بىلتىر پاندەميا بارلىق سالانى سەرگەلدەڭگە ءتۇسىردى. اسىرەسە، ەكونوميكا، كاسىپكەرلىك سەكتورى ەداۋىر شاتقاياقتاپ قالدى. دەگەنمەن دە مەملەكەت داعدارىستىڭ سالقىنىن سەزدىرمەس ءۇشىن قولدان كەلگەن شارالاردى جاسادى. بيزنەستى قولداۋ ءۇشىن سۋبسيديالار ءبولدى. كاسىپكەرلەردىڭ العان نەسيەسى قايتا قارالدى. اۋىل شارۋاشىلىعى، ساۋدا جانە وڭدەۋ ونەركاسىبىنە دە كوڭىل ءبولىندى.

وتاندىق بيزنەستى قولداۋ ءۇشىن ۇكىمەت داعدارىسقا قارسى ءىس-شارالاردىڭ بارلىق ءتيىمدى تەتىگىن قاراستىردى. سونىڭ ىشىندە «بايتەرەك» حولدينگى مەن ونىڭ ەنشىلەس ۇيىمدارى دا كاسىپكەرلىك سالاسىن كۇردەلى كەزەڭنەن الىپ شىعۋ جۇمىستارىنا جۇمىلدى. «بايتەرەك» ۇبح» اق باسقارما توراعاسى ايدار ءارىپحانوۆتىڭ ايتۋىنشا، حولدينگ كوروناۆيرۋس ورشىگەن تۇستا دا جۇمىسىن توقتاتپاي، قىزمەت كورسەتۋدى قا­شىقتان ۇسىنعان. «ۆيرۋس تارال­عان كەزدە حالىقتى سابىلتپاس ءۇشىن قىزمەتتىڭ ءبارىن ونلاين ۇسىندىق. وتىنىشتەردىڭ قاراۋ ۋاقىتى مەن كەرەكتى قۇ­جات­تاردىڭ سانىن قىسقارتىپ، ەلگە نەعۇرلىم جەدەل قىزمەت كورسەتۋگە تىرىستىق. رەسىمدەلگەن قۇجاتتار دا ونلاين نۇسقادا يەسىنە جىبەرىلىپ وتىردى»، دەيدى ا.ءارىپحانوۆ.

ورتا جانە شاعىن بيزنەس­كە كور­سەتىلگەن قولداۋدىڭ ءۇل­كەنى نەسيەنى قايتا قاراۋ بولدى. قازاق­ستاننىڭ دامۋ بانكى 2020 جىلى كاسىپكەرلەردىڭ عانا ەمەس، ينۆەستيتسيالىق جوبالارعا بەرىلگەن نەسيەنى دە قايتا قاراپ، مەرزىمىن ۇزارتىپ، مولشەرلەمەسىن ازايتتى. ايتالىق، بىلتىر 16 ناۋ­رىز بەن 31 جەلتوقسان ارالى­عىندا «دامۋ» قورى «سۋبسيديالاۋ» تەتىگى بويىنشا شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ 4 179 جوباسىنىڭ كرەديتىن قايتا قاراپ، جەڭىلدىكتەر بەرگەن. وسى كەزەڭ ىشىندە قور «كەپىلدىك بەرۋ» قۇرالى بويىن­شا 3 291 جوبانىڭ نەسيەسىن قاي­تا قۇرۋ جونىندەگى ۇسىنىستى ما­قۇلداعان. سونداي-اق «دامۋ» قورى كاسىپكەرلەردىڭ جوبالارىن قارجىلاندىرۋ ءۇشىن ولارعا قولداۋ ءبىلدىرىپ وتىرعان.  بىلتىر كاسىپكەرلەردىڭ 9 984 جوباسى قور تاراپىنان قولداۋ كورگەن. بۇل − 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا 19%-عا ارتىق كورسەتكىش.

اياق استىنان بولعان پاندەميا جاعدايى بيزنەس سالاسىنا اۋىر سوققى بولسا دا ۇكىمەت تاراپىنان جاسالعان باتىل قادامدار ولارعا اجەپتەۋىر قولداۋ بولعانى انىق. مىسالى، داعدارىسقا قارسى شارالاردىڭ ءبىرى − «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2025» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا كاسىپكەرلىكتى قولداۋدىڭ جاڭا باعىتتارى ەن­گىزىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە بيز­نەس سۋبەكتىلەرىنە مولشەر­لە­مە­سى 6%-دان اسپايتىن سۋبسيديا ءبولىن­دى. اينالىم قاراجا­تىن تولىق­تىرۋعا – 5 ملن تەڭ­گەگە دەيىن، ين­ۆەس­تيتسيالىق ماقسات­تارعا 20 ملن تەڭگەگە دەيىن قارجى بەرى­لە باستادى. ونىڭ كەپىل ماسە­لەسىن «دامۋ» قورى موينىنا الىپ، جالپى قارىز سومانىڭ 85%-نا دەيىنگى مولشەرىنە وزدەرى كەپىلدىك بەردى.

سونىمەن بىلتىر «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2025» اياسىندا سۋبسيديالاۋ تەتىكتەرى نەگىزىندە جالپى كرەديت مولشەرى 411,5 ملرد تەڭگە بولاتىن 5 808 جوباعا قولداۋ كورسەتىلدى. بۇل رەتتە 35,1 ملرد تەڭگەگە جۋىق سۋبسيديا تولەنگەنىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇعان قوسا، جالپى كولەمى 214,8 ملرد تەڭگە بولاتىن 6 782 جو­باعا قوردىڭ كەپىلدىگىمەن قول­داۋ كور­سەتىلدى. بەرىلگەن كەپىلدىك­تەر­دىڭ جالپى مولشەرى 81 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.

ال 2020 جىلدىڭ قازان ايىن­دا COVID-19 پاندەمياسى كەزىن­دە ەكونوميكانىڭ ەڭ كوپ زارداپ شەككەن سالالاردا جۇمىس ىستە­گەن شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە سۋبسيديا بەرۋ باعدارلاماسى قابىل­داندى. وعان ەكونوميكانىڭ 29 سەك­تورى قامتىلدى. 8 454 جوبا­عا قولداۋ كورسەتىلىپ، كرەديت پورت­فەلىنىڭ جالپى كولەمى 426,8 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. وسى باستاما شەڭبەرىندە سۋبسيديالار 2020 جىلدىڭ 16 ناۋرىزىنان باستاپ بەرىلسە، بيىلعى 15 ناۋرىزعا دەيىن جالعاسادى.

2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا «سۋبسيديالاۋ» تەتىگى بويىنشا كەلىپ تۇسكەن بارلىق ءوتىنىش­تىڭ 96,7%-ى ونلاين ءراسىم­دەلگەن. ايتالىق، 2019 جىلى بار-جوعى 678 جوبا، ياعني ەلەك­تروندى ۇكىمەت ارقىلى جولدان­عان جالپى ءوتىنىمنىڭ 28%-ى ما­قۇل­دانسا، 2020 جىلى بۇل كور­سەت­ك­ىش 90,5%-عا جەتكەن. وسى رەتتە كاسىپ­كەرلىكتى قولداۋعا ب­اعىت­تالعان باعدارلامالارعا قا­تى­سۋ­عا ءوتىنىش بىلدىرگەندەردەن كە­لىپ تۇسكەن جوبا سانى 2019 جىل­مەن سالىستىرعاندا 1,3 ەسەگە ارتىپ، 24,3 مىڭنان 32,5 مىڭعا كوبەيگەن.

ۇكىمەت پاندەميا كەزىندە جەكە قۇرىلىس سالۋشىلاردى دا نازاردان تىس قالدىرعان جوق. بىلتىر كوممەرتسيالىق كرەديت­تەر­دىڭ قۇنى ارزانداتىلىپ،  23 ملرد تەڭگەگە جەكە قۇرى­لىس سالۋ­شىلاردىڭ جوبالارى سۋبسي­ديا­لانعان. سونداي-اق مەملە­كەت باسشىسىنىڭ تاپسىر­ماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا «وتباسى بانك» پەن «قازاقستان يپو­تەكالىق كومپانياسى» ايىپ­پۇل­دار مەن ءوسىمپۇلداردى ەسەپ­­تەمەي، نەگىز­گى بورىش پەن سىياقى تولەمدەرىن 90 كۇنگە كەيىن­گە شەگەرۋگە ءمۇم­كىن­دىك بەردى. وسىلايشا، 34,7 مىڭ ازامات­تىڭ تولەمى شەگەرىلگەن. «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» مەنشىگىندەگى جىلجىمايتىن مۇلىك نىساندارىن جالداۋ اقىسىن 2020 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن توقتاتقانى دا جەكە كاسىپكەرلەرگە ءبىراز قولداۋ بولعانى انىق.

دەرەككوز: Egemen Qazaqstan

Abai.kz