تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى قارساڭىندا ءبىز وتكەن تاريحقا كوز تاستاپ، دۇرىس جانە بۇرىس شەشىمدەردى سارالايمىز. ءۇش وندىقتار قانداي جۇمىس اتقارىلدى دەپ وزىمىزگە ەسەپ بەرەمىز. اتقارىلعان جۇمىستاردى باعالايمىز. ءسوزسىز ماڭىزدى ءارى ەڭ اۋقىمدى شەشىمنىڭ ءبىرى قازاقستان استاناسىن الماتىدان اقمولاعا اۋىستىرۋ بولاتىن.

1995 جىلى 15 قىركۇيەكتە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ “قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى تۋرالى” زاڭ كۇشى بار جارلىعى جاريالاندى. 1997 جىلى 20 قازاندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسى اقمولا قالاسى بولعانىن رەسمي تۇردە جاريالادى.  استانانى اۋىستىرۋ بىرنەشە گەوستراتەگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان بولاتىن.

بىرىنشىدەن، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك جانە ورتالىق بولىكتەرىن قازاقىلاندىرۋ ساياساتى وتكىر تۇردى. اقمولا قالاسىندا 1991 جىلعى مالىمەتكە ساي حالىقتىڭ 17% عانا قازاقتار ەدى. قالعانى وزگە ۇلت وكىلدەرى بولاتىن. بۇل تەك قانا اقمولا ەمەس، قىزىلجار، كەرەكۋ، قوستاناي، قاراعاندى قالالارىنا دا ءتان كورىنىس بولاتىن. اتالمىش جاعدايدىڭ بولاشاقتا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە كەرى اسەرى بارىن پايىمداعان بيلىك، ەل استاناسىن ورتالىق بولىككە اۋىستىرۋدى ءجون دەپ تاپتى. بۇل شەشىم ءوز ناتيجەسىن بەردى جانە كوپ ۇزاماي ورتالىق، سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارى قازاقىلانا باستادى. قازىرگى تاڭدا ەل استاناسى نۇر-سۇلتان قالاسىندا 79% قازاقتار تۇرادى.

ەكىنشىدەن، سولتۇستىكتەگى نەمىس، ورىس، ۋكراين جانە باسقا ۇلت وكىلدەرى كسرو قۇلاعاننان كەيىن ءوز تاريحي وتاندارىنا كەتە باستادى. تۇتاستاي سولتۇستىك ءوڭىر حالىقسىز قالۋ قاۋپى ارتتى. ەلدە ول ايماقتىڭ جانداناتىنىنا ءۇمىتى از بولاتىن. دەرەۋ ارادا ناقتى شەشىم قابىلدانىپ، سولتۇستىككە جان ءبىتىرۋ ماقساتىندا وسى ءبىر تاريحي شەشىم قابىلداندى.

ۇشىنشىدەن، بارلىق ايماقتاردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، باتىس پەن شىعىس، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك ءوزارا باس قوسۋى ءتيىس ءبىر قالا بولۋى كەرەك ەدى. الماتى ەلدىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا جاتىر. سوندىقتان ول قالانىڭ ءرولىن سومداۋعا گەوگرافيالىق ورنالاسۋى مۇمكىندىك بەرمەدى. اسىرەسە سولتۇستىك بولىكتىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق پروتسەسستەردەن بولەك قالۋ قاۋپى بولدى. استانانى اۋىستىرۋ ارقىلى بارلىق وبلىستاعى حالىقتىڭ باسىن ءبىر ورداعا جيناۋ، ال وردانى ورتالىققا ورنالاستىرۋ مىندەتى ناقتى شەشىلدى. ايماق جۇرتشىلىعىنىڭ ءوزارا ءبىر-بىرىمەن تىعىز ارالاسۋى ماڭىزدى. استانانى اۋىستىرۋ ارقىلى ول مىندەت شەشىلدى.

تورتىنشىدەن، كەز كەلگەن ەلدىڭ استاناسى شەكارالىق ايماقتان الىس جاتۋى ءتيىس. بۇل مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى. سوندىقتان دا استانانى ورتالىق بولىككە قويۋ ۇيعارىلدى.

بەسىنشىدەن، استانانى اۋىستىرۋ ارقىلى سولتۇستىك ايماقتا ورىن الۋى مۇمكىن ءتۇرلى سەپاراتيستىك كوزقاراستار تىيىلدى. قازاقستاندا الەمدىك ستاندارتتارعا ساي كەلەتىن اسەم دە ءارلى قالا پايدا بولدى.

قازاقستان ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن تويلاۋ ۇستىندە. وتىز جىلدا اتقارىلعان ىستەردىڭ ىشىندە، استانانى اۋىستىرۋ ەڭ ماڭىزدى شەشىم ەكەنى ءسوزسىز.

ال، 2019 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ استانا اتاۋىن قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اتىنا اۋىستىردى. مۇنى ەلباسىنىڭ ەڭبەگىنە لايىقتى قۇرمەت دەپ باعالادى.

بۇگىنگى تاڭدا قالانىڭ نەگىزگى ەكونوميكاسىن بايلانىس، ونەركاسىپ ءوندىرىسى، قۇرىلىس،كولىك، ساۋدا سالالارى قۇرايدى. ال، ەلورداداعى ءوندىرىسىنىڭ نەگىزىن قۇرىلىس سالاسى قۇرايدى. ودان بولەك، ماشينا جاساۋ مەن ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن شىعارۋ دا جولعا قويىلعان. بۇگىندە ەلوردا ەلىمىزدەگى قۇرىلىس زاتتارىن شىعارۋدا جەتەكشى ورىندى يەمدەنگەن. سونىمەن قاتار، بۇگىندە قالادا 128 مىڭنان استام شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك نىساندارى ءوز جۇمىستارىن ناتيجەلى جۇرگىزىپ وتىر. ال، قالاداعى ءىرى كاسىپوراندار قاتارىنا “تۇلپار-تالگو” جشس جولاۋشىلار ۆاگونىن قۇراستىرۋ زاۋىتىن، “تسەسنا استىق” كونتسەرنىن تاعى باسقا ءىرى زاۋىتتاردى جاتقىزۋعا بولادى.

ال، ەلوردانىڭ بويتۇمارىنا اينالعان “بايتەرەك” كەشەنى باس قالانىڭ باستى سيمۆولىنا اينالعان. اتالعان كەشەننەن بولەك، ساۋلەتى جاراسقان بىرقاتار عيماراتتاردىڭ اۆتورى بريتاندىق ساۋلەتشى نورمان فوستەر. بۇگىندە فوستەردىڭ قولتاڭباسى قالعان حان-شاتىر ساۋدا ويىن-ساۋىق ورتالىعى، دۋمان ورتالىعى، بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى تاعى باسقا ساۋلەتى جاراسقان عيماراتتاردى اتاۋعا بولادى.

ودان بولەك، قالادا وتاندىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ جەتەكشى وقۋ ورىندارى دا ورنالاسقان. ولاردىڭ كوشباسىندا نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى، ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى سەكىلدى بىرقاتار ىرگەلى وقۋ ورىندارى بار.

سونىمەن قاتار، سوڭعى جىلدارى ەلوردادا ءتۇرلى حالىقارالىق فورۋمدار مەن شارالار، ماڭىزدى جيىندار ءوتىپ كەلەدى. سول ارقىلى قازاقستان استاناسى بىرنەشە رەت بارشا الەم قاۋىمداستىعىنىڭ باستى نازارىندا بولدى. قالادا استانا ەكونوميكالىق فورۋمى، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزدەرى، سونىمەن قاتار شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى مەن يىۇ-نىڭ سامميتتەرى، ەقىۇ ءسامميتى وتكەن بولاتىن.ودان بولەك، ەلوردا 2011 جىلى VII قىسقى ازيا ويىندارىنىڭ قوناقتارى مەن قاتىسۋشىلارىن قابىلدادى.

لوردا ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى شارانىڭ ءبىرى 2017 جىلى وتكەن ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسى بولدى. اتالعان شارا ءۇشىن ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنان ەكسپو قالاشىعى بوي كوتەرىپ، قالانىڭ ساۋلەتىنە ساۋلەت قوسقانداي بولدى.

ەكسپو كورمەسىنىڭ سيمۆولىنا اينالعان كەشەن نۇر-الەم دەپ اتالادى. ونىڭ بيىكتىگى 100 مەتر، ديامەترى 80 مەتر بولادى. عيمارات سەگىز قاباتتى. ونىڭ ءار قاباتى سۋ، جەل، كينەتيكالىق ەنەرگيا مەن بيوماسساعا ارنالعان. ال، ەڭ ۇستىڭگى سەگىزىنشى قابات استانا بولاشاقتىڭ قالاسى 2050 اتتى ەكسپوزيتسياسىنا ارنالعان.

سونىمەن، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ يدەياسى نەگىزىندە ىرگەتاسى قالانعان جاڭا قالا استانا قازىرگى نۇر-سۇلتان از ۋاقىت ىشىندە تاريحي ماڭىزعا يە بولعان بىرەگەي قالا. ول ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن جاھاندىق تابىسىنىڭ سيمۆولىنا ايلانا ءبىلدى، وسى از ۋاقىت ىشىندە.

قازىرگى تاڭدا نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اۋماعى 722 شاقىرىمنان اسقان. ال، ەلورداعا قونىس اۋدارعان تۇرعىندار سانى 1 ميلليوننان اسادى. شاھار – الماتى، ەسىل، سارىارقا، بايقوڭىر دەپ اتالاتىن ءتور اۋداننان تۇرادى. ال، ەلوردانىڭ باستى سۋ كوزى ەسىل وزەنى. ەلىمىزدىڭ ەۋرازيا قۇرىلىعىندا قوليلى ورنالاسۋى ەل استاناسىن ەكونوميكالىق تۇرعىدان وڭ وزگەرىستەرگە اكەلدى.

بۇگىندە نۇر-سۇلتان قالاسى ەلىمىزدىڭ ەڭ ىقپالدى ساياسي-ەكونوميكالىق، مادەني – رۋحاني ورتالىعىنا اينالعان. قالاعا قونىس اۋدارعاندار اراسىندا جاستار كوپ. ولار شاھارداعى ەڭ ىقپالدى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ، قوعامنىڭ ءتۇرلى سالاسىندا تابىستى قىزمەت ەتۋدى كوزدەيدى. ال، نۇر-سۇلتان قالاسى ءوز كەزەگىندە جاستاردى ءبىلىم مەن عانا ەمەس، الەۋمەتتىك جاعىنان دا قورعاۋعا بارىن سالۋدا.

الداعى ۋاقىتتا ەل تىرەگىنە اينالعان ەلوردا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىق تاريحىنداعى ەڭ جارقىن ساتتەرىمەن بولاشاققا قادام باسپاق.

Abai.kz