالماي ما،
بەلگىسىز! -

مۋزا ەلى بولاتۇعىن- مۇز ەلى.
قارا سۋىق قالتىراتتى تىزەنى.
1944-ءتىڭ كۇزى ەدى...

7. حيروسيما. 999 تىرنا

999 قاعاز تىرنانى،
جاسادى جاپون بالاسى-
اجال قۇربانى.

ولەر شاعىندا،
كوز نۇرى سونەر شاعىندا،
جاتتى سول جازعان: «ءتۇسىم-بۇل-
ءوڭىم ەمەس!»-دەپ،
1000 تىرنا كوزىنە ەلەستەپ،
جاسالماي قالعان ءبىر تىرنا كوزىنە ەلەستەپ:
«...ءولىم ەمەس!...»-دەپ...

ساندىراقتاپ جاتقان شىعار سول اجال قۇربانى؟!
حح-شى عاسىر-
اتومنىڭ تاجال تىرناعى!
ەسكەرتكىش قويام مەن ساعان، قولادان قۇيىپ،
999 قاعاز تىرنانى!

(جالعاسى بار)

"اباي-اقپارات"