الەمدەگى پوەزيادا يگەرىلمەي قالعان ءبىر-اق نارسە بار، ول – تۇيسىك ارقىلى سەزىنۋ، ءبىلۋ

- سەرىك قاپشىقپايۇلى، ءسىزدىڭ زەينەت دەمالىسىنا شىققانىڭىزعا ءبىراز جىل بولدى. نەمەن اينالىسىپ ءجۇرسىز؟

- تىنىش وتىرۋ دەگەن داعدىمدا جوق. مەن كوبىنەسە ولەڭ جازۋمەن شۇعىلدانامىن، ودان قالسا ساحنالىق شىعارما جازۋمەن اينالىساتىنىم بار. ەندى سول ەكەۋىن دە توقتاتىپ قويعانىما ءبىر جىل تولدى.

- نەلىكتەن؟

- ويتكەنى، ومىرباياندىق رومان جازىپ جاتىرمىن.

- باستى كەيىپكەرى – كىم؟

- ارينە، ءوزىممىن. باسىندا جەڭىلدەۋ جازىپ، جاعدايدان تەز شىعىپ كەتەم عوي دەپ ويلاپ ەدىم. بىراق ىشىنە ءبىر كىرىپ العاننان كەيىن اياعىنا شىعۋدىڭ ءوزى قيىن ەكەن. وقيعانىڭ ءبارى – ءوز باسىمنان وتكەن نارسەلەر. رومانعا ارقاۋ بولاتىن تۇرمىس پەن قوعامدىق ءومىردى بەس ساۋساقتاي بىلەمىن. بۇل جاعى جاقسى-اۋ، بىراق ءبىر شاتاقتىڭ توسىپ تۇرعانىن ەسكەرمەپپىن. ونى شىعارما  وقيعاسىنىڭ دامۋ، شارىقتاۋ شەگىنە بارعاندا سەزىندىم. ول «قايداي شاتاق؟» دەيسىز عوي. مەن قىتايدا جاسىمنان باقىلاۋدا بولىپ، باسىما قالپاق كيىپ، «اسا قاۋىپتى ەلەمەت (حالىق جاۋى دەگەن ماعانادا, – ءا.ءا) بولىپ جۇرگەن كەزىم بار. باستى تۇقىرىپ الىپ، قايدا ايداسا سوندا بارىپ، كۇنىمىز ايداۋمەنەن، ەڭبەكپەنەن ءوتىپتى دە، «ساياسات» پەن «توڭكەرىس» ءبىر جاقتا، ءبىز بىرجاقتا قالىپ قويىپپىز. سونىڭ سالدارىنان سول كەزدەگى ساياسات پەن توڭكەرىس قانداي ساتىلاردى باسىپ ءوتتى، جوعارىدان قانداي نۇسقاۋلار مەن پارمەندەر تۇسكەنى تۋرالى، شىنى كەرەك، كوپ بىلە بەرمەيدى ەكەنمىن. ال سولاردى ىزدەپ تاۋىپ الايىن دەسەم، بۇل جاقتا ءبىرتال ماتەريال جوق. ال ولاردى الۋ ءۇشىن قاتايعا بارا المايسىڭ، بارعان كۇننىڭ وزىندە قىتاي ونى ماعان بەرمەيدى. سونىمەن ارتىقراق ويلانىپ، ارتىقراق قينالىپ، ىلدەبايلاپ جازىپ كەلە جاتىرمىن. ءبىر-ەكى تاراۋى قالدى. قۇداي قالاسا، جىل سوڭىنا دەيىن بىتىرەرمىن بە دەپ وتىرمىن.

- بۇل كۇنگە دەيىن قانشا ەڭبەگىڭىز جارىق كوردى؟

- قازىرگە دەيىن ون شاقتى كىتابىم شىقتى. قازاقستاننىڭ وزىندە التى كىتابىم جارىق كوردى. ونىڭ ىشىندە «جوق» رومانى، «كۇن شىعىس»، «جىلقى ىشىندە الا ءجۇر» جانە «تاس» اتتى ولەڭدەر جيناعىم، «جەر باسىپ جۇرگەندەر» لەگەن اڭگىمەلەر مەن پسەالاردىڭ توپتاماسى بار.

- ءسىزدىڭ پسەالارىڭىزعا سۇرانىس بار ما؟

- مەن مىناۋ مۇحتار اۋەزوۆ تەاتىرىنىڭ رەجيسسەرى اۋباكىر راحيموۆ دەگەن جىگىتكە جۋان-جۋان ءۇش پسەامدى اپارىپ بەرگەمىن. ول جىگىت قۇلشىنىپ وقىپ شىعىپ: «اعا، مىنا پسەالاردى ءدال قازىر قويام دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى، بىزگە تۇسىنىكسىز قىتايدا بولعان وقيعالار جازىلعان ەكەن. كىتاپ قىپ شىعارا بەرىڭىز، سودان كەيىن قايتا ءبىر وقىپ كورەيىن»، – دەدى.

- ال ولەڭدەرىڭىز قالاي قابىلدانىپ ءجۇر؟

- سىنشىلار تيىسىنشە باعا بەرىپ ءجۇر. جازۋشى قابدەش ءجۇمادىلوۆ «تاس» دەگەن ولەڭدەر جيناعىما سىن پىكىر جازدى. ول: «سەكە، العاشىندا سەنىڭ ولەڭدەرىڭە توساڭسىپ بارا الماعانىم شىن، ال كەيىندەۋ ەكى-ءۇش شۋماقتىق ولەڭدەرىڭدى وقىپ بارىپ سودان كەيىن كىرىستىم»، – دەدى. قابدەشتىڭ بۇل ماقالاسى مەنىڭ شىعارماشىلىق جاسامپازدىعىما كۋالىك ەتەتىن، ءدوپ باسقان جانە وتە ءبىلىپ جازىلعان سىن-باعا دەپ ەسەپتەيمىن. ودان باسقا اعايىنداردىڭ دا پىكىرى جامان بولعان جوق. ال مەنىڭ ولەڭدەرىمدى تۇسىنبەيتىندەر دە بار.

- تۇسىنبەيتىنى قالاي؟

- بۇلاردى تۇسىنبەۋى دەگەن دە، ءسوزدىڭ بۇزىلۋىنان نەمەسە ولەڭ قۇرلىسىنىڭ استىن-ءۇستىن كەتۋىنەن بولىپ تۇرعان جوق. اڭگىمە – مەنىڭ ولەڭىمنىڭ نەگىزگى يدەياسىندا جاتقانداي. الەمدەگى پوەزيادا يگەرىلمەي قالعان ءبىر-اق نارسە بار دەپ ويلايمىن. ول – تۇيسىك ارقىلى سەزىنۋ، ءبىلۋ. بۇرىنعىداي ايعاي سالۋ، ۇرانداتۋ دەگەندەردىڭ بازارى قازىر ءوتىپ كەتكەن. ءوزىڭىز بىلەسىز، ادامداردىڭ جاراتىلىسى، اقىل-ويى مەن مىنەز-قۇلقى زامانعا ساي ۇنەمى وزگەرىپ وتىرادى. قازىر ادامدارعا قاراساڭىز ءبىر تۇيىتكىلدىڭ، ءبىر سەزىمنىڭ جەتەگىندە جۇرگەن سياقتى. سولاي ما؟ ول – بۇگىنگى تۇرمىس-تىرشىلىكتىڭ قالىپتاستىرعان پسيحولوگيالىق قالىپ-تاريحى. بۇل پسيحولوگيالىق تاريح – ءبىر كەزەڭ ەمەس. قانداي وي، تۇيتكىل باسقا كەلدى، سونى پوەزيا تىلىنە تۇسىرەمىن. ال «وي، بۇلبۇل-اي، وي، داۋرەن-اي، ول سولاي-اي...» دەگەن سەكىلدى اشىق نەمەسە ءتۇسىندىرىپ جازۋدى ءوز باسىم قالامايمىن.

مەن وسى كۇنگى كوپ جازۋشىنىڭ ەڭبەگىنەن تيتتەي دە ۇلتتىق ايشىق تابا المادىم، بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، سوزەرى ىلعي تۇسىندىرۋمەن

- ءسىز نەگىزىنەن ولەڭدى استارلاپ جازاسىز عوي، سولاي ما؟

- نەگىزىنەن سوعان سايادى. استارلاپ تا جىبەرمەيمىن. بىراق ويىمنىڭ توسىن تۇيتكىلى بولعاندىقتان وقىرمانعا ءبىراز تۇسىنىكسىزدەۋ بولاتىن شىعار. ءسوزدىڭ قيسىنى كەلگەندە ايتا كەتەيىن، ساۋساقپەن ساناپ الارلىقتاي جازۋشىلار بولماسا، مەن وسى كۇنگى كوپ جازۋشىلاردىڭ ەڭبەگىنەن تيتتەي دە ۇلتتىق ايشىق تابا المادىم. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، سوزدەرى ىلعىي تۇسىندىرۋمەن كەتەدى. اناۋ بىلاي بولعان، مىناۋ سولاي وتكەن، اناۋ سۇيتكەن دەگەن سەكىلدى... ەي، اعاتاي-اۋ، ول ءوزى ادەبيەت بولعاننان كەيىن، الدىمەن كوركەمدىك جاعىنان كەلۋ كەرەك قوي. ايتپاعىڭدى سەن تۇسىندىرمە، وقىرمان ءوزى اڭعارىپ ءتۇسىنۋ كەرەك، ءارى ولەڭ ولارعا كوركەم سەزىم سيلاۋى كەرەك. ياعني ونداعى نەلەر سۇلۋ سوزدەر، نە كەرەمەت ءسوز يىرىمدەرى ءبىر تۇتاس بولۋى شارت. ال قازىرگى ادەبيەت وسىدان جۇتاپ بارادى. ونىڭ بۇلاي جۇتاۋىنىڭ ءوزى تىلگە بايلانىستى بولىپ وتىر.

«قازاق ادەبيەتى قارتايدى، توقىرادى» دەگەن ءسوزدىڭ جانى بار. ءبىز ءالى ەسكى سوتسياليستىك رەاليزمنىڭ يلەۋىنەن شىعا الاي ءجۇرمىز

- «قازاق ادەبيەتى قارتايدى، توقىرادى» دەۋشىلەر بار، ءسىزدىڭ بۇل ءسوزىڭىز  وسىنىڭ دالەلى ەمەس پە؟

- «قازاق ادەبيەتى قارتايدى، توقىرادى» دەگەن ءسوزدىڭ جانى بار. ويتكەنى، ءبىز ءالى ەسكى سارتابان سوتسياليستىك رەاليزمنىڭ يلەۋىنەن شىعا الماي كەلەمىز. بۇل ءسوزىم كەيبىرەۋلەردىڭ شامىنا تيەتىن شىعار. مەن اقيقاتىن ايتىپ وتىرمىن. ادەبيەت بۇل قالپىندا تۇرا المايدى، ەگەر تۇرسا قازىرگى تۇرمىس-تىرشىلىگىمىزگە، ادامي سەزىمىمىزگە توتەپ بەرە المايدى. كەشەگى ادەبيەت ءالسىز، توقىرادى دەگەنەن اۋلاقپىن. ونىڭ نەبىر كەرەمەت ۇلگىلەرى بار عوي. مىسالى، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قاراش-قاراش وقيعاسى»، «قيلى زاماندى»، «كوكسەرەكتى»، «قورعانسىزدىڭ كۇنى» جازىلعاندا سول كەزدەگى «جاڭا ادەبيەت» دەگەن اعىمدى باستالعان عوي. ارقاشان ادەبيەت وسىنداي جاڭارىپ وتىرماسا، كەش قالىپ قويامىز.

- شىندىعىندا قازىرگى ادەبيەت سول كەزدەگى ادەبيەتكە جەتە الماي قالعان جوق پا؟

- وعان جەتە الماي قالعاندار كوپ، وعان جەتەم دەپ اۋرەلەنۋدىڭ دە كەرەگى جوق. اقيقاتىن  ايتقاندا، ول – مۇلدە باسقا ادەبيەت.

ادەبيەتكە «كەيىن» جانە «بۇرىن» دەگەن ولشەم قويىلماۋى كەرەك. ادەبيەت – بۇدان مىڭ جىل بۇرىن جازىلسا دا ادەبەت، بۇدان مىڭ جىل كەيىن جازىلسا دا ادەبيەت. ادەبيەت – الەمدىك وي تۋىندىسى

- تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قازاق ادەبيەتى قالىپتاسىپ ۇلگەردى مە؟

- بۇل تۋرالى جازۋشىلاردىڭ ءبىرازى ايتىپ تا ءجۇر. جاقىندا ءبىر ۇلكەن جازشىنىڭ اۋزىنان «قازىر دۇنيە ونشا ساباسىنا تۇسە قويعان جوق، سوندىقتان جاڭا زامان ادەبيەتىن جاساۋعا اسىقپاۋ كەرەك» دەگەن ءسوزدى ەستىپ قالدىم. مۇنى ونىڭ قانداي ويمەن ايتىپ وتىرعانىن بىلە المادىم. بىراق مەن بۇل پىكىرمەن كەلىسە المايمىن. قازىر سوتسياليستىك قىسىم، ۇجىمشىلدىق-كوللەكتيۆيزم دەگەن تالقاندالىپ، جاڭا زامان ورنادى. ۋاقىت جۇگەن-نوقتاڭدى سىپىرىپ الىپ، قايدا بارساڭ، سوندا بار، ەركىنسىڭ دەپ وتىرعان جوق پا؟! قالامگەرلەردىڭ ىزدەگەنى دە وسى ەمەس پە؟ قاي تاقىرىپتا، قاي جانردا قالاي جازامىن دەسەڭ دە، تىزگىن-شىلبىرىڭ ءوز قولىڭدا. بيلىكتىڭ دە، باسقانىڭ دا تالاسى جوق. نەگە جازباسقا؟! جازىپ جۇرگەندەر بار، بىراق احۋال تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قازاق ادەبيەتى قالىپتاستى دەۋگە كەلمەيدى. ادەبيەتكە «كەيىن» جانە «بۇرىن» دەگەن ولشەم قويىلماۋى كەرەك. ادەبيەت – بۇدان مىڭ جىل بۇرىن جازىلسا دا ادەبيەت. ءتىپتى، بۇدان مىڭ جىل كەيىن جازىلسا دا، ادەبيەت. ادەبيەت – الەمدىك وي تۋىندىسى. ال ەندى تاقىرىپ سالماقتى، ءتۇر تاريحي شىعارما بولىپ زەرتتەۋدى  تالاپ ەتسە،  ونىڭ ءجونى ءبىر باسقا. مودەرنيزم (مۇنى مەن تۇيسىك، ەلەس ادەبيەتى دەپ ءجۇرمىن) ادەبيەتىنە دە ەشقانداي ۋاقىتتىڭ، مەزگىلدىڭ، ساياساتتىڭ اسەرى بولماۋعا ءتيىس، ءتىپتى اۋليەلىكتىڭ، دانىشپاندىقتىڭ كەرەگى جوق. بۇل – وسىنداي. «ادەبيەت حارەكتىر اشادى» دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن. ءبارى سەنىڭ جازۋشىلىق شەبەرلىگىڭە بايلانىستى. ادامنىڭ حارەكتەرىن، وبرازىن اشۋ دەگەن ءبىر قىسپاقتار بار عوي. ال مودەرنيزم ادەبيەتى وعان  ەركىن قارايدى، ودان اتتاپ تا كەتۋى مۇمكىن. ول سەنىڭ جازۋشىلىق شەبەرلىگىڭە بايلانىستى. مىنە، وسىدان بارىپ قازىرگى ادەبيەتتە شابانداۋ بارلىعى بايقالادى. اۋىلدىڭ از جازىلىپ، قالانىڭ جازىلماي جۇرگەنى، نارىقتىق ەكونوميكاعا بويلاپ بارماعانىمىز شىن. مودەرنيم ادەبيەتىنە مۇنىڭ ءبارىنىڭ قاجەتى جوق. ارينە، ساياسات قالىپتاستىرعان قوعامدىق ءومىردى دە جازۋعا بولادى. بىراق كەشەگى كۇننىڭ ءومىرى ساعان ءومىر بولا المايدى. ال سەنەن كەيىنگلەردىڭ ءومىرى ساعان تاعى ءومىر بولا المايدى. ءار ءداۋىردىڭ ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن ءوز ءومىرى بار. دەمەك، سول ءومىردى قوتارا جازۋ – ادەبيەتىنىڭ مىندەتى. شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ شىعارمالارى ناقتى ومىردەن الىنسا دا، تۇيسىك ادەبيەتىمەن جازىلعان. ولاردى مىڭجىلدان كەيىن وقىساڭ دا ءوز قۇنىن جوعالتپايدى. ءداۋىر شەڭبەرىنەن اتتاپ كەتكەندىكتەن دە قۇندى بولىپ تۇر. بىزگە، مىنە، سونداي ادەبيەت قاجەت. وكىنىشكە وراي، ونداي ادەبيەتتىڭ اۋىلى الىس بولىپ تۇر. قازىر ءبىر جاستار مودەرنيزممەن جازىپ ءجۇر، كوپ-كورىم ساۋاتى بار، بىراق ءتىل دەگەننەن ماقۇرىم. جۇتاڭ تىلمەن جازىلعان شىعارمادان قانداي جىلۋلىق سەزىنەرسىڭ.

قازىرگى جاستار تولىق قاندى قازاق تىلىندە سويلەي المايدى. شىنى كەرەك، ونداي ورتا دا جوق قوي سويلەپ تۇرعان

- جاستار تالپىنىسىنا كوڭلىڭىز تولمايتىن سياقتى عوي؟

- اڭگىمە تولۋ-تولماۋ دا ەمەس. ويتكەنى بۇل جازۋشىلار دا وسى – زاماننىڭ تۋىندىسى. ولاردىڭ كۇن كورىپ وتىرعان ءتىلى – قازىرگى قازاق ءتىلى. بىراق جازۋشىدا تىرىسۋ، ىزدەنۋ دەگەن بولۋى كەرەك ەمەس پە؟ قازىرگى جاستار تولىق قاندى قازاق تىلىندە سويلەي المايدى. شىنى كەرەك، ونداي ورتا دا جوق قوي سويلەپ تۇرعان. سەنىڭ ۇلكەن جيىندارىڭ، ۇكىمەت پەن پارلامەنتىڭ  باسقا تىلدە سايراپ تۇرعان جوق پا؟ سەنىڭ كەلەلى شىعارمالارىڭ دا باسقا تىلدە جازىلعان. سوندا بۇلار ءتىلدى قايدان تابادى؟ شابانداسا مەيلى، بىراق زەر سالىپ، ىزدەنۋلەرى كەرەك. ءبىر جاستاۋ جازۋشى: «شاپانى قىزىل توبىققا دەيىن ءتۇسىپ تۇر» دەپ جازىپتى. قازاق «قىزىل توبىققا دەيىن» دەپ ايتپايدى، «قىزىل اسىققا دەيىن» دەپ ايتادى. ءتىپتى، جاستاردى قويىپ ۇلكەن جازۋشىلاردىڭ ءوزى ءسوزدى بۇزىپ، تەك ەلدەن ەستىگەنىن عانا قاعازعا ءتۇسىرىپ  ءجۇر. مىسالى، «اۋزىن اشسا جۇرەگى كورىنەدى» دەگەن تۇراقتى ءسوز تىركەسى بار ما قازاقتا؟ ول ءتىپتى فيزولوگيالىق تۇرعىدان دا دۇرىس كەلمەيدى عوي. ونىڭ دۇرىسى «اۋزىن اشسا كومەيى كورىنەدى» ەمەس پە؟ ەندى بىرۋلەرى «قويشى كوبەيسە، قوي ارام ولەدى» دەپ قولدانىپ ءجۇر; ونىڭ ەجەلگى نۇسقاسى «مولدا كوبەيسە، قوي ارام ولەدى» ەمەس پە ەدى؟ «پورا-پورا بولىپ تەرلەيدى» دەگەن نەدەگەن ءسوز. «التى ايرىعىنان تەر اقتى» دەگەن ءسوز عوي باياعى. مۇنى كورىپ وتىرىپ بۇگىنگى جاستاردى كىنالاۋدىڭ ءوزى ارتىقتاۋ بولار.

- ءسوزدى بۇزىپ سويلەمەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

- راديونى تىڭداپ، تەلەديدار كورسەڭىز، كىتاپتاردى وقىساڭىز – جاڭاعىداي جاڭساق جازىلعان سوزدەر كوپ. وسىلاي كەتە بەرسە، قازاق ءتىلى ءتىل بولىپ ءبىر كادەگە جاراي ما؟! مۇمكىن ەمەس قوي. قازاق ءتىلىنىڭ ىقپالىن  كۇشەيتەمىز دەگەن ءبىر باسقا دا، ال ءتىلدى بۇزىپ قولدانىپ جۇرگەندى تۇزەۋ ءبىر باسقا. بۇدان بۇرىن ءبىر جينالىستا مەن مىناداي ءبىر وي ايتقان ەدىم: تەلەارنا مەن راديوعا، باسپالارعا ءتىلدى جاقسى بىلەدى-اۋ دەگەن ادامدى سىرتتاي باقىلاۋشى ەتىپ قويۋ كەرەك دەگەن. ەگەر ول ادام «وسى قالاي ەكەن» دەگەن كۇماندى سوزدەرگە تۇزەتۋ ەنگىزىپ، اقىل-كەڭەسىن ايتىپ وتىرسا، 5-6 جىلدىڭ ىشىندە تالاي ءسوز تۇزەلىپ كەتەر ەدى. ال مىنا بۇزىلعان ءتىلىڭدى تۇزەمەي تۇرىپ، «قازاق ءتىلىن جارىلقايمىن» دەۋ بوس ءسوز. مۇنداي بۇزىلعان سوزدەر اربەردەن كەيىن باسقا ۇلت ەمەس، قازاقتىڭ وزىنە كەرەك بولماي قالادى. ويتكەنى، كۇش-قۋاتى ءالسىز، الىمدىلىعى جوق، كەلەلى كەڭەستەن قۇرالماعان، سەنىڭ جان دۇنيەڭدى ءبىر ساپىرىپ جىبەرە الماعان، بار-جوعىڭدى تۇگەندەي الماعان، كارتوپ ساتۋعا ارەڭ جاراپ تۇرعان ءتىل كىمگە كەرەك؟ ال جاستار قايتەدى، وسى بىلگەنىمەن العا زىمىرايدى. قانشا جەرگە باراتىنىن ءبىر قۇداي بىلەدى.

مىنا زاماندا اعىلشىن ءتىلىن بىلمەي، ىلىككە جاراپ، حالىقارالىق ارەناعا شىڭا المايسىڭ. ول – وركەنيەتتىڭ، ءبىلىم-عىلىمنىڭ ءتىلى بولىپ تۇرعان جوق پا؟ نەگە ۇيرەنبەسكە؟!

- بۇگىنگى «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» دەگەنگە قالاي قارايسىز؟

- مۇنى كوپ ادام جاقسى كورمەي ءجۇر عوي. مەنىڭشە بۇل – وتە دۇرىس. مىنا زاماندا اعىلشىن ءتىلىن بىلمەي، ىلىككە جاراپ، حالىقارالىق ارەناعا شىعا المايسىڭ. ول – وركەنيەتتىڭ، ءبىلىم-عىلىمنىڭ ءتىلى بولىپ تۇرعان جوق پا؟ نەگە ۇيرەنبەسكە؟! ال ورىس ءتىلى – ءوزىڭنىڭ كۇندەلىكتى ۇيرەنشىكتى ءتىلىڭ. ال قازاق ءتىلى – ءوز ءتىلىڭ، ءبىر-اق جاڭاعى ەكى ءتىل ۇستەمدىك الىپ، قازاق تىلىنە ەرىك بەرمەي تۇر. سوندىقتان وسىنىڭ سەبەپ-سالدارىن ىزدەپ، كەمىستىك جاعىن تۇزەۋ كەرەك. تۋعان ءتىلىمىز ورىس ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قالماۋى كەرەك. ەگەر قاسا-قانا مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانبايتىندار، قورلايتىندار بولسا، زاڭ بويىنشا جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ كەرەك. ءتىلىمىز  قاۋقارلانىپ كۇشىنە ەنىپ  تۇرسا، ءبىز نەدەن قورقامىز.

قاجىقۇمار شابدانۇلىنىڭ بىرەۋگە ەلىكتەگەنىن ءوز باسىم كورگەن دە، بىلگەن دە ەمەسپىن. باسقا بىرەۋگە ەلىكتەپ جازاتىن قالامگەر – ول ەمەس

- جاقىندا جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ رەسپۋبليكالىق «ءۇش قوڭىر» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا قاجىقۇمار شابدانۇلىنىڭ 6 تومدىق «قىلمىس» رومانىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىققا ىلىنبەي قالعان سەبەبىنە بىلاي ءۋاج ايتىپتى: «شىنىن ايتسام، بۇل مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىناتىنداي سوقتالى شىعىرما ەمەس. اشۋ-ىزامەن جازىلعان ۇزىن سونار ماقالا سياقتى. ەكىنشىدەن، ول ءالى اياقتالماعان. ال مەملەكەتتىك سىيلىق الاتىن شىعارما «الاساپىراننان» ارتىق بولماسا، كەم بولماۋى ءتيىس». ءسىزدىڭ بۇعان الىپ-قوسارىڭىز بار ما؟

- قاجەكەڭنىڭ كوپ تومدىق بۇل شىعارماسىن باستان-اياق زەر سالىپ تولىق وقىعان ادام بولسا، سونىڭ ءبىرى – مەنمىن. العاشقى ءۇش كىتابىنا قىتايدا جۇرگەندە قانىقپىن. «قىلمىستىڭ» ءۇشىنشى كىتابىنىڭ تۇپنۇسقاسىن شىڭجاڭ حالىق باسپاسىنا كەزىندە مەن اپارىپ بەرگەن ەدىم. وكىنىشكە وراي، العاشقى ەكى كىتابى جۇرت قولىنا تيگەنىمەن، ءۇشىنشى كىتابى تۇپتەلمەي جاتىپ قولدى بولدى. ول ءبىر تاريحي، ساياسي جاعداي. ال ەندى ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا ورالار بولساق، د.يسابەكوۆتىڭ بۇل پىكىرىن وقىپ مەن ءبىرتۇرلى تىتىركەنىپ كەتتىم. ادام بالاسى وزىنەن ءوزى قىمسىناتىنداي ءبىر ىڭعايسىز جاعداي بولعان. اتالعان روماندى دۋلاتتىڭ تولىق وقىپ شىققانىنا كۇمانىم بار. باس كەيىپكەر بيعابىلدىڭ تۇتاس ءومىرىن وزەك ەتكەن الاساپىران دۇنيە ءوربي كەلىپ، سوڭىندا ونىڭ اتامەكەنى قازاقستانعا ورالۋىمەن اياقتايدى. ودان ارى ول قايدا بارادى؟! مەن دۋلاتتى جاقسى بىلەمىن، سىيلايمىن، كوكەيىنە تۇيگەنىن بەتكە ايتاتىن، جۇرەكتى، قالامى قارىمدى جازۋشى، دراماتۋرگ. ال ق.شابدانۇلى تۋرالى بۇل پىكىرىنىڭ اسىعىس، ويلانباي ايتىلعانى كوزگە ۇرىپ تۇر. ءسىز بىلەسىز بە، تۇرمەدە جاتىپ 6 توم كىتاپ جازباق تۇگىلى، التى جول ولەڭ جازۋدىڭ ءوزى قانشالىقتى قيىن ەكەنىن. ەشتەمە جازباعان كۇننىڭ وزىندە 40 جىل بويى تەنتىرەپ ءجۇرۋ ءبىر جازۋشى ءۇشىن قانداي قاسىرەت ەكەنىن جاقسى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك ەدى. امال نەشىك!.. مۇنى «جاڭىلمايتىن جاق جوق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق» دەپ تۇسىنگەنىمىز دۇرىس سياقتى. ارينە، تۇرمەدە كورگەن ازاپ ءبىر باقا دا، ادەبيەت دەگەن ءبىر باسقا. ازاپ پەن ادەبيەت ولشەنبەيدى عوي. سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە «قىلمىس» رومانىنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى، وقيعاسىنىڭ سوقتالدىعى، قامتىعان مازمۇنىنىڭ ۇلان عايىر كەڭدىگى، ءشولىڭدى قاندىراتىن تىلدىك يرىمدەر، بۇگىنگىلەرگە تاڭسىق قازاق ءتىلىنىڭ ورنەگىمەن شەبەر ءورىلۋى، رومانداعى سيپاتتالعان شىندىقتىڭ بۇكىل قىتاي ۇكىمەتىنە اسەر ەتۋى، ونى سەكەم الدىرۋىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى. سول ءۇشىن دە جازۋشى قابدەش ءجۇمادىلوۆ «قىلمىس» ءۇشىن جانىن سالدى، ءالى سالىپ تا كەلەدى.

- قابدەش دەمەكشى، قابدەش ءجۇمادىلوۆ شابدانۇلىنا جەرلەستىك، اعايىنشىلىق جاساپ جۇرگەن جوق پا؟

- مۇلدە ولاي ەمەس. ق.ءجۇمادىلوۆ وندايعا باراتىن، كورىنگەن جەرگە بەي-بەرەكەت تۇمسىق سۇعاتىن قالامگەر ەمەس. ادەبيەت – اردىڭ ءىسى دەيتىن بولساق، ول ازاماتتىعىن تانىتىپ، كىتاپتىڭ شىعۋىنا مۇرىندىق بولدى. باستان-اياق «قىلمىستىڭ» التى كىتابىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت وقىپ شىققان قابدەش قانا. ونىڭ بۇل كىتاپقا ءادىل باعاسىن بەرىپ، سىيلىق الۋىنا شىر-پىر بولعانىنىڭ نەسى ايىپ. ەگەر دۋلات ايتقانداي، «قىلمىس» «اشۋ-ىزامان جازىلعان ۇزىن سونار ماقالا سياقتى بولسا»، «جاس الاش» گازەتى قور قۇرىپ، قوعامدىق پىكىر جيناپ، «قىلمىسقا» سىيلىق دايىنداپ اۋرە بولماس ەدى عوي. اقيقاتىن ايتار بولساق، «قىلمىس» جەڭىل قارايتىن وڭاي، وسپاق تۋىندى ەمەس. ونى قازاق ادەبيەتىندەگى زاتى بولەك، شوقتىعى بيىك ۇلى ەڭبەك دەپ ايتۋعا ابدەن حاقىمىز بار.

- قاجىعۇمار شابدانۇلى بىرەۋگە ەلىكتەيتىن جازۋشى ما؟

- ول كىسىنىڭ بىرەۋگە ەلىكتەگەنىن ءوز باسىم كورگەن دە، بىلگەن دە ەمەسپىن. باسقا بىرەۋگە ەلىكتەپ جازاتىن قالامگەر – ول ەمەس. ءوزى كورگەن، بىلگەن، ميىنا توقىعان دۇنيەلەردى ەشكىمگە ۇقسامايتىن ادىسپەن شەبەر سۋرەتتەپ، سومداعانى ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان «قىلمىس» رومانىنان بايقالىپ تۇرعان جوق پا؟! قاجەكەڭ اسا زەرەك،  ەستە ساقتاۋ قابىلەتى وتە كۇشتى، ءبىر ايتقانىن ەكىنشى قايتالامايتىن ادام. بىزدەر سياقتى ماتەريال ىزدەپ الاشاپقىن بولمايتىن، سارابدال جازۋشى. ونىڭ وزگەشەلىگى دە وسىندا. بىراق م.اۋەزوۆتىڭ شىعارمالارىن وتە ءسۇيىپ وقيتىن. اسىرەسە، «قيلى زاماندى» قولىنان ءجيى كورەتىنمىن. بۇلاردان بولەك كىتاپ سورەسىنەن «ءمىڭبىر ءتۇننىڭ» سەگىز تومىنان باسقا كىتاپ كورمەۋشى ەدىم.

ەگەر قاجىقۇمار شابدانۇلى 1987 جىلى ەكىنشى رەت  15 جىلعا سوتتالماعاندا «قىلمىستىڭ» 6 تومى قىتايدىڭ وزىندە ىڭ-شىڭسىز باسىلىپ شىققان بولار ەدى

- بيلىكتىڭ «قىلمىس» رومانىن ونشا ەلەپ-ەسكەرمەي تۇرعانى قىتاي مەن قازاقستان اراسىنا سىزات تۇسپەسىن دەگەننەن تۋىنداپ وتىرعان جوق پا؟

- قاجىعۇمار شابدانۇلى ءوز تاعدىرىن، كورگەن ازابىن جازعانىمەن، قىتايدىڭ ساياساتىنا، بەتالىستارىنا سوقپاي، سۇيكەنبەي وتە المادى. بىراق وسپادارلىقپەن ورىنسىز ايتقان، جاعادان الىپ، بەت جىرتقان جەرى جوق. ءبارىن كادىمگى ادەبي ەتيكامەن ادەمى جەتكىزىپ وتىرعان. وسى ارادا باسىن اشىپ ايتا كەتەيىن، جازۋشى شىعارماسىنا تۇزدىق بولعان – قىتايدىڭ سول كەزدەگى ساياساتى. رەفورماشىل ساياساتكەر دىڭ شاۋپىڭ بيلىگى ورناعاننان كەيىن  «اسىرە سولشىل ساياسات جۇرگىزىلدى، كوپ ادام جازىقسىز جازالاندى» دەگەن باعا بەرىلىپ، كوپ ادام اقتاعان بولاتىن. اقتالعانداردىڭ ىشىندە قاجەكەڭ دە، مەن دە بار ەدىم. ال شابدانۇلىنىڭ 1987 جىدى 15 جىلعا تەمىر توردىڭ ارجاعىنا قايتا توعىتىلۋى الدىڭعىسىمەن مۇلدە قاتىسى جوق. بۇل ءبىر كەزدەي سوق،  كەلەڭسىز جاعداي ەدى. ەگەر وسى جولى قاجەكەڭ سوتتالماعاندا «قىلمىستىڭ» 6 تومى قىتايدىڭ وزىندە ىڭ-شىڭسىز باسىلىپ شىققان بولار ەدى. ءبارىبىر قىتاي بيلىگى «سەن قىلمىسكەرسىڭ» دەپ قاعاز-قالامىن قولىنان تارتىپ العان جوق. «قىلمىستىڭ» سوڭعى ءۇش كىتابى وسى تەمىر توردىڭ ىشىندە دۇنيەگە كەلدى. ەگەر قاجەكەڭ قىتايعا وتە قاۋىپتى ادام بولسا، وندا مۇنداي مۇمكىندىك بەرمەس ەدى. سوندىقتان مۇندا ءسىز ايتقانداي ەكى ەل اراسىنا سەلكەۋ، سىزات تۇسەتىندەي ۇلكەن ماسەلە جوق دەپ ويلايمىن. جاڭاعىداي ەكىۇداي پىكىلەردىڭ شىعۋى، «قىلمىستى» باستان-اياق ءادىل سىن كوزبەن دۇرىستاپ وقىماعاننىڭ كەسىرىنەن بولسا كەرەك.

ساياسات دەگەن كۇننىڭ وزىندە وسى ءبىز نەدەن قورقامىز؟ تاۋەلسىز ەل بولعانىمىز قايدا؟! ونىڭ ۇستىنە كوركەم شىعارمانىڭ نە كىناسى بار؟ كىتاپتا قازاقتىڭ تاريحى، رۋلار قارىم-قاتناسى، ءتىپتى جالپى قازاقتىڭ جاراتىلىسى سول كۇيىمەن تۇنىپ تۇر عوي. سىيلىققا ۇسىنىلعاننان كەيىن مەملەكەتتىك سىيلىق بەرىلمەگەن كۇننىڭ وزىندە، ونىڭ شارتتارىنا سايكەس كەلمەگەن كۇننىڭ وزىندە ق. شابدانۇلى اتاۋسىز قالماۋ كەرەك ەدى. ەگەر بۇل كىتاپتى ەل وقىسا، جاستار بىلسە، ۇلتىمىزدىڭ رۋحىنىڭ وسۋىنە ۇلكەن ۇلەس بولار ەدى. ءبىز سىرتتاعى تاريحىمىزدى سىيلاۋىمىز كەرەك، قاجەكەڭ سياقتى ۇلتىمىزدىڭ ازاماتتارىن حان كوتەرىپ، قازىرگى جاستارعا ۇنەمى ايتىپ، ۇلگى-ونەگە ەتۋىمىز كەرەك قوي.

مەن «قارالى كوشتىڭ» وقيعاسى بىتىك، جاقسى شىعارما ەكەن. وسىنى تاعى ءبىراز جەتىلدىرە ءتۇسىپ، مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنۋعا نەگە بولماسقا» دەپ ايتقانىم راس

- ءجادي شاكەنۇوىنىڭ «قارالى كوشىن» وقىدىڭىز با؟

- وقىدىم.

- قانداي ەكەن؟

- «قارالى كوشتە» سۋرەتتەلگەن وقيعالار مەن كوتەرىلىستەردىڭ كوبىن مەن بىلە بەرمەيدى ەكەنمىن. بىراق مەن بۇل روماندى وقىپ ءتانتى بولدىم. وقيعالاردىڭ كوبى فاكتىگە سۇيەنىلگەن. سوندىقتان دا روماننىڭ تارتىمدىلىعى مەن شىنايىلىعى باسىم.

- جاقىندا ءبىر قالامگەر ىنىلەرىڭىزدىڭ اۋزىنان: «ءجادي شاكەنۇلىنىڭ  «قارالى كوش» رومانىن جاۋشىلار وداعىندا تالقىلاعىندا سەرىك اعامىز: «بۇل رومان مەملەكەتتىك سىيلىق ەمەس، نوبەل سىيلىعىن الۋعا تاتيدى» دەپ ايتىپتى» دەگەنىن ەستىدىم. بۇل راس پا؟

- ءالىمجان، سەن دە مەنى ءبىراز بىلەتىن شىعارسىڭ. مەن ولار ايتقانداي كىسى ەمەسپىن. ونداي وسپادار ءسوزدى ءوز باسىم جەك كورەمىن. مەن «قارالى كوشتىڭ» وقيعاسى بىتىك، جاقسى شىعارما ەكەن. وسىنى تاعى ءبىراز جەتىلدىرە ءتۇسىپ، مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنۋعا نەگە بولماسقا» دەپ ايتقانىم راس. ال نوبەل سىيلىعى دەگەن ءسوزدى مەن اۋىزعا العان ەمەسپىن. نوبەل سىيلىعى كىسى وينايتىن سىيلىق ەمەس قوي. الايدا «نوبەل سىيلىعىن ءبىز دە الۋشى ەدىك» دەپ كەۋدە عاعىپ جۇرگەندەر بار عوي. مىقتى بولسا، الىپ كورەر. ءوزىڭ ويلاپ كورشى، «قارالى كوشتى» تىم جوعارى نارسەمەن سالىستىرۋ ابەستىك قوي. سەن مۇنى ايتاسىڭ، «جاقىندا جازۋشى ءتۇرسىنالى رىسكەلديەۆتىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىندا قاپشىقبايۇلى ت.رىسكەلديەۆتى ءىلياس ەسەنبەرليننەن جوعارى تۇرادى دەپتى» دەپ ايتىپ جۇرگەندەردى قايتەسىڭ. ءتۇرسىنالى تۋرالى بايانداما جاساعانىم راس، بىراق وندا ءىلياس ەسەنبەرلين تۋرالى ءبىر دە ءبىر ءسوز جوق-تىن. ول تۋرالى ت.رىسكەلديەۆتىڭ ءوزى دە ويلاماعان شىعار. وسىنداي جەڭىل اۋىزبەن وسەك شىعاراتىن ءبىرلى جارىمدى ادامدار بار. كەيبىرىنىڭ كىم ەكەنىن دە بىلەمىن. ول ايتقان اڭگىمەسىن ەلگە كۇلدىرتىپ تىڭداتۋ ءۇشىن بە، جوق ادامدى مازاق، كەلەكە جاساۋ ءۇشىن بە، ادەيى شىعارعان سەكىلدى. بۇل – ونىڭ ماعان جاساعان قياناتى، جاپقان جالاسى.

«قاراجورعا» قازاقتا بۇرىننان بار بي. بۇعان ەشكىم تالاسپايدى، تالاسسا، الدەقاشان سولاردىڭ بىرەۋى بىردەمە ايتقان بولار ەدى عوي

- قازىر «قاراجورعانىڭ» قازاقتىڭ ءبيى ەكەنىنە كۇمانمەن قارايتىندار دا پايدا بولىپتى. بۇل تۋرالى پىكىرىڭىزدى بىلسەك. 

- «قاراجورعا» بيىنە ەكى-ۇشتى ويدا بولۋدىڭ قاجەتى جوق. ول – قازاقتا بۇرىننان بار بي. بۇعان ەشكىم تالاسپايدى، تالاسسا، الدە قاشان سولاردىڭ  بىرەۋى بىردەمە ايتقان بولار ەدى عوي. مەنىڭ بالا كەزىمدە قىتايدىڭ قازاقتارىندا وسى بي بار بولاتىن. ءبىز سول  كەزدە بيلەۋشى ەدىك. شىنى كەرەك، «قاراجورعانى» بۇل جاقتاعى حالىق تا جىلى قابىلدادى.  قازىرگى جاستار جاڭا ومىرگە سايكەستىرىپ كەرەمەت بيلەپ ءجۇر. ءسويتىپ، بۇل بي بۇكىل قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تارادى.  ءبىز بۇعان قۋانۋىمىز كەرەك. ءبىز نەگە وسى قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە جاڭا كەلىپ قوسىلعان قۇندى دۇنيەلەرگە كۇمانمەن قاراي بەرەمىز. باسقالاردان ۇيالمايمىز با؟!.

قازاقتى كوبەيتكەندى قويىپ، بارعان سايىن ازايتىپ الماساق بارەكەلدى

- قازاقتىڭ سانىن قالاي كوبەيتەمىز؟

- قازاقتى كوبەيتكەندى قويىپ، بارعان سايىن ازايتىپ الماساق بارەكەلدى. اينالايىن، سەنىڭ «ورالمان» دەگەن قارا ورمان حالقىڭ شەتەلدە جاتىر عوي. سونى بىزگە قۇداي ءوزى سىيلاپ وتىرعان جوق پا؟! بالا تۋىپ، حالىقتىڭ سانىن كوبەيتىندەر دە – سول ورالماندار. مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيتىندەر دە – سول ورالماندار. سوندىقتان شەتەلدەگى قالىڭ قانداستارىمىزدى تاريحي وتانىنا تەزدەتىپ ورالتۋ كەرەك. بۇل قازاق ەلىنىڭ ءححى عاسىردىڭ باسىنداعى باستى ساياساتى، نەگىزگى قام-قارەكەتى بولۋى ءتيىس. كەشەۋلەتۋگە استە بولمايدى. ەگەر كەشەۋىلدەتسەك، ءومىر باقي وپىق جەيتىن بولامىز.

- قازىر شەتەلدەردەن «ماماندىعى بار قازاقتى قابىلداۋ كەرەك» دەپ وتىرعان جوق پا؟

- بۇل دۇرىس ەمەس. تويعاننان كەيىن ناندى ءبىر ءۇزىپ الىپ، ولاي-بىلاي تاستاۋدى قازاق «نانتەپتىلىك» دەيدى. سول سياقتى بۇل «حالىقتەپتىلىك» بولادى. حالقىڭدى تولىق كەلتىرە الماي جاتىپ، ال كەلگەندەرىن «وقىعاندار»، «وقىماعاندار» دەپ سورتقا بولسەڭ قالاي بولعانى. سەن ءبارىن قابىلداساڭ، ونىڭ ىشىندە وقىعانى دا كەلەدى، وقىماعانى دا كەلەدى. ونىڭ وقىماعاندارى ەگىنشى، مالشى بولار. ول جامان با؟ ەرتەڭ ولاردىڭ بالالارىنان ەلباسى، عالىم، وقىتۋشى، تەحنيك، ينجەنەر، اقىن-جازۋشى تاعى باسقا شىقپاسىنا كىم كەپىل؟! مۇنى نەگە ويلامايمىز؟ قازىر «قازاقستان وقىعان قازاقتى عانا الادى ەكەن، ءبىلىمى جوقتار ولارعا كەرەك ەمەس ەكەن» دەگەن ءسوز شەتەلدەگى قانداستارىمىز اراسىندا جەلدەي ەسىپ ءجۇر. بىرەۋىنىڭ جاعدايى كەلمەسە، بىرەۋىنىڭ قولى قىسقا شىعار. سول ءۇشىن ولار كىنالى مە، ايىپتى ما؟! ورالماندار كوشى-قون اگەنتتىگىنە بارسا، كۆوتا بەرۋ ءۇشىن ماماندىعى بارعا 10 بالل، ال ماماندىعى جوققا 2 بالل قوياىپ قانشا اۋرەگە سالعانى ەسىمىزدە قالىپ قويدى. ول ءبىلىم الىپ كەلە الماعانىمەن، ەلگە ادام اكەلىپ وتىر عوي. جارايدى، ەرەكشە كەرەك ماماندار بولسا، ۇسىنىس جاساپ شاقىرىپ الايىق. مۇنداي ءتاسىل دە قازىر ىسكە اسىپ وتىرعان جوق قوي. بۇدان 15 جىلدىڭ الدىندا قىتايدان ءبىر شوعىر ءتۇرلى ماماندىق يەلەرى كەلدى، ونىڭ ىشىندە ءوزىڭ دە بارسىڭ. ايتشى، سولارعا كىم يە بولىپ ماماندىعى بويىنشا جۇمىسقا تارتتى. ەشكىم تارتقان جوق، كوبى كۇن كورىس ءۇشىن بازار جاعالاپ كەتتى. مۇنى نەگە ەسكەرمەيمىز؟!

ورالماندارعا قاتىستى ساياساتى وتە السىرەپ كەتتى. وسىنىڭ كەسىرىنەن قازىر كوشى-قون سايابىرلاپ بارادى. ونىڭ ۇستىنە كوشى-قون كوميتەتى دە جابىلىپ تىندى. «توقال ەشكى ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ قۇلاقتان ايرىلىپتى» دەگەننىڭ كەرىن كيمەسەك بولعانى.  ەگەر جاعداي وسىلاي جالعاسا بەرسە، كۇندەردىڭ بىرىندە كوشى-قون مۇلدەم توقتاپ قالۋى عاجاپ ەمەس.

ادام بۇزىلدى دەۋ قيسىنعا كەلمەيدى. شىنايى ادام بۇزىلاتىن بولسا، دۇنيەنىڭ تاس-تالقانى شىعادى. ادامزاماندى قالاي بۇزادى. ادامدى بۇزسا، زاماننىڭ وركەنيەتى بۇزادى

- ادامدى زامان بۇزا ما، جوق زاماندى ادام بۇزا ما؟

- ادام بۇزىلدى دەۋ قيسىنعا كەلمەيدى. شىنايى ادام بۇزىلاتىن بولسا، دۇنيەنىڭ تاس-تالقانا شىعادى. ال زاماندى قالاي ادام بۇزادى؟ ادامدى بۇزسا، زاماننىڭ وركەنيەتى بۇزادى. ادامنىڭ قىزمەتى، اقىل-ويى مەن رۋحاني مادەنيەتنىڭ كوپ بولەگىن قازىر وسى وركەنيەت جاۋلاپ الدى. وسىعان بايلانىستى ادامنىڭ مىندەتى مەن ءرولى بارعان سايىن السىرەپ بارادى. بۇرىنعى كومپىس، ادال ەڭبەگىمەن كۇن كورەتىن قاراتابان، قۋاناتىن، قايعىراتىن ادامدار ازايىپ بارادى. ونىڭ مىندەتىن تەحنيكا تارتىپ الىپ وتىر. كۇندەلىكتى تۇرمىسقا دا تەحنيكا كىرىپ الدى. وتىڭ جانىپ تۇر، سۋىڭ قايناپ تۇر، تاماعىڭ ءپىسىپ تۇر،  جارىعىڭ جانىپ تۇر.  وركەنيەتتىڭ شەكسىز دامۋى ادامزاتقا قاۋىپ ءتوندىرۋى امدەن مۇمكىن. سودان بارىپ ادامدا پسيحولوگيالىق قالىپسىزدىق پايدا بوىپ، ءتىپتى ونىڭ ادامدىق قاسيەتتەن ارىلىپ روبىتتارعا اينالىپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس. وركەنيەتتى تەجەپ، ءوز قالپىندا مەڭگەرە بىلسە، وندا بۇل قاۋىپتىڭ الدىن الۋعا بولادى. مىسالى، وركەنيەتتى ەلدە جاساپ جاتقان جاپوندىقتار ارتىق ەلەكتر-ەنەرگيا جۇمسامايدى، روبىتتاردى ارتىق قولدانبايدى، تەحنيكانى ارتىق پايدالانبايدى.

- سوندا رۋحاني مادەنيەت وركەنيەتتىڭ قۇربانىنا اينالىپ بارا  جاتقان جوق پا؟

- وتە ورىندى ايتىلعان ءسوز. رۋحاني مادەنيەتىمىز وركەنيەتتىڭ قۇربانىنا اينالا باستادى. قازىرگى ادامدار وركەنيەتسىز اتتاپ باسقىسى كەلمەدى. قيت ەتسە، وركەنيەت ادامعا قىزمەت جاساۋ كەرەك دەپ بىلەدى. سولاي ەمەس پە؟ سەنىڭ ويىڭدى دا، سەنىڭ قيالىڭدى دا، سەنىڭ ساناڭدى دا باۋىراپ، جاۋلاپ العان وركەنيەت ەمەس پە؟! ونىسىز جان باعۋدان قالىپ بارادى عوي ادامدار. ال بالالاردىڭ بار ەڭبەگى-ەرمەگى – كۇندىز كومپيۋتەر، تۇندە ينتەرنەت. سودان ايرىپ كور، بالاڭ نە بولار ەكەن. ەگەر ودان اۋلاق بولسا، شەكتەن اسپاسا – ءوز قيالىمەن بىردەمە ويلاپ، ءوز ويىمەن ساباق وقىپ، ءوز ويىمەن ەسەپ شىعارار ەدى. ال سەنىڭ قيالىڭ مەن ويىڭدى كومپيۋتەر الىپ مەن تەلەفون جۇمىس جاساپ بەرىپ تۇر عوي.  وسىدان بارىپ ادام بۇزىلماعاندا، زامان بۇزىلا ما؟! مۇنى ايتا بەرىپ، ادام مەن تەحنيكانى قارىسى قويۋدىڭ ءوزى قيىن. ويتكەنى كومليۋتەرسىز قازىرگى اقپاراتقا قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. الايدا وسى وركەنيەتتەن جەڭىلمەۋ ءۇشىن، الداعى الىسقا امان جەتۋ ءۇشىن سانالى وركەنيەت پەن يماندىلىق كەرەك. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرا ءبىلۋىمىز كەرەك.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت! جاڭا بەلەستەرگە جەتە بەرىڭىز!

سۇحباتتى جۇرگىزگەن ءالىمجان ءاشىمۇلى 

سۇحبات بەرۋشى: اقىن-جازۋشى سەرىك قاپشىقبايۇلى، شىڭجاڭ جازۋشىلار وداعىنىڭ، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى. قىتاي مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى. قازاق ەلى تاۋەلسىزدىڭگىنىڭ 10 جىلدىعىنا وراي ارنايى مەدالمەن ماراپاتتالعان. ون شاقتى پوەزيالىق، پروزالىق كىتاپتىڭ اۆتورى.

ەسكەرتۋ: بۇل سۇحبات اقىن-جازۋشى، مارقۇم سەرىك قاپشىقبايۇلىنان 2010 جىلى قاراشا ايىندا الىنعان. اقىن سەرىك قاپشىقبايتسۇلى 2018 جىلى 15 قاڭتار كۇنى 83 جاسىندا استانادا قايتىس بولدى.  

Abai.kz