ءشابا ادەنقۇلقىزى: «تانىمال بولۋ ءۇشىن اردان اتتايتىن ادەتىم جوق»
- ءشابا، ايىپ بولماسا، جالپاق جۇرتقا تۇسىنىكسىزدەۋ ەستىلەتىن «ءشابا» دەگەن ەسىمىڭىزدىڭ توركىن-تەگىنە توقتالساڭىز...
- ەسىمىمدى اجەم قويىپتى. ول كىسى بەس ۋاقىت نامازىن قازا قىلمايتىن ءدىندار ادام ەكەن، مەن ەس بىلمەي قايتىس بولىپتى. ەسىمىمنىڭ ماعىناسى تۋرالى اكە-شەشەمە دە ەشنارسە ايتپاپتى، بىراق قۇرانداعى «ءشابا سۇرەسىنە»، نە بولماسا «شاعبا» دەگەن اي اتىنا نەگىزدەلىپ قويعان با ەكەن دەپ ويلايمىن.
- ءسىز ءبىر باسىلىمعا بەرگەن سۇحباتىڭىزدا ورىس پەن قىتاي ۇكىمەتىنە قارسى ولەڭ جازعان جاۋىنگەر اقىن كودەك مارالبايۇلىنىڭ ۇرپاعىمىن دەگەن ەدىڭىز، وسىنى تاراتىپ ايتىپ بەرىڭىزشى!
- كودەك مارالبايۇلىمەن مەنىڭ اتالارىم بىرگە تۋىساتىن، الباننىڭ ايتىنان تارايتىن سۇيىندىك دەگەن ءبىر رۋلى ەلمىز. كودەك اتامىزدىڭ ۇرپاقتارى - بالاسى ايتۋعان دەگەن كىسى قىتايدىڭ مونعولكۇرە اۋدانىنىڭ اقدالا دەگەن جەرىندە بولدى، تۋىسقان رەتىندە بىزبەن ارالاسىپ تۇراتىن. كودەك مارالبايۇلى تۋرالى ەل ىشىندە ءسوز كوپ: ونىڭ اقىندىعىن بىلاي قويعاندا، شەشەندىگىن، ازىلگە، سوزگە جۇيرىكتىگىن جۇرت اڭىزعا بەرگىسىز ايتادى. الباننىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ رۋ تۋرالى «سۇيىندىكتىڭ سۇيكەمەسىنەن ساقتا!» دەگەن ءسوز بار، سونى كودەك اتامىزدىڭ شاقپا تىلىنە ايتىلعان ءسوز دەپ جاتادى ۇلكەندەر.
- كودەك اقىن تۋرالى ارعى بەتتەگى اعايىندار نە ايتادى؟ ونىڭ 1937 جىلى قايتىس بولۋىنا كەڭەس ۇكىمەتىندە جۇرگىزىلگەن رەپرەسسيانىڭ قاتىسى بار ەكەن دەگەن ءسوز ول جاقتاعى تۋىستارى اراسىندا ايتىلا ما؟
- ءشابا، ايىپ بولماسا، جالپاق جۇرتقا تۇسىنىكسىزدەۋ ەستىلەتىن «ءشابا» دەگەن ەسىمىڭىزدىڭ توركىن-تەگىنە توقتالساڭىز...
- ەسىمىمدى اجەم قويىپتى. ول كىسى بەس ۋاقىت نامازىن قازا قىلمايتىن ءدىندار ادام ەكەن، مەن ەس بىلمەي قايتىس بولىپتى. ەسىمىمنىڭ ماعىناسى تۋرالى اكە-شەشەمە دە ەشنارسە ايتپاپتى، بىراق قۇرانداعى «ءشابا سۇرەسىنە»، نە بولماسا «شاعبا» دەگەن اي اتىنا نەگىزدەلىپ قويعان با ەكەن دەپ ويلايمىن.
- ءسىز ءبىر باسىلىمعا بەرگەن سۇحباتىڭىزدا ورىس پەن قىتاي ۇكىمەتىنە قارسى ولەڭ جازعان جاۋىنگەر اقىن كودەك مارالبايۇلىنىڭ ۇرپاعىمىن دەگەن ەدىڭىز، وسىنى تاراتىپ ايتىپ بەرىڭىزشى!
- كودەك مارالبايۇلىمەن مەنىڭ اتالارىم بىرگە تۋىساتىن، الباننىڭ ايتىنان تارايتىن سۇيىندىك دەگەن ءبىر رۋلى ەلمىز. كودەك اتامىزدىڭ ۇرپاقتارى - بالاسى ايتۋعان دەگەن كىسى قىتايدىڭ مونعولكۇرە اۋدانىنىڭ اقدالا دەگەن جەرىندە بولدى، تۋىسقان رەتىندە بىزبەن ارالاسىپ تۇراتىن. كودەك مارالبايۇلى تۋرالى ەل ىشىندە ءسوز كوپ: ونىڭ اقىندىعىن بىلاي قويعاندا، شەشەندىگىن، ازىلگە، سوزگە جۇيرىكتىگىن جۇرت اڭىزعا بەرگىسىز ايتادى. الباننىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ رۋ تۋرالى «سۇيىندىكتىڭ سۇيكەمەسىنەن ساقتا!» دەگەن ءسوز بار، سونى كودەك اتامىزدىڭ شاقپا تىلىنە ايتىلعان ءسوز دەپ جاتادى ۇلكەندەر.
- كودەك اقىن تۋرالى ارعى بەتتەگى اعايىندار نە ايتادى؟ ونىڭ 1937 جىلى قايتىس بولۋىنا كەڭەس ۇكىمەتىندە جۇرگىزىلگەن رەپرەسسيانىڭ قاتىسى بار ەكەن دەگەن ءسوز ول جاقتاعى تۋىستارى اراسىندا ايتىلا ما؟
- كونەكوز كىسىلەردىڭ بىرەۋى - مەنىڭ اكەم ەدى، ول كىسى ەرتەرەكتە قايتىس بولىپ كەتتى. ال كودەك اتامىزدىڭ بالاسى ايتۋعان تۇيىقتاۋ جان بولدى، اكەسىنىڭ ءومىر جولدارى، ءولىمى تۋرالى ەشنارسە ايتپايتىن. قىتاي ساياساتىنىڭ قاتاڭدىعى شىعار، جۇرت اراسىندا دا مارالبايۇلىنىڭ قازاسى جونىندە ساياساتپەن بايلانىساتىن اڭگىمە جوق. سوندىقتان سىزگە بۇل تۋرالى جارتىمدى جاۋاپ بەرە الماي وتىرمىن، بىراق ءبىر ويدان ونىڭ 37-جىلى نەبارى 45 جاسىندا قايتىس بولۋى تەگىن ەمەس شىعار دەيمىن. كودەك اتامىزدىڭ ولەڭدەرىن بىلەتىن، كىتابىن وقىعان ادام ونى ەكى پاتشاعا دا (ورىس جانە قىتاي پاتشالارىن ايتادى - رەد.) اششى جانە اشىق قارسى ولەڭدەر جازعان جاۋىنگەر اقىن رەتىندە تانيدى. الماتىدا 2008 جىلى كودەك اتامىزدىڭ 120 جىلدىعىنا وراي عىلىمي كونفەرەنتسيا ءوتىپتى، ماعان ەشكىم ەسكەرتپەدى، حابارسىز بولدىم. ايتپەسە ەلگە بارىپ، اتامىزدىڭ ومىرىنەن بىرەر دەرەك جيناپ كەلەر ەدىم عوي.
- ءشابا، ءسىزدىڭ ەلگە كەلگەنىڭىزگە قانشا جىل بولدى؟ شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، قازىر وسى ورتاعا ابدەن ءسىڭىسىپ كەتە الدىڭىز با؟
- قازاقستانعا كەلگەنىمە بيىل 10 جىل تولادى. جاسىرىپ قايتەم، ءبىر ەلدەن ەكىنشى ەلگە كەلىپ، بىردەن ءسىڭىسىپ كەتۋ وڭاي ەمەس ەكەن، مىنەزىمىز، مەنتاليتەتىمىز ۇقسامايدى دەگەندەي. كەيدە بەتىمە ايتپاسا دا، سىرتىمنان «ورالمان» دەگەن ءسوزدى ەستىسەم، قاتتى قينالام. ونىڭ ۇستىنە قازاقتىڭ تاريحىن، جانىن تۇسىنبەيتىن كەيبىرەۋلەر «ورالمان» دەسە، «قاڭعىپ كەلگەندەر»، «بارار جەر، باسار تاۋى جوقتار»، «وتانىن ساتىپ كەتكەندەر» دەپ تۇسىنەتىن سياقتى. سوندىقتان وسى ءسوزدى ەستىسەم، كەۋدەمنەن يتەرگەندەي سەزىنەم. ەگەر ۇساق-تۇيەك، پەنداۋي سوزدەردى تەرە بەرسەم، «قىتايدان كەلگەن»، «موڭعولدان كەلگەن» دەپ، ءىش تارتىپ تۇراتىن، كەيدە سىرتقا تەبەتىن جاعدايلاردى دا باسىمنان كەشتىم، وندايدا ىشتەن تىنعاننان باسقا امالىڭ بولا ما؟! بىراق كوپكە توپىراق شاشپايمىن، قۇدايعا شۇكىر، «ارعى بەتتەن» كەلدىڭ دەمەيتىن، ءتىپتى جەرىڭدى، رۋىڭدى قازبايتىن قازاقشىل ازاماتتار كوپ، قامقورلىقتارىن دا كورىپ ءجۇرمىن.
- ءسىز ەلگە كەلگەن سوڭ انشىلىك ونەرىڭىزدى ەركىن دامىتۋعا مۇمكىندىك الا الدىڭىز با؟
- شوۋ-بيزنەستە كىمنىڭ جارناماسى جاقسى بولسا، سول تانىمال بولاتىن زاڭدىلىق بار. مەنىڭ قىتاي جەرىندە تەز تانىلۋىما «جاڭا اۋەن» شىعارماشىلىق ورتالىعىنىڭ باسشىسى ەربوسىن نۇرمۇحان دەگەن ازاماتتىڭ كومەگى كوپ ءتيدى. ەربوسىننىڭ ارقاسىندا بىرنەشە ءان جازدىم، كليپ ءتۇسىردىم، ءان جيناقتارىمدى شىعاردىم، مەنى حالىق سودان تانىدى. ال قازاقستاننان ونداي وراي كەزدەسپەدى، ونىڭ ۇستىنە ونەردە جۇرگەن قىزدار ءۇشىن دەمەۋشى، پروديۋسەر ىزدەۋ قيىن. قازىر قانداي ادام بولسا دا، اقشانى تەگىننەن-تەگىن بەرمەيدى. «جومارتتىق» قىلعان ادام سەنەن بىردەڭە دامەتەدى، مەنىڭ ونداي جولمەن ءانشى بولىپ، كوپكە تانىلعىم كەلمەيدى. شىنىمدى ايتسام، تانىمال بولۋ ءۇشىن اردان اتتايتىن ادەتىم جوق.
قازىر شوۋ-بيزنەستىڭ بازارىندا ءبىر ءان جازىپ، وعان كليپ ءتۇسىرىپ، اينالىمعا سالۋعا كەمىندە 20 مىڭ دوللار اقشا كەتەدى، ال ونداي قارجىنى مەنىڭ قالتام كوتەرمەيدى. بىراق قۇدايعا شۇكىر، اندەرىم «قازاق راديوسى» مەن «شالقاردان» ۇزبەي بەرىلەدى. تىڭدارماندارىم مەنى سول ەكى راديو ارقىلى ءداستۇرلى اندەرىممەن تانيدى، سوعان دا شۇكىرلىك قىلام. جۋىردا «مەلومان» ساۋدا دۇكەندەرىندە «كوڭىلىم اق» دەگەن ءان-جيناعىم ساتىلىمعا شىقتى.
- ءشابا، ءسىز ءداستۇرلى ءانشىسىز. وسى ءبىر حالىقتىق ونەردى بىرتە-بىرتە ەسترادا جۇتىپ تىنادى دەپ قاۋىپتەنبەيسىز بە؟ ونى سۇراپ وتىرعانىم - سوڭعى ونشاقتى جىلدىڭ كولەمىندە مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن ءداستۇرلى ءانشىنىڭ ەل اراسىندا گاسترولدىك ساپارى بولدى دەگەندى ەستىمەپپىن...
- ءيا، ءداستۇرلى انشىلەر گاسترولدەرگە كوپ شىقپايدى، بىراق ۇلتتىق ونەردىڭ ورنىن ەسترادا باسادى دەگەن پىكىرمەن كەلىسە المايمىن. ويتكەنى ءداستۇرلى اندەردىڭ ءوز تىڭدارماندارى بار، ماسەلەن، بۇگىن ەسترادامەن سەلكىلدەپ جۇرگەن جاستار ەرتەڭ ونىڭ داڭعازاسىنان شارشايدى، سوندا ۇلتتىق ونەرگە قايتىپ ورالادى. قانىندا قازاقتىڭ رۋحى ويناعان قانداي ادام بولسىن، داستۇردەن الىس كەتە المايدى.
ءداستۇرلى ءان بۇعان دەيىن وشكەن جوق، قازاقپەن بىرگە جاساپ كەلەدى، بۇدان كەيىن دە حالىقتىق ونەر رەتىندە ەلمەن بىرگە ساقتالادى دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، تويلاردا حالىق مەنەن قوڭىر اۋەندى، ادەمى ىرعاقتى حالىق اندەرىن ورىنداۋدى سۇرايدى. حالىق اندەرىن تىڭداعان ادام سەرگىپ، قۇلاعىنىڭ قۇرىشى قانادى، بەسىكتە جاتقان كەزىندەگى اجە ءالديى ەسىنە تۇسەدى... جالپى، ۇلتتىڭ وزىمەن بىرگە تۋعان قانداي ونەر بولسىن، ول ولمەيدى.
- ءداستۇرلى انشىگە توي-تومالاقتان تۇسەتىن سۇرانىس تا شامالى. الماتى سياقتى الىپ شاھاردا ۇستازدىڭ ەڭبەكاقىسىمەن كۇنەلتۋ وڭاي ەمەس شىعار؟..
- ارينە، الماتىدا ۇستازدىڭ جالاقىسىمەن ءومىر ءسۇرۋ قيىن، اسىرەسە ونەر ادامدارى ءۇشىن ايلىعىڭ شايلىعىڭنان اسپاسا، نە سۇرايسىڭ؟! سوندىقتان مەن دە باسقا انشىلەر قۇساپ ناپاقامدى توي-تومالاقتان تابام. سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، ءداستۇرلى انشىگە قاراعاندا ەسترادا انشىلەرىنە توي-تومالاقتان تۇسەتىن تابىس كوبىرەك، بىراق مەنى تويعا حالىق اندەرىمە بولا شاقىرادى. سوعان قاراعاندا، ۇلتتىق ونەردىڭ ۇلىقتالار كۇنى الىس ەمەس-اۋ دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن، تويعا كەلەتىن ادامداردىڭ پسيحولوگياسى كوڭىل كوتەرۋگە، بيلەۋگە بەيىم، سوندىقتان جەڭىل ىرعاقتى اندەردىڭ سۇرانىسقا يە ەكەنىن مويىندايمىن.
- ارعى بەتتەگى ەلگە، تۋعان-تۋىستارىڭىزعا بارىپ تۇراتىن شىعارسىز، ميللياردتىڭ ىشىندەگى ميلليون قاراكوزدەردىڭ سوڭعى جىلدارداعى حال-جاعدايلارى تۋرالى نە ايتاسىز؟
- الەۋمەتتىك جاعدايلارى تۋرالى سۇراساڭىز، قىتاي قازاقتارىنىڭ تۇرمىسى جىلدان-جىلعا كوتەرىلىپ كەلەدى، ۇكىمەت ولارعا بارلىق جاعدايدى جاساعان. قىسقاشا ايتقاندا، قارىننىڭ ماسەلەسى شەشىلگەن. ال رۋحانيات سالاسى اقساپ تۇر. ماسەلەن، قازىر مەكتەپتەردە ساباقتار تولىقتاي قىتايشا جۇرگىزىلەدى. جاس بالالار انا تىلىندە ەركىن سويلەي المايتىن حالگە ءتۇسىپتى، سونى كورگەندە قىنجىلاسىڭ. بىراق قازىرشە قازاقشا شىعاتىن گازەت-جۋرنالدار جابىلا قويماپتى، اقىندار ايتىسى دا مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن ءوتىپ تۇرادى ەكەن. جۋىردا جاميعا دەگەن اقىن قىزدىڭ قازاقتار تۇراتىن بىرنەشە قالادا بەرگەن شىعارماشىلىق كەشىنە بارىپ قايتتىم. سوندا بايقاعانىم، حالىقتىڭ ونەرگە دەگەن قۇرمەتىنە باعا جەتپەيدى. قىتاي ۇكىمەتى ساياسي ولەڭدەر، دىنگە قاتىستى تاقىرىپتار بولماسا، اقىندارعا دا، انشىلەرگە دە تىيىم سالىپ وتىرعان جوق. سوڭعى جىلدارى قازاقستاندىق انشىلەر دە قىتايعا بارىپ كونتسەرت بەرىپ ءجۇر عوي، ەگەر حالىقتىڭ سۇرانىسى بولماسا، شەكارا اسىپ كىم كەش وتكىزسىن.
- ءبىز ەستىگەنىمىزدى، وقىعانىمىزدى ايتامىز، ءسىز كورگەنىڭىزدى ايتىڭىزشى: قىتايدىڭ ءۇرىمجى، شاڭحاي، بەيجىڭ سياقتى ۇلكەن قالالارىندا وقيتىن قازاق قىزدارى حانزۋ ۇلتىنا كۇيەۋگە شىعىپ جاتىر دەسەدى ەل. ءتىپتى جەڭىلجۇرىسكە سالىنىپ، قوناق ۇيلەردە «قىزمەت كورسەتەتىن» قاراكوز قىزدار دا بار دەيتىن اڭگىمە ايتىلادى. وسى راس پا؟
- حالىق بولعان سوڭ، ونىڭ ىشىندە الاسى دا، قۇلاسى دا بولاتىنى زاڭدىلىق. بىراق ءسىز ايتقانداي سوراقىلىقتاردى ءوزىم كورگەن ەمەسپىن. سوڭعى بارعان ساپارىمدا بىرنەشە قالادا، قوناق ۇيلەردە بولدىم، بىراق قازاق قىزدارىنىڭ ونداي ەرسى قىلىعىن بايقامادىم. سوندىقتان سىزگە وتىرىك ايتىپ، كوپكە توپىراق شاشقىم كەلمەيدى. الايدا قىتاي جىگىتتەرىنە كۇيەۋگە شىققان قازاق قىزدارى تۋرالى فاكتىلەردىڭ بار ەكەنىن جاسىرمايمىن. ءبىزدىڭ ءبىر قۇدامىزدىڭ قىزى ىشكى قىتايدان كەلگەن حانزۋ جىگىتىنە اكە-شەشەسىنىڭ قارسىلىعىنا قاراماي قاشىپ كەتكەن. قىزدىڭ جاقىندارى مەن اتا-اناسى «قىزىمىز كاپىرگە كەتتى» دەپ، نامىستانىپ، ونى سىرتىنان «ءبىزدىڭ بالامىز ەمەس» دەپ، ءدىني ءراسىمىن جاساپ، يسلامنان شىعارىپ تاستادى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە قىزى جىلاپ-سىقتاپ، جازدىم-جاڭىلدىم دەپ، حانزۋ كۇيەۋدى ەرتىپ، اكە-شەشەسىنە قايتىپ كەلىپتى. سودان ەل بولىپ، كۇيەۋدىڭ مۇسىلمان ءدىنىن قابىلدايمىن دەگەن ءوز قالاۋى بويىنشا سۇندەتكە وتىرعىزىپ، مۇسىلمان «جاساعان» بولدى. قىزدى دا دىنگە قايتادان قابىلدادى. بىراق ءبارىبىر كۇيەۋ قۇتايمادى، بىرنەشە جىلدان كەيىن اجىراسىپ كەتتى. مىنە، وسى سياقتى ميلليون قازاقتىڭ ىشىندە ءبىردى-ەكىلى دەرەك كەزدەسەدى، الايدا جالپى العاندا قىتاي قازاقتارى ءۇشىن كاپىردەن قىز الۋ دا، قىز بەرۋ دە نامىس.
- سوڭعى جىلدارى دەمەكشى، ەكى-ءۇش جىلدان بەرى كوش ءبىرجولا توقتاپ قالدى عوي، قىتايداعى قازاقتار بۇل ماسەلە تۋرالى نە ايتىپ جاتىر، ەلگە ەندى قالاي كەلەمىز دەيدى؟
- قىتايداعى قازاقتار قازاقستاننىڭ جاعدايىن جاقسى بىلەدى، ولار بۇعان دەيىن كوشىپ كەلگەن تالاي قازاقتىڭ جان باعا الماي، نە كۆوتا، نە ازاماتتىق الا الماي قايتادان كەرى كوشكەنىن دە كورىپ جاتىر. سوندىقتان جىلى ورىندارىن سۋىتقىلارى كەلمەيدى.
مىسالى، مەنىڭ تۋىستارىم دا كوشىپ كەلگىلەرى كەلەدى، بىراق مۇندا كەلگەندە قالاي جان باعامىز، نە ىستەيمىز دەپ، ىركىلىپ وتىر. ونسىز دا قازاقستاندا جۇمىسسىزدىق پەن قىمباتشىلىق حالىقتى ەسەڭگىرەتىپ تۇرعان جوق پا؟ مەن ەلگە كەلگەلى 10 جىل بولدى، ۇكىمەتتەن ورالمان ەسەبىندە ءبىر تيىن اقشا العان ەمەسپىن، تۋىستارىم كەلگەندە ءبولىپ بەرەر بايلىعىم جوق. سوندىقتان ولارعا «قازاقستانعا كەلىڭدەر، كوشىڭدەر!» دەپ اقىل ايتا المايمىن، ءبارىن وزدەرى بىلەدى.
- قىز بالا ءۇشىن وزىنە سۇيەۋ بولاتىن ەر-ازاماتتىڭ ورنى بولەك قوي، ارينە. جەكە ومىرىڭىزگە «وزگەرىس» ەنگىزۋگە ۇمتىلعان، كۇيەۋلىككە كوڭىلى بار جىگىتتەر كوپ شىعار...
- قازاق «قىزعا قىرىق كىسى سويلەسەدى، بۇيىرعان بىرەۋى الادى» دەيدى عوي، بىزگە دە 40 جىگىت بولماسا دا، ءبىراز سەرى سويلەستى (كۇلەدى). بىراق بۇيىرعانى بولماي ءجۇر مە، وتباسىن قۇرۋدىڭ رەتى كەلمەدى. ماعان ءبىر اعام: «كۇيەۋ كۇل استىندا، ءبىر كۇنى بۇرق ەتىپ شىعا كەلەدى» دەۋشى ەدى، بىزدىكى دە ءبىر جەردەن «بۇرق» ەتە مە دەگەن ءۇمىت بار، ارينە!
- ءشابا، ءسىز نە بايقادىڭىز: قازاقتا قىز كوپ پە، جوق الدە قىزدىڭ قىزىعىن باعامدار جىگىت از با؟
- مەنىڭشە، قازاق قىزدارىنىڭ قىلىعىن باعالايتىن جىگىتتەر از-اۋ دەپ ويلايمىن. ويتكەنى بۇگىنگى جىگىتتەردىڭ «سۇيەمى» مەن انتىن بۇزۋى ءبىر-اق اۋىز ءسوز. وعان سەبەپ جىگىتتەردە عانا ەمەس سياقتى، قىزدارىمىزدىڭ دا قۇداي سۇيەر قىلىعى از. ماسەلەن، قازىر «م-اگەنت» دەگەن پالە پايدا بولدى، وعان قىزدار جارتىلاي جالاڭاشتانعان، اشىلعان-شاشىلعان سۋرەتتەرىن سالىپ قويادى ەكەن. ونداي فوتولار جىگىتتەرگە «كەلسەڭ كەل!» دەپ، شاقىرىپ تۇرعانداي. تاياقتىڭ ەكى ۇشى بولاتىنى سياقتى، قىزداردىڭ قىلىقسىز، جىگىتتەردىڭ تۇراقسىز بولۋى ەكى جاققا دا بايلانىستى دەپ ويلايمىن.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
جۇقامىر شوكە،
«D»
«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»
(پروەكت «DAT» № 15 (143) 04 ءساۋىر 2012 جىل
