اقىن انتيپودىمەن اڭگiمە

قالتاما تيىن-تەبەن تۇسكەندە، قولىم قالت ەتكەندە كiتاپ دۇكەنiنە كiرەمiن. باسقالارى دا بار عوي، بiراق ومiرباياندىق كiتاپتارعا كوبiرەك ۇڭiلەم. بۇل جاعىنان ورىس اعايىنداردىڭ كوش iلگەرi كەتiپ قالعانىن بايقاپ، تۇڭiلەتiن كەزدەرiم دە از ەمەس. مiنە، وگيۋست رەنۋار، پول گوگەن، پابلو پيكاسسو، موديليانيلەر. مۇنىڭ ءبارi -اششىلى-تۇششىلى تاعدىر-تالايىمەن بiر دۇكەننەن ۇشىراسار الەمگە ايگiلi سۋرەتشiلەر. ورىستىڭ ءوز كرامسكويى، رەپينi, سۋريكوۆتارى مەن لەۆيتاندارى - ولاردى دا وسى دۇكەننەن كەزدەستiرە الاسىز. پۋشكين، تولستوي، چەحوۆ، شۋكشين - ورىس اقىن-جازۋشىلارىنىڭ ۇزىن-ىرعاسى دا وسىلاي كەتە بارادى. بiر بۇرىشتاعى «جزل» سەرياسىمەن شىققان كiتاپتارعا كوزiڭiز تۇسكەندە جۇرەگiڭiز توقتاپ قالا جازدايتىنى جانە بار. جالپى، بiلەتiن جۇرت «كiتاپپەن قاۋىشۋ - قۋانىشپەن قاۋىشۋ» دەپ جاتادى. ءوز باسىم بۇل پiكiرمەن تولىق كەلiسە بەرمەيمiن. مەنiڭشە، كiتاپپەن قاۋىشۋدىڭ دا كوڭiلگە كiربiڭ ۇيالاتاتىن كەزدەرi از ەمەس. اسiرەسە، وزiڭدە، ءوزiڭنiڭ حالقىڭدا جوقتى سەزiندiرۋگە كەلگەندە ۇلتتى، ۇلىستى تالعامايتىن كiتاپ جارىقتىق تىم قاتال، تىم قاتىگەز بولىپ كەتەدi. ونىڭ بiر كورiنiسiن جاڭاعى كiتاپتارىنىڭ مۇقابالارى جايماشۋاق «جزل»-دان-اق اڭعارۋعا بولادى. سەنبەسەڭiز، بiر ءسات «جزل» سەرياسىنىڭ سوڭعى كiتاپتارىنا زەر سالىپ كورiڭiز.

 

اقىن انتيپودىمەن اڭگiمە

قالتاما تيىن-تەبەن تۇسكەندە، قولىم قالت ەتكەندە كiتاپ دۇكەنiنە كiرەمiن. باسقالارى دا بار عوي، بiراق ومiرباياندىق كiتاپتارعا كوبiرەك ۇڭiلەم. بۇل جاعىنان ورىس اعايىنداردىڭ كوش iلگەرi كەتiپ قالعانىن بايقاپ، تۇڭiلەتiن كەزدەرiم دە از ەمەس. مiنە، وگيۋست رەنۋار، پول گوگەن، پابلو پيكاسسو، موديليانيلەر. مۇنىڭ ءبارi -اششىلى-تۇششىلى تاعدىر-تالايىمەن بiر دۇكەننەن ۇشىراسار الەمگە ايگiلi سۋرەتشiلەر. ورىستىڭ ءوز كرامسكويى، رەپينi, سۋريكوۆتارى مەن لەۆيتاندارى - ولاردى دا وسى دۇكەننەن كەزدەستiرە الاسىز. پۋشكين، تولستوي، چەحوۆ، شۋكشين - ورىس اقىن-جازۋشىلارىنىڭ ۇزىن-ىرعاسى دا وسىلاي كەتە بارادى. بiر بۇرىشتاعى «جزل» سەرياسىمەن شىققان كiتاپتارعا كوزiڭiز تۇسكەندە جۇرەگiڭiز توقتاپ قالا جازدايتىنى جانە بار. جالپى، بiلەتiن جۇرت «كiتاپپەن قاۋىشۋ - قۋانىشپەن قاۋىشۋ» دەپ جاتادى. ءوز باسىم بۇل پiكiرمەن تولىق كەلiسە بەرمەيمiن. مەنiڭشە، كiتاپپەن قاۋىشۋدىڭ دا كوڭiلگە كiربiڭ ۇيالاتاتىن كەزدەرi از ەمەس. اسiرەسە، وزiڭدە، ءوزiڭنiڭ حالقىڭدا جوقتى سەزiندiرۋگە كەلگەندە ۇلتتى، ۇلىستى تالعامايتىن كiتاپ جارىقتىق تىم قاتال، تىم قاتىگەز بولىپ كەتەدi. ونىڭ بiر كورiنiسiن جاڭاعى كiتاپتارىنىڭ مۇقابالارى جايماشۋاق «جزل»-دان-اق اڭعارۋعا بولادى. سەنبەسەڭiز، بiر ءسات «جزل» سەرياسىنىڭ سوڭعى كiتاپتارىنا زەر سالىپ كورiڭiز.

انە، اناۋ - نيكولاي رۋبتسوۆ. كەشە 75 جىلدىعى تويلانعان بiزدiڭ مۇقاعالي اقىننان بەس جاس كiشi باۋىرى. 1936 جىلدىڭ تۇلەگi. ورىستار ونى ەسەنيننەن كەيiنگi مىقتى اقىنىمىز دەپ شۋلاسىپ ءجۇر. بيىل 70 جىلدىعىن رەسەي بويىنشا تويلاۋ باستالدى. ماسكەۋدە ەسكەرتكiشi ورناتىلماق. ال مىناۋ - كادۋiلگi ۆلاديمير ۆىسوتسكي. بiر ءداۋiردiڭ سيمۆولىنا اينالعان تۇلعا. اقىن، اكتەر ءھام سازگەر-ورىنداۋشى. بۇل دا بiزدiڭ مۇقاڭنىڭ پوەزياداعى 7 جاس كiشi iنiسi بولىپ كەلەدi. بiرi مۇقاڭنان 5 جىل بۇرىن، بiرi 4 جىل كەيiن و دۇنيەلiك بولعان. ەندi ايگiلi «جزل»-دىڭ بiر-بiر تومىنا اينالۋلى. بۇيىرتسا، دانتە، شەكسپير، گەتەلەرمەن سورەلەس بولادى. پۋشكين، لەرمونتوۆ، ەسەنيندەردiڭ ورتاسىندا جۇرەدi. كiم بiلەدi, بالكiم، رۋبتسوۆ ءوزi پiر تۇتاتىن فەدور تيۋتچەۆپەن، ۆىسوتسكي فرانسۋا ۆيونمەن ەندiگi تiل تابىسىپ تا ۇلگەرگەن بولار. ايتەۋiر، مەن زەر سالىپ كەتكەلi الدەبiر ىجداھاتتى وقىرماننىڭ كiتاپحاناسىنان قۇتتى ورىندارىن تاۋىپ ۇلگەرگەندەرiنە ەش كۇمانiم جوق. سوسىن، وسى «جزل»-عا اناۋ-مىناۋ ومiرباياندىق كiتاپتاردىڭ كiرە بەرمەيتiنi جانە بار. ولاي دەيتiنiڭ، بiر دۇكەننiڭ وزiندە ەسەنيننiڭ تاعدىرى مەن شىعارماشىلىعىنا قاتىستى ءتورت بiردەي كiتاپتى پاراقتاپ تۇرىپ، اقىنجاندى ورىس اعايىننىڭ ءوز شايىرلارىنا دەگەن iلتيپات-قۇرمەتiنە تاڭ قالاسىڭ. بiرi ەسەنيننiڭ جەكە بولمىسىن، ونىڭ شىعارماشىلىعىن پسيحواناليز عىلىمىنىڭ قول جەتكiزگەن جەتiستiكتەرi نەگiزiندە تالداسا، ەندi بiرiنiكi اقىن اجالىنا، ونىڭ جۇمباق ولiمiنە قاتىستى زەرتتەۋلەرگە ۇلاسادى. بiراق بۇل دا، ول دا ەمەس، «جزل» سەرياسىنان باسىلىپ شىعۋعا اكەلi-بالالى كۋنياەۆتاردiڭ كiتابى لايىق دەپ تانىلعان. دەمەك، رۋبتسوۆ پەن ۆىسوتسكي جايلى مىنا كiتاپتار دا ابدەن سۇزگiدەن وتكەن، ەكi اقىن جايلى جازىلعان ەڭبەكتەردiڭ ناعىز دارابوزدارى سانالاتىن دۇنيەلەر بولعانى. ورىستا تاڭداۋعا مۇمكiندiك كوپ. وسىنى سەزiنگەندە iشiڭ قىز-قىز قاينايدى. مۇقاعالي تالانتى، مۇقاعالي تاعدىرى رۋبتسوۆ ياكي ۆىسوتسكيدiكiنەن كەم، الدە قىزىقسىز با ەدi دەگەن ويلار مازالايدى. «جزل»-عا كiرگەن ەكi اقىننان دا جاسى ۇلكەن مۇقاعالي تۋرالى تولىققاندى كiتاپ قاشان بiزدiڭ وقىرمان قولىنا تيمەك دەپ كۇيiنەسiڭ.

ءيا، تەك كiتاپ ەمەس، باسقا دا كۇيiندiرەتiن جايتتار جەتەرلiك.

مانە، رەداكتسياعا، ساعان، وزiڭمەن تۇيدەي قۇرداس تالاپكەر كەلiپ وتىر. «ولەڭدەرiمدi وقى، پiكiرiڭدi ايت، ۇناعاندارىن گازەتكە باستىرۋعا الىپ قال» دەيدi. ولەڭ دەپ وتىرعانى ولەڭ ەمەس، جاي شيماي-شاتپاقتار عانا. ءسوز ءولتiرۋ، قاعاز ءولتiرۋ ونەرi. قۇرداسىڭنىڭ تالايىنا جازىلعانى باسقا ەمەس، ءدال وسى ەكەنiن ابدەن-اق سەزiنiپ وتىرسىڭ.

بiراق ونىڭ ءوزi بۇلاي دەپ ويلامايدى، اقىرى رەنجiسiپ تارقاسۋعا تۋرا كەلەدi.

تاعى بiراز كۇننەن سوڭ سەن كەشتەتiڭكiرەپ كiرiپ كەلگەن كافەدە سول ەسكi تانىسىڭ وتىرادى. جالعىز ەمەس. قاسىندا ءوزi قاتارلى بiرەۋ، ورتالارىندا جارتىلىقتارى بار. سەنi وزدەرiمەن داستارحانداس بولۋعا شاقىرادى. نيەتتەرi - سىيلاپ جiبەرمەك. بالكiم، «سىيلاۋ» ارقىلى «سىندىرماق».

سەن قازiر دوستارىڭنىڭ كەلەتiنiن ايتىپ وڭاشا تۇرعان ورىنعا جايعاساسىڭ. ەسكi تانىسىڭ سەرiگiنە، ساعان ەستiرتە مۇقاعالي اقىن تۋرالى اڭگiمە باستايدى.

- مۇقاعاليدى دا تiرi كەزiندە كوپ ادام تۇسiنبەگەن. مەنi دە تۇسiنبەيدi. بiراق مەندە مۇقاعالي كوكەم سياقتى جازا بەرەمiن. مەيلi, تارتپامدا جاتا بەرسiن. ولگەسiن، جىلاپ-سىقتاپ ءجۇرiپ وزدەرi كiتاپ قىپ باسىپ شىعارادى. ەستەلiكتەر ايتاتىن بولادى...

ءاسiلi, بiرەۋدەن بiلگiش دەپ ەستiگەن بولۋى كەرەك، سوسىن ماعان قاراتا ساۋال تاستايدى.

- قازiر عالىمداردىڭ مۇقاعالي ماقاتاەۆ ولەڭدەرiن زەرتتەپ جاتقانى راس پا؟

- راس، - دەيمiن مەن، - ءتورت دوكتورلىق، توعىز كانديداتتىق جۇمىس قورعالدى. قورعالاتىندارى جانە بار.

ارينە، جاۋابىم «تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققانىڭ» كەرi. ايتپەسە دوكتورلىق نەمەسە كانديداتتىق جۇمىستاردىڭ تiزiمiن تۇگەندەپ جۇرگەن جايىم جوق. ايتەۋiر، اقىن شىعارماشىلىعى تۋرالى زەرتتەۋلەردiڭ بار ەكەنiن ەستiگەم.

جارتىلىقتارىن تاۋىسىپ، ورنىنان تۇرعان باۋىرىم ءالi دوستارى كەلمەگەن ماعان كەتەردە ءبارiبiر سەس كورسەتiپ كەتەدi.

- بۇل حالىق مۇقاعاليدى تۇسiنبەي قۇرتقان، قاسىنداعى تالانتسىز اقىندار قىزعانىشتان iشكiزiپ ولتiرگەن. تاعى بiر مۇقاعالي كەلسە، تاعى دا سويتەدi. سول ءۇشiن دە اباي بولۋ كەرەك.

ول قاتىردىم دەپ بارا جاتادى. Iشiڭ جىلاپ سەن قالاسىڭ.

جىلاماعاندا قايتەسiڭ، سەنiڭ قازاق باۋىرىڭ ەسەنين، رۋبتسوۆتار تۇگiلi ءوزiنiڭ سۇيiكتi مۇقاعاليىنىڭ دا شىنايى تاريحىن بiلمەيدi. ونىڭ ويىنداعى مۇقاعالي كۇيiكتەن iشiپ كەلگەن دە، جازا بەرگەن. سولاي ما؟..

 

مۇقاعاليدىڭ ءۇش ءجۇزi. ولار كiمدەر؟

ايگiلi جاپون جازۋشىسى اكۋتاگاۆا ريۋنوسكەنiڭ بiر ادەبيەتشi كەيiپكەرi «مەنiڭ ارعى-بەرگi حالىقتار مەن ارعى-بەرگi ۋاقىتتاردان ءۇش ءجۇز قارالى سايدىڭ تاسىنداي تاڭداۋلى سايىپقىران دوستارىم بار» دەيدi. ارينە، مۇنى كەيiپكەرiنiڭ اۋزىمەن ايتىپ وتىرعان اكۋتاگاۆانىڭ ءوزi. ەگەر اكۋتاگاۆانىڭ وسى دوستارىنىڭ تiزiمiن جاساساڭىز، ولاردىڭ قاتارىنان كiمدەردi ۇشىراتۋىڭىز مۇمكiن؟ بالكiم، بۇل تiزiم گومەر مەن ۆەرگيليلەردەن باستالار. الدە شۋمەردiڭ گiلگامەشتi جىرعا قوسقان بەلگiسiز اقىنىنان باستاۋ الار ما ەكەن؟ ايتەۋiر، بۇل تiزiمنiڭ ىلعي ىعاي-سىعايدان تۇراتىنىنا كۇمان جوق. ويتكەنi, دوستارى مىقتى بولماسا، اكۋتاگاۆا دا مىقتى بولماس ەدi عوي.

ال بiزدiڭ مۇقاعالي اقىننىڭ ءۇش ءجۇزiنiڭ iشiندە كiمدەر بار؟ جالپى مۇقاعالي اقىندا ارعى-بەرگi ادەبيەت ۇلىلارىنان ءۇش ءجۇز دوس بولدى ما؟ الدە ول ەشكiمدi وقىماي-اق، ەشكiمدi بiلمەي-اق ايتۋلى اقىن بولىپ كەتتi مە؟ جوق، ولاي بولۋى مۇمكiن ەمەس. مۇقاعاليدىڭ الەم ادەبيەتiن وقۋدى بالا كەزدەن باستاعانىن اقىننىڭ بالعىن شاعىنا كۋا بولعانداردىڭ ءبارi ايتادى. دەمەك، شىنايى دوستاردى جيناۋدى، ولارمەن سىرلاس بولۋدى مۇقاعالي اقىن ەرتە كەزدەن-اق ادەت ەتكەن. داستۇرگە اينالدىرعان. ولەڭiندە «بiلiمiم ورتا، بiراق ءوزiم جوعارىعا سانايمىن» دەيتiنi سوندىقتان. اقىننىڭ «ماسكەۋلiكتەردiڭ بiلەتiنi دە ءوزiم بiلەتiن دۇنيەلەر ەكەن. سوندىقتان كوپ ايالداماي قايتىپ كەتتiم» دەيتiن اڭگiمەسiندە دە وسىنداي شىندىقتىڭ ۇشقىنى جاتىر. ياعني، اۋدارمالارى مەن ولەڭدەرiنەن تانىس ۆەرگيلي، دانتە، شەكسپير، پۋشكين مەن لەرمونتوۆ، ەسەنيندەر مەن ماياكوۆسكيلەر وسىلاردىڭ، مۇقاعالي ءۇش ءجۇزiنiڭ بiر پاراسى عانا. بار بولعانى، الىپ مۇزتاۋدىڭ كوزگە كورiنەر جوعارعى قاباتى دەۋiمiز كەرەك. ال ونىڭ سۋدىڭ استىندا ەندi قانشا كولەمi كورiنبەي بۇعىنىپ جاتقانىن بiر قۇدايىم عانا بiلەدi.

ءيا، بiلە بiلسەڭiز، سول ءۇش ءجۇز ۇلىمەن استاسىپ، تۇتاسىپ كەتكەن مۇقاعاليدىڭ ءوزi - الىپ مۇزتاۋ. بiر ۇلى ورگانيزم. بiزگە ونىڭ كوزi باردىڭ بارiنە بايقالار جوعارى جاعىن عانا قىزىقتاۋدى دوعارار كەز جەتتi. ەندi مۇقاعاليدىڭ تەرەڭنiڭ تاساسىندا بۇعىنىپ جاتقان تىلسىم قۇپياسىن ۇڭiلۋگە تىرىسۋعا تيiسپiز. ءومiرi مەن ولەڭiن قاتار ورە وتىرىپ، وقىرماندى اقىننىڭ شىن تاعدىرىمەن تانىستىرۋ مiندەت.

ءيا، مۇقاعالي تۋرالى ەستەلiكتەر از جازىلعان جوق. تiپتi جەكە جيناق بولىپ تا شىقتى. باعىدا بiر وقىپ ەك، ەندi تاعى دا بiر ءسۇزiپ شىقتىق. مۇندا توپتاستىرىلعانداردىڭ دەنi اقىن تۋرالى ەش ايتارى جوق ورتاڭقول عانا دۇنيەلەر ەكەنiن اڭعاردىق. ايتۋلى مۇقاعالي كاگورتاسىنىڭ يسi دە شىقپايدى. مۇقاعالي كوپ قازاق اقىندارىنىڭ بiرi عانا بولىپ قالىپتى. ءيا، تاعدىرىنا جاۋاپسىزداۋ قاراعان، كوپ ۋاقىت باسپاناسىز جۇرگەن، ادەبيەت شەنەۋنiكتەرiنەن جاپا شەككەن جانى جايساڭ كوپ مۇڭلىقتىڭ بiرi. قىسقاسى، مۇقاعاليدىڭ ەسiمiن الىپ تاستاپ، سول كەزدەگi مىقتى اقىنداردىڭ تالايىنا تەلي سالۋعا بولاتىن قاتارداعى ەستەلiكتەر جيناعى.

مىسالى، مەنiڭ بۇل جيناقتان مۇقاعالي اقىننىڭ دانتەنiڭ «قۇدiرەتتi كومەدياسىن» اۋدارۋعا قالاي كەلگەنiن، وعان قالاي دايىندالعانىن بiلگiم كەلگەن. اقىننىڭ سىرقاتىنىڭ تاريحى تۋرالى دەرەكتەرمەن تانىسۋدى ءجون كورگەم. اقىن تاعدىرىنداعى ايەلدەر ءرولi, قاتارلاس ارiپتەستەرiنiڭ اقىن شىعارماشىلىعىنا اسەرi, بۇلار دا مەنi قىزىقتىرعان جايتتار ەدi. جيناقتا بۇلاردىڭ بiردە-بiرiنە جاۋاپ جوق. الدەبiر تۇسپالداۋلار عانا ۇشىراسادى. قىسقاسى، «iشiڭ بiلسiن، ءالۋايدىڭ» كەرi.

اقىننىڭ قىزىلقۇمعا ساپارى، قاراقالپاقستانعا بارىپ تولەگەن اقىندى جەرلەۋگە قاتىسۋى، ماسكەۋدە وتكەن كۇندەرi - بۇلاردىڭ ءبارi جادىدان ءوشiرiلiپ كەتكەن جايتتار سەكiلدi.

ورىستار ەسەنيننiڭ تاشكەنگە قالاي كەلگەنiن، باكۋدە كۇندەردi قالاي ۇزاتقانىن، تيفليستە نەندەي جاعداياتتاردى باسىنان كەشiرگەنiن، ءبار-ءبارiن جاسىرماي جازادى. تiپتi جەزوكشەلەرمەن قالاي ءدام-تۇزداس بولعانىنا دەيiن اقتارىپ سالادى. دەرەكتiڭ مولدىعى سونشالىق، «ەسەنين جانە جەزوكشەلەر»، «ەسەنين جانە ەۆرەي بويجەتكەندەرi» دەگەن تاقىرىپتاردا ماقالا جازۋىڭىزعا ابدەن جەتiپ-ارتىلادى. بۇل تاقىرىپتاردى قومسىنساڭىز، «ەسەنين جانە اتاققۇمارلىق»، «ەسەنين جانە جوعارى مانساپتىلار»، «ەسەنين جانە قالا مەن دالا» سەكiلدi تاقىرىپتاردى قاۋزاۋىڭىزعا مۇمكiندiك بار. جانە بۇلاردىڭ ءبارi ەسەنينiڭ تاعدىرىنا، سول ارقىلى شىعارماشىلىعىنا ىقپال ەتكەن كۇندەلiكتi پەندەشiلiك ءومiردiڭ كولەڭكەلi جاقتارى. ءيا، اقىن تاعدىرى ونىڭ جايما-شۋاق شاقتارىن ەمەس، وسى كۇڭگiرت، قالتارىستا جاتاتىن ساتتەرiن كورسەتكەندە عانا ءوزiنiڭ شىن سىرىن اشپاق.

سوسىن، ۆيون قاراقشى، اللان پو اپيىنشى، ەسەنين جۇرگiش رەتiندە ءمالiم بولىپ جاتقاندا، بiزدiڭ ماقاتاەۆتى پەرiشتە ەدى دەگەنگە كiم نانادى؟ شىنىن ايتۋ كەرەك، وتكەن حح عاسىردان، ەندi مىناۋ ءتاي-ءتاي باسقان ححI عاسىردان دا پەرiشتەلەردi iزدەۋ تەك قازاق اعايىننىڭ عانا قيالىنا كەلەتiن شارۋا. شىندىعىندا، ءوزiن-ءوزi الداۋ، جوق نارسەگە ەمەكسۋ. شiركiن، ۇلى اقىننان گەرموفروديت جاساۋعا تالپىنۋ - تابيعاتتىڭ زاڭىنا قايشى كەلۋ ەكەنiن سەزiنە الساق قوي...

مۇقاعالي پەرiشتە ەمەس. ونى اقىننىڭ ءوزi مويىنداعان. ەگەر «بار ءومiرiم - ولەڭدەرiمدە» دەگەن اقىننىڭ سوزiنە سەنەتiن بولساق، بiر عانا «سول ءتۇنi» اتتى ولەڭiنەن-اق كوپ جايتتى اڭعارار ەدiك:

اۋادى دا تۇرادى اڭسارىم-اي!

ءالi سەن ەسiمدەسiڭ، ارشالى ساي.

سول ءتۇنi نەگە مەنi ولتiرمەدiڭ؟

سول ءتۇنi ريزا ەدiم السا قۇداي.

 

سەن كۋا، ارشالى ساي،

سول ءتۇنi مەن،

اققۋعا تۇزاق سالىپ، ءولتiرiپ ەم.

سول ءتۇنi نەگە مەنi اياپ قالدىڭ؟

جاڭادان اۋىزدانعان بولتiرiك ەم.

 

(بولتiرiك ەم، ارلان بوپ اياقتاندىم).

شىرىلداپ سوندا سەنi وياتقان كiم؟

ەسiڭدە مە؟

كوز جاسى...

جالىنىشتى ءۇن؟..

سول ءتۇنi نەگە مەنi اياپ قالدىڭ؟!

 

قارا ءتۇننiڭ iشiندە، قارا باقتىڭ،

اتار تاڭ، كەلەر كۇنگە قاراماپپىن.

تاعدىردىڭ ءوزi بەرگەن ماحابباتتى،

تارك ەتiپ، ماڭگiلiككە جارالاپپىن...

 

ارشالى ساي!

نەعىلعان كوركەم ەدiڭ!

سول ءتۇنi نەگە مەنi ورتەمەدiڭ؟

سول ءتۇننiڭ قيامەتiن ەسiمە السام،

سەنەن دە، وزiمنەن دە جيiركەنەمiن.

اقىن سiز بەن بiز سياقتى بۇعىنىپ، قاشقاقتامايدى. اقيقاتتى ايتادى. كۇناعا باتقان كوڭiلدiڭ تازالىققا iڭكارلiگiن، ىنتىقتىعىن جىرلايدى. ولەڭگە بار جان-سىرىن جايىپ سالادى. جۇرەگiنiڭ بiر جاقپارىندا بوزبالا كەزدە ءتۇسiرiپ العان جاراقات سىزات بار ەكەنiن ەسكەرتەدi. ال بiز بولساق، اقىننىڭ قانشالىقتى قارسىلاسقانىنا قاراماي، ودان پۇت جاساماق بوپ الەكپiز. مۇقاعاليدان پۇت جاساۋعا قالعان ءۇش ءجۇز دوسى كەلiسە قويا ما، وعان باس قاتىرعىمىز دا كەلمەيدi.

مۇقاعالي جانە مۋزىكا

بiزدiڭ بiلۋiمiزدە، مۇقاعالي ءۇش ءجۇزiنiڭ iشiندە ايگiلi بەتحوۆەن دە بار. اقىن نەمiس كومپوزيتورىنىڭ تاعدىرى ءھام شىعارماسىمەن جاقسى، جان-جاقتى تانىس بولعان. بۇل سوزiمiزدە «يليچ» پوەماسىنداعى «اپپاسسيوناتا» تاراۋى جانە «بەتحوۆەن» ولەڭi كۋا.

سوڭعى ولەڭدi ناعىز جىر جاۋھارى دەپ باعالاۋعا بولادى:

سانiمەن ەمەس،

انiمەن وعان قىمباتتى،

قىرىق مىڭ عالام،

قىرىق مىڭ ءتۇرلi ءۇن قاتتى.

كوزiمەن كورمەي، الەمنiڭ مىنا بوياۋىن،

كوڭiلiمەن عانا كەرەمەت سازىن تىڭداتتى.

 

جەتiمەك بۇلتتار جەر اۋىپ، قايدا كوشەدi,

وشەدi قاشان بۇگiنگi جانە كەشەگi?

داۋىلدىڭ سوعار،

جاۋىننىڭ جاۋار شاقتارىن،

بەتحوۆەن عانا دىبىستان سەزگەن دەسەدi.

 

سىيقىرلى ۇنمەن سىبىرلاپ وعان تۇر عالام،

عالام دا ونى،

عالامدى ول دا تىڭداعان.

سىنىمەن ەمەس، سىرىمەن ايدىڭ ساۋلەسi,

سورعالاپ سونىڭ ساۋساقتارىمەن جىرلاعان.

 

قيا الماي ونى،

قيىلىپ ايلى ءتۇن كەتتi.

جالاۋىن الىپ، جەڭiمپاز جاڭا كۇن جەتتi.

جىم-جىلاس، جىم-جىرت، تاسكەرەڭ ەتiپ ءتاڭiرi,

تابيعات تا ونى كۇندەگەن ەكەن، بiلمەپتi.

 

سىڭعىرلاپ ءۇنi,

كۇمبiرلەپ كۇيi بۇرقانباي،

دۇنيە تىندى...

تiلi كەسiلگەن مىلقاۋداي.

ايلى كەشتەردەن سورعالاپ سازدى ءۇن تامباي،

قۇلازىپ قالدى قۋ تiرلiك ءولi ۆۋلكانداي.

 

نە دەرسiڭ مىناۋ تاسكەرەڭ مىلقاۋ شاقتارعا!

دىبىسسىز ءبارi - ورمان دا، تاۋ دا، باقتار دا.

تەك قانا اسپان ازان ساپ وعان ەستiرتتi,

كەرەڭ تiرلiكتi قالدىرىپ بارا جاتقاندا.

 

كۇركiرەپ اسپان،

ويناتتى-اۋ دەيسiڭ جاسىندى،

سايراتتى-اۋ دەيسiڭ مەلشيگەن تاۋ مەن تاسىڭدى.

مىلقاۋدىڭ ءۇنi, كەرەڭنiڭ قۇلاعى اشىلدى،

كەشiرiم سۇراپ،

ءبارi دە وعان باس ۇردى.

مiنە، بۇل ولەڭدە بەتحوۆەننiڭ تاعدىرى دا، شىعارماشىلى­­عى دا بار. بەينەلەپ ايتقاندا، بۇل اقىننىڭ بەتحوۆەن رۋحى­نىڭ ستيحياسىنا ولەڭمەن ارناپ جازىلعان سيمفونياسى iسپەتتi.

جاقىندا تەلەارنالاردىڭ بiرiندە «ماڭگiلiك عاشىق جار» اتتى فيلم كورسەتiلدi. فيلم ارقاۋىنا وسى بەتحوۆەننiڭ ءومiرi الىنعان. نەگiزگi وزەگi - كومپوزيتوردىڭ «ماڭگiلiك عاشىعىم» دەپ باستالاتىن كiمگە جازىلعانى بەلگiسiز حاتىنىڭ قۇپياسىن شەشۋگە تالپىنىس. عاجاپ فيلم.

ال بiز مۇقاعاليدىڭ ماحاببات ولەڭدەرiنiڭ كiمگە ارنال­­عانىن شەشۋگە تىرىسىپ كوردiك پە؟

انىقتاپ قاراساڭىز، وسى ولەندەردەن دە بەتحوۆەن ستيحيا­سىنىڭ، بەتحوۆەن ءسوز ساپتاسىنىڭ اسەرi بايقالاتىنداي.

مiنەكي، ەكi ولەڭنەن الىنعان ەكi شۋماق:

سارعايعان ساعىنىشتى باسىپ تولىق،

بار ءۇمiت، بار سەنiمدi شاشىپ بولىپ،

وتەرمiن ءسiرا دە مەن بۇل ومiردەن،

ماڭگiلiك قالارمىن مەن عاشىق بولىپ.

نەمەسە:

قايتسەم ەكەن سەنi ۇستاپ قالۋ ءۇشiن؟!

سەن ماعان شەكسiز دالا ساعىمىسىڭ.

مەن وتەرمiن، وتەرمiن، وتەرمiن مەن،

ماڭگiلiك سەن قالاسىڭ، ساعىنىشىم!!!

بەتحوۆەن حاتىمەن ۇندەسiپ، قاۋقىلداسىپ جاتاتىن بۇل ۇزدiكسiز ساعىنىش پەن ماڭگiلiك ماحابباتتىڭ كەيiپكەرi كiم؟

بالكiم، بەتحوۆەن جايلى فيلمدەگi توسىن شەشiم سەكiلدi, بۇل ولەڭدە اقىننىڭ لاشىن اپامىزعا دەگەن ماحابباتى جاتقان بولار؟! الدە ادرەس يەسi باسقا ما؟

بiزدiڭشە، اقىننىڭ بەتحوۆەن تاعدىرىن جەتە زەرتتەپ، ونىڭ شىعارماسىنا دەن قويۋى بەكەر ەمەس. ياعني، بiرi ازيا، بiرi ەۋروپادا دۇنيەگە كەلگەن ەكi تۇلعا تابيعاتىندا بiز بايقاي بەرمەيتiن الدەبiر ءوزارا ۇقساستىقتىڭ بولعانى. جiتi ۇڭiلە قاراساق، بۇل ۇقساستىقتى تiپتi اقىن مەن كومپوزيتوردىڭ سىرتقى بەينەلەرiنەن دە اڭعارۋعا بولاتىنداي.

ءيا، بiزدi مازالايتىن بۇل ساۋالدارعا بۇگiنگi كوزi تiرi اقىن زامانداستارىنىڭ قايسىبiرەۋلەرi جاۋاپ بەرە الۋى مۇمكiن. ولار ەرتەڭگi ۇرپاققا اقيقاتتى ەستەلiك قىلىپ جازىپ قالدىرار ما ەكەن، الدە وزدەرiمەن بiرگە قاراڭعى كوردiڭ تۇنەگiنە الا الا كەتە مە، ماسەلە سوندا.

ەستۋiمiزشە، اقىن دۇنيەدەن وتكەن كۇنi الماتىداعى قارت تەرەكتەردiڭ بiرiنە جاي تۇسكەن دەسەدi. ال بەتحوۆەن دۇنيەدەن وتكەندە اسپان تولاسسىز شاتىرلاپتى. وسىنىڭ ءوزi-اق بولمىسى تارپاڭ اقىن ءومiرiن ادۋىن مiنەزدi كومپوزيتور تاعدىرىمەن جاقىنداستىرا تۇسپەي مە؟

(جالعاسى بار)

"اباي-اقپارات"