قازاقستان بيلىگىنە قاتىستى نەشە ءتۇرلى سىن ايتىلىپ ءجۇر عوي. الايدا مەنىڭ ويىمشا رەجيمنىڭ ەڭ باستى كەمشىلىكتەرىنىڭ ءبىرى قاي سالادا بولسىن قىزمەتكەرلەردىڭ مەملەكەتشىلدىگىن قالىپتاستىرا الماعانى. «بالىق – باسىنان ءشىريدى» دەگەن راس-اۋ. كەرىسىنشە، كىم قاي جەردە وتىرسا سول جەردەن بىردەمەنى قارپىپ قالۋ، جۇلىپ قالۋ، كەمىرىپ قالۋ ساناعا ءسىڭىپ كەتكەن. ايىرىقشا ءبىر سانالىلارى بولماسا شەنەۋنىكتەردىڭ كوپشىلىگىندە قارا باستىڭ قامىنان باسقا قام جوق. وكىنىشتى-اق!

كۇن سايىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ سىبايلاس جەمقورلىقپەن، پاراقورلىقپەن، كوررۋپتسيامەن قولعا ءتۇسىپ جاتقانى تۋرالى فاكتىلەردى ەستيمىز. مۇنىڭ ءبارى وتانىمىز ءۇشىن وتە قاجەت مەملەكەتشىلدىك پسيحولوگيانىڭ جوقتىعىنان.

مەملەكەتشىلدىك – دەگەنىمىز مىقتى مەملەكەتتىك بيلىك پەن ءبىرتۇتاس مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ ارەكەتى. مەملەكەتشىل قىزمەتكەر ارقاشان مەملەكەت پەن قوعامنىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتەدى. ول قازاق قوعامىنىڭ يدەالى. مەملەكەتشىل جان – ءبىلىمدى، كاسىبي شەبەر، قولى تازا، ەڭبەكقور. ال ءبىز وعان جاپپاي مۇلدە كەرەعار فاكتىلەرگە تاپ بولىپ كەلەمىز.

انا ءبىر جىلى ىشكى ىستەر ءمينيسترى بولعان زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆپەن سۇقباتتاسىپ قالعانىم بار. ول 1993-1997 جىلداردا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىن باسقارعان. «1996-1997 جىلدارى وبلىستا اكىم بولىپ تۇرعان كەزىمدە وڭتۇستىككورەيالىق اۆتوكورپوراتسيا وكىلدەرىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزدىك. شىمكەنتتە اۆتوزاۋىت سالeعا كەلىستىك. سالىناتىن جەردى دە ىڭعايلادىق. ەندى قول قويامىز دەپ تۇرعاندا اياق استىنان قىزمەتىم اۋىسىپ كەتتى. اۆتوزاۋىت سالۋ ماسەلەسى ارى قاراي ەشكىمدى قىزىقتىرمادى. قازاقستاننان قولداۋ تاپپاعان سوڭ كارىستەر تاشكەنتكە اۋىسىپ كەتتى»، - دەپ ەدى وكىنىشپەن. ءيا، كەزىندە اقوردانى، ۇكىمەتتى، وبلىستىڭ جاڭادان كەلگەن باسشىسىن بۇل تاقىرىپ مۇلدە تولعاندىرماعان. مەملەكەتشىلدىكتىڭ تاپشىلىعىنان ءىرى وندىرىستەن، ەل بيۋدجەتىنە قۇيىلاتىن ءىرى تۇسىمدەردەن ايىرىلدىق.

ەلىمىزدەگى مەملەكەتشىلدىكتىڭ جارقىن كورىنىسى مۇحتار جاكىشەۆتىڭ تاعدىرى دەر ەدىم. ونىڭ «كازاتومپرومدى» الەمدە ۋران وندىرۋدەن ءبىرىنشى ورىنعا شىعارامىن دەپ تالپىنۋى – ناعىز مەملەكەتشىلدىك. ال وسىنداي ازامات وتىرىك جەلەۋمەن 11 جىلعا سوتتالدى. ناتيجەگە قاراڭىز، بۇگىندە ەلىمىزدەگى ۋران ءوندىرىسى تولىقتاي رەسەيدىڭ باقىلاۋىندا.

سۋ رەسۋرستار كوميتەتىنىڭ ەكس-توراعاسى يسلام ابىشەۆ شىنايى مەملەكەتشىل ازامات بولاتىن، سۋ قويمالارىن جوندەۋ ءۇشىن مەملەكەتتەن بولىنگەن قاراجاتتى ۇنەمدى جۇمساپ، قالعان 300 ملرد تەڭگەنى تالان-تاراجعا سالدىرتپاي بيۋدجەتكە قايتارىپ بەرىپ ەدى، سول ءۇشىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاراپىنان جالعان ءىس قوزعالىپ، سوتتالىپ كەتە باردى. سوڭعى كۇندەردە اڭگىمە بولىپ جۇرگەن قازاق-قىرعىز شەكاراسىنداعى قازاقستاندىقتاردىڭ سىرەسكەن مىنەزىن مەملەكەتشىلدىكتەن تۋعان دەپ قالاي ايتاسىڭ؟ ال مەملەكەتشىلدىگى ءۇشىن قۋعىندالعان ادامدار قانشاما؟ مۇنى مەملەكەت تاراپىنان ساتقىندىق ەمەي نە دەرسىڭ؟

مەملەكەتشىلدىك مەملەكەت پەن قوعامنىڭ قاتىناسىنان تۋىندايدى. ول ءبىر ءبىرىن تولىقتىرىپ وتىرعاندا عانا ومىرشەڭ. ال بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا مەملەكەت پەن قوعام ءبىر بىرىنە دۇشپان. بيلىكتە وتىرعاندار وزدەرىن قوعامنىڭ ءبىر بولشەگى سانامايدى، وزدەرىن قوعامنان جوعارى قويادى. قوعاممەن ساناسپاعان سوڭ بيلىك حالىق قامىن جەۋدەن باسقانىڭ بارىمەن اينالىسادى. بيلىكتىڭ ارەكەتتەرى مەملەكەتشىلدىك پسيحولوگيانى بەسىگىندە تۇنشىقتىرىپ جاتىر.

ءىس جۇزىندە بيلىك پەن قوعام ىزگىلىكتى تۇردە ارەكەتتەسكەندە عانا ناتيجەسى جەمىستى بولماق. بۇل تۋرالى «ىزگى قالا تۇرعىندارىنىڭ كوزقاراستارى تۋرالى تراكتات» دەگەن ەڭبەگىندە ءال-فارابي: «قايىرىمدى قالا ءتىرى اعزانىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بارلىق مۇشەلەرى ءبىر بىرىنە كومەكتەسەتىن ساۋ ءتان تارىزدەس»، دەپ كورسەتەدى. ءحVىى عاسىرداعى اعىلشىن فيلوسوفى توماس گوببس: «مەملەكەت قوعامنان تۋىندايدى، قوعام مەملەكەتتى باقىلايدى»، دەيدى. وكىنىشتىسى بىزدەگى مەملەكەتتىك پرينتسيپتەر بۇعان ءتىپتى كەراعار.

قازاقستاننان شاماسى كەلگەندەردىڭ شەتەلگە جاپپاي كوشە باستاۋى – سول مەملەكەتشىلدىكتىڭ باعالانبايتىندىعىنان. ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىمنىڭ سەيىلۋىنەن. سونىڭ سالدارىنان قانشاما بىلىكتى دارىگەرلەردەن، مۇعالىمدەردەن، مەنەدجەرلەردەن، شىنايى مامانداردان ايىرىلۋدامىز.

اقىل-ويدىڭ جىلىستاۋى ماعان ەڭ الدىمەن پاتريوت بولۋدىڭ، مەملەكەتشىل بولۋدىڭ قاۋىپتىلىگىنەن سياقتى كورىنەدى. بىراق قالاي بولعاندا دا مەملەكەتشىلدىك قاسيەت كەز كەلگەن شەنەۋنىكتىڭ قىزمەتىنىڭ باستى ولشەمى بولىپ قالا بەرەدى. باسقا كريتەري جوق!

مارات ءبايدىلداۇلى توقاشباەۆ،

جازۋشى-پۋبليتسيست

Abai.kz