ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا: ءامىرجان قوسانوۆ (جالعاسى)
كونفەرەنتسيامىزدىڭ قوناعى ءامىرجان ساعيدراحمانۇلى مەرەكەلىك دەمالىس پەن جاڭاوزەنگە ساپارىنان كەيىن وقىرماندار ساۋالىنا جاۋاپ بەرۋىن جالعاستىرىپ وتىر.
ءبىر سوزىندە ءامىرجان مىرزا جاڭاوزەن وقيعاسى جايلى بىلاي دەيدى: «باستى ساياسي جاۋاپكەرشىلىك - جوعارعى بيلىكتىڭ وزىندە. مەنىڭشە، ولار قازىر نەگىزگى كىنانى استاناداعى كىمگە ارتارىن بىلمەي، ءبىر-بىرىمەن قىرىلىپ جاتقان سياقتى! ال ناقتى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى اشىق تا جاريا تەرگەۋ وتكىزىلگەننەن كەيىن ايتۋعا بولادى. بارىنە تەك جەرگىلىكتى اكىمدەر كىنالى دەگەنگە مەن سەنبەيمىن!»
«اباي-اقپارات»
- اسسالاماعالەيكۋم، ءامىرجان مىرزا! قۇر ۇيىندە وتىرىپ سىناپ سويلەگەندى ۇناتاتىن توعىشار ءارى سۋ جۇرەك قازاقتاردان شارشاعان جوقسىز با؟
- جوق، نەگە شارشايىن ولاردان. كەز كەلگەن قوعامدا ونداي ادامدار بولادى. بارشاعا بىردەي باتىر بول دەپ ايتا المايسىڭ عوي.
ءبىر قۋاناتىنىم: شىن مانىندە ەل تاعدىرىنا الاڭدايتىن ادامدار كوبەيىپ كەلەدى، ءارى ۇيدە بيلىكتى سىنايتىندار قايتكەندە دە ءادىل سايلاۋ كەزىندە بيلىككە دەگەن ءوز تەرىس باتاسىن بەرەدى! سول ءۇشىن تازا سايلاۋ ءۇشىن كۇرەسۋىمىز كەرەك!
- بيلىك جاقتان ءسال قاتتى ءۇن شىقسا ىنىنە زىپ بەرىپ كەتەتىن سارشۇناق ءتارىزدى قازاق ينتەلليگەنتسياسىنان كوڭىلىڭىز ءالى قالعان جوق پا؟
كونفەرەنتسيامىزدىڭ قوناعى ءامىرجان ساعيدراحمانۇلى مەرەكەلىك دەمالىس پەن جاڭاوزەنگە ساپارىنان كەيىن وقىرماندار ساۋالىنا جاۋاپ بەرۋىن جالعاستىرىپ وتىر.
ءبىر سوزىندە ءامىرجان مىرزا جاڭاوزەن وقيعاسى جايلى بىلاي دەيدى: «باستى ساياسي جاۋاپكەرشىلىك - جوعارعى بيلىكتىڭ وزىندە. مەنىڭشە، ولار قازىر نەگىزگى كىنانى استاناداعى كىمگە ارتارىن بىلمەي، ءبىر-بىرىمەن قىرىلىپ جاتقان سياقتى! ال ناقتى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى اشىق تا جاريا تەرگەۋ وتكىزىلگەننەن كەيىن ايتۋعا بولادى. بارىنە تەك جەرگىلىكتى اكىمدەر كىنالى دەگەنگە مەن سەنبەيمىن!»
«اباي-اقپارات»
- اسسالاماعالەيكۋم، ءامىرجان مىرزا! قۇر ۇيىندە وتىرىپ سىناپ سويلەگەندى ۇناتاتىن توعىشار ءارى سۋ جۇرەك قازاقتاردان شارشاعان جوقسىز با؟
- جوق، نەگە شارشايىن ولاردان. كەز كەلگەن قوعامدا ونداي ادامدار بولادى. بارشاعا بىردەي باتىر بول دەپ ايتا المايسىڭ عوي.
ءبىر قۋاناتىنىم: شىن مانىندە ەل تاعدىرىنا الاڭدايتىن ادامدار كوبەيىپ كەلەدى، ءارى ۇيدە بيلىكتى سىنايتىندار قايتكەندە دە ءادىل سايلاۋ كەزىندە بيلىككە دەگەن ءوز تەرىس باتاسىن بەرەدى! سول ءۇشىن تازا سايلاۋ ءۇشىن كۇرەسۋىمىز كەرەك!
- بيلىك جاقتان ءسال قاتتى ءۇن شىقسا ىنىنە زىپ بەرىپ كەتەتىن سارشۇناق ءتارىزدى قازاق ينتەلليگەنتسياسىنان كوڭىلىڭىز ءالى قالعان جوق پا؟
- جوق، ويتكەنى ونداي ادامدار شىنايى ينتەلليگەنتسياعا جاتپايدى. ولار - ديپلومى بار، جازۋ-سىزۋدى بىلەتىن ماماندار شىعار، كەرەك بولسا، اسا تالانتتى جازۋشى نە ونەر قايراتكەرى بولار، بىراق ين-تەل-لي-گەن-تسيا ەمەس! قازاقتىڭ اۋزىن قۋ شوپپەن سۇرتە بەرمەيىك! ەل قامىن ويلايتىن زيالى از بولسا دا، بار! مەن ءۇشىن ولار، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە، جاڭاوزەن كەزىندە داۋىسىن كوتەرگەن بارشا ينتەلليگەنتتەر!
- ۇلتىنا ءبىر گرامم پايداسى جوق بيلىكتە جۇرگەن شىرەنگەن شەنەۋنىك قازاقتاردىڭ ساناسىن قالاي وزگەرتۋگە بولادى؟
- شەنەۋنىكتەردى (مينيستر، اكىم) حالىق نە پارلامەنت سايلاماي، ولاردىڭ ساناسىن دا، مورالدىق بەت-الپەتىن دە وزگەرتە المايمىز. بيلىكتىڭ دە قۇرامى بىركەلكى ەمەس. ونىڭ ىشىندە دە ەلىنە جانى اشيتىن، ادال ەڭبەك ەتكىسى كەلەتىندەر بارشىلىق. ءبىرازىن ءوزىم بىلەمىن، ءسىز دە بىلەتىن بولارسىز.
- سىبايلاس جەمقورلىقتان الەمدە ءبىرىنشى ورىن الاتىن قازاقتار باسقارىپ وتىرعان سوت جانە قۇقىقتىق جۇيەنى وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي رەفورمالاۋعا بولا ما؟
- ءبىرىنشى ورىن الاتىن قازاقتار ەمەس، قازاقتىڭ موينىنا ءمىنىپ العان شەنەۋنىكتەر! قازاق دەگەن كيەلى ءسوزدى وڭدى-سولدى قالدانا بەرمەيىك.
ال ساۋالىڭىزعا كەلەتىن بولساق، ارينە، رەفورمالاۋعا بولادى. تەك ول ءۇشىن پرەزيدەنتتىڭ ساياسي ەركى كەرەك! ويتكەنى ول رەفورما اينالاسىنداعىلارعا ءتيىپ كەتەدى.
- جاناوزەن قىرعىنىنا تىكەلەي كىنالى 7 ادامدى ايتىپ بەرە الاسىز با؟
- باستى ساياسي جاۋاپكەرشىلىك - جوعارعى بيلىكتىڭ وزىندە. مەنىڭشە، ولار قازىر نەگىزگى كىنانى استاناداعى كىمگە ارتارىن بىلمەي، ءبىر-بىرىمەن قىرىلىپ جاتقان سياقتى! ال ناقتى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى اشىق تا جاريا تەرگەۋ وتكىزىلگەننەن كەيىن ايتۋعا بولادى. بارىنە تەك جەرگىلىكتى اكىمدەر كىنالى دەگەنگە مەن سەنبەيمىن! ويتكەنى ۇلكەن مۇناي - ول ونداعى اكىمدەردىڭ ەمەس، استاناداعى مۇنايباروندارىنىڭ ەشكىمدى دە جولاتپاي، قىزعىشتاي قورعايتىن مەنشىگى! ال قازىرگىدەي اكىمدەردى عانا ايىپتاۋ - باستى جاۋاپكەرشىلىكتى جوعارعى جاقتان تومەنگى جاققا ىسىرىپ تاستاۋ دەپ بىلەمىن.
- قازاقستاندا قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى بار ما؟ الدە اعىلشىن، قىتاي تىلدەرىن قازىردەن باستاپ ۇيرەنە بەرگەن ءجون بە؟ ويتكەنى، بالالارىمىزدى قاي مەكتەپكە بەرەرىمىزدى بىلمەي باسىمىز قاتىپ كەتتى.
- باسقا كەز كەلگەن نارسەنىڭ بولاشاعىنا كۇماندانۋىڭىزعا بولادى، بىراق قازاق ءتىلىنىڭ قازاقستانداعى بولاشاعىنا شاك كەلتىرمەڭىز! ول تاريحي تۇرعىدان وبەكتيۆتى پروتسەسس. كەرەك دەسەڭىز، ول ءتىپتى بيلىكتىڭ بەلسەندىلىگىنە نە ەنجارلىعىنا بايلانىستى ەمەس! بۇل ءسوزسىز اقيقات! سوندىقتان تەك قانا قازاقتىڭ ءوزى ەمەس، بالالارىنىڭ كەلەشەگىن ويلايتىن باسقا ۇلت وكىلدەرى دە بالالارىن قازاق مەكتەپتەرىنە بەرگەنى ابزال بولار ەدى. 6-سىنىپتا وقيتىن قىزىمدى مەكتەپكە اپارعاندا مەن سونداي ورىس اتا-انالاردى كورىپ ءجۇرمىن. بىراق شەت تىلدەرىن دە بالالارىڭىز بىلگەنى دۇرىس. بۇل جاھاندانۋدىڭ تالابى!
- اق وردانىڭ كەڭەسشىلەرى ايتىپ جۇرگەن ءۇشىنشى كۇش بار دەگەنگە قالاي قارايسىز؟ شىنىمەن-اق، ونداي كۇشتەر بار ما؟
- ساياسات تۋرالى ايتساق، ەكى نەگىزگى كۇش بار: بيلىك پەن ونىڭ قارسىلاستارى. ءۇشىنشى كۇش دەگەن نە سوندا؟ بيلىكپەن اۋىز جالاسقىسى كەلمەي، سونىمەن بىرگە وپپوزيتسيانى جاقتىرمايتىندار ما؟ ونداي پيعىلدا جۇرگەندەردىڭ دە پىكىرىمەن ساناسۋ قاجەت. ايتەۋىر، اقورداڭىز سول كۇشتى جاساندى تۇردە قالىپتاستىرىپ، ءارتۇرلى باستاما جۇكتەپ، قالىڭ ەلدىڭ باسىن قاتىرماسا بولدى...
- قازاقستاندا شىنايى ۇلتشىلدار توبى بار ما؟ الدە ولاردىڭ ءبارى ءسوزى ءبىر بولەك، ءىسى ءبىر بولەك جاندار ما؟
- تۇپتەپ كەلگەندە كەز كەلگەن ۇلت وكىلى ءسىز ايتقانداي ءوز ۇلتىنىڭ مۇددەسىن وركەنيەتتى تۇردە قورعاي الاتىن، ۇلتى ءۇشىن جانىن قيار «شىنايى ۇلتشىل» بولۋى كەرەك! ارينە، باسقا ۇلتتاردىڭ زاڭدى قۇقتارىن شەكتەۋ دەگەن ءسوز ەمەس ول.
بىراق بىزدە «پرولەتارلىق ينتەرناتسيوناليزم» تۋىن بيىككە كوتەرگەن كەڭەس وداعى كەزىندە «ۇلتشىل» دەگەن ءسوز ورىستىڭ «ناتسيوناليست» دەگەن سوزىنە سايكەستىندىرىلىپ، بىرجاقتى جاعىمسىز سيپاتقا يە بولدى. ويتكەنى ول كەزدە «ۇلتشىل» بولۋ دەگەن ءسوز ماسكەۋدىڭ قارسىلاسى بولۋ دەگەن ءسوز ەدى.
قازىر زامان باسقا، تاۋەلسىز ەلمىز. ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتتى. وسىندايدا «ۇلتشىل» دەگەن سوزگە ساياسي رەابيليتاتسيا جاساۋ كەرەك پە دەپ ويلاپ قالاسىڭ. تازا ءتىل ءبىلىمى تۇرعىسىنان كەلسەك، ماسەلەن، «شىل» جالعاۋى بار مىنا سوزدەر سونشالىقتى جاعىمسىز ەمەس قوي: «قازاقشىل»، «حالىقشىل»، «نامىسشىل». ايتپەسە، «ۇلتجاندى» دەپ، بالاماسىماق ماعان ونشا ۇنامايدى. ول ءوزىنىڭ ۇلتىنا قاتىستى ءپرينتسيپتى كوزقاراسىنان، «ۇلتىمدى سۇيەمىن!» دەۋدەن قاشقالاقتاۋ سياقتى كورىنەدى ماعان.
- بيلىكتەن تاۋەلسىز اقپارات قۇرالدارىن قالاي قالىپتاستىرۋعا بولادى?
- بيلىكتىڭ باق-تاعى مونوپولياسىن شەكتەۋ، تاۋەلسىز باق-تارعا ءتيىستى ەكونوميكالىق جاعداي جاساۋ، تسەنزۋرانى جويۋ كەرەك.
- قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋ قوزعالىسىن قۇرعان عالىمجان جاقيانوۆ پەن مۇحتار ءابىليازوۆتاردى قالاي باعالار ەدىڭىز؟ ولاردىڭ نيەتتەرى شىن با، الدە ولاردىكى جاي ساياسي ويىن عانا ما؟
- كدت (دۆك) كەزىندە مىقتى باستالىپ، ساياسي ارەنادا ءوز ورنىن ويىپ الدى. وپپوزيتسياعا جاڭا سەرپىن بەردى. بىراق قدت باسشىلارى سول كەزدە بار وپپوزيتسيانىڭ بارلىق وڭ كۇشتەرىن بىرىكتىرمەي، ءبىرشاما سۋبەكتيۆيزمگە باردى. ونىسى دۇرىس بولمادى. سودان سوڭ ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەردىڭ باستى دا جۇقپالى اۋرۋى - اركىمنىڭ ءوز كومانداسىنا بولىنۋىنە دۋشار بولدى. ول دا ۇيىمدى السىرەتىپ جىبەردى.
عالىمجان مەن مۇقتار - ەل بولاشاعى ءۇشىن ءوز بوستاندىعىن قۇربانعا شالعان باتىر جىگىتتەر! ولاردىكى ساياسي ويىن دەۋگە ءتىپتى اۋزىم بارمايدى. ساياسي ويىن ءۇشىن تۇرمەگە جاپپايدى بيلىك!
- جاكىشەۆتىڭ كىناسىز ەكەندىگىنە سەنەسىز بە؟ مۇقتاردىڭ كىناسى بار بولسا، سوتتى نەگە اشىق تا جاريا تۇردە وتكىزبەيدى؟ مۇقتار - ستراتەگيالىق سالانى اياققا تۇرعىزا العان اسا تالانتتى مەنەدجەر. ونى سوتتاۋ - مەملەكەتتىك مۇددەنى جوعارى قوياتىن، ءوزىنىڭ پىكىرى بار قابىلەتتى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ تۇتاس ءبىر ۇرپاعىن سوتتاۋ!
راحات ءاليەۆتىڭ ءوزى ايتىپ جۇرگەنىندەي باتىستىق دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ۇستاناتىن جانعا اينالۋى شىنىمەن مۇمكىن نارسە مە؟ ادامنىڭ كوپ نارسەنى قايتا باعالاپ تەرەڭ وزگەرۋى (ترانسفورماتسياسى) پسيحولوگيالىق تۇرعىدان مۇمكىن دەپ ەسەپتەيسىز بە؟ الدە قۇر ريتوريكا ما؟ ونىمەن تاكتيكالىق تۇرعىدا وداقتاس بولۋعا قالاي قارايسىزدار؟
- راحات اليەۆكە مەنىڭ كوزقاراسىم ەكى ءسوزسىز ۋاجگە نەگىزدەلەدى. بىرىنشىدەن، ونىڭ اقوردادا ۇستەمدىك ەتكەن مورال، ءداستۇر تۋرالى تاپتىرماس اقپاراتىن بيلىكتىڭ شىنايى بەت-الپەتىن اشۋ ءۇشىن ءسوزسىز پايدالانۋ كەرەك! جانە دە بىلگەن نارسەسىن ول دا ەشبىر بۇكپەسىز، ەشكىمدى الالاماي جاريا ەتۋ قاجەت. ەكىنشىدەن، ول تالاي جىل بيلىكتىڭ قولشوقپارى بولعانى راس. بيزنەسكە، رەجيمنىڭ ساياسي قارسىلاستارىنا مەيلىنشە قىسىم جاسالعان كەزدە ۇقك-ءنىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولدى. سوڭىنان ءسوز ەرىپ، اۋىر ايىپتار تاعىلىپ جاتقانى راس. سونىڭ بارىنە ول ەل الدىندا بۇكپەسىز جاۋاپ بەرىپ، قولىنان كەلسە اقتالۋى ءتيىس. سودان كەيىن وعان قاتىستى ويدى تۇزۋگە بولادى.
- يسلامدىق باعىتتاعى جىگىتتەرگە قالاي قارايسىز؟ سىزدەردىڭ پارتيالارىڭىزدا بۇل باعىتتا جۇمىس ىستەيتىن ادامدار بار ما؟
- يسلامدىق باعىت دەگەنىمىز كەڭ ۇعىم. ءوزىڭىز بىلەسىز، مەملەكەت پەن ءدىن كونستيتۋتسيا بويىنشا بولەك، ساياسي پارتيالار دا ءدىني نەگىزدە قۇرىلا المايدى. مەنىڭشە، قۇدايعا سەنۋ - ۇجىمدىق ءىس ەمەس، ول اركىمنىڭ ىشتەگى جەكە سەزىمى (اتا-اناسىنا نەمەسە جۇبايى مەن بالا-شاعاسىنا دەگەن ءوزىنىڭ ماحابباتى سەكىلدى).
- جۇرتشىلىقتى شۋلاتىپ باستاعان، سوڭعى كەزدەرى نە بارى، نە جوعى بەلگىسىز "ۇلى دالا" قوزعالىسى مەن ونىڭ يدەولوگى ايدوس سارىمنىڭ ارەكەتتەرىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟ ول تۋرالى سەرىكبولسىن ءابدىلدين مىرزانىڭ سۇحباتتارىندا بەرگەن باعاسىمەن (سۇيىقتاۋ جىگىت دەگەن) كەلىسەسىز بە؟
- ايدوس سارىمدى قازاقتىڭ بىرەگەي ينتەللەكتۋالى، مىقتى ساراپشىسى، قوس ءتىلدى ءپۋبليتسيسى رەتىندە بىلەمىن. ەشكىمگە ۇقسامايتىن، وزىنە جاراساتىن مىنەزى دە بار. مويىندايمىن. سىيلايمىن. وعان قارسى سىننىڭ ۇدەپ كەتكەنىنە دە تۇسىنىستىكپەن قارايمىن، ويتكەنى ۇلتتىق پروبلەماتيكانى ول تەرەڭ دە ساليقالى تۇردە زەرتتەپ ناسيحاتتاپ كەلە جاتىر. سونىسىن ءبىراز ادامدار كورە الماۋى مۇمكىن. اسىرەسە، قارسى جاق.
سەرىكبولسىن اعانىڭ ول ءوز پىكىرى. جالپى مەن ەل مۇددەسى جولىندا جۇرگەن كەز كەلگەن ادامعا، اسىرەسە، جاستارىمىزعا، تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا شاقىرار ەدىم.
- سىزدەردىڭ ساياسي كۇرەسپەن تالماي اينالىسۋلارىڭىزعا قانداي نارسە كۇش-قۋات بەرەدى؟ ەكى جاقتان دا (بيلىك پەن حالىق)قولداۋ تاپپاعان كەزدە قولدى سىلتەپ قازاقستاننان بەزىپ كەتكىڭىز كەلگەن ساتتەرىڭىز بولا ما؟
- نەسىن جاسىرايىن، كەي كەزدە تۇڭىلمەسەم دە، شارشايتىن كەزدەرىم بولادى. بيلىكتەن دە، قاسىڭداعىلاردان دا كوڭىلىڭ قالاتىن شاقتار. تەمىردەن جاسالعان ماشينا ەمەسپىز عوي، ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادامبىز... بىراق ءوزىڭىز ايتقان كۇش-قۋات بەرەتىن ەكى نارسە بار. ولار - حالىقتىڭ رياسىز قولداۋى مەن ۇستانعان پرينتسيپتەرىمىزدىڭ تاريحي پەرسپەكتيۆادا ومىرشەڭدىگى.
شەتەل تۋرالى. نەگە ءوز وتانىمنان بەزۋىم كەرەك؟ كەزىندە، ماعان قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، پروكۋرور ەكى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋدى تالاپ ەتكەندە وسىنداي ناقتى ۇسىنىستار بولدى. ءبىر جاناشىرلار بيلەت تە الىپ قويدى، «ساعان ءسوزسىز ساياسي باسپانا بەرەدى» دەدى. مەن بولسام: «تۇرمەگە جاپسا دا. ول قازاعىمنىڭ تۇرمەسى عوي» دەپ كەتپەدىم.
سوسىن ول جاقتا مەن كىمگە كەرەكپىن؟ قازاققا ازىرشە كەرەك سياقتىمىن.
بەزسە، بيلىكتە جۇرگەن ۇرىلار مەن قىلمىسكەرلەر بەزسىن! ەرتەڭ بيلىك اۋىسسا، بەزەدى دە كوبىسى. قارا دا تۇرىڭىز!
- باسشىلىعىن اۋىستىرعان "اق جول" پارتياسىنا قالاي قارايسىز؟ ءاليحان بايمەنوۆتىڭ ساياساتتاعى ءرولىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟ شىنىمەن-اق، ول مارقۇم التىنبەك سارسەنباەۆتى بيلىكپەن اۋىز جالاسقاندىقتان ساتىپ كەتتى مە؟ الدە تۇلعالىق كوزقاراستارى سايكەس كەلمەگەندىكتەن كەتىستى مە؟
- مەن ءۇشىن «اقجول» پارتياسىنىڭ ءار كەزەڭدەگى ءۇش ءتۇرلى ولشەمى بار. قۇرىلعان كەزدە ولار دەموكراتيالىق ۇراندار نەگىزىندە كوپشىلىكتى ماڭايىنا توپتاستىرا الدى. ارينە، ولار سول كەزدەگى ءبىز سياقتى بيلىكتى قاتتى سىنعا المادى. بيلىكتىڭ ىشىندە ءجۇرىپ رەفورما جاسايمىز دەپ ويلادى. ونىسى بولمادى دا، 2004-جىلعى سايلاۋدان كەيىن ولار بيلىككە اشىق قارسى شىقتى. سول كەزدە رنپك-نىڭ باسشىسى رەتىندە ولاردىڭ كەڭسەسىنە ءوز اياعىممەن بارىپ، قولدادىم. سوسىن ول پارتيا ەكى جىككە ءبولىندى. ول ءبولىنۋدىڭ سەبەبى مەن سالدارى تۋرالى اركىم ءارتۇرلى ايتادى، مەن ىشىندە بولماعاسىن، بىلمەيمىن. بىراق «قىرىق كىسى ءبىر جاق، قىڭىر كىسى ءبىر جاق» بولعان سياقتى. سوندىقتان «ناعىز اقجول»، سوسىن «ازات» پارتياسىن قولدادىم. تولەگەن، بولات، التىنبەك، ورازدارمەن بىرگە «ادىلەتتى قازاقستان ءۇشىن» قوزعالىسىن قۇردىق. بىرگە بولدىق. ءالى دە بىرگە كەلە جاتىرمىز.
- قازاقستاندا ناعىز وپپوزيتسيالىق قوزعالىستارعا كىمدەردى جاتقىزاسىز؟ بۇل ساۋالداردى بىرنەشە قازاق ازاماتتارىنىڭ كوكەيىندە جۇرگەن سۇراقتارىن جيناقتاپ دەپ قويىپ وتىرمىز. مۇمكىن بولسا، ءار ساۋالعا جەكە-جەكە جاۋاپ بەرسەڭىز ەكەن؟
تۇپتەپ كەلگەندە، ادىلەتتى اڭساعان ءاربىر ازامات - ادىلەتسىز بيلىككە وپپوزيتسيادا! ءبىز بولساق، سول وپپوزيتسيالىق ويدى اشىق ءبىلدىرۋشىمىز. ۇيىمدىق، پارتيالىق تۇرعىدان الساق، بۇگىنگى كۇندە ناعىز وپپوزيتسياداعىلار - ءبىزدىڭ «ازات» جسدپ پارتياسى، قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسى جانە «العا» پارتياسى. بۇلارعا قوسا كوپتەگەن قوعامدىق ۇيىمدار بار.
سونىمەن بىرگە ءبىر اقيقات نارسەنى ۇمىتپاڭىز: مۇنىڭ ءبارى - رەسمي تۇردەگى وپپوزيتسيا. ال وسى پارتيالارعا كىرمەسە دە، ىشتەي قولدايتىن قانشاما ادام بار! بيلىكتىڭ ىشىندە جۇرسە دە، قوعامنىڭ جاڭارۋىن قالايتىن ازاماتتار جەتكىلىكتى.
- ءامىرجان اعا، ەل نە ويلايتىنىن بىلمەيمىن، وپپوزيتسيانىڭ سەركەسى ءوزىڭىزسىز، جاستارمەن باس قوسقان بىرنەشە كەزدەسۋىڭىزدە بولدىم، ءسوز ساپتاسىڭىز، ويىڭىز ناعىز دەموكرات ادامعا كەلەدى. مەنىڭ بىلگىم كەلەتىنى، مۇحتار ابليازوۆ تۋرالى نە ويلايسىز؟ ك+ قا سەنەيىن بە، الدە "حابار" مەن "قازاقستانعا" سەنەيىن بە؟ قۇمار
- مۇقتار ءابىليازوۆ - قازاقتىڭ اسا تالانتتى قارجىگەرى، ءوز وپپوزيتسيالىق ۇستانىمى ءۇشىن تۇرمەدە وتىرىپ شىققان قوعام قايراتكەرى، بيلىكتىڭ ىشكى قۇپيالارىن بىلەتىن تاپتىرماس ءارى ول ءۇشىن اسا قاۋىپتى قارسىلاسى. سوندىقتان دا بيلىك ونى سونشالىقتى جامانداپ، قارالاۋدا. «ەلدىڭ اقشاسىن ۇرلاپ الىپ كەتتى» دەگەن بيلىك تاراپىنان ايتىلىپ جاتقان اۋىر ايىپتارعا ول اشىق سوتتا لايىقتى جاۋاپ بەرە الادى دەپ ويلايمىن.
«حابار» مەن «قازاقستانعا» سەنبەڭىز، ولارعا، شىنىن ايتساق، بيلىكتىڭ ءوزى سەنبەيدى! تەك «اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدا» ءپرينتسيپىن ۇستانىپ، ەلدى الداعىسى كەلەدى. ەلدىڭ اڭقاۋ ەمەستىگىن ۇمىتىپ كەتكەن عوي!
«ك+» -قا سەنىڭىز! ول بالاما اقپارات كوزى.
- قۇرمەتتى ابەكە، پرەزيدەنتكە قارسى شىقانداردىڭ بارلىعىمەن بىردەي جاقىن بولعانىڭىزدى قالامايمىن. اكەجان قاجىگەلدين، مۇحتار ءابليازوۆ، بولات ءابىلوۆ جانە تاعىسىن-تاعىلار شەتىنەن كۋپي-پروداي تورگاشتار دەگەن پىكىردى ۇستاناتىن اداممىن. ولار مەملەكەتشىل تۇلعالار ەمەس. قازاقتى دا، قازاق ءتىلىن دە سىيلامايدى. ەڭ پايدالى بيزنەس - ساياسات دەپ جۇرگەندەر عوي. وسىعان نە ايتاسىز؟
- ءسىز ايتقان ءۇش ازاماتتىڭ دا كەزىندە الدىندا ۇلكەن تاڭداۋ تۇردى: يا بيلىكتە قالىپتاسقان قۇبىجىق نورمالارعا مويىنسۇنىپ، تابىستى دا تىنىش تىرلىكتەرىن جالعاستىرا بەرۋ، يا سول تەرىس داستۇرلەرگە اشىق قارسى شىعۋ. كاجىگەلدين - ۇكىمەت باسقاردى، ءابليازوۆ - مينيسترلىك پەن بانكقا جەتەكشىلىك ەتتى، ابىلەۆ - تابىستى بيزنەمەن بولدى. ۇشەۋى دە ەكىنشى جولدى تاڭدادى. سول ءۇشىن ولاردى سىيلايمىن.
ال ءسىز ايتپاقشى «مەملەكەتشىل ەمەس»، «قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، سىيلامايتىن»، «كۋپي-پروداي تورگاشتار» ولار ەمەس، كەرىسىنشە بيلىكتىڭ ىشىندەگىلەردىڭ كوبى!
- قۇپيا الەمدىك ۇكىمەت دەگەن بار ما؟ "سۆوبودا سلوۆا" گازەتى كوميتەت-300 دەگەن ۇيىم بار دەيدى. ول قانشالىقتى شىندىققا جاناسىمدى؟
- «تەوريا زاگوۆورا» دەگەن قالىپتاسقان تۇسىنىك بار. مەن ولاردى قولداۋشىلارعا جاتپايمىن. بارلىق سەبەپ ءوز ىشىمىزدە!
- ءامىرجان اعا تاباندى كۇرەستەرىڭىزدە اللا الدارىڭىزدان جارىلقاسىن! اعا وسى ۋاقىت ارالىعىندا، كونستيتۋتسياداعى ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن جويىپ، مەملەكەتتىك ءتىل تەك قازاق ءتىلى دەپ اشىق جاريالاماي سوڭدارىڭىزدان قازاقتار ەرمەيتىنىنە كوزدەرىڭىز جەتتى مە؟ سونداي-اق، ەلباسى نەگە ءوزىنىڭ كونستيتۋتسياداعى مارتەبەسى وسىرىلگەندە تاباندى قارسىلىق جاساماي، كونتيتۋتسياداعى مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە: "ول كونستيتۋتسيانىڭ نورماسى (ورىس ءتىلىن ايتادى) ونى بۇزۋعا ەشكىمگە جول بەرىلمەيدى" دەپ، ولىسپەي، بەرىسپەيتىنىن تاباندىلىقپەن تانىتتى؟ نەگە ءبىز انا ءتىلىمىزدى قىرعىزدار مەن ورىستارداي ارداقتاي المايمىز؟
- ءتىل تۋرالى جوعارىدا ءبىراز تاراتىپ ايتىپ ەدىم، سونى قاراساڭىز، مۇمكىن بولسا.
تاعى ءبىر قوسارىم مىناۋ: كەيدە اڭگىمەنىڭ ءبارىن تەك قانا تىلگە تىرەپ قوياتىن وسىنداي تالاپتار، مەنىڭشە، قالىڭ كوپشىلىكتىڭ نازارىن قوعامدا قوردالانىپ قالعان باسقا دا كوكەيكەستى پروبلەمالاردان بۇرىپ جىبەرۋ نيەتى بوپ كورىنەدى ماعان. ياعني، «ءتىلدى ايتىڭدار، باسقاسىن قايتەسىڭدەر» دەگەن سىڭايدا. وسى بىرجاقتى دا قاۋىپتى تەزيستىڭ ارتىندا بيلىكتىڭ ءوزى تۇرسا، مەن اسا تاڭ قالمايمىن.
- پەتر سۆويك دەگەن ءبىر ءشوۆينيستتى نەگە شىعارمايسىز پارتيالارىڭىزدان؟ كەزىندە قازاق مەملەكەتى جانە قازاق ۇلتىنا قارسى ءبىراز جامان ءسوز ايتقان ەدى ەندى كازىر ءبىزدى ەۋرازيالىق وداققا تىقپالاپ ءجۇر.. بۇل سۆويكتىڭ جەكە ۇستانىمى ما نەمەسە جسدپ پارتياسىنىڭ رەسمي پوزيتسياسىما؟
اسلان
- سۆويك نە باسقا بىرەۋ قازاق حالقىنىڭ نامىسىنا تيەتىن پىكىر ايتسا، وعان ءبىرىنشى بوپ قارسى شىعاتىن مەن بولامىن! ازىرشە ونىڭ ويلارى ءارتۇرلى تالقىلاۋلارعا قاتىستى بوپ، ەكىۇداي پىكىر تۋدىرىپ جۇرگەنى راس. ءبىزدىڭ پارتيا وسىدان 6 جىل بۇرىن، ءوزىنىڭ قۇرىلتاي سەزىندە «قازاق ۇلتىن جاڭعىرتۋ» باعدارلاماسىن ۇسىنعان العاشقى پارتيا! سول باعىتتان تايمايمىز.
جالپى، «وپپوزيتسيا قازاققا جانى اشىمايدى» دەگەن تەزيستى بيلىك و باستان-اق پايدالانىپ كەلەدى. وكىنىشكە وراي، تالاي قانداستارىمىز وسى وتىرىككە سەنىپ قالىپ ءجۇر.
- ءامىرجان، قاجىگەلديننىڭ كەزىندە سەن دە بيلىكتىڭ قولشوقپارى بولاتىنسىڭ. قاجىگەلديندى وتستاۆكاعا جىبەردى دەپ اشۋلاندىڭ دا سەن دە كەتتىڭ وپپوزيتسياعا! ايىرماشىلىعى، قاجىگەلديننىڭ ەشتەڭەسى كەتكەن جوق، بايلىعى جەتەدى، شەت ەلدە تۇرىپ جاتىر. ال سەنىڭ جاعدايىڭ مۇشكىل بولىپ قالدى. ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيتىن، قاتىن-بالا-شاعاسى ءجويت ("كتو بى نە سكاكال، تەلەنوك ناش" دەيتىنىن بىلەسىڭ بە جويتتەردىڭ)قاجىگەلدين ءۇشىن سونشا نە كورىندى ءولىم اۋزىنا بارىپ. اينالاڭداعىنىڭ ءبارى وپپوزيتسياعا نە ءۇشىن بارىپ جۇرگەنىن بىلەسىڭ بە؟ بولات ءابىلوۆ (ول دا قازاقشا بىلمەيدى، ونىڭ دا قاتىنى كارىس، ت.ب.) قاراعاندىنىڭ "كارمەتىنە" يە بولا الماي قالدى. ونىڭ بار وكپەسى سول. سول سياقتى اناۋ اناعان، مىناۋ مىناعان قول جەتكىزە المادى. قىسقاسى، قازاقتىڭ تىلىنە، دىلىنە، سالت-داستۇرىنە جانى اشيتىن ناعىز ۇلت وپپوزيتسياسىن كورە الماي تۇرمىز. ول ءۇشىن ب. ابىلوۆتەن، پ. سۆويكتەن، و. جاندوسوۆتان، تاعى كىم ەدى... ماشينامەن قازاقتى قاققان ءجويت... ءيا سول سياقتىلاردان ىرگەلەرىڭدى اۋلاق سالىپ، تازا قازاق زيالىلارىنان تۇراتىن جاڭا، قازاققا جاناشىر وپپوزيتسيا قۇرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. سەن قالاي قارايسىڭ؟
- بۇل سوزدەرىڭىز دە بيلىكتىڭ ەل اراسىنا ءسىڭىرىپ باعىپ جۇرگەن وپپوزيتسيانى قارالاۋدىڭ ءبىر تەرىس تەزيسى. ياعني، «وپپوزيتسيادا بيلىكتەن ءبىر نارسە الا الماي، رەنجىپ قالعاندار عانا ءجۇر» دەگەن قاڭقۋ ءسوز.
بيلىكتە ىستەگەنىم راس. بىراق ەشكىمنىڭ قولشوقپارى بولعان جوقپىن. ەشكىمنىڭ الدىندا تىزەمدى بۇككەن جوقپىن، ەشكىمگە تىزەمدى باتىرعان دا جوقپىن. «وسىنىڭ وتىرىك» دەگەندەر ءسىز ارقىلى شىقسىن ماعان! مەن نازارباەۆپەن تىكەلەي جۇمىس ىستەگەن جوقپىن. ءبىر ادامعا ەمەس، مەملەكەتىمە ادال قىزمەت جاساۋعا تىرىستىم.
ءسىز ايتقان ازاماتتار قازاققا جاناشىر ەمەس دەپ كىم ايتتى؟ قالىڭ قازاقتىڭ قامى ءۇشىن ولار تار جول تايعاق كەشىپ ءجۇر. مەنى دە وپپوزيتسيادا جۇرگەن جىلدارى بيلىككە تالاي شاقىردى. ءبىر نارسە دامەتىپ جۇرسەم، بارمايمىن با سول جاققا؟
- ورال قالاسىنداعى جسدپ فيليالىنىڭ ءتورايىمى حاديشا حالىققىزىمەن وتە جاقىن قارىم-قاتىناستا دەپ ەستيمىز. جسدپ-نىڭ ورالداعى فيليالى نۇر وتان پارتياسىنىڭ عيماراتىنان ءبىر بولمەنى جالعا الىپ وتىرعانىن قالاي تۇسىنەمىز؟ ورالدا جسدپ پارتياسىنىڭ بار ەكەنىن "نۇروتاندىقتار" عانا بىلەدى. نەگە فيليال باسشىسىن اۋىستىرمايسىڭدار؟ الدە سەندەرگە جۇمىس جاسامايتىندار كەرەك پە؟ حاديشا حالىقوۆنا ىشكى ساياسات دەپورتامەنتىنەن دە اقشا الاتىنىن بىلەسىز بە؟ بۇل كەلىنشەك بۇرىنعى قاراپايىم حاتشى قىز قالاي وبلىستىق فيليالدى باسقارىپ كەتتى؟ نەگە وسى سۇراقتى پوستوياننى جىلى جاۋىپ قوياسىز؟ شىندىقتى ايتىڭىزشى!!!
اسقار
- پارتيانىڭ باس حاتشىسى رەتىندە وڭىرلەردە، ونىڭ ىشىندە ءسىز ايتقان ورال جاقتاعى احۋالمەن جاقسى تانىسپىن. ول جاقتا تالاي دوستارىم مەن جولداستارىم بار. سولاردان دا تاۋەلسىز اقپارات الىپ تۇرامىن.
حاديشا حالىققىزى - ءبىزدىڭ سونداعى فيليالدىڭ جەتەكشىسى. كونفەرەنتسيا سايلاعان ونى.
ءبىر قىزىق ايتايىن. كەزىندە پارتيانى قۇرعاندا ورالعا باردىم. سول كەزدەگى «ادىلەتتى قازاقستان ءۇشىن» قوزعالىسىنىڭ سونداعى بۇرىنعى باسشىسى رەسمي مالىمدەمە جاساپ، ءبىر ورتالىق كوشەنى ابىلقايىر حان اتىمەن اتاۋعا قارسى شىعىپتى. مەن «ونداي ادامنان قۇتىلۋ كەرەك» دەدىم. جاڭا باسشى ىزدەپ، تالاي ازاماتپەن سويلەستىم. حاديشا حالققىزىنىڭ ءوزى بىرنەشە ادامنىڭ كانديداتۋراسىن ۇسىندى. اراسىندا ورالعا تانىمال ءبىراز تۇلعالار بولدى. بىراق سول قيىن كەزدە ولار قورىقتى ما، ايتەۋىر، باس تارتتى. سوندىقتان كەزىندە اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ حاتشىسى بولعان حاديشا حالىققىزى ءتورايىم بوپ سايلاندى.
كەز كەلگەن جەتەكشى سياقتى ونىڭ دا جۇمىسىندا كەمشىلىكتەر جەتەدى. ارىپتەستىك تۇرعىدان سىن ايتىپ تا جاتىرمىز. تاعى ءبىر قايتالايىن: ءبىز دەموكراتيالىق ۇيىمبىز. وبلىس كونفەرەنتسياسى كىمگە قولداۋ كورسەتەدى، سول ادام فيليالعا جەتەكشىلىك ەتۋى ءتيىس.
- ءامىرجان اعانىڭ ء"بىزدى 20 جىلدان بەرى كەلە جاتقان قاپاستان كىم بوساتادى"-دەگەنى وتە دۇرىس.
- ءوزىمىزدى ءوزىمىز بوساتپاساق، ەشكىم بوساتپايدى، باۋىرىم!
- قازاقتارعا ميتينگ،ز اباستوۆكا ت.ب. جاساۋعا بولمايدى! تەك قانا ساموساججەنيەگە رۇقسات ەتىلگەن.
- ءوز باسىم كۇرەستىڭ ونداي فورمالارىنا قارسىمىن! كۇرەستىڭ باسقا دا ءتيىمدى ادىستەرى بار: حالىقتىڭ كوزىن اشۋ، اعارتۋ جۇمىسى، ۇيىمداسۋ، باسقا دا زاڭ اياسىنداعى ساياسي قىزمەت تاسىلدەرى. بىرەۋدىڭ قۇربان بولۋىنان قۇداي ساقتاسىن!
- 1. ءبىر پالاتالى پارلمەنتكە قالاي قارايسىز؟
- وڭ قارايمىن. ول باپ ءبىزدىڭ جاڭا كونستيتۋتسيامىزدىڭ جوباسىندا جازىلعان.
- 2. ەرىمبەتوۆتىڭ باعدارلاماسىنا سايلاۋدىڭ قورتىندىسى بويىنشا شىعۋ ءۇشىن ۇسىنىس جاسادىڭىزدار ما؟
- ول نۇرلان ەرىمبەتوۆتىڭ ءوز حابارى. ءبىزدىڭ ءامىرىمىز جۇرمەيدى عوي وعان. شاقىرسا، بارۋعا تىرىسامىز.
- 3. نۇر وتان پارتياسىنداعى ءجونى ءتۇزۋ ادامداردى ايتا الاسىز با؟
- ول پارتيادا ءجونى ءتۇزۋ ادامدار كوپ! ولار - سان مىڭداعان مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەر، بيۋدجەتتىك مەكەمەلەردىڭ باسقا دا ماماندارى، ستۋدەنتتەر مەن كاسىپكەرلەر! تەك امالسىزدان سول پارتيانىڭ مۇشەسى بوپ جۇرگەندەر قانشاما...
- 4. وپپوزيتسيانىڭ پىكىرىنشە ءبارى جامان، جاقسىسىسىن دا ايتۋعا بولاتىن شىعار. ايتا الساڭىز اتاپ كەتسەڭىز؟
- «ءبارى جامان» دەپ ەشقاشان ايتقان جوقپىن! جاقسىلىق تا، جەتىستىكتەر دە بارشىلىق. تەك ازىن-اۋلاق تابىستاردى مايىن تامىزىپ ناسيحاتايتىن باسقا پارتيالار مەن باق-تار بار ەمەس پە؟ سوندىقتان ءبىز، وپپوزيتسيا، بيلىكتىڭ كەمشىلىكتەرىن باسا ايتاتىنىمىز راس.
- 5. كەلەسى پرەزيدەنتتىككە كىم لايىق دەپ ويلايسىز؟
- ءومىر بولعان سوڭ كەلۋ بار كەتۋ بار.
كەلەسى پرەزيدەنت بولۋعا لايىقتى قازاقتار بارشىلىق. تەك سايلاۋ اشىق، ءادىل ءوتۋى كەرەك. بۇرمالانعان سايلاۋ ارقىلى بيلىككە كەلگەن كەلەسى پرەزيدەنتتىڭ ساياسي عۇمىرى قىسقا بولادى. بيلىك سونى ءتۇسىنۋى ءتيىس!
- نازارباەۆ بيلىگىنە وكپەلىسىز. دەگەنمەن، ونى بۇلتارتپاي تاريح الدىندا ايىپتاپ، قارا بەت ەتەتىن فاكتلەرىڭىز بار ما؟ ەگەر نازارباەۆتى تاقتان تايدىرساڭىزدار، ونىڭ ورنىن كىمدى قولايلى كورەسىزدەر؟ ول سايلانعان پرەزيدەنتتىڭ ادىلەتتىڭ اق جولىمەن جۇرەتىنىنە سەنەسىزدەر مە؟ ونىڭدا كەيىن ۇلتتىق مۇددەنى جىلى جاۋىپ قويىپ، ءوز بەتىنشە تۇيە ايداپ كەتپەسىنە كىم كەپىل! نازارباەۆ بيلىگىن توڭكەرىپ تاستاۋعا نە حالىق قاۋقارسىز؟ شىن قينالعان، جاعدايى مۇشكىل حالىق پاتشانى سارايدان قۋىپ شىقسا كەرەك-ءتى. مۇمكىن سىزدەر اداسىپ جۇرگەن شىعارسىزدار. ءبىر ساتكە "وسى حالىقتىڭ جاعدايى جاقسى بولعاسىن بىزدەردى قولداماي جاتىر" دەپ ويلانىپ كوردىڭىزدەر مە؟ ايتپەسە حالىقتىڭ ۇيقىدان وياناتىن كەزى جەتتى ەمەس پە؟ الدە ءبىز بىلمەيتىن باسقا ءبىر قىرى بار ما؟ ساۋالى ما تولىق جاۋاپ بەرسەڭىز.
- تولىق جاۋاپ بەرۋگە تىرىسايىن.
بيلىككە وكپەلى ەمەسپىن، ونىڭ ەل باسقارۋ تاسىلىنە قارسىمىن! بۇل ءوزى ەكى بولەك نارسە!
ءبىر ادامنىڭ بيلىگىنەن كەيىن بىزگە دەرەۋ كونستيتۋتسيانى وزگەرتىپ، شىنايى كوپپارتيالىق پارلامەنتكە كوشۋ كەرەك. سوندا ەل تۇراقتىلىعىنىڭ كەپىلى ءبىر ادام ەمەس، 150 ادامنان (بالكىم ودان دا كوپ!) ۇجىم - پارلامەنت بولادى! كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس، كوپپارتيالى پارلامەنت كەندە بولماس!
حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ دەڭگەيىن كورسەتەتىن «حاباردىڭ» اقپاراتى نە مەملەكەتتىك ستاتيستيكانىڭ مالىمەتى ەمەس! مەن دە اۋىلدان شىققانمىن، وبلىستاردى ءجيى ارالايمىن، سوندىقتان بىلەمىن ەلدىڭ كوپىشىلىگىنىڭ جاعدايىن!
حالىق قولدايدى ءبىزدى. سول قولداۋدىڭ ەڭ باستىسى كورسەتكىشى - سايلاۋ. ايتپەسە، وزىنە سەنىمدى بولسا، بيلىك نەگە ءادىل سايلاۋ وتكىزبەيدى، نەگە سايلاۋ كوميسسيالارىنا باسقا پارتيالاردىڭ دا وكىلدەرىن ەنگىزبەيدى؟ قورقادى! ويتكەنى ونداي سايلاۋدا جەڭىلىپ قالاتىنىن بىلەدى! كورشى رەسەيدە بيلىك باسىنداعى «ەدينايا روسسيا» 49,3 پايىز الىپ جاتقاندا، «نۋروتان» 90 پايىز الدى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟
ءبىز تالاي جىل حالىقتى وياتىپ كەلەمىز. سوعان قوسا، بيلىكتىڭ ىشىندەگى بىلىقتار، ونىڭ «تويىپ سەكىرىپ»، ەش ۇياتسىز شەكسىز بايلىققا كەنەلۋى، ءبىر-ءبىرىن اشكەرەلۋى دە حالىقتى وياتىپ جاتىر!
- ءامىرجان اعا، اسسالاۋماعالەيكۇم. سىزگە قويار سۇراقتارىمنىڭ كوبى جاريالانىپتى، مەنىڭ سىزدەن جالپى سۇرايىن دەگەنىم، ءسىزدىڭ تىلگە، دىنگە، الەۋمەتتىك ومىرگە دەگەن كوزقاراسىڭىز. حالىقتىڭ يگىلىگىنە ەگەر قاجەت بولسا مانساپ پەن بيلىكتى تارك ەتۋگە بارسىز با؟ ال ەگەر دە وسى جولىڭىزدا جانىڭىزداعى ازاماتتاردى دا پيدا ەتۋگە ءماجبۇر بولعان جاعدايعا تاپ بولساڭىز قانداي جولدى تاڭدار ەدىڭىز؟ قىزىلوردالىق جەرلەس ءىنىڭىز.
- ءتىل تۋرالى جوعارىدا ءبىرشاما ايتقان سياقتىمىن، سونى وقىڭىز، باۋىرىم.
ءدىن تۋرالى دا ايتتىم. ءبىر قوسارىم مىناۋ: وكىنىشىكە وراي قاسيەتتى قۇراننىڭ كيەلى كانوندارىنا ەمەس، ونىڭ جالعاسىسىماق كۇماندى دە كۇدىكتى اعىمدار كوبەيىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە قالىڭ بۇقارانىڭ، اسىرەسە، جاستارىمىزدىڭ يسلام تۋرالى تۇسىنىگى ءتىپتى تاياز. سونىڭ كەيبىر تەرىس باعىتتاعى كۇشتەر مىقتاپ پايدالانىپ وتىر.
الەۋمەتتىك سالا - بۇگىنگى بيلىكتىڭ ەڭ وسال تۇسىنىڭ ءبىرى. اسىرەسە مۇناي مەن گازعا، اليۋميني مەن حرومعا باي قازاقستاندا وسى سالاداعى ادىلەتسىزدىك مەنىڭ جانىما ەرەكشە باتادى! سول ادىلەتسىزدىكتى جويۋ قاجەت!
مانساپ پەن بيلىك تۋرالى دا ايتتىم. ەلىمە، قازاعىما قىزمەت جاساعىم كەلەدى. بىراق ءبىر ادامعا قىزمەت جاساعىم كەلمەيدى!
سوڭعى سۇراعىڭىز تىم اۋىرلاۋ ەكەن. «جانىڭىزداعى ازاماتتاردى دا پيدا ەتۋ» دەگەن مەن مۇلدەم قابىلداي المايتىن ءسوز! ەشكىمنىڭ دە ءوز جانىن پيدا ەتكەنىن قالامايمىن: قۇي بيلىكتە بولسىن، قۇي وپپوزيتسيادا بولسىن. قۇي مەنىڭ ىمىراسىز جاۋىم بولسىن. ءبارى امان بولسىن!
- ءامىرجان اعا، ارەكەتىڭىزدى تولىق قولدايمىن! سىزدەردىڭ ماقسات، باعىتتارىڭىزعا جانە وزگە ايماقتاعى فيليال جۇمىسىنا كوڭىلىمىز تولادى ءسوز جوق. الايدا، باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى جسدپ فيلالىنىڭ جۇمىسىنا، ونىڭ جەتەكشىسى ح.مۇقانوۆانىڭ ءىس-ارەكەتىنە مۇلدە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ كوڭىلى تولمايدى. ول تۋرالى سىزدەرگە بىرنەشە رەت ايتىلدى. بىراق ەش ناتيجە شىعارمادىڭدار. فيليال باسشىلارىڭىز مۇقانوۆاداي بولسا، ەشتەڭەگە قول جەتكىزپەيسىڭدەر، وعان ءسوز بەرەم. ورال قالاسىنداعى پارتيا فيليالىڭىز وتباسىلىق پارتيا بولىپ وتىر. ويتكەنى، مۇقانوۆانىڭ 2 بالاسى، تۋمالارى عانا جۇمىس جاسايدى. ال، پارتيانىڭ بەلسەندى مۇشەلەرى دە ەشقانداي باتىس وڭىرىنە بەلگىسىز، ۇستانىمى جوق، ساياسي كوزقاراستارى تومەن، سىندى كوتەرمەيتىن تەك اقشا ءۇشىن جۇرگەن ادامدار. مۇنداي ادامدار مەن دەموكراتيا ورناتامىز دەگەن قۇر قيال، ۋتوپيا ەكەنىن ۇمىتپاڭىزدار! سوڭعى ۋاقىتتا اقجايىق وڭىرىندە ءسىزدىڭ، تۇياقباي مەن ابيلوۆ مىرزانىڭ بەدەلى ءتۇسىپ بارادى. ونى ەكى تەڭ توراعا بىلتىر كەلگەندە كوردى. سىزدەردە نۇروتان پارتياسى سەكىلدى حالىقتان الشاقتاپ، ەل-جۇرتتىڭ پىكىرىن ەسكەرمەيسىزدەر. ودان كەيىن داۋىستى ۇرلادى دەيسىزدەر. ەگەر وسى شىن دا سىن سوزىمە سەنبەسەڭىزدەر، رەنجىسسەڭدەر كەلىپ كورىڭىزدەر. وسى ماسەلەنى ەستەن شىعارماڭىزدار.
قۇرمەتپەن، تالعات قاتاۋوۆ حابارلاسىنىزدار. 87758144711 ەشتەڭەدەن قورىقپاي، سوزىمە جاۋاپ بەرەم! ويلانىڭدار، توراعالار مەن حاتشى مىرزالار!
- تالعات، ورالداعى جاعداي تۋرالى جوعارىدا جاۋاپ بەرگەن سياقتىمىن. قازىر 15 كۇندىك اشتىقتا تومەندەپ كەتكەن دەنساۋلىقتى تۇزەتۋگە ءماجبۇر بولىپ، دارىگەرلەر جاعىندا ءجۇرمىن. جۇمىسقا شىققان سوڭ، سىزگە تىكەلەي حابارلاسامىن. ءبىز دەموكراتيالىق ۇيىمبىز. وبلىستاعى پارتيا ۇيىمىنىڭ بار ماسەلەسىن، ونىڭ ىشىندە باسشىسىنىڭ تاعدىرىن شەشەتىن وبلىستىق كونفەرەنتسيا. ازىرشە ءتورايىم سول كىسى. كەلەسى كونفەرەنتسيادا پارتيا مۇشەلەرى نە شەشەدى، سولاي بولادى.
- ءامىرجان مىرزا مىنا اقپاراتقا كوزقاراسىڭىز قانداي:
«شىمبۇلاق» تاۋ شاڭعىسى كۋرورتىنىڭ 25% ن.نازارباەۆتىڭ مەنشiگiندە. ماسەلەن، بولات نازارباەۆ "شىمبۇلاقتا" ەكi ءۇيi بولعانىن قالادى. مۇنىمەن كۋرورت باسشىسى سەرگەي گيتولوۆ كەلiس¬پەپتi. سوندا ونىڭ باسىنا تاپانشاسىن تاقاعان پرەزيدەنت¬تiڭ iنiسi: "قازiر سەنi جايراتىپ سالۋ ماعان تۇككە تۇرمايدى. بۇل ءۇشiن ماعان ەشتەڭە بولمايدى" دەگەن. "شىمبۇلاقتاعى" ۇيلەردىڭ يەلەرى: ن. نازارباەۆ، ب. نازارباەۆ، د. نازارباەۆا، ءا. نازارباەۆا، ت. قۇلىباەۆ، ك. ءماسىموۆ، ي. تاسماعامبەتوۆ، ق.ساۋداباەۆ، ن. ابىقاەۆ، ا. شابدارباەۆ، ب. مۇحامەدجانوۆ، ن. سۇبحانبەردين، ت. دوسمۇحامبەتوۆ، ب. وتەمۇراتوۆ، س. قالمىرزاەۆ، ا. ەسىموۆ، د. احمەتوۆ، ا. ماشكەۆيچ، پ. شوديەۆ، ءا. يبراگيموۆ، س. گيتالوۆ، ءا.ارعىنعازين، ا. كلەبانوۆ، ۆ. حراپۋنوۆ.
اۆتور: ۆيكتور حراپۋنوۆ، الماتى قالاسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى. "رەسپۋبليكا" گازەتi. 03.10.2011ج.
- جوعارىدا اتالعان ادامدار ءۇي-كۇيسىز ءجۇرسىن دەگەنىمىز ارتىقتاۋ بولار. بىراق بۇلجىماس ەكى شارت بولۋى ءتيىس. بىرىنشىدەن، ەكولوگيالىق تالاپتار تۇرعىسىنان ول جەرگە تۇرعىن ءۇي سالۋعا بولا ما؟ ەكىنشىدەن، بۇل ءتىزىمنىڭ ىشىندە ءومىر بويى بيزنەسپەن اينالىسپاعان ادامدار بار. وسىنشاما قىمبات جەردە قىمبات ءۇي سالۋعا ولار قارجىنى قايدان الدى؟
جالپى بيلىك ىشىندە ءجۇرىپ كىم جانە قالاي بايىدى دەگەن ساۋال ءالى دە تالاي الدىمىزدان شىعارى حاق. ءارى حراپۋنوۆ سەكىلدى تىڭ اقپارات بەرۋشىلەر دە ۋاقىت وتە كوبەيە بەرەتىنى دە تاريحي شىندىق.
- ابەكە ءسىز ءپۋتيننىڭ دوسى ميرونوۆقا ۇقساپ باراسىز. بىرتىندەپ ماجىلىسكە دە جەتىپ قالارسىز. ءاۋمين دەڭىز.
- شىنىمدى ايتسام، ەش جاعىمنان - ءتۇر بولسىن، سۇر بولسىن - ميرونوۆ سەكىلدى ساياساتكەرگە ۇقساعىم كەلمەيدى!
بۇگىنگىدەي مىڭگىرلەپ، اۋزىنان ءجوندى ءسوز شىقپايتىن ماڭگۇرت ماجىلىسكە دەپۋتات بولدىڭ نە، بولمادىڭ نە؟ تولىققاندى، كوپپارتيالى ماجىلىستە حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەگەنگە نە جەتسىن!
- قازاقتىڭ نارازى توبىنىڭ 90 پايىزى ينتەرنەتكە كىرمەيدى، گازەت وقىمايدى. تەك كەشكە تەلەۆيزور كورەدى. ولار ەشقانداي ميتينگىنى دە ەستىمەدى نوبايى. سىزدەردىڭ 2 رەت وتىرىپ شىققاندارىڭىزدان دا حابارسىز. ولار بازاردا ساتۋشى، تاكسيشى، كۇزەتشى - قاراپايىم ادامدار. ولار حابارسىز. حابارلى بولعاندا 100.000 شىعار ما ەدى؟
دۇرىس بايقادىڭىز. سوندىقتان دا ءبىز قوعامداعى بارلىق پىكىرالۋاندىعىن كورەرمەنگە تولىق جەتكىزە الاتىن قوعامدىق تەلەديدار كەرەك دەپ ايتىپ ءجۇرمىز. بىراق بيلىك وعان بارمايدى! سوندىقتان ەلگە اقپارات جەتكىزۋدىڭ باسقا جولدارىن پايدالانۋىمىز كەرەك.
مەن قازىر ينتەرنەتتىڭ الەۋمەتتىك جۇيەلەرىندە ەلمەن بايلانىسۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن ۇيرەنىپ ءجۇرمىن. سول ارقىلى تالاي-تالاي قولداۋشىلار تاپتىم. تاۋىپ جاتىرمىن. سىنشىلار دا، ءوز ۇسىنىستارىن ايتۋشىلار دا جەتىپ جاتىر. اسىرەسە، قوعامدىق بەلسەندىلىگى جوعارى قازاق جاستارى كوپ. بىرازىمەن جولداس بوپ الدىم. مەنىڭ عالامتورداعى مەكەنجايىم: akossanovkz@gmail.com جانە facebook.com/akossanovkz سونىمەن قاتار mail.ru-داعى «موي مير» جەلىسىندە دە بارمىن.
- اسسالامۋعالەيكۋم ءامىرجان مىرزا. ءبىز سەنى بۇرىننان تانيتىن قازاقپىز عوي. بۇرىن ونشا ءمان بەرە بەرمەيتىن ازامات ەدىڭ، سوڭعى كەزدە تۇلعاعا اينالا باستاعانىڭدى مويىنداماۋعا بولمايدى. باسقا دوستارىڭمەن سالىستىرىپ، قوراز شاعىستىرعانداي بولمايىن، بىراق شوقتىعىڭ ءوسىپتى. شىنىن ايتسام سوڭعى ءىس-ارەكەتتەرىڭ مەن سوزدەرىڭنىڭ، ماقالالارىڭنىڭ بىردە-ءبىرىن جىبەرمەي باقىلاپ وتىرعانىمىز دا راس. ولارعا الارىم دا، قوسارىم دا جوق، سەن مەنىڭ ويىمدى وقىپ وتىرعانداي كورىنەتىن بولدىڭ. ءار سوزىڭە ءوزىم ايتىپ وتىرعانداي ريزامىن. ساعان سوندا دا بولسا 1-2 سۇراعىم بار ەدى.
1. وبلىستارداعى وسدپ فيليالدارىنىڭ باسىم بولىگى بەيشاراحانا ەكەنىن ەلدىڭ ءبارى دە كورىپ ءجۇر. وعان سەبەپ اشىق ەكى جىك بار: بولاتشىلار مەن جارماحانشىلار. ونى اناۋ ەكى ءدوي بىلمەيدى دەگەن كۇلكىلى بولار ەدى. وسىنىڭ ارقاسىندا ولار بيلىككە ءبىر-ءبىرىن ساتۋدان "سوتسياليستىك جارىس" ۇيىمداستىرىپ العان. وسىنى نەگە توقتاتپايسىڭدار؟
- ەكى مىقتى پارتيانىڭ ءبىر پارتيا بوپ قوسىلۋى - جاي ايتا سالاتىن وڭاي پروتسەسس ەمەس. باس كەزىندە ورتالىقتا دا، وڭىرلەردە دە امبيتسيالار بوي كورسەتىپ قالعانى راس. بىراق ول قيىن كەزەڭنەن امان وتتىك دەپ ايتا الامىن. ءسىزدىڭ ەستىپ جۇرگەندەرىڭىز، سول پروتسەسكە ەرە الماي، ءسىز ايتقانداي «بولاتشىل»، «جارماحانشىل» بوپ جۇرگەندەر بولار. بىرىگۋ دەپ ايتۋ وڭاي، ال امبيتسياڭدى ىسىرىپ قويىپ، ورتاق ءىس الدىندا باسقالارمەن ءتىل تابىسىپ، قارا جۇمىس ىستەۋ وڭاي ەمەس. وسى كەزەڭدە تالاي ادام سىنالدى، ءبىرازى سول ەمتيحاننان وتە الماي قالدى دا. بىراق باسىم كوپىشىلىگىمىز قيىن كەزەڭنەن لايىقتى وتتىك دەپ ايتا الامىن.
- حالقىمىز "كۇماننىڭ كوپتىگى - شايتاننان" دەيدى. سوندا دا بولسا 1-2 ساپارىندا جارماحان كوكەمىز وبلىس اكىمدەرىنىڭ قابىلداۋىنا بارعاندا ولاردىڭ تىعىلىپ قالعانىن، ارتىنان پرەزيدەنت اپپاراتىنان تاپسىرما كەلىپ، ونى قابىلداعانىن، 2 ساعات سويلەسكەنىن ءوز كوزىممەن كورىپ ەدىم. قازىرگى ءىسى تاعى ويلاندىرىپ وتىر، وسىنىڭ سەبەپتەرى نەدە؟
- مۇنى جاحاڭنان كۇدىكتەنۋ ەمەس، ونىڭ قيمىلدارىن تۇسىنبەۋ دەپ قابىلداڭىز.
جاحاڭنىڭ دا، باسقانىڭ دا سوڭىنان وسىنداي ءسوز ەرەتىنى راس. ول كىسىدەن كۇدىكتەنبەڭىز!
- تۇسىنۋىمىزشە، سەن پارتيانىڭ باس يدەولوگىسىڭ. ەندەشە، سوڭعى سايلاۋعا نە سەبەپتى سونشا ەنجار، بىتىراڭقى، كەدەيشىلىكپەن تۇستىڭدەر. وعان سەبەپ پارتيا ىشىندەگى الاۋىزدىق پا، الدە الدىن-الا ۇستانعان جويىلىمپازدىق پيعىل ما، بولماسا وبلىستار مەن اۋداندارداعى فيليالدارىڭىزدىڭ دارمەنسىزدىگى مە؟ راس، سەندەردى پارلامەنتكە وتكىزەيىن دەپ وتىرعان بيلىك جوق ەدى، بىراق سايلاۋ كەزىندەگى مۇمكىندىكتى دۇرىس پايدالانىپ، پارتيا بەدەلىن قايتا كوتەرە المادىڭىزدار عوي. مەن وسىعان دەيىنگى بىرنەشە سايلاۋلاردا سەندەرگە قارسى كۇرەستىڭ بەلورتاسىندا بولعان اداممىن. ولار ناعىز كۇرەس ەدى، مىقتى شاحماتشىمەن ويناعانداي قۇماردان شىعاتىنبىز. ال، وسى جولى كۇرەستىڭ دە قاجەتى بولماي قالدى. نەگە؟
- وپپوزيتسيالىق پارتيا وليگارحتار پەن بيلىك مولىنان قارجىلاندىراتىن «نۇروتان» مەن ونىڭ ءىنى-قارىنداستارى سەكىلدى اسا باي ەمەستىگى بەسەنەدەن بەلگىلى. سوندىقتان وسى جاعىنان ولارمەن جارىسا المايتىنىمىز حاق. باسقا جاعىنان ءبىز «نۇروتاننان» كوش ىلگەرىمىز!
سوڭعى سايلاۋ دا ەسكى ستسەناريمەن ءوتتى. قىسقاشا ايتقاندا - بەلدەن باسۋ بولدى. ونى تەك قانا ءبىز، وپپوزيتسيا ەمەس، ميلليونداعان قازاقستاندىقتار ءوز كوزىمەن كوردى. مۇنداي ماسقارا جولمەن، قاراق جاساۋ ارقىلى سايلانعان ءماجىلىستىڭ سول ميلليوندار الدىندا بەدەلىن قانداي بولماق دەيسىز؟!
- سەندەر سايلاۋ قارساڭىندا العا، كپك وكىلدەرىمەن ىمىراعا كەلگەندەي ەدىڭدەر، بىراق ولار نەگە سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە ساۋساقتارىن ساۋساقتارىنا ۇرمادى؟ مىسالى، ولار جاڭاوزەن ىسىمەن شۇعىلدانسا سەندەر بار كۇشتى ناسيحاتقا ارناۋلارىڭا بولماس پا ەدى؟ ىستەرىڭنەن ۇيلەسىمسىزدىك پەن قايشىلىقتار انىق بايقالىپ تۇردى.
- العا، كپك - ءوز ستراتەگياسى مەن تاكتيكاسى بار دەربەس پارتيالار. سايلاۋ الدىندا ءبىزدى بار جاعىنان قولدايتىنىن ءمالىم ەتكەن. بىراق ودان كەيىن ولار جاڭاوزەن تراگەدياسىنا بايلانىستى سايلاۋعا بويكوت جاريالايتىنىن ايتتى. بۇل - ولاردىڭ شەشىمى، تاڭداۋى. مەن وعان نە ايتا الامىن؟
- سوڭعى كەزدە كوپ ادامداردىڭ بولات ابىلوۆكە دەگەن كوزقاراسى وزگەردى. ول تىم ۇشقالاقتاۋ، قۇيىسقانعا قىستىرىلعىش، مەن-مەندەۋ بولاتىن. قاتتى وزگەرىپتى. ويلارى دا ورنىققان. بىراق ول پرەمەر-مينيستر، مەملەكەتتىك حاتشى بولسا دا نە پرەزيدەنت، نەمەسە پارلامەنت توراعاسى بولاتىن تۇلعا ەمەس قوي. ونى ءوزى دە تۇسىنەتىن بولار. سول سەبەپتەن كەلەسى سايلاۋعا ونىڭ كانديداتۋراسى ۇسىنىلماسا كەرەك. ۇسىنىلعانى مەن حالىقتان قولداۋ تاپپايدى. جاحاڭ قارتايدى. سوندىقتان سەنىڭ كانديداتۋراڭ ۇسىنىلۋى مۇمكىن بە؟
سەن قازاققا دا، ورىسقا دا ورتاق بولا الاتىن، رۋشىلدىق پەن جۇزشىلدىكتەن بيىك تۇرعان ازامات ەكەنىڭە ەلدىڭ كوزى ابدەن جەتكەن سەكىلدى. ءبىزدىڭ قوعامدا حالىق پارتياعا ەمەس، تۇلعاعا داۋىس بەرەدى. ەگەر ولاي بولسا قازىردەن باستاپ يميدجمەيكەرلەر جاساقتاپ، مينيسترلەر كابينەتىنىڭ نۇسقاسىن نوبايلاۋعا كەڭەس بەرەر ەدىم.
- بولات پەن جاحاڭ تۋرالى ويلارىڭىزبەن كەلىسپەيمىن. ەكەۋى دە وپپوزيتسيالىق جولدا ادال ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن، ەل باسقارۋعا ابدەن لايىق تۇلعالار دەپ ويلايمىن. ماعان قاتىستى ويىڭىزعا راحمەت. ۋاقىت كورسەتەر ءبارىن. تاعى دا قايتالاپ ايتايىن: كەلەسى پرەزيدەنت سايلاۋىندا وپپوزيتسيا ءبىر كانديدات ۇسىنىپ، بىرىككەنى دۇرىس.
- قازىر ءبىزدىڭ وپپوزيتسيادا التەكەڭنىڭ تۇلعاسىن پۇتتاندىرۋ سياقتى كەلەڭسىز قۇبىلىس قىلاڭ بەرىپ قالادى. مەن ول ازاماتتى جاقسى تانىدىم. جيناعىنىڭ ءبىر بەتىن قالدىرماي وقىپ شىقتىم. تەورەتيك. بىراق پراكتيك ەمەس. ونىڭ اجالىنا دا سول سەبەپ بولدى. تەوريا بويىنشا ونى ولتىرمەۋ كەرەك ەدى، ءولتىرۋدى ويلاۋدىڭ ءوزى قيسىنسىز. ال، پراكتيكادا بولەك بولدى. ءالى كۇنگە دەيىن ونى كىم، نەگە ولتىرتكەنىن ءتۇسىنۋ مۇمكىن بولماي كەلەدى. ونى ءولتىرۋ ەسى دۇرىس ساياساتكەردىڭ ەمەس، اۋرۋ ادامنىڭ ءىسى سياقتى. سوندىقتان ءبارىمىز م.اليەۆتەن كۇدىكتەنگەنىمىز راس. سەندە سوڭعىسى، پراكتيكتىك باسىم سەكىلدى. ەگەر ولاي بولسا نەگە قورعانبايسىڭ؟ قازىر سەن قۇنانباي اتامىز ايتقانداي جايداق سۋ سەكىلدىسىڭ. ول دۇرىس شىعار، بىراق شەكتەن تىس جايداقتىق جاقسىلىققا اپارمايدى. قوعام اققۋ، شورتان ءھام شايان تىرلىكتەن ابدەن شارشادى. سول سەبەپتى جالپاقشەشەي كوسەمدى ەمەس، حان ابىلاي مەن شىڭعىسحاندى اڭساپ وتىر. كوممۋنيست سالۆادور الەندەنىڭ 6 ايدا بىلىقتىرعانىن قالپىنا كەلتىرۋگە پينوچەت ءۇشىن 20 جىل جەتپەگەن ەكەن. مىنا حالىقتى قايتا ەل قىلۋ ءۇشىن ء"ينى جۇمساق دەموكراتقا" قانشا ۋاقىت كەرەك؟
- الاشتىڭ التىنبەگىنىڭ اقيقاتىن ءالى دە تولىق باعالاي الماي ءجۇرمىز. مەنىڭشە، تەوريانى دا، پراكتيكانى دا ول تولىق مەڭگەرگەن بولاتىن.
تەوريا مەن پراكتيكا ءبىر-ءبىرىن جوققا شىعارمايدى. كەرىسىنشە، ءبىر ءبىرىن تولىقتىرادى، بايىتا تۇسەدى. ءبىر-ءبىرىنسىز ەكەۋى دە - تۇل! مەنىڭ قالاۋىم - دەموكراتيا، سوندىقتان دا، ەڭ الدىمەن، ءوزىم دەموكرات بولۋىم كەرەك ەمەس پە؟
- يمان ءجۇسىپ تەكتەن تەككە "قىپشاقتىڭ مىڭ قاتىنى ۇل تاپسا دا، كەلمەيدى ەندى قايتىپ يمان ءجۇسىپ" دەپ بەكەر ايتپاعان. ءبىز سياقتى مايدا-شۇيدەلەر كۇنىنە مىڭداپ تۋىلىپ جاتادى. باسىنا قانشاما زاۋال تۋىپ، ارقاسىنا جۇك سالىنسا دا قايىسپايتىن قارا نارلار مىڭنان ءبىر تۋىلادى. بۇل ساعان دارىپتەۋ ەمەس، سەنىڭ ءوز ىسىڭمەن دالەلدەگەن ومىرىڭە بەرىلگەن ءبىر باعا. ءبىز بولاتتى دا، جاحاڭدى دا، قاجىگەلدين-ءابىلازوۆ سياقتى باسقا دويلەردى دە ايىپتاۋ ءۇشىن ءبىر ساتتە "مىڭ فاكتى مىسال" كەلتىرە سالامىز. ساعان كەلتىرەر فاكتىمىز جوق. تروللدەر رۋشىلدىق ۋىن شاشۋى مۇمكىن، بىراق حالىق ونى قابىل ەتپەيدى، كەرىسىنشە ول ساعان يگى قىزمەت ەتۋى مۇمكىن. وسى جاعدايدا سەن نەگە تىزگىندى ءوز قولىڭا المايسىڭ؟ ەگەر 20 جاسىندا سابالاق "ابىلايلاپ" ۇلكەن امبيتسياسىن بارشا جۇرتقا جاريا ەتىپ جاۋعا شاپپاسا، شارىشتىڭ باسىن قانجىعاسىنا بايلاماسا تۇركىستاننان تەنتىرەپ كەلگەن تۇيەكەشكە قاي سۇلتان ورنىن بەرەر ەدى؟ الدە "كىشىپەيىلدىلىگىڭ مەن سىپايىلىعىڭ" جىبەرمەي ما؟ وندا توڭبايسىڭ، تەك وڭباي قالتىرايسىڭ...
- تۇرمىستا ۇلكەن مەن كىشىگە كىشىپەيىل ەكەنىم راس. تاربيە سولاي. بىراق ساياساتتا بيلىككە قاتتىمىن، وڭاشادا ارىپتەستەرىمە دە تالاپشىلمىن. ءوز ازعانتاي «پليۋستارىم» مەن تولىپ جاتقان «مينۋستارىمدى» بىلەمىن. جىلى سوزىڭىزگە راحمەت، ارينە. بىراق تا مەن ءۇشىن قازاقستان وپپوزيتسياسىنىڭ بىرلىگى اسا قىمبات تا باعالى. سول ءۇشىن ءوز امبيتسيالارىمدى تەجەپ جۇرگەنىم دە راس.
- مەن نەمىس حالقىنا تاڭ قالامىن. ولار 2 دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا دا كۇل-تالقان جەڭىلىپ، كونتريبۋتسيامەن كۇلدەرى شاشىلىپ قالعان حالىق. بىراق 2 جولى دا اراعا 10-15 جىل سالىپ قايتا الەمدىك دەرجاۆا قاتارىنا كوتەرلدى. نەگە؟ سەبەبى ولار قانداي قاندى قىرعىن بولسا دا ۇلتتىڭ باسى سانالاتىن اقىل-ويى مەن عالىم-دانىشپاندارىن ساقتاپ قالا الدى. وزدەرى ءولىپ بارا جاتسا دا كەۋدەلەرىمەن سول ازاماتتارىن قورعاپ قۇلادى. بىزدە كەرىسىنشە. سايات ىبىراي، مۇقتار جاكىشوۆتەردىڭ(ت.ب. عالىمدار) تۇرمەگە توپىرلاتىلعانى بىلاي تۇرسىن، مينيسترلەردىڭ وزدەرىندە قۇن قالمادى. وسى كەسەل وپپوزيتسيادا دا بار سياقتى. الدا 25 ناۋرىز كەلە جاتىر. سەندەر تاعى دا تۇرمەگە تۇسەتىن سياقتىسىڭدار. نە سەبەپتى سەندەردى قورعاپ، وبلىستاعى ازاماتتار ءسوزدى دە، ءىستى دە قولعا المايدى؟ شال مۇقتار شاحانوۆتىڭ سۇيەگىن سۇيرەپ، قارتايعان شاعىندا الاڭدا تۇرۋىنىڭ، سودان سوڭ بوعىمەن جاستى بالالاردىڭ قولىنان "سوتتالۋىنىڭ" كەرەگى نە؟ ءبىر شۋماق ولەڭىن ءبىر بالادان جولداپ، ۇيىندە جاتا بەرسە بولماي ما؟ جاحاڭ تۋرالى دا سولاي، سەندەرگە دە وبال. بيلىك كوزلوۆتى بەكەر قاماپ وتىرعان جوق. سەبەبى ول جاقتاعى ءجىپتىڭ بارلىق ۇشى سونىڭ قولىندا. ول كەتكەن سوڭ العا اجەپتەۋىر اڭىراپ قالدى. ەگەر ەرتەڭ سەندەر كەتسەڭدەر نە بولماق؟ وسىنى ويلادىڭدار ما؟ حالىققا تۇسىندىرەتىن ادام بار ما؟
- ءسوز جوق، كەيبىر ارىپتەستەرىمىز جىلداپ تۇرمەدە وتىرىپ شىعۋىمەن سالىستىرعاندا ءبىزدىڭ ءبىر ايىمىز دانەڭە دە ەمەس. ءبىر نارسە ايقىن: شەشىنگەن سۋدان تايىنباس! ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىز - قيىن بولسا دا، بولاشاعى باياندى جول! بۇيىرعانىن كورەرمىز! بىراق ءسىزدىڭ ايتقان ويىڭىزدىڭ دا جانى بار، بيلىكتىڭ ايتۋىمەن جۇرە بەرمەي، ودان ءبىر قادام الدا جۇرۋگە دە ءتيىسپىز.
- رەسەي سياقتى اسا ءىرى جانە باس قالالارىندا ميلليونداعان حالىق تۇراتىن ەلدەردە استانالىق ىقپالدىڭ بار ەكەنى شىندىق. ماسكەۋ نە دەسە سول بولادى. الع ءبىز سەكىلدى جەرى كوپ، حالقى از جانە قالالارىنىڭ ءوزى شاعىن مەملەكەتتە ءىرى قالالاردىڭ ىقپالى جوق. ونى قىرعىز توڭكەرىسى دە كورسەتتى. تالاستا باستالدى، بىشكەكتە ءبىتتى. ودان سوڭ وسى توڭكەرىستىڭ دە ىرگەسىن وش ارقىلى شايقالتا جازدادى. سەندەر نەگە وسى ماسەلەگە نازار اۋدارمايسىڭدار؟ الماتى - توق قالا. توق بالا اش بالامەن ويناي بەرمەيدى. س/ن زامانداسىڭ
- جوعارىدا ايتقانمىن، ءبىز جۇمىسىمىزدى ەل وڭىرلەرىندە جانداندىرۋىمىز كەرەك. ونىڭ ۇستىنە ءار ايماقتىڭ وزىنە عانا ءتان شەشۋىن تابا الماي جاتقان پروبلەمالارى بار. ول ءىستى باستادىق، جالعاستىرامىز دا.
- ءامىرجان اعا! مەن-ستۋدەنتپىن. سۇراعىم تار قاپاستا قامالىپ جاتقاندا ادام كوپ نارسەلەرگە وزگە قىرمەن قارايتىنى بەلگىلى... ءسىز ساياسي كوزقاراسىڭىزدى الدە دە وزگەرتپەدىڭىز بە؟ نەمەسە قاي نارسەلەر جايىندا ويلانا باستادىڭىز؟
- بيلىككە دەگەن سىني كوزقاراسىمدى وزگەرتكەن جوقپىن. 15 جىل كۇرەسىپ كەلە جاتقان مەنى 15 تاۋلىكتىك قاماۋمەن «سىندىرۋ» مۇمكىن ەمەس! ءارتۇرلى وي كەلگەنى راس. ونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، وپپوزيتسيالىق كۇرەسىمىزدى ودان سايىن قارقىندى جۇرگىزۋدىڭ جولدارىن تابۋ تۋرالى.
- ويلى شىقتىڭ عوي، ابەكە، نە ويلاپ شىقتىڭ.
سەيتقاسىم
- كوپ نارسە تۋرالى ويلادىم، سەكە. «جاس الاش» گازەتىندە سوندا جازعان كۇندەلىگىم جاريالاندى. سونى ءبىر قاراپ شىعىڭىز... http://zhasalash.kz/sayasat/6661.html
- ءامىرجان مىرزا! ءسىزدىڭ پارتياڭىز بيىل قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك ساتۋسىن بەرۋ ءۇشىن «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭدى قابىلداتۋ بويىنشا تالاپتار قويىپ، كۇشتەرىن سالا ما ەكەن؟
- قازاق ءتىلى قازىردىڭ وزىندە مەملەكەتتىك ءتىل! ماسەلە - سول بيىك مارتەبەنى تومەندەتپەي، ءىس جۇزىندە باياندى ەتۋ. ول باعىتتا ءبىزدىڭ پارتيانىڭ پوزيتسياسى ايقىن دا تاباندى.
- ەلباسىمىز «2015 جىلى ەۆرازپوليتسەي بولادى» -دەپ مالىمدەدى قاڭتارداعى جولداۋىندا. سىزدەر، جالپى حالىق ميلليونداپ شىعاتىنىن ءبىلىپ، لۋكاشەنكو مەن پۋتيننەن كومەك سۇرايىن دەگەنى مە؟
- الدىمەن، ەۋرازوداقتىڭ تاعدىرىن انىقتاپ الۋ كەرەك. مەنىڭشە، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن وسى اسا ماڭىزدى قادام تەك قانا جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم ارقىلى شەشىلۋى ءتيىس! سودان كەيىن ورتاق پوليتسيا بولا ما، بولماي ما، سونى كورە جاتارمىز...
- قۇرمەتتى ءامىرجان!
بۇگىن تەلەديداردى قوسىپ قالسام، حاباردان-اۋ دەيمىن، يراك ەلەكەەۆ ءبىر قازاقتى سۇحايقا شاقىرىپ، سايراپ وتىر، ەكۋى دە ورىسشا شۇلدىرلەپ. ەندى كەلىپ تاعى ءبىر ارنانى قوسىپ قالىپ ەدىم، ول جەردە انا ەرىمبەتوۆ دەگەن ءدۇبارا تاعى ءبىر قازاقتارمەن ورىسشا شۇلدىرلەپ وتىر. كەشە انا دەپۋتاتسىماق ابەنوۆ پلاتونوۆقا وزىنشە ورىسشا اكتسەنتپەن بارىن سالىپ، ورىسشا سۇحبات بەرىپ وتىر. تاڭ قالدىم. نەتكەن جەتەسىز ۇلت ەدىك! وسى دەپۋتاتسىماق سەزگەنىم بويىنشا مەتەپتى قازاشا بىتىرگەن، رەپەريتور جالداپ، ورىسشا سويلەۋدى ۇيرەنگەنىن بايقاپ قالدىم.ەندى سىزگە سۇراق: ءسىز قانشا دەگەنمەندە جوعارى جاققا جاقىنسىز، سول قازاندا كەزىندە قاينادىڭىز. وسى دۇبارالارعا ارنايى تاپسىرما بەرەدى مە، جوق الدە، وزدەرى ورىسشا سويلەگەندى دارەجە كورە مە؟بۇيتە بەرسەك، ەل بولمايمىز عوي. قىرعي.
- قىرعي مىرزا، قىرعيداي ءتيىسىپسىز ازاماتتارعا. مەنىڭشە، ماسەلەنى باسقا قىرىنان قاراۋ قاجەت سياقتى. ءسوز جوق، قازاق ساياساتكەرى قازاقشا تازا سويلەپ، «ءبىسىمىللاسىن» قازاقشادان باستاۋى ءتيىس. بىراق ورىس ءتىلدى اۋديتوريا بار ەمەس پە؟ ولارعا دا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ويىن سول تىلدە جەتكىزگەنىنىڭ ەش ايىبى جوق سياقتى.
- ءامىرجان مىرزا! ءسىزدى "ۇلتشىل ەمەس كومسومولدىڭ مەكتەبىنەن وتكەن" دەگەن اڭگىمە ەل اراسىندا ايتىلىپ ءجۇر. سول راس پا؟ سوسىن ەكىنشى سۇراق: ورالدىق جۋرناليست قاجىمۇقان عابدوللا الماتىدا تاۋ بوكتەرىندە وتكىزبەكشى بولىپ جۇرگەن "ۇلى قازاق باسقوسۋىنا" قالاي قارايسىز؟ مۇنداي شارانى بيلىك جاساتا ما؟ جانە وسى قاجەكەڭنىڭ قولعا العان اسىرە ۇلتشىلداردان قۇرىلعان "قازاق ەلى" قوزعالىسىنا كوزقاراسىڭىز قانداي؟
- كومسومول بولعانىم راس. مەكتەپتە، كازمۋ جۋرفاگىندا، اسكەردە كومسومول ۇيىمىن باسقارعانىم راس. ءتورت ادام ىشىنەن بالامالى تۇردە الماتىداعى فرۋنزە (قازىرگى مەدەۋ) اۋدانى كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بوپ سايلانعانىم دا راس. قازاقستان كومسومولىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ يدەولوگيا ءبولىمىنىڭ ەڭ سوڭعى مەڭگەرۋشىسى بولعانىم دا راس. ول كەزدەردە اتقارعان قىزمەتىم ءۇشىن ەل الدىندا كىنالىمىن دەپ سانامايمىن. كەرىسىنشە، سول كەزدە كومسومول قاتارىندا ءجۇرىپ، باسقا ارىپتەستەرىممەن بىرگە سول ۇيىم اياسىندا حالقىمىزعا شاما-شارقىمىزشا ەڭبەك ەتۋگە تىرىستىق.
ۇلتتىق مۇددە تۋرالى ءسوزىڭىزدىڭ استارىن سەزىپ وتىرمىن. ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن. اۋدان كومسومولىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ ءجۇرىپ، سول كەزدەگى (1990 جىل) وپپوزيتسيالىق «ازات» گازەتىنە (رەداكتورى باتىرحان دارىمبەت بولاتىن) «ەگەمەندىكتى ەلەمەگەندىك» دەگەن ۇلكەن ماقالا جازعانمىن. وندا مەن گورباچەۆ ۇسىنعان وداقتىق شارت جوباسىن سىناپ ەدىم. سول ءۇشىن جوعارىداعى باستىقتاردان قاتتى-قاتتى ءسوز ەستىگەنمىن.
قاجىمۇقان عابدوللانى بىلەمىن، تالاي جۇزدەسكەنبىز. ۇلتتىق سانانى وياتۋ جولىندا ءوز جولى بار ازامات. ەل بىرلىگىن ويلاپ، تىرلىك جاساپ جاتسا، نەسى ايىپ؟
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
