قازاقستاننىڭ بولون ۇدەرىسىنە (پروتسەسىنە) قوسىلعانىنا بيىل 11 جىل بولىپتى. ازدى-كوپتى قورىتىندى شىعارۋعا بولاتىن كەزەڭ. وسى ۇدەرىستىڭ پايداسى ءتيدى مە قازاقستانعا؟ جاۋاپ بىرەۋ – جوق!

نەلىكتەن؟

ەۋروپا ەلدەرىنىڭ 12 جىلدىق ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بۇرىننان قالىپتاسقان. بولون ۇدەرىسى ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىكسىز جالعاسۋ قاعيداتىمەن ورتا بىلىمنەن جوعارى بىلىمگە كوشۋى 13 جىلعا ساباقتاسقان وقۋ سياقتى تابيعي جالعاسىپ كەتە بەرەدى. جوعارى ءبىلىم العان باكلاۆر دا – مامان، ماگيستر دە بىلىكتىلىگى جوعارى – مامان بولىپ شىعادى. ال قازاقستان 12 جىلدىق وقۋعا ءالى كوشە قويعان جوق. 11 جىلدىق ءبىلىم ارينە، 12 جىلدىق بىلىمنەن تومەن. بۇعان وقۋلىقتاردىڭ ناشارلىعىن، ءبىلىم ساپاسىنىڭ دا تومەندىگىن قوسىڭىز. تەگىندە بولوندىق جۇيە بويىنشا جوو وقىتۋ مەرزىمى قىسقارتىلادى، ستۋدەنتتەردىڭ ءوز بەتىمەن دايىندالۋىنا باسىمدىق بەرىلەدى. بىراق ونى باجايلاعان كىم بار؟ بىلىققا بولون ۇدەرىسى كىنالى ەمەس، ارينە، كىنالى ونى ويلانباي ەنگىزگەن شەنەۋنىكتەردە!

قايسى مينيستر ەكەنىن قايدام، ايتەۋىر بىرەۋسى جاعدايدى عىلىمي جولمەن باعامداماي، ەۋروپالىق ءبىلىم جۇيەسىنە ينتەگراتسيالانۋ تۋرالى يدەياعا ەلىگىپ، پرەزيدەنتكە بولون پروتسەسىنە قوسىلۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساپ جاقسى اتتانىپ قالادى. پرەزيدەنت ماسەلەنىڭ سۋاستى پروبلەمالارىن قايدان ءبىلسىن؟ يگىلىكتى قادام ەكەن دەپ رۇقسات بەردى دە جىبەردى!

ءسويتىپ نەبارى 11 جىلدىق ءبىلىم العان، ەۋروپالىق قۇرداستارىنان ءبىر جىل كەنجەلەپ قالعان ورتا مەكتەپ تۇلەگىنە بولون ۇدەرىسىنە كوشكەن وسى ەكەن دەپ جوعارى وقۋ ورىندارىندا ەۋروپالىق باكلاۆريات باعدارلاماسىن «كيگىزە سالۋ» مۇلدە ادام تۇسىنگىسىز احۋال تۋعىزدى. ماگيستراتۋرانىڭ «ميى» شاشىلىپ قالدى. بۇكىل ورتا ءبىلىم، جوعارعى ءبىلىم قيداي ساپىرىلىسىپ، قازاقستاننىڭ ءبىلىم الەمىندە حاوس پايدا بولدى. «كوش جۇرە تۇزەلەتىن» شىعار دەپ ەدىك، تۇزەلەتىن ءتۇرى جوق.

«جىعىلعانعا – جۇدىرىق» دەگەندەي قازاقشانى ونشا قاقپايتىن، مەكتەپتى ءوزى ازەر ۇشكە وقىعان (ۆيكيپەديادان) ەرلان ساعاديەۆ دەگەن مينيستر ورتا مەكتەپتەردەگى فيزيكا، ينفورماتيكا، بيولوگيا پاندەرىن اعىلشىن تىلىندە وقىتۋعا پارمەن بەرىپ جىبەردى. جوعارى سىنىپتارعا اعىلشىن تىلىندە ءدارىس بەرۋ ءۇشىن مۇعالىمدەر ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالدى. 10-20 جىل بيولوگيانى قازاقشا بەرىپ كەلگەن مۇعالىم قايتىپ ءبىر-ەكى جىلدىڭ ىشىندە اعىلشىن تىلىنەن ساباق بەرىپ كەتەدى؟ ەسى دۇرىس بولسا باسشىلار وسىنداي اقىماقتىققا قالاي بارادى؟ وقۋلىقتارداعى بىلىقتاردان توبە شاشىڭ تىك تۇرادى!

ەندى الگى بولون ۇدەرىسى دەگەن نە ەكەنىنە ءۇڭىلىپ كورەلىكشى. بولون ۇدەرىسى دەگەنىمىز جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا بۇكىل ەۋروپا بويىنشا ءبىلىم بەرۋدىڭ بىرىڭعاي جۇيەسى مەن كەڭىستىگىن قالىپتاستىرۋ. ول ەۋروپا ەلدەرىنىڭ جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالالارىن جاقىنداستىرۋ ارقىلى ءوزارا ءبىر ءبىرىنىڭ ديپلومدارىن تانۋ ءۇشىن قۇرىلعان. بولون ۇدەرىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى: جوعارى ءبىلىم بەرۋ باكلاۆريات پەن ماگيسترتۋرا سياقتى ەكى دەڭگەيدەن تۇرادى، كرەديتتىك جۇيە قولدانىلادى، ءبىلىم ساپاسى باقىلانادى، موبيلدىلىك كەڭەيتىلەدى، تۇلەكتەر جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلەدى، ءبىلىم بەرۋدىڭ ەۋروپالىق جۇيەسىنىڭ ارتىقشىلىقتارى قامتاماسىز ەتەدى. مۇنىڭ ءبارى ەۋروپا ءۇشىن پايدالى، ەڭ باستىسى ۇزدىك جاس مامانداردى ەۋروپالىق ەڭبەك نارىعىنا تارتادى.

بولون دەكلاراتسياسى نەگىزىندە قازاقستاننىڭ 60 جوعارى وقۋ ورنى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ۇلى حارتياسىنا قوسىلدى. وتاندىق ءبىلىم بەرۋ ءىسىن ەۋروپالىق ستاندارتتارعا جاقىنداتۋ باستالدى. قازاقستان بولون ۇدەرىسىنە قوسىلۋ ارقىلى ناقتى نە ۇتتى، نەدەن ۇتىلدى؟ مامان دايارلاۋدىڭ باكلاۆر –ماگيستر –PhD دوكتورى سياقتى ءۇش ساتىلى مودەلىنە كوشتىك. قوس ديپلوم الۋ مۇمكىندىكتەرى ارتتى. بىراق قازاقستان جوو-دا باكلاۆريات بىتىرگەن ينجەنەرلەر ءوز ماماندىعى بويىنشا جۇمىس تابا المايدى. مىنە، باستى كورسەتكىش! ماگيستراتۋرا بىتىرگەندەر دە تولىققاندى ينجەنەر ەمەس. ويتكەنى ولاردىڭ ءبىر جىلدىق وقۋى كەم. قازىر ەلىمىزدىڭ ورتا جانە جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالالارى اپاتتى، اعىلشىن تىلىمەن ايتقاندا «كاتاستروفالىق» جاعدايدا.

ۇدەرىسكە قوسىلۋ بارىسىندا وقۋ باعدارلامالارى بويىنشا شاتىسۋلار كوبەيدى. ەلىمىزدىڭ كەڭەستىك كەزەڭدە قالىپتاسقان ۇلتتىق جوعارى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ قۇندى تاجىريبەلەرى جوعالتىلدى. تار ماماندىقتارعا تەرەڭدەتىپ وقىتۋ ىرگەلى ازىرلىك دەڭگەيىن تومەندەتىپ، ساراپتامالىق جانە سىني ويلاۋ دەڭگەيىن قۇلدىراتتى. بۇل جۇيە قازاقستانعا تابيعي ءسىڭىسىپ كەتە قويعان جوق.

وقۋشىلار، ستۋدەنتتەر، وقىتۋشىلار، جوو باسشىلارى بولون ۇدەرىسى ماقساتىندا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ وتاندىق جانە ەۋروپالىق جاعدايلارىنا سونشالىقتى قانىق ەمەس. جاڭا جۇيە وقىتۋشىلاردىڭ كوپ ۋاقىتىن وقىتۋ پروتسەسىنەن اجىراتىپ ءتۇرلى قاعاز تولتىرۋعا باعىتتاپ جىبەردى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىن تورەشىلدىك جايلادى. ء"ۇش تۇعىرلى ءتىل" دەگەن عىلىمعا قايشى ۇستانىمدار شىقتى. وزىمىزدە بار يگىلىكتەردى كەرى ىسىرىپ شەتەلدىك جۇيەگە كوشۋ ءوزىن تولىق اقتاعان جوق. «مەملەكەتتى جويۋ ءۇشىن اتوم بومباسىنىڭ كەرەگى جوق، ونىڭ ءبىلىم ساپاسىن جويۋ كەرەك» دەگەن ءسوزدى قۇلاعىمىز شالۋشى ەدى، قازىر قازاقستاندا تاپ وسىنداي جاعداي قالىپتاسىپ تۇر.

بۇگىندە بۇكىل الەمدە ماگيستراتۋراداعى وقۋ اقىلى نەگىزگە كوشىرىلىپ جاتىر. بىزدە دە سولاي بولارى انىق. قالتاسى تەسىك ستۋدەنتتەر سوندا قالاي وقيدى؟ بولون ۇدەرىسىنە تاياقپەن قۋىپ تىعىپ جاتقان ەشكىم جوق. بىرقاتار ەۋروپالىق ەلدەردە، ايتالىق، گەرمانيادا عىلىم دوكتورى سياقتى عىلىمي دارەجە ساقتالىنىپ قالدى. رەسەيدە، مىنا تۇرعان قىرعىزستاندا ءتۇرلى پاندەر بويىنشا عىلىمي كەڭەستەر ءالى جۇمىس ىستەپ تۇر ەكەن. نەلىكتەن بىزدە، تىم قۇرىماسا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى سياقتى بىرقاتار پاندەر بويىنشا عىلىمي كەڭەستەر قالپىنا كەلتىرمەسكە؟ عىلىمي تۇرعىدان جاعدايعا ساراپتاما جاساۋ سۇرانىپ تۇر.

بىلىكتى عالىمدار بۇل تۋرالى: «بولون ۇدەرىسى ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ءوز سۇرانىستارىنان تۋىنداعان قاجەتتىلىك ەدى. مۇندا ءبىلىم بەرۋدىڭ الەم مويىنداعان ۇزدىكسىز جالعاسۋ قاعيداتتارى ساقتالعان. سونداي-اق ولاردا ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ قالىپتاسقان جۇيەسى بولدى. بولون ۇدەرىسى سول ىرگەتاستىڭ ۇستىنە ورناتىلىپ شىنايى مامان دايىنداۋ باعىتىنا قىزمەت ەتەدى. ال قازاقستان جاعدايىندا ءبىلىم بەرۋدىڭ كەڭەستىك جۇيەسى تالقاندالدى، جاڭا 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋ ءالى شەشىلگەن جوق. سونداي جاعدايدا بولون ۇدەرىسىنە كوشۋ ويلانباعان قادام بولدى. شىنايى مامان دايارلاۋ باعىتىندا شالاعايلىقتى جويۋ ءۇشىن باكلاۆريات بولسىن، ماگيستراتۋرا بولسىن وقۋ ۇدەرىسىنە كەمىندە تاعى ءبىر جىل قوسىلۋى دۇرىس بولادى. ەندى جىبەرىلگەن قاتەلىكتەردى مويىنداۋ، ولاردى تۇزەتۋ شارالارى قولعا الىنۋى كەرەك!»، – دەيدى.

بۇل بولون پروتسەسىنىڭ بىزدەگى بىلىقتارىنىڭ شەت جاعى عانا.كوررۋپتسيا جايلاعان ءبىلىم سالاسىندا قاشان دۇرىس جۇيە ورنايدى؟

مارات ءبايدىلداۇلىنىڭ جازباسى

Abai.kz