وبسە رەسەيدەن ءستاليننىڭ تۇسىنداعى كسرو تاريحىنا قايتا قاراۋدى تالاپ ەتۋدە

وبسە رەسەيدەن ءستاليننىڭ تۇسىنداعى كسرو تاريحىنا قايتا قاراۋدى تالاپ ەتۋدە

شىلدەنىڭ 2 كۇنى وبسە-ءنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى «بولشەكتەلگەن ەۆروپانى بۇتىندەۋ» اتتى رەزوليۋتسيا قابىلداپ، رەسەي وكىمەتىنە ستالين ءداۋىرى مەن ۇلتشىلدىق كەزەڭىندە جازىلعان تاريحقا قايتا قاراۋ كەرەكتىگىن تالاپ ەتتى. ال وسىدان از عانا بۇرىن رەسەيدە كرەملدىڭ پارمەنىمەن رەسەي مۇددەسىنە قايشى تاريحتى بۇرمالاۋ ارەكەتەرىنە  قارسى تۇرۋ جونىندە كوميسسيا قۇرىلعان-دى. مەدۆەدەۆتىڭ جارلىعىمەن قۇرىلعان الگى كوميسسيانىڭ جالپى ميسسياسى تۋرالى «abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىندا «ايۋ قۇبىجىق ءتۇس كورىپ وياندى» دەگەن شاعىن ساراپتامالىق ماقالا جاريالانعان بولاتىن. اعىمداعى جىلدىڭ 15 مامىرىندا مەدۆەدەۆتىڭ 549 جارلىعىمەن بەكىگەن كوميسسيانىڭ قۇرامىنداعى ادامدار رەسەي مۇددەسىنە قايشى ماقساتتا كورىنىس تاپقان تاريحي فاكتىلەردى، وقيعالاردى بۇرمالاۋ ارەكەتتەرىنە قارسى تۇرۋ ستراتەگياسىن جاساقتاۋمەن;
رەسەي مۇددەسىنە قىرىن كەلەتىن تاريحي فاكتىلەر مەن وقيعالاردى بۇرمالاۋ ارەكەتتەرىنە قارسى تۇرۋ ماقساتىندا اسا قاجەتتى  شارالاردى ىسكە اسىرۋ تۋرالى رەسەي پرەزيدەنتىنە ناقتى ۇسىنىستار جاساۋمەن;
رەسەيدىڭ فەدەرالدىق مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارىنىڭ، رەسەي ايماقتارىنىڭ بيلىك ورگاندارى مەن ۇيىمدارىنىڭ وسى باعىتتاعى جۇمىسىن ۇيلەستىرۋ جانە ولارعا ۇسىنىستار بەرۋمەن;
رەسەي مۇددەسىنە قايشى تاريحي فاكتىلەر مەن وقيعالاردى بۇرمالاۋ ارەكەتتەرىنە دەر كەزىندە جاۋاپ بەرۋ جانە وسىنداي ارەكەتتەردىڭ تيگىزەر كەرى اسەرىن ازايتۋ تۋرالى ۇسىنىستار دايىنداۋمەن شۇعىلدانۋعا ءتيىستى مىندەتتەر ارقالاپ ىسكە كىرىسىپتە كەتكەن ەدى.

«قۇبىجىق ءتۇس كورىپ ويانعان ايۋدىڭ» مىنا تىرلىگى تمد شەڭبەرىندەگى گەوساياسي قارىم-قاتىناسقا سىزات ءتۇسىرىپ قانا قويماي مەملەكەتتىك شەكارالاردىڭ اراسىنا  سىنا قاعۋى مۇمكىندىگىن جوعارىدا اتالعان شاعىن ماقالامىزدا ەسكەرتىپ وتكەن ەدىك. ەندى، مىنە، وبسە سياقتى حالىقارالىق بەدەلدى ۇيىم دا نەگىزگى قۇرامى قۇپيا ورىنداردا قىزمەت جاسايتىن ادامداردان قۇرىلعان مەدۆەدەۆتىڭ «تاريحشىلارىنان» سەكەم الىپ ماسكەۋدى كەلەگە شاقىرىپ باستادى. الايدا، كۇتكەندەگىدەي-اق، رەسەي ساياساتكەرلەرى وبسە-ءنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى قابىلداعان قۇجاتقا بايلانىستى كۇڭىرەنە شۋلاپ قويا بەردى. «قۇبىجىق» ءتۇس كورىپ ويانعان ايۋ ءوزىنىڭ بۇرىنعى قۇبجىق ىستەرىنەن قالايشا باس تارتا قويسىن؟ مىسالى،   رەسەيدىڭ وبسە-دەگى دەلەگاتسياسىنىڭ باسشىسى، مەملەكەتتىك دۋمانىڭ حالىقارالىق ىستەر جونىندەگى كوميتەتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى الەكساندر كوزلوۆسكي «ءستالينيزيمدى ناتسيزيممەن قاتار قوياتىندار قاتتى قاتەلەسەدى. ستاليندىك كەڭەس  وكىمەتى نازيتسيممەن كۇرەستە كوپ قۇرباندىققا باردى. ەۆروپانى ازات ەتۋ ءۇشىن ولشەۋسىز ۇلەس قوستى» دەپ بىلەدى ەكەن.  ال، رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءباسپاسوز دەپارتامەنتى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى يگور لياكين-فرولوۆ «مولوتوۆ-ريببەنتروپ پاكتىسىنە 1992 جىلى حالىق قۇرىلتايى تيەسىلى باعاسىن بەردى. سوندىقتان وعان ەندى باسقاشا قاراۋ مۇمكىن ەمەس» دەيدى.

مولتوۆ-ريببەنتورپ پاكتىسى  1939 جىلى  23 تامىزدا بەكىگەن قۇجات. قۇجاتتىڭ ىشىنە ەنگەن قۇبىجىق كەلىسىمنىڭ شارتى بويىنشا، ستاليندىك كسرو مەن فاشيستىك گەرمانيا ەۆورپانى ەكىگە ءبولىپ الىپ بيلەۋدىڭ قارەكەتىن جاساعان بولاتىن.

وبسە-ءنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى قابىلداعان رەزوليۋتسيا اۆتورلارى  ناتسيزيم مەن ستالينيزيم سالعان لاڭنان ەۆروپانىڭ  كوپ زارداپ شەككەنىن دەرەكتەرمەن ناقتىلاي وتىرىپ «ازالى كۇندى»  بەلگىلەۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتەدى. رەسەي كەلىسسىن-كەلىسپەسىن ەۆروپا ەلدەرى مولوتوۆ-ريببەنتورپ پاكتىسى بەكىگەن 23 تامىزدى سول «ازالى كۇن» رەتىندە تۇبىندە بەكىتۋى مۇمكىن. ويتكەنى سول ءبىر قارعىس اتقىر قۇجات قابىلدانعاننان كەيىن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالىپ، قان داريا بوپ اققان مايدانعا تۇتاس ەۆروپا مەن اش-جالاڭاش ازيا ەلدەرى ارالاسىپ  سۇمدىق قىرعىنعا ۇشىرادى. كەڭەس حالقىنىڭ كوپتىگىنە سۇيەنگەن دارىنسىز قولباسشى، ءتىپتى كەرەك دەسەڭىز، كوممۋنيستەردىڭ ەزگىسىنە قارسى باس كوتەرىپ قالۋى ىقتيمال رەسەيدىڭ وتارىنداعى ەركەك كىندىكتىنى باۋداي ءتۇسىرۋدى ويلاعان سۇرقيا ءستاليننىڭ زامانى قايتىپ ورالماس ءۇشىن دە بەيبىت ءومىردى جاقتايتىن ادامزات قاۋىمى ءبىر كۇندى «ازالى كۇن» رەتىندە اتاپ وتۋگە ءتيىس.

2006 جىلى ەۆروپا كەڭەسىنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ سەسسياسىندا «توتاليتارلىق-كوممۋنيستىك رەجيمنىڭ قىلمىستارىن سوتتاۋ» اتتى بايانداما جاسالدى. باياندامانى قاشانعىداعىداي رەسەي وكىمەتىنىڭ سارايىنداعى ساياسي تەحنولوگتار مەن دۋمانىڭ  شوۆينيزيم دەرتىنە ابدەن شالدىققان دەپۋتتارى «مىناۋ انتيرەسەيلىك قادام»، «تاريحقا قيانات» دەپ قاندارى قارايا قارسى العان ەدى. ەندى مۇلدەم مۇردەم كەتەتىن شىعار. ويتكەنى وبسە-ءنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى كوپشىلىك داۋىسپەن قابىلداعان رەزوليۋتسيادا «رەسەي وكىمەتى ستالين زامانىن اسپەتتەپ، جاريا تۇردە دەمونستراتسيالار وتكىزۋگە جول بەرمەۋى قاجەت» دەگەن تالاپ بار. ياعني، رەسەي حالقى  ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىسكە جەتكەن كۇندى، سول سياقتى ءستاليننىڭ تۇسىندا قابىلدانىپ ءالى كۇنگە اتالىپ كەلە جاتقان مەرەكەلىك كۇندەردى قۇرمەتتەپ شەرۋلەرگە شىقپاۋى كەرەك. ارينە، مۇنداي تالاپتى ورىس ساياساتكەرلەرى بىلاي تۇرسىن، رەسەي وكىمەتىنە قۇلدىق ۇراتىن ەلىمىزدەگى رەسەيشىل ساياساتكەرلەر مەن بيلىكتەگىلەردىڭ ءوزى مويىنداي قويماسى انىق. سەبەبى،  تمد مەملەكەتتەرىنىڭ اراسىندا كسرو-دان قالعان ءداستۇرلى مەرەكەلەر تەك قازاقستاندا عانا ايرىقشا قۇرمەتكە يە ەكەنى ەشكىمگە قۇپيا ەمەس. كسرو تاريحىن قۇرمەتتەپ، داتالى كۇندەردى استا-توك تويلاۋ ماسەلەسىندە قازاقستان رەسەيدىڭ ءوزىن شاڭ قاپتىرىپ كەلەدى ەمەس پە؟ جارتى الەمدى جالاڭ قىلىشپەن شاۋىپ العان كەڭەس ارمياسىنىڭ قۇرىلعان كۇنى دە اراعا ءسال عانا ۋاقىت سالىپ بارىپ تاۋەلسىز قازاقستاندا بەي رەسمي تۇردە بولسا دا قايتادان بۇقارا حالىق اتاپ وتەتىن مەرەكەلىك سيپاتقا يە بولىپ ۇلگەردى. كومسومولدار مەن پيونەرلەردىڭ تۋعان كۇنىن دە قازاقستان رەسەيدىڭ ەسىنە سالىپ القىزىل تويعا اينالدىرىپ، لايىقتى تۇردە اتاپ ءوتتى. ەندى وسى اتالىپ وتەتىن ايشىقتى داتالاردىڭ قاتارىنا قازاق  حالقىن قىناداي قىرىپ، باق داۋلەتىن توناپ، ارداگەر ازاماتتارىن اباقتىلارعا ايداعان «قازان توڭكەرىسى» - 7 قازان كۇنى   دە ەنىپ قالاتىن شىعار. رەسەيگە وسىنداي قىلىعىمەن سۇيكىمدى قازاقستاندى روگوزين سياقتى  ناتو-نىڭ ءار قادامىنا جيرەنە قارايتىن ساياساتكەرلەر  «جارىنا ادال ايەل» دەپ مەنشىكتەمەگەندە قايتەدى ەندى...

سونىمەن، وبسە رەسەيدەن ستالين زامانىنداعى تاريحقا قايتا قاراۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. ال، رەسەي ساياساتكەرلەرى ستالين زامانىنداعى زۇلماتتاردى «زۇلمات» دەپ ايتۋدىڭ ءوزىن «تاريحقا قيانات» دەسىپ، مەدۆەدەۆكە جارلىق شىعارتىپ جانتالاسۋدا. انىعىندا ستالين زامانىنداعى زۇلماتتاردى مويىنداماۋ - كسرو-نىڭ زاڭدى مۇراگەرى بولىپ تابىلاتىن بۇگىنگى رەسەيدىڭ شىعىس ەۆروپا مەن قاپقاز جانە ورتا ازيا ەلدەرىنە جاساعان ەزگىسىن مويىنداماۋ دەگەن ءسوز. بۇل سونداي-اق،  كسرو ىدىراعان سوڭ تمد شەڭبەرىندە قالىپ قويعان كونتينگەنتتىڭ تاريحي اقتاڭدىقتاردى قالپىنا كەلتىرىپ دەربەس ءومىر ءسۇرۋىن مويىنداماۋ دەگەن ءسوز. بۇل جانە رەسەيدىڭ تمد ەلدەرىن ىرقىنا كوندىرىپ الەمنەن تاعى دا وقشاۋلانۋدى كوزدەگەن ارەكەتىنەن سىر اڭعارتسا كەرەك. ءيا، رەسەيدىڭ بەت الىسى باياعى ەسكى سوراپقا قاراي اۋىپ بارادى. سوندىقتان وبسە رەسەيگە ادام بالاسىنىڭ تاعدىرىن اياۋسىز تاپتاعان تاريحي كەزەڭدەرگە  قايتا قاراۋدىڭ جولىن ۇسىنۋدا. دەمەك، بىزدە ءوز تاريحىمىزعا تەرەڭ ءۇڭىلىپ، بار جوعىمىزدى بايىپپەن تۇگەندەي بەرۋگە ءتيىسپپىز. تاريحقا وتكەن زامانننىڭ دەرەگى مەن كەرەگى دەپ ەمەس، بۇگىنىمىز ءھام ەرتەڭىمىز، الاساپىران دۇنيەدەگى تىرەگىمىز، قۇندىلىعى ماڭگى قۇجاتىمىز دەپ قارايتىن ۋاقىت جەتتى. قازاق حالقىنىڭ مەلەكەتتىك تاريحى مەن تۇتاستىعىن 1991 جىلدان بەرى قاراي تاراتۋدىڭ قاتەلىگىن دە مىنا زامان تەرەڭ ۇقتىرعانداي. ەندەشە، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۋى جەلبىرەگەن كۇندەر قازاق مەملەكەتتىلىگىن قالپىنا كەلتىرىپ، قايتا ورلەۋ داۋىرىنە ۇلاسا بەرسە ەكەن دەپ تىلەيىك.

«اباي-ينفورم».