ءۇش سەناتور نە دەيدى؟
جىراۋدىڭ ۇرپاعى جانارىن تايدىرىپ اكەتتى...
مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ جانە عىلىم كوميتەتىنىڭ توراعاسى مۇرات باقتياۇلىنىڭ شاقىرۋىمەن سەنات ۇيىندە كەزدەسۋدە بولىپ قايتتىم.
مۇرات اعانىڭ ايتىسىنا قاراعادا، بۇل باسقوسۋ سەنات توراعاسى ورىنباسارىنىڭ كەلىسۋىمەن، كەشەگى مەنىڭ «اbai.kz» سايىتىندا جارىق كورگەن «ساڭىراۋ سەنات پەن مىلقاۋ ءماجىلىس» اتتى ماقالاما بايلانىستى ۇيىمداستىرىلعان كورىنەدى. سونداي-اق، الماتىداعى قىتاي كونسۋلدىعىنىڭ الدىندا تۇرعان انالار تۋرالى اقپارت الۋدى دا ماقسات تۇتىپتى.
وتىرىسقا سەنات اپپاراتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ولجاس دانابەكوۆ، قر سىرتقى ىستەر ءمينيستىرىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى شاحرات نۇرىشەۆ، سونداي-اق اتالعان ماقالادا سىنالعان سەناتورلاردىڭ ىشىنەن قىلىشباەۆ نۇرلان ناۋرىزۇلى، دۇيسەنبينوۆ سۇلتان مىرزابەكۇلى جانە التىنبەك نۋحۇلى قاتىستى. جينالىستى سەناتور مۇرات باقتياۇلى جۇرگىزدى.
قىسقاشا تانىستىقتان كەيىن، العاشقى ءسوز ماعان بەرىلدى. مەن بۇل كىسىلەرمەن كەزدەسەتىنىمدى كۇتپەگەنىم تۋرالى ايتىپ، بىراق بەتپە-بەت جولىققانىما قۋانعانىمدى جەتكىزدىم جانە سۇراقتار بولسا جينالىستىڭ بارىسىندا جاۋاپ بەرۋگە دايىن ەكەنىمدى ەسكەرتتىم.
سوسىن، قر سىرتقى ىستەر ءمينيستىرىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى شاحرات شاكيزاتۇلى ءسوز الىپ، قىتايداعى جاعداي مەن الماتىداعى قىتاي كونسۋلدىعىنىڭ الدىندا تۇرعان انالار جايلى مالىمەت بەردى. وزدەرىنىڭ ەسەبىنە قاراي، قىتايدا ءۇش مىڭ ەتنيكالىق قازاقتىڭ ءتۇرلى سەبەپتەرمەن قىتاي زاڭى بويىنشا سوتتالعانىن اتاپ ءوتتى.
سوسىن، ارينە، ءۇش سەناتورعا ءسوز تىزگىنى بەرىلدى.
القيسسا، اق جاعالى اعالارىم ماعان قاتتى رەنجىپتى. اسىرەسە، التىنبەك نۋحۇلى.
ءبىرىنشى ءسوزدى العان التەكەڭ ءوزىنىڭ ارىسى - اتاقتى بۇحار جىراۋ مەن بەرىسى - اكادەميك قانىش ساتپاەۆتىڭ تىكەلەي ۇرپاعى ەكەنىن ايتا كەلىپ، «سىزدەردىڭ اتالارىڭىز تۋعان جەرىن تاستاپ ارعى بەتكە كەتكەندە، مەنىڭ اتالارىم كەڭەس ۇكىمەتىنە قارسى كۇرەسكە شىققان، باي-كۋلاك بولىپ ايدالعان، سوڭىندا جانىنان ايىرىلعان...» دەپ، تاپتەشتەپ وتىرىپ بايانداپ كەلە جاتىپ... ءدال وسى جەرىنە كەلگەندە، ادەپتەن اتتاپ، اعامىزدىڭ ءسوزىن بۇزۋعا تۋرا كەلدى. امال جوق، بۇزدىق. سەبەبى، بۇل كىسى ون التىنشى جىلعى ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىس پەن وتىز ەكىنشى جىلعى اشارشىلىق كەزىندە بايتاق قازاق دالاسىنىڭ انا پۇشپاعى سانالاتىن التايدىڭ ارعى بەتى مەن جەتىسۋدىڭ جوعارعى اڭعارىنا كوشىپ بارعان نايماندار مەن البان-سۋاندى مەڭزەپ، «سەندەر كەزىندە قاشىپ كەتكەنسىڭدەر!»، - دەگەن سارىنعا تارتا باستادى. كوكەمىزدىڭ ارعى بەتتەگى قازاقتار تۋرالى كوزقاراسى بەلگىلى بولدى. اتالارىمىزدىڭ ەشقايدا قاشپاعانىن، ءوزىمنىڭ بايىرعى قازاق جەرىنەن كەلگەنىمدى ايتىپ، قايتا تىڭداۋعا ءوتتىم.
اعامىز ءسوزىن ارى قاراي جالعاپ، ۋنيۆەرسيتەت باسقارعانىن، العاشقى كوش كەلگەندە «قانداستارىم كەلدى» دەپ، قاتتى قۋانعانىن ايتتى. ەندى ماعان تىكە بۇرىلىپ، «اتاڭا نالەتتەر!» جانە «تۇكىردىم!» دەگەن سوزدەرىمنىڭ جانىنا قاتتى باتقانىن، اتالارىنىڭ ابىرويىن ەشكىمگە تاپتاتقىسى كەلمەيتىنىن مادەنيەتتى تۇردە كەرەمەت سارىنمەن جەتكىزدى.
نۇرلان قىلىشباەۆ پەن سۇلتان دۇيسەنبينوۆ تە وسى تاقلەتتەس وكپەسى مەن رەنىشتەرىن ءبىلدىردى. اۋىلداعى ەل –جۇرتتارى، جولداس-جورالارىنىڭ الدىندا ىڭعايسىز جاعدايعا قالىپتى... ءتىپتى، نۇرلان ناۋرىزۇلىنىڭ اكەسى ناۋرىز قىلىشباەۆ اقساقال ۇلىنا «نە ءبۇلدىردىڭ؟!»، دەپ تەلەفون سوققان كورىنەدى.
قىسقاسى، قاي قازاق قازاقتى جەك كورەم دەپ ايتادى، قازاقتى سونشا سىناعان ابايدىڭ وزىندە ونداي ءسوز جوق. ودان قالا بەردى، ارعى اتاسىندا باي مەن بي، باتىر مەن باعلان بولماعان قازاق بار ما؟! ارعى اتالارىمدى ايتپاي-اق، قويايىن، ءوز اكەم مۇقيبەك زاڭگى بولىپ، ءمور ۇستاعان. ءىنىسى مۇقاباي قۇلجاقانۇلى شىعىس تۇركىستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولعان، قىتاي قىزىل ۇكىمەتى جاعىنان 1951 جىلى اتىلعان. ناعاشىم اكبار مەن سەيىت ءۇش ايماق ۇلت ازاتتىڭ كوتەرىلىسىنىڭ تۇڭعىش وعىن اتقان باتىرلار.
ارينە، ارتىق ايتقان ەكى ءسوزىم ءۇشىن اعالارىمنان كەشىرىم سۇرادىم.
مىنە، جۇرتتىڭ كوزىنشە تاعى قايتالاپ ايتايىن. قۇرمەتتى سەناتور مىرزالار، سول ەكى ءسوزىم ءۇشىن مەنى كەشىرىڭىزدەر!
بىراق، «ازاتتىق» راديوسى ءجۋرناليسى ميكروفون ۇسىنىپ، الماتىداعى قىتاي كونسۋلدىعى الدىندا اي بويى تۇرعان انالار جايلى سۇراعانداعى ارەكەتتەرىڭىزدى ولسەم دە كەشىرە المايمىن!
ۇلكەن مىندەت ارقالاعان تۇلعاعا ايتىلاتىن ماقتاۋ مەن سىننىڭ سالماعى دا اۋىر بولادى.
اتا-بابا ارۋاعىن سىيلاعان دۇرىس. ال، وعان لايىق بولعان ودان دا دۇرىس!
مەن «ازاتتىق» تۇسىرگەن سۇحباتتان بۇحار جىراۋدىڭ ۇرپاعىنا لايىقتى جاندى كورىپ تۇرعام جوق!
«ءسوزىمىزدى كەسىپ تاستادى!» دەپ، سەناتورلار بار پالەنى جۋرناليست قىزعا اۋدارۋعا تىرىسىپ باقتى. ەگەر، شىنىمەن جۋرناليست قيانات جاساسا، سوتقا بەرىپ، وزدەرىن اقتاپ شىعۋى كەرەك!
بيلىك وكىلدەرىن اش بورىدەي توراۋىلداۋ – جۋرناليست اتاۋلىنىڭ اتا كاسىبى. قازاقستان عانا ەمەس، قاي ەلدە دە سولاي! ال، ءتىلشى قاۋىمعا تىك تۇرىپ جاۋاپ بەرۋ – مادەنيەتتىلىك پەن پاراساتتىلىقتىڭ بەلگىسى.
شىن مانىندە حالقىنا كۇيىنەتىن، مەملەكەتىن سىيلايتىن، مادەنيەتتى ادام – ءجۋرناليستىڭ اۋليەسى كەلسە دە قيىپ تاستاۋعا كەلمەيتىندەي، ەكى ءسوزىنىڭ اراسىن بالتالاساڭ دا اجىراتا المايتىنداي ەتىپ، ەكى اۋىز ءسوز ايتىپ بەرەدى.
ماعان وكپە-رەنىشتەرىن ايتقاندا بايقادىم، ءۇش سەناتوردىڭ ۇشەۋى دە تاڭدايىنىڭ شاڭى شىققان شەشەندەردىڭ ءوزى ەكەن. بۇل كىسىلەردىڭ قاسىندا، ءتىپتى، بۇحار جىراۋىڭىزدىڭ ءوزى جولدا قالاتىنداي. ءسوزىنىڭ جۇيەلىلىگى مەن شىمىرلىعى جاعىنان التەكەڭ كەيدە قارعا بويلى قازتۋعان بولىپ تا ەلەستەدى مەنىڭ كوزىمە. سالاۋاتتارى دا ساتباەۆتەن كەم سوعىپ تۇرعان جوق، ەكى يىندەرىنەن دەم الىپ وتىردى.
نەگە-ءدۇر، بۇل كوكەلەرىمىزدىڭ جۋرناليست قىزعا قايىرىلىپ، قانداستارىنا قاتىستى ءبىر اۋىز جىلى ءسوز ايتپاعاندارىنا، اتالارىنان جالعاسقان تەكتىلىكتەرىن كورسەتە سالماعاندارىنا قايران قالىپ وتىرمىن. ەل-جۇرتىن، اتالارىنىڭ رۋحىن قاستەرلەيتىن ادام بۇنداي ارەكەتكە بارماۋى ءتيىس ەدى. باسقاسىن قويشى، بۇحار جىراۋدىڭ ۇرپاعى ارعى اتاسى قۇساپ اعىلىپ كەتۋى كەرەك قوي!
جالپى، مەن قۇدايدان قورقام، پرەزيدەنتتى قۇرمەتتەيمىن، زاڭدى سىيلايمىن. ەشقاشان بىرەۋدەن ىقپايمىن! بىراق، ءسوزىن جەرگە تاستاي الماي، قىسىلاتىن ادامدارىم كوپ!
بارلىق دەپۋتاتتارعا كۇيە جاعۋدان دا اۋلاقپىن. كەرەمەت تۇلعالار بار. توراعاعا ىقىلاسىم مەن قۇرمەتىم شەكسىز.
بىراق، مىنا سەناتورلاردىڭ وسى جولعى ارەكەتىن كورىپ، كەشەگى ماقالانى جازاردا، جاسىراتىنى جوق، ەڭ الدىمەن، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنان قاتتى قىسىلدىم. ءتىپتى، بەتىمنەن وتىم شىقتى!
كەمەڭگەر اباي «ءسوز تۇزەلدى، تىڭداۋشى، سەن دە تۇزەل!» دەگەن ولەڭ جولىن 1889 جىلى جازىپتى.
سودان ءدال ءجۇز وتىز جىل وتكەندە تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» دەگەن تۇجىرىمداماسىن ورتاعا قويدى.
اباي ول كەزدە پاتشا ۇكىمەتىنىڭ شەڭگەلىندەگى قازاق دالاسىنىڭ ءبىر بۇرىشىنداعى ءبىر ۋىس توبىقتىنىڭ ىشىندە وتىرىپ، بۇكىل قازاققا ۇران تاستادى. «ەس-اقىلىڭدى جي! مەنى تىڭدا!!» دەدى. قىرىق ءتورت جاستاعى اباي وزىنە سەنىپ ايتتى بۇل ءسوزدى. ول ءامىرى جۇرەتىن حان ەمەس بولاتىن. ارى كەتكەندە، بولىس ەدى.
قازاق تىڭدادى ما، جوق پا، بىلمەيمىن. بىراق، تىڭداعان كەيىپ تانىتىپ كەلگەنىنە داۋ جوق.
ال، قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاق مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا وتىز جىلعا تىرەلگەن تۇسىندا قازاقتىڭ اقورداسىندا وتىرىپ، اتالعان تۇجىرىمداماسىن جاريالادى.
ارينە، ەكى تۇلعانى ءبىر-بىرىنە تەڭەۋدەن اۋلىقپىن. بىراق، ەكى عاسىردا ايتىلعان ەكى ءسوزدىڭ توركىنى ساباقتاس، فيلوسوفياسى بىردەي ەكەنىندە داۋ جوق.
ايتايىن دەگەنىم، ءبىز ءسوزدى سىيلاعان حالىقپىز. ارينە، اتالى، جۇيەلى ءسوزدى.
اتاقتى ابىلاي حاننىڭ ءوزى التىنبەك نۇحۇلىنىڭ اتاسى بۇحار جىراۋدىڭ ءبىر ءسوزىن جەرگە تاستاماعان. بۇكىل قازاق ابايعا توقتايدى. بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ باسشىلىققا الاتىن ءسوزى، داۋ جوق، «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى.
مەن پرەزيدەنتىمىزدىڭ وسى سوزىنە بار ىنتا-پەيىلىممەن قۇلاعان اداممىن. ەندى بۇل سوگە توقتاماساق، بىلمەيمىن، قايدا بارارىمىزدى... دەگەنمەن، قۇدايعا شۇكىر، وسى تۇجىرىمدامانى تۋ ەتكەن ءسوزىم دىتتەگەن جەرىمە جەتىپتى. سوعان قۋاندىم. ەندى قوس پالاتا حالىق ۇنىنە دە، سونىڭ ىشىندە قانداستارىنىڭ جانايقايىنا دا كوبىرەك قۇلاق اسادى دەپ سەنەمىن.
شىنىمدى ايتسام، كەشە وسى سەناتورلارمەن ءبىر كەزدەسۋدى ءوزىم دە ارمانداپ، اراعايىندىق جاساپ جۇرگەن جىگىتتەرگە قولقا دا سالىپ ەدىم. سول تىلەگىمدى اللا قابىل الىپ، مۇرات اعا باقتيارۇلى بۇگىن-اق ورىنداپ بەردى. مۇرات اعانىڭ بۇل اركەتى كەشەگى ەسكى جىراۋلار مەن تەكتى بيلەردىڭ بەرەكەشىلدىك ۇلگىسىن مەنىڭ ەسىمە سالدى.
ايتپاقشى، شەركوكىرەك بولىپ جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ جاعدايىن شىنىمەن دە بىلمەگەن شىعار، ەندى ءبىلىپ ءجۇرسىنشى دەگەن نيەتپەن، ءۇش سەناتورعا «قىتاي لاگەرىندە وتىرىپ كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ ءبىر بولىمىمەن كەزدەسۋ وتكىزىڭىزىزدەرشى» دەپ ءوتىنىش جاسادىم.
ءۇش مىرزا دا ءۇنسىز قالدى. جىراۋدىڭ ۇرپاعىنا قاراپ ەدىم، كوز جانارىن تايدىرىپ اكەتتى...
تەك، مۇرات باقتيارۇلى عانا «مەن كەزدەسۋگە دايىنمىن، اۋىتجان! كەزدەسەم ولارمەن!»، -دەدى.
راحمەت سىزگە، قۇرمەتتى مۇرات باقتيارۇلى!
;feature=share&fbclid=IwAR14Z0wRWSS0L6zFQYowxVv3OkYXntpeR_07dsi_KLB_mf2yKT61t3aP8iYاۋىت مۇقيبەك
Abai.kz
