( «ءىسىڭ سوتقا تۇسسە، ءوزىڭ وتقا تۇسەسىڭ»)

( «ءىسىڭ سوتقا تۇسسە، ءوزىڭ وتقا تۇسەسىڭ»)

ءبىر اۋىز ءسوز، سالماعى ەكى باتپان. بيىلعا حالىققا ارناعان جولداۋىندا سۋديالاردىڭ زاڭبۇزۋشىلىق ارەكەتىنە «توتەنشە وقيعا» «مارتەبەسىن» بەرگەن ەلباسى، بۇل «توتەنشە وقيعالار جونىندە جۇرتتىڭ ءبارى بىلۋگە ءتيىس» ەكەندىگىن دە ەسكەرتتى. نە ءۇشىن؟ بىرىنشىدەن، بۇل - سۋديالار زاڭبۇزۋشىلىق ارەكەتكە باراتىن بولسا، وزدەرىنىڭ قانداي اۋىر قىلمىس جاسايتىندىعىن، ەلگە قانداي قاۋىپ، قاتەر توندىرەتىندىگىن سەزىنسىن جانە ول ارەكەتتەرىنىڭ مىندەتتى تۇردە اشكەرەلەنىپ، بۇكىل ەلگە جاريا بولاتىندىعىن ءبىلسىن دەگەن ەسكەرتۋى. وسىلايشا سوت جۇيەسىندەگى ابدەن اسقىنعان ادىلەتسىزدىكتى اۋىزدىقتاۋعا جاسالعان قادام. ەكىنشىدەن، ەلباسى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا ناقتى مىندەت جۇكتەپ وتىر. ياعني، باق سۋديالاردىڭ ءاربىر شەشىمىن باقىلاۋعا الىپ (بۇل ونسىز دا باق-تىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى، ال ماسەلەنىڭ جولداۋدا اتاپ كورسەتىلۋى سول مىندەتتىڭ سالماعىن ارتتىرا تۇسەدى), ولاردىڭ تاراپىنان زاڭبۇزۋشىلىق ورىن الاتىن بولسا، سول ساتتە-اق ونى شىن مانىسىندە توتەنشە وقيعا دەپ تانىپ، وقيعانىڭ سەبەپ، سالدارى، كىنالىلەرى مەن زارداپ شەگۋشىلەرى جونىندە جۇرتتىڭ ءبارىن جان-جاقتى حاباردار ەتۋگە مىندەتتى. ماسەلەن، جاڭاوزەندە ورىن العان توتەنشە وقيعا جونىندە ءۇش ايدان بەرى بارلىق باق جارىسا جازىپ جاتىر. ءالى قانشا جازارىن ءبىر قۇداي بىلەدى. مىنە، سۋديالاردىڭ زاڭدى بۇزۋى دا ءدال وسىلاي تالقىلانىپ، زاڭ بۇزعان سۋديالار ابدەن اشكەرەلەنۋى ءتيىس. جانە بۇل ماسەلە ءوزىنىڭ ءادىل شەشىمىن تاپقانشا، باق باقىلاۋدا ۇستاپ، بۇقارانى جان-جاقتى حاباردار ەتىپ وتىرۋى قاجەت. ءبىر قاراعاندا بۇلار سالىستىرۋعا كەلمەيتىن ماسەلەلەر بولىپ كورىنۋى دە مۇمكىن. بىراق ءسال تەرەڭىرەك ويلانعان كەز كەلگەن ادام «سۋديالاردىڭ زاڭدى بۇزۋى - توتەنشە وقيعا بولۋعا ءتيىس» دەپ ەلباسىنىڭ بەكەر ايتپاعاندىعىنا كوز جەتكىزەدى. ويتكەنى، بۇگىنگى تاڭدا سۋديالاردىڭ زاڭبۇزۋشىلىق ارەكەتتەرى، قىلمىستارى شەكتەن شىعىپ كەتىپ وتىر. «سوتتان ادىلدىك تاپپايسىڭ، ءىسىڭ سوتقا تۇسسە، ءوزىڭ وتقا تۇسەسىڭ» دەپ جىلاپ جۇرگەن بىرەۋ. ءتىپتى سول جاڭاوزەندەگى قاندى وقيعانىڭ ءار ءتۇرلى سەبەپتەرىنىڭ اراسىندا سولاقاي سۋديالاردىڭ زاڭبۇزۋشىلىق ارەكەتتەرى دە بار ەكەندىگىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. سوندىقتان دا ەلباسىنىڭ قازىلاردىڭ قازىمىرلىعىنا توتەنشە وقيعا دەپ باعا بەرۋى وتە ورىندى. جانە سۋديالاردىڭ زاڭسىزدىعىن «جۇرتتىڭ ءبارى بىلۋگە ءتيىس» دەگەنى دە اقىلعا قونىمدى. بۇل «قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدى» دەگەن بابالار دانالىعىمەن ۇشتاسقان ۇستانىم. ەندەشە سوت بيلىگىنە دە بۇقارالىق باقىلاۋدى، حالىقتىق قاداعالاۋدى كۇشەيتۋ قاجەت-اق. ول ءۇشىن حالىققا قىراعى كوز، ساق قۇلاق، قاتقىل ءۇن قاجەت. مىنە، وسى قاجەتتەردى وتەۋ مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارىنىڭ تىكەلەي مىندەتى. ال مەملەكەتتىك باق وسى مىندەتىن دۇرىس اتقارىپ، نانىن ادال جەپ وتىر ما؟ الدە...

بۇل حالىقتىڭ كىناسى ەمەس

«وبالى نەشىك»، زاڭدى بۇزباسا باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزدايتىن، ءىشى كەۋىپ، ىشكەنى بويىنا دارىمايتىن «دىمكاس» سۋديالار توتەنشە وقيعالاردى ورىستەتىپ-اق تۇر (ول تۋرالى «ماsا.kz»-تە جاريالانعان «توتەنشە وقيعالار «ءوندىرىسى» دەگەن ماقالامىزدا ايتقانبىز). الايدا سونى «جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ بىلۋگە مىندەتتىلىگى» جاعىنان اقساپ جاتىرمىز. اقساپ جاتىرمىز دەگەنىمىز بەر جاعى عانا، ءتىپتى مۇگەدەك، مەشەلدىڭ كۇيىن كەشۋدەمىز دەسەك تە ارتىق ايتقاندىق ەمەس. بۇل، ارينە، حالىقتىڭ كىناسى ەمەس. كىنا - «حالىقتىڭ كوزى، قۇلاعى ءھام ءۇنى» بولۋعا مىندەتتى، سول مىندەتىن مۇلتىكسىز اتقارۋ ءۇشىن حالىق قازىناسىنان قىرۋار قارجىنى قاقشىپ الىپ، قارىشتاپ وتىرعان مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارىندا. ەگەر «ماsا.kz»، «اباي.kz»، «ماidan.kz» ينتەرنەت گازەتتەرى، ت.ب. ءبىردى-ەكىلى تاۋەلسىز باسىلىمدار بولماعاندا جولداۋ تالابى جولدا قالىپ، الماتى قالاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر جونىندەگى مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق سوتىنىڭ سولاقاي سۋدياسى قاسىم قالماعامبەتوۆتىڭ زاڭبۇزۋشلىقتارى نەگىزىندە «سوپىلار ىسىنە» قاتىستى تۋىنداعان توتەنشە وقيعالاردان حالىق مۇلدە حابارسىز قالعان بولار ەدى. سۋديا ق.قالماعامبەتوۆتىڭ بۇرىن-سوڭدى سوت تاريحىندا بولماعان سويقانعا بارىپ، ۇلت رۋحانياتىنىڭ تامىرىنا بالتا شاۋىپ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتەر توندىرەتىن زاڭبۇزۋشىلىقتاردى جاساعاندىعى جانە ينەنىڭ جاسۋىنداي دا جازىعى جوق، قايتا مەملەكەتىمىزگە وراسان زور ەڭبەك سىڭىرگەن رۋحانيات وكىلدەرىن ەش نەگىزسىز وتە اۋىر جازالارعا كەسكەن باستان-اياق زاڭسىز ۇكىمى جونىندە اتالعان اقپارات قۇرالدارىندا جان-جاقتى جازىلدى. قورعاۋ تاراپىنىڭ ادۆوكاتتارى بۇل ءىستىڭ ارتىندا ءدۇمى ديىرمەن تارتاتىن بىرەۋلەردىڭ تاپسىرىسى تۇرعاندىعىن ءبىراۋىزدان مالىمدەدى. جانە ومىرلەرىندە مۇنداي شەكتەن شىققان زاڭسىزدىقتاردى كورمەگەندەرىن اشىق ايتتى.   ال ۇلت زيالىلارىنىڭ جۇزدەگەن وكىلدەرى مۇنىڭ «قازاقتىڭ جان-دۇنيەسىنە، رۋحانياتىنا قارسى مايدان، قازاقتى جويۋعا باعىتتالعان جورىق» ەكەندىگىن ايتىپ، جازىقسىز جاندارعا اراشا ءتۇسىپ، ەلباسىعا بىرنەشە اشىق حات جولدادى. الايدا، وسىناۋ اتا زاڭ تالاپتارىن اياققا تاپتاعان سۋديانىڭ مەملەكەتتىك وپاسىزدىققا بارا-بار ارەكەتى، توتەنشە وقيعاسى جايلى جولداۋ تالابىنا ساي ارەكەت ەتىپ، زاڭسىزدىقتاردى اشكەرەلەگەن بىردە-ءبىر مەملەكەتتىك باق بولعان جوق. مۇنداي جاعدايدا ءۇنسىز قالۋدىڭ ءوزى - مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن تارك ەتۋ، زاڭبۇزۋشىلىقتى، توتەنشە وقيعانى  جاسىرۋ بولىپ تابىلار ەدى. ال مەملەكەتتىك باق بۇدان دا وتكەن سوراقىلىقتارعا بارىپ، ەلباسىنىڭ جولداۋىنا قارسى ارەكەت ەتىپ، سۋديانىڭ زاڭسىز ۇكىمىن سوت ادىلدىگىنىڭ ۇلگىسىندەي دارىپتەپ، ەلدى، ەلباسىنى الداپ، كورنەۋ جالعان اقپارات تاراتتى. ول ول ما، ءتىپتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىن، زاڭ تالاپتارىن اياققا تاپتاپ، سۋديالاردى زاڭبۇزۋشىلىققا، توتەنشە وقيعاعا يتەرمەلەپ وتىرعان مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارى دا بار. بۇلاردىڭ كوشىن «حابار» اگەنتتىگى باستاپ، «ەلارنا»، «قازاقستان» ۇلتتىق ارنالارى، ت.ب. قوستاپ وتىر.

قر كونستيتۋتسياسىنىڭ 77 بابى، 2 بولىمىندە «سوت تورەلىگىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى سوتتىڭ قىزمەتىنە قانداي دا بولسىن ارالاسۋعا جول بەرىلمەيدى جانە ول زاڭ بويىنشا جاۋاپكەرشىلىككە اكەلىپ سوعادى» دەلىنگەن. ال قر اقك-نىڭ («اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسى) 346 بابىندا «سوت قارايتىن قانداي دا بولسىن iس بويىنشا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا سوتتا iس قاراۋ ناتيجەلەرiنە الدىن الا پايىمداۋ جاساۋ - بۇقارالىق  اقپارات قۇرالدارىمەن سوتقا ىقپال جاساۋ» بولىپ تابىلاتىندىعىن اتاپ كورسەتكەن جانە مۇنداي زاڭبۇزۋشىلىقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن قاراستىرعان. سوندا ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك تەلەارنالارىمىزدىڭ باسشىلارى، قىزمەتكەرلەرى مۇنى بىلمەيدى مە؟ جوق، بىلەدى. بىلە تۇرا اتا زاڭدى اتتاپ، كودەكستى تاپتاپ وتىر.  جانە ءبىر بۇل ەمەس، قر كونستيتۋتسياسىنىڭ، بىرنەشە زاڭدارىنىڭ تالاپتارىن، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارىن قاساقانا بۇزىپ، ورەسكەل زاڭبۇزۋشىلىقتارعا، قۇقىقبۇزۋشىلىقتارعا بارۋدا.

«حابار» سالعان «سارا» جول

اڭگىمەنى اۋەلى مەملەكەتىمىزدىڭ باستى تەلەارناسى «حابار» اگەنتتىگىنىڭ شەكتەن شىققان زاڭسىز ارەكەتتەرىنەن باستايىق. 2011 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ تەلەارنا اتى شۋلى «اقيقات» «دەرەكتى» ءفيلمىن ءتۇسىرۋدى باستادى. اتالعان ءفيلمدى دايىنداۋ پروتسەسىنىڭ ءوزى جەكە ومىرگە، تۇرعىن ۇيگە، ت.ب. قاتىستى اتا زاڭ كەپىلدىك بەرگەن ازاماتتاردىڭ قول سۇعىلمايتىن قۇقىقتارىن وتە دورەكى تۇردە بۇزا وتىرىپ جۇزەگە اسىرىلعان. اتالعان قۇقىقبۇزۋشىلىقتاردى «حابار» تەلەارناسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىمەن الدىن الا ءسوز بايلاسا وتىرىپ جاساعان. رەسپۋبليكامىزدىڭ بىرنەشە ايماقتارىندا ءتۇسىرىلىم جۇرگىزگەن حابارلىقتارمەن بىرگە بارلىق جەردە ءبىر توپ پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ەرىپ جۇرگەن. ولار جۋرناليستەردىڭ تۇرعىن ۇيلەرگە تۇرعىنداردىڭ ەركىنەن تىس باسىپ كىرۋىن جانە تۇرعىنداردىڭ ەركىنەن تىس بەينەتۇسىرىلىم جۇرگىزۋىن قامتاماسىز ەتكەن. وسىلايشا «حاباردىڭ» جۋرناليستەرى مەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنەن قۇقاي كورىپ، قۇقىقتارى تاپتالعان بىرنەشە ازاماتتار باس پروكۋراتۋراعا دەيىن شاعىمدانعان بولاتىن.  شاعىم يەلەرى 5-6 پوليتسيا جانە «حاباردىڭ» قىزمەتكەرلەرى ۇيلەرىنە باسا-كوكتەپ رۇقساتسىز كىرىپ كەلگەندىگىن، ولاردىڭ ەشقايسىسى دا قۇجاتتارىن كورسەتپەگەندىگىن، وزدەرىن تانىستىرماعاندىعىن، بۇل ارەكەتتەرىنىڭ زاڭسىزدىعىن ايتىپ، «پروكۋروردىڭ رۇقساتى بار ما؟» دەپ سۇراعان تۇرعىندارعا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ايقايلاپ، بالاعاتتاپ، «ءبىزدىڭ بەتىمىز سەندەرگە سانكتسيا، مىنا جۋرناليستەرگە بەينەكامەراعا قاراپ جاۋاپ بەرەسىڭدەر، بولماسا قامايمىز» دەپ، قورقىتقاندىعىن، سوسىن امال جوق جۋرناليستەردىڭ قويعان سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرگەندىگىن ايتادى...

قر كونستيتۋتسياسىنىڭ 18 بابىندا «اركىمنىڭ جەكە ومىرىنە قول سۇعىلمايتىندىعى» ايتىلسا، قر قك-ءنىڭ (قىلمىستىق كودەكسى) 142 بابىندا  «جەكە ومiرگە قول سۇعىلماۋشىلىقتى بۇزۋ» قىلمىستىق ارەكەتىن جاساعان ادامعا قولدانىلاتىن جازا تۇرلەرى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن جازىلعان. «ادامنىڭ جەكە ءومiرi تۋرالى ونىڭ جەكە نەمەسە وتباسى قۇپياسىن قۇرايتىن مالiمەتتەردi ونىڭ كەلiسiمiنسiز زاڭسىز جيناۋ نەمەسە تاراتۋ، ەگەر وسى ارەكەتتەر جابiرلەنۋشiنiڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرiنە زيان كەلتiرسە - ... بiر جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە تۇزەۋ جۇمىستارىنا جازالانادى. ال، ەگەر، ناق وسى ارەكەتتەردى جاساعان ادام قىزمەت بابىن پايدالانا وتىرىپ جاساسا نە اتالعان مالiمەتتەردi كوپشiلiك الدىندا سويلەگەن سوزدە، كوپشiلiككە كورسەتiلەتiن شىعارمالاردا نەمەسە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا تاراتسا - ... بەس جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى». بۇل قر قك-ءنىڭ 142 بابى 1 جانە 2 بولىمدەرىنىڭ تالابى. «اقيقات» ءفيلمىن ءتۇسىرۋشى توپ پەن ولاردىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ جۇرگەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قىلمىستىق ارەكەتپەن ۇشتاسقان قۇقىقبۇزۋشىلىقتارى جانە وندايلارعا زاڭ تالابىنا ساي قولدانىلاتىن جازا ءتۇرى مۇنىمەن بىتپەيدى. «حابار» اگەنتتىگى مەن پوليتسيانىڭ بىرىككەن توبى سونىمەن قاتار «تۇرعىن ۇيگە قول سۇعىلمايدى» دەپ اتاپ كورسەتىلگەن قر كونستيتۋتسياسىنىڭ 25 بابى مەن قر قىجك-ءنىڭ (قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكسى) 17 بابىنىڭ، قر اك (ازاماتتىق كودەكسى) 146 بابىنىڭ تالاپتارىن ورەسكەل بۇزعان. «تۇرعىن ۇيگە باسىپ كiرۋگە، ونى تەكسەرۋگە جانە تiنتۋگە زاڭمەن بەلگiلەنگەن رەتتەر مەن ءتارتiپ بويىنشا عانا جول بەرiلەدi». بۇل دا قر كونستيتۋتسياسى 25 بابىندا ايتىلعان. وسى ماسەلە قر قىجك-ءنىڭ 17 بابىندا دا كورسەتىلگەن. ال قر اك-ءنىڭ 146 بابىندا «زاڭ قۇجاتتارىندا كوزدەلگەننەن باسقا رەتتەردە ازاماتتىڭ تۇرعىن ۇيگە قول سۇققىزباۋ قۇقىعى بولادى، ياعني تۇرعىن ۇيiنە ءوزiنiڭ ەركiنەن تىس باسا-كوكتەپ كiرۋدiڭ كەز كەلگەن ارەكەتiن تىيۋعا قۇقىعى بار» دەپ، تايعا تاڭبا باسقانداي انىق جازىلعان. ياعني، بوگدە ادامدار تۇرعىن ۇيگە وندا تۇراتىن ادامداردىڭ كەلىسىمىمەن عانا كىرە الادى. مۇنداي كەلىسىم بولماعان جەردە تۇرعىن ۇيگە وندا تۇراتىن ادامداردىڭ ەركىنەن تىس باسا-كوكتەپ كىرۋ - «تۇرعىن ۇيگە قول سۇقپاۋشىلىقتى بۇزۋ»، ياعني قر قك 145 بابىندا اتاپ كورسەتىلگەن قىلمىستىق ارەكەت بولىپ تابىلادى. ال ءوزىنىڭ قىزمەت بابىن پايدالانىپ تۇرعىن ۇيگە باسا كوكتەپ كىرگەن ادامدار 145 باپتىڭ 3 بولىمىنە سايكەس «... ءتورت جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى».

... جىن ۇرعان با؟

ارينە، ەرەكشە جاعدايلاردا تۇرعىن ۇيگە باسىپ كىرۋگە بولادى. بىراق مۇنىڭ دا ءوز ءتارتىبى بار. بۇل ءتارتىپ قر قىجك-ءنىڭ 222 بابى، 12,13 بولىمدەرى مەن 232 بابىنىڭ 1 بولىمىندە قاراستىرىلعان. الايدا، بۇل جاعدايدىڭ فيلم تۇسىرۋگە ەش قاتىسى جوق. تەك اسا سالماقتى نەگىز بولعان جاعدايدا عانا تەرگەۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، تەك تەرگەۋ ارەكەتىن جۇرگىزۋ ءۇشىن عانا، پروكۋروردىڭ سانكتسياسىمەن تۇرعىن ۇيگە باسىپ كىرە الادى. پروكۋرور سانكتسيا بەرۋدەن باس تارتقان جاعدايدا، فيلم تۇسىرۋشىلەر تۇرماق تەرگەۋ ورگاندارىنىڭ (ۇقك، پوليتسيا، قارجى پوليتسياسى) قىزمەتكەرلەرىنىڭ دە تۇرعىن ۇيگە باسىپ كىرۋگە قۇقىعى جوق. باسىپ كىرسە، سول ساتتە-اق قىلمىسپەن كۇرەسۋشىلەردىڭ وزدەرى قىلمىس جاساۋشىعا اينالادى. ال سوندا زاڭ تالاپتارىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن اياققا تاپتاپ، بۇزۋدى «ەرىككەن سارتتىڭ ەرمەگىندەي» كورىپ، فيلم ءتۇسىرۋ ءۇشىن قىلمىستىق ارەكەتتەرگە باراتىنداي «حابار» تەلەارناسى مەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىن جىن ۇرعان با؟ الدە مۇنىڭ باسقا ءبىر سىرى، سەبەبى بار ما؟ ارينە، باسقا سەبەبى بار. ول سەبەپ - جىننان بەتەر ءبىر دۇلەي كۇشتىڭ قازاقتى رۋحاني تۇرعىدان جويۋعا باعىتتالعان جورىعى. سول دۇلەي كۇش ەلىمىزدىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارىن عانا ەمەس، باستى اقپارات قۇرالدارىن دا قۇرىقتاپ، ايتقانىنا كوندىرىپ، ايداۋىنا جۇرگىزىپ، قازاققا قارسى مايدانعا سالىپ وتىر.

2010 جىلدىڭ تامىز ايىنان باستاپ تاپسىرىسپەن ىسكە كىرىسكەن «تەرگەۋ توبىنىڭ» «سوپىلار ءىسىن» قالايشا ساۋساقتان سورىپ، قولدان قۇراستىرىپ شىعارعاندىعى قازىر جۇرتتىڭ بارىنە بەلگىلى. ءالى دە بىلمەيتىندەر بولسا، جوعارىدا اتالعان ينتەرنەت گازەتتەردەن مىناداي ماقالالاردى («قۇقىق قورعاۋشىلار ما، الدە قورلاۋشىلار ما؟»، «قازاقتى جويۋعا باعىتتالعان جورىق»، «سوپىلاردان ەكسترەميست جاساۋ كىمگە كەرەك؟»، ت.ب.) تاۋىپ الىپ وقۋلارىنا بولادى. سوپىلارعا قاتىستى ەشقانداي نەگىزسىز قوزعالعان قىلمىستىق ءىس بويىنشا قولدارىنان كەلگەندى ىستەپ، ويلارىنا كەلگەن جالانى جاۋىپ، ەش جازىعى جوق جاندارعا جالپى وننان استام، سونىڭ ىشىندە اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىس تۇرلەرىن جاسادى دەپ ايىپ تاققان «تەرگەۋ توبى» بۇل ءىستىڭ تولىقتاي زاڭسىزدىقتان تۇراتىندىعىن وزدەرى دە جاقى بىلەدى، مويىندايدى. جانە ەرتەرەك قامدانباسا بۇل ءىستىڭ ءادىل سوتتان وتپەي قالىپ، ءوز باستارىنا تاياق بولىپ ءتيۋى مۇمكىن ەكەندىگىنە دە ميلارى جەتەدى. سوندىقتان دا سوپىلاردى مەملەكەتكە قاۋىپتى، حالىققا جاۋ، قۇبىجىق ەتىپ كورسەتۋ، پىكىر قالىپتاستىرۋ ارقىلى سوتقا ىقپال ەتۋ «تەرگەۋ توبىنىڭ» دا، ولاردىڭ تاپسىرىس بەرىپ، تاسادا تۇرعان قىلمىستىق قوجايىندارىنىڭ دا مۇددەسىنە ساي كەلەدى. ال بىرەۋ تۋرالى پىكىر قالىپتاستىرۋ ءۇشىن تەلەديداردان، ونىڭ ىشىندە «حاباردان» ارتىق قۇرال تاپپاسىڭىز تاعى انىق. وسىلايشا قوجايىندارىنىڭ بۇيرىعى بويىنشا «تەرگەۋ توبى» مەن «حابار» اگەنتتىگى  بىرلەسىپ، فيلم ءتۇسىرۋدى قولعا العان-دى. بۇل 2011 جىلدىڭ باسى، ءالى «تەرگەۋ» جۇمىستارى اياقتالماعان كەز بولاتىن. «تەرگەۋ توبى» «سەنىم.ءبىلىم.ءومىر» قوعامدىق بىرلەستىگى مۇشەلەرىنىڭ تۇرعىن ۇيلەرىن، بىرلەستىك جانىنداعى رۋحاني ورتالىقتاردى ءتىنتۋ كەزىندە الىپ كەتكەن سۋرەت، بەينەماتەريالداردى ءوز مەنشىگىندەي كورىپ، جۋرناليستەرگە پايدالانۋعا بەرگەن. ال فيلم تۇسىرگىشتەر بۇل ماتەريالداردى قالاعانىنشا بۇرمالاپ، ەڭ باستىسى يەلەرىنىڭ ۇرىقساتىنسىز اتالمىش فيلمدە كەڭىنەن پايدالانىلعان. ال قر اك-ءنىڭ 145 بابى مۇنداي ارەكەتكە تيىم سالادى. الايدا بۇدان دا وتكەن سان ءتۇرلى سوراقىلىقتارعا بارىپ وتىرعان «حاباردىڭ» «قاھارماندارىنا» بۇل ءسوز بولىپ پا؟..

تەلەارناعا مۇنداي قۇقىقتى كىم بەرگەن؟

ۇزاققا سوزىلعان «تەرگەۋ» ءتامامدالار تۇستا، الداعى بولاتىن سوت پروتسەسىنە ىقپال ەتۋدى ماقسات تۇتقان «حابار» اگەنتتىگى الدىن الا ارنايى دايىندالعان اتى شۋلى «اقيقات» ءفيلمىن جان-جاقتى جارنامالاپ، اپتا بويى ايقايلاتىپ تۇرىپ اڭداتپاسىن بەرىپ، حالىقتى ابدەن قۇلاعدار ەتىپ، جۇرتتىڭ ءبارى كورەتىندەي جاعداي جاساپ، وتە ءتيىمدى ۋاقىتتا (21 ساعات 30 مينۋتتا) ەكى كۇن قاتارىنان كورسەتتى. 2011 جىلدىڭ 20 ءساۋىرى كۇنى «اقيقاتتىڭ» قازاقشاسىن، 21 ءساۋىرى كۇنى ورىسشاسىن بەردى. مۇنداي كورسەتىلىمدەر نەمەسە كريمينالدىق تاقىرىپتاعى كەز كەلگەن ماتەريالدار زاڭ تالابى بويىنشا سوت پروتسەسى بىتكەن سوڭ جانە سوتتىڭ ۇكىمى زاڭدى كۇشiنە ەنگەننەن كەيىن عانا جاريالانۋى ءتيىس.  ال ەگەر سوت پروتسەسىنە دەيىن نەمەسە سوت ۇكىمى زاڭدى كۇشىنە ەنبەي تۇرىپ جاريالاناتىن بولسا، باق ازاماتتاردىڭ قىلمىستىق وقيعا بويىنشا سەزىكتى رەتىندە ىزدەستىرىلۋدە ەكەندىگى نەمەسە قاماۋعا الىنعاندىعى جونىندە اقپارات بەرۋمەن شەكتەلۋى قاجەت. ويتكەنى، قر اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ 86 بابى «ءىستi سوت قاراعانعا دەيiن ادامنىڭ قىلمىس جاسادى دەگەن كiنالiلiگi تۋرالى مالiمەتتەردi كوپشiلiككە تاراتۋعا» تيىم سالادى. ال زاڭنىڭ تيىمىنا تيىلمايتىن «حابار» اگەنتتىگى بولسا، سوت پروتسەسى باستالماي جاتىپ-اق «اقيقات» فيلمىندە يسماتۋللا ماقسىم ابدىعاپپار مەن «سەنىم.ءبىلىم.ءومىر» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ بىرنەشە مۇشەلەرىن اشىقتان-اشىق قارالاپ، قىلمىسكەر رەتىندە كورسەتىپ، ءوز «ۇكىمدەرىن» شىعارىپ قويدى. ءتىپتى جالا جابۋ جاعىنان كەلگەندە «حابار» تەلەارناسى «تەرگەۋ توبىنان» دا اسىپ ءتۇستى. زاڭ تالاپتارىنا قايشى، ادامگەرشىلىككە جات، لاس ارەكەتتەرگە بارىپ، جازىقسىز ايىپتالىپ وتىرعان ازاماتتارعا جالا ۇستىنە جالا جاماپ، كانىگى جالا جاپقىش «تەرگەۋشىلەردىڭ» وزدەرى جابا الماعان جالا-بالەنى جاۋىپ، قىلمىستىق ىستە اتىمەن جوق بىرنەشە قىلمىستىق ارەكەتتەردى جاسادى دەپ ايىپتادى. جاپپاعان جالاسى، تاقپاعان ايىبى قالعان جوق. تاراقاننىڭ ولىمىنەن باستاپ، ادام ولىمىنە دەيىنگى اۋىر جانە اسا اۋىر بىرنەشە قىلمىستىق ارەكەتتەردى جاسادى دەپ، ونى از دەسەڭىز، «يسماتۋللا ماقسىم بيلىكتى باسىپ الۋعا ارەكەتتەندى» دەپ جالپاق جۇرتقا جار سالدى.

مۇنداي ارەكەت قر كونستيتۋتسياسى مەن «اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسىندە «سوتتىڭ قىزمەتىنە ارالاسۋ» جانە «بۇقارالىق  اقپارات قۇرالدارىمەن سوتقا ىقپال جاساۋ» رەتىندە قاراستىرىلىپ، تىيىم سالىنعاندىعىن جوعارىدا ايتتىق. سونداي-اق «حاباردىڭ» بۇل ارەكەتى «ادامنىڭ كiنالi ەكەندiگi زاڭدى كۇشiنە ەنگەن سوت ۇكiمiمەن تانىلعانشا ول جاسالعان قىلمىسقا كiنالi ەمەس دەپ ەسەپتەلەدi» دەلىنگەن قر كونستيتۋتسياسىنىڭ 77 بابى، 3 ءبولىمى، 1 تارماعىنا دا، قر كىجك-ءنىڭ (قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكسىنىڭ) «كiناسiزدiك پرەزۋمپتسياسى» دەپ اتالعان 19 بابىنا دا قايشى. كودەكستىڭ 19 بابى، 1 بولىمىندە «ءار ادام ونىڭ قىلمىس جاساعاندىعى ءۇشiن كiنالiلiگi وسى كودەكستە كوزدەلگەن تارتiپپەن دالەلدەنگەنگە جانە سوتتىڭ زاڭدى كۇشiنە ەنگەن ۇكiمiمەن بەلگiلەنگەنگە دەيiن كiناسiز دەپ سانالادى» دەپ اتاپ كورسەتىلگەن. ياعني، قانداي دا ءبىر قىلمىستىق ارەكەت قر قىجك تالاپتارىنا ساي تەرگەلىپ، تەكسەرىلىپ، سوتتالۋشىنىڭ قىلمىس جاساعاندىعى بۇلتارتپاس دالەلدەمەلەرمەن زاڭ بويىنشا ءجۇز پايىز دالەلدەنىپ، ءتىپتى سوتتالۋشى اعىنان جارىلىپ، قىلمىس جاساعاندىعىن مويىنداپ تۇرسا دا، ءىستى قاراعان سوت ايىپتاۋ تۋرالى ۇكىمىن شىعارىپ قويعان كۇننىڭ وزىندە دە، سول ۇكىم جوعارى تۇرعان سوت ينستانتسياسىندا بەكىپ، كۇشىنە ەنبەيىنشە سوتتالۋشى «جاسالعان قىلمىسقا كiنالi ەمەس دەپ ەسەپتەلەدi». مىنە، جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي زاڭ تالابى وسى. ال سوندا «حابار» اگەنتتىگىنە كونستيتۋتسيا، زاڭ تالاپتارىن اياققا تاپتاپ، شىن مانىندەگى كىناسىز ازاماتتارعا جالا جاۋىپ، قىلمىس جاساعانداردان بەتەر قارالاپ، ءوز بەتىنشە ۇكىم شىعاراتىن قۇقىقتى كىم بەرگەن؟!

«قازاققا قارسى قاسكوي كۇش»

قر اقك-نىڭ  347 بابى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا كورىنەۋ جالعان مالiمەتتەر جانە ماتەريالدار بەرۋگە تيىم سالسا، قر «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى» زاڭىنىڭ 2 بابى، 4 بولىمىندە «بۇقارالىق اقپارات قۇرالىن اكiمشiلiك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار نە قىلمىستىق جازالاناتىن ارەكەتتەر جاساۋ ماقساتىندا پايدالانۋعا جول بەرiلمەيدi» دەپ قاتاڭ ەسكەرتەدى. ال وسى زاڭنىڭ 21 بابىنىڭ 2, 4 بولىمدەرى ءجۋرناليستى «شىندىققا سايكەس كەلمەيتiن اقپاراتتى تاراتپاۋعا»، «جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ زاڭدى قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرiن قۇرمەتتەۋگە» مىندەتتەيدى. ال قازاقستاننىڭ زاڭدارىنا باعىنبايتىن «حابار» اگەنتتىگى بولسا، زاڭنىڭ بارلىق تالاپتارىن ىسىرىپ قويىپ، تەلەارنا ارقىلى ازاماتتارعا اشىقتان-اشىق جالا جاۋىپ وتىر. قر قك-ءنىڭ (قىلمىستىق كودەكسى)  129 بابى جالا جابۋدى قىلمىستىق ارەكەت دەپ تانىپ، ونىڭ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىگىن قاراستىرادى. اتاپ ايتقاندا 129 باپتىڭ 2 بولىمىندە «كوپشiلiك الدىندا ءسوز سويلەگەندە نە كوپشiلiككە تاراتىلاتىن شىعارمادا، نە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جالا جابۋ - ... ەكi جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىن شەكتەۋگە جازالانادى» دەلىنسە، وسى بابتىڭ 3 بولىمىندە «ادامدى سىبايلاس جەمقورلىق، اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاسادى دەپ ايىپتاۋمەن ۇشتاسقان جالا جابۋ -  ءۇش جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىن شەكتەۋگە نە ناق سول مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى» دەپ اتاپ كورسەتىلگەن.

ال قر كونستيتۋتسياسىنىڭ «اركىمنىڭ جەكە ومىرىنە قول سۇعىلمايتىندىعىن» اتاپ كورسەتكەن 18 بابىنىڭ تالاپتارىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن پايدالانا وتىرىپ بۇزعان، ازاماتتاردىڭ جەكە ومىرىنە قول سۇعىپ، قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرiنە زيان كەلتiرگەن ادام قر قك 142 بابى بويىنشا بەس جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالاناتىندىعىن ءبىز جوعارىدا ايتتىق. ال سوندا جازىعى جوق جاندارعا - يسماتۋللا ماقسىم مەن «سەنىم.ءبىلىم.ءومىر» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ مۇشەلەرىنە «اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىستاردى جاسادى» دەپ بۇقارالىق اقپارات قۇرالى ارقىلى جالا جاۋىپ، سونداي-اق ولاردىڭ جەكە ومىرىنە قول سۇعىپ، قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرiنە زيان كەلتiرىپ وتىرعان  «اقيقات» ءفيلمىنىڭ اۆتورلارى مەن ونى ەفيردەن كورسەتكەن جاۋاپتى تۇلعالاردىڭ كىم بولعاندىعى؟ زاڭبۇزۋشىلىقتار مەن قۇقىقبۇزۋشىلىقتاردان، بالە مەن جالادان، وتىرىك پەن وسەكتەن ورىلگەن شاتا ءفيلمىن ايارلىقپەن «اقيقات» دەپ اتاپ، وتىرىكتى شىنداي، شىندى قۇداي ۇرعانداي ەتىپ كورسەتىپ، ەلدى، ەلباسىنى الداپ وتىرعانداردىڭ كوكسەگەنى نە؟ بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابىن شەرحان مۇرتازا باستاعان ءبىر توپ زيالى قاۋىمنىڭ ەلباسىعا جولداعان اشىق حاتىنان تاباسىز. قاراڭىز: «يسماتۋللا ابدiعاپپاردىڭ ۇلت بiرلiگi, ەلدiك جونiندەگi سiزدiڭ كوزقاراسىڭىز بەن ۇستانىمدارىڭىزدى جۇزەگە اسىرۋعا جان-تانiمەن ەڭبەك سiڭiرگەن، ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ىمىراسىزدىقپەن كۇرەسكەن اقساقال ەكەندiگiن قاي جەردە، قاي جيىندا بولماسىن مالiمدەۋگە ءازiرمiز. "حابار" سياقتى الپا­ۋىت تەلەارنالاردى پايدالانۋ ارقىلى، قالىڭ كوپشiلiك الدىندا يسماتۋللا اقساقالدىڭ بەدەلiنە نۇقسان كەلتiرۋ ارەكەتi جات دiني اعىمداردىڭ وكiلدەرiنە عانا پايدالى، ويتكەنi ولاردىڭ ورتتەي قاۋمالاپ، تامىرلاپ كەتۋiنە كۇنi بۇگiنگە دەيiن ي.ابدiعاپپاردىڭ باستى جانە ناتيجەلi كەدەرگi بولعانى كوپشiلiككە ءمالiم... فيلمدi ءتۇسiرۋ جونiندە باستاما كوتەرگەندەردi جانە ونى قاساقانا كورسەتكەندەردi مەملەكەتكە، قازاققا قارسى قاسكوي كۇش رەتiندە باتىل اتاۋعا بولادى دەپ تۇيدiك. ويتكەنi ولاردىڭ iس-قيمىلى - سiزدiڭ ەلدiككە، بiرلiككە شاقىرعان ساياساتىڭىزعا قايشى ارەكەت، قازاقتىڭ ءتۇپ-تامىرىنا شابىلماق بالتا. ايدىڭ-كۇننiڭ امانىندا جۇرتتى شاتاستىرىپ، بۇكiل ەل بولىپ سايلاعان پرەزيدەنتتi الداۋدان تايىنباعان ولاردىڭ بولاشاقتا زۇلىمدىق پيعىلدارىن iسكە اسىرۋ ءۇشiن ەشكiمدi دە اياماسى، ەشتەڭەدەن دە تايىنباسى بەلگiلi» («يسماتۋللا بيلiككە تالاسۋدان اۋلاق»، «جاس الاش» گازەتى، №46, 14.06.2011 جىل).

زاڭعا باعىنباۋ بۇقارالىق سيپات الۋدا

«حابار» اگەنتتىگى مەن «تەرگەۋ توبىنىڭ» «وداقتاستىعىنان» پايدا بولعان زاڭسىز تۋىندى كورسەتىلە سالىسىمەن ەل ءىشى دۇرلىگىپ سالا بەردى. ول تۋىندىنى وبلىستىق، قالالىق، اۋداندىق تەلەارنالار ءىلىپ الىپ، قايتالاپ كورسەتۋدەن جارىسقا ءتۇستى دەسە دە بولادى. ماڭعىستاۋ وبلىستىق تەلەارناسىنىڭ ءبىر ءوزى «نەكەسىز تۋىلعان» «اقيقاتتى» سەگىز رەت (!) كورسەتكەن. ول از بولسا وبلىستىق، قالالىق ىشكى ساياسات باسقارمالارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى «دىنتانۋشىلارمەن» بىرلەسىپ، جوعارعى وقۋ ورىندارىن ارالاپ ءجۇرىپ، ۇستازدار مەن ستۋدەنتتەرگە «اقيقات» دەگەن قاسيەتتى اتتى بەتپەردە ەتكەن ۋلى، زاڭسىز ءفيلمدى ارنايىلاپ كورسەتە وتىرىپ، سوپىلاردى ودان دا بەتەر قارالاۋ اكتسيالارىن جۇرگىزگەن. وسىلايشا «حابار» سالعان جولمەنەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىنا باعىنباۋ، قىلمىسپەن ۇشتاسقان زاڭسىز ارەكەتتەرگە بارىپ، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنا قول سۇعۋ، ار-نامىسىن اياققا تاپتاۋ شاراسى بۇقارالىق سيپات الىپ شىعا كەلدى. سوت پروتسەسى ءجۇرىپ جاتقان كەزدە «قازاققا قارسى قاسكوي كۇشتىڭ» تاپسىرىسىمەن «ۆرەميا» اپتالىعىندا (25.08.2011 جىل) جالاعا قۇرالعان تاعى ءبىر ۇلكەن «ماقالا» بۇرق ەتە قالدى. نە كەرەك، وسىلايشا قىلمىستىق ارەكەتپەن ۇشتاسقان زاڭبۇزۋشىلىققا بارىپ، ولەرمەندىكپەن وڭمەڭدەپ ءجۇرىپ سوپىلار جايلى تەرىس پىكىر قالىپتاستىرعاندار، سۋديانى دا «قوراعا» كىرگىزدى. «تەرگەۋ توبىنىڭ» يسماتۋللا ماقسىم ابدىعاپپار مەن «سەنىم.ءبىلىم.ءومىر» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ مۇشەلەرىنە تاققان ايىبى - جاپقان جالاسىنىڭ ءبىر ءارىبى دە وزگەرمەستەن سوت ۇكىمىنە اينالدى. سوت ۇكىمى شىققاندا ول ۇكىمنىڭ تولىقتاي زاڭسىز ەكەندىگىن بىلە تۇرا، ادىلدىك سالتانات قۇرعانداي قۋانىپ،  قۋانىشتارى قويىندارىنا سىيماي، بوركىن اسپانعا اتقان باسقا دا اقپارات قۇرالدارى بولماي قالعان جوق. ءۇش ايعا سوزىلعان پروتسەستى اياقتاپ، سوتتىڭ ۇكىم جاريالانعان ءساتىن بارلىق تەلەارنالار كورسەتتى. ءدال وسى ساتتە دە جالا جاۋىپ، زاڭ بۇزعاندار تابىلدى. يسماتۋللا ماقسىم ابدىعاپپارعا جالا جابۋدان جارىس ءجۇرىپ جاتقاندىعىن كورىپ، بىلگەن «الماتى» تەلەارناسى دا ءوز تاراپىنان ماقسىمعا ارنايى ءبىر جالا جاۋىپ، اسا اۋىر ايىپتى تاعىپ جىبەردى. اتاپ ايتقاندا «الماتى» تەلەارناسى «سوت يسماتۋللا ابدىعاپپاردى شپيوندىق ارەكەتى بويىنشا سوتتادى» دەپ قانشا قايناتساڭ دا شىندىققا سورپاسى قوسىلمايتىن كورىنەۋ جالعان اقپاراتتى تاراتتى. شپيوناج قر قك-ءنىڭ 166 بابى بويىنشا 15 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالاناتىن، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قارسى اسا اۋىر قىلمىس بولىپ تابىلادى. سوت ۇكىمى باستان-اياق زاڭسىز بولعانىمەن، بىراق ۇكىمدە شپيوناجعا قاتىستى ءبىر اۋىز ءسوز جوق. سوندا «الماتى» تەلەارناسى بۇل اقپاراتتى قايدان العان؟ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە سوقتىراتىن جالا جابۋشىلىققا، باسقا دا زاڭبۇزۋشىلىقتارعا نە ءۇشىن بارىپ وتىر؟ سوت ۇكىمىن قاعىس ەستىگەندىكتەن بە، الدە بىلمەستىكتەن بە؟ جوق! بۇل جەردە دە «سوپىلار ءىسىنىڭ» باستى تاپسىرىس بەرۋشىسىنىڭ كولەڭكەسى كورىنىپ تۇر. قىرىق جىل جىلاپ ءجۇرىپ، قۇدايدان قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن تىلەگەن، تاۋەلسىزدىك العان سوڭ ونى باياندى ەتۋگە بار كۇش-جىگەرىن سارقا جۇمساپ كەلە جاتقان ناعىز ەر، اسىلدىڭ سىنىعى يسماتۋللا ماقسىم ابدىعاپپاردى جانە «سەنىم.ءبىلىم.ءومىر» قوعامدىق بىرلەستىگىن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتەر ءتوندىرۋشى، شپيوندىق ارەكەتتەرگە قاتىستى ەتىپ كورسەتە بەرۋ سول كولەڭكەسى كورىنىپ تۇرعان ىبىلىستىك-قىلمىستىق كۇشتىڭ تاپسىرىسى ەكەنى انىق.

قالالىق سوتقا ىقپال جاساۋ

2011 جىلدىڭ 19 قازانى كۇنى سوتتىڭ ايىپتاۋ ۇكىمى شىققانىمەن ول  ءالى كۇنگە دەيىن كۇشىنە ەنگەن جوق. سوندىقتان دا يسماتۋللا ماقسىم ابدىعاپپار مەن «سەنىم.ءبىلىم.ءومىر» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ مۇشەلەرىن «حابار»، «الماتى» تەلەارنالارى سياقتى «... بيلىكتى باسىپ الۋعا ارەكەتتەندى»، «شپيوناج بويىنشا سوتتالدى» دەپ وزدەرىنىڭ ويدان شىعارعان جالالارىمەن ايىپتاماق تۇگىلى، سوت ۇكىمىندە بار ايىپتارمەن دە كىنالاۋ زاڭسىز، ءتىپتى قىلمىستىق ارەكەت بولىپ تابىلادى.

«سوپىلار ءىسى» تاياۋ ۋاقىتتاردا الماتى قالالىق سوتىندا قارالۋى ءتيىس. ال قالالىق سوت اۋدانارالىق سوتتىڭ زاڭسىز شەشىمىن بۇزىپ، جازىقسىز جانداردى اقتاپ الادى ما، الدە «اپاما جەزدەم سايدىڭ» كەرىن كەلتىرىپ، ءبىرىنشى ينستانتسيانىڭ ۇكىمىن بەكىتىپ، كۇشىنە ەندىرەدى مە، ول جاعى بەلگىسىز. بەلگىلىسى سول «حابار» سالعان «سارا» جولمەنەن  ەندى الماتى قالالىق سوتىنا ىقپال جاساۋ باعىتىنداعى زاڭسىز ارەكەتتەر بەلەڭ الدى. اتاپ ايتقاندا كتك، «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسى، «ەلارنا»، ت.ب. بۇل ماسەلەگە بەل شەشىپ، بىلەك سىبانىپ كىرىستى. كتك تەلەارناسى ءوزىنىڭ «چەرنىي كۆادرات» باعدارلاماسىنىڭ ءبىر حابارىن تۇتاستاي سوپىلاردى قارالاپ، سوتقا ىقپال ەتۋگە ارناسا (22.01.2012 جىل), ءدال وسى ماقساتتا «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسى «يمان ايناسى» باعدارلاماسىن (23.02.2012 جىل), «ەلارنا» «سەنىم.ءبىلىم.kz» باعدارلاماسىن (25.02.2012 جىل) ىسكە قوستى. قازاقتىڭ قاس دۇشپاندارىنىڭ سويىلىن قازاققا قارسى سىلتەگەن بۇل باعدارلامالارداعى بىلىقتار جونىندە جازىلعان عالىم بولات قورعانبەكتىڭ جان-ايقايى («ءارى زالىم، ءارى عالىم...»، «يمان ايناسى» ما، يمانسىزدىق ايناسى ما؟») «ماsا.kz»، «مaidan.kz»، «جاس قازاق ءۇنى» گازەتتەرىندە جاريالاندى.

مىنە، جولداۋ تالابىن ورىنداپ، سۋديالار تۋىنداتقان توتەنشە وقيعالار جايلى حالىقتى جان-جاقتى حاباردار ەتىپ وتىرۋعا مىندەتتى تەلەارنالارىمىزدىڭ وزدەرى وسىلايشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سوتتارىنا اشىقتان-اشىق قىسىم جاساپ، زاڭبۇزۋشىلىققا، توتەنشە وقيعاعا يتەرمەلەپ وتىر...

«اباي-اقپارات»