يراك ەلەكەەۆ، ساياساتكەر:

قارالى كۇن، قاندى وقيعا - جاڭاوزەندەگى دۇربەلەڭنىڭ اقيقاتى تولىق اشىلدى ما؟ قاپيادا وققا ۇشقانداردىڭ وبالى كىمگە؟ وقيعانىڭ سوڭىندا كىمدەر تۇردى، مۇنداي قانتوگىس كىمگە كەرەك بولدى؟ سانامىزدى سان-ساققا جۇگىرتىپ وتىرعان وسى تاقىلەتتەس سانسىز ساۋالدارعا «جاڭاوزەن سوتى» جاۋاپ بەرە الا ما، جوق پا، ۋاقىت كورسەتە جاتار. قالاي دەگەنمەن، سوتتىڭ ءادىل وتكەنى حالىققا دا، بيلىككە دە اسا قاجەت. ويتكەنى ادىلەتسىز سوت حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىنا ءتيىپ، جاعدايدى ودان سايىن ۋشىقتىرا ءتۇسۋى بەك مۇمكىن. سوندىقتان اقتاۋداعى سوتتان كوتەرىمىز كوپ. سوت وتىرىسى ءوتىپ جاتقان تۇستا حالىقتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن بىرقىدىرۋ ساۋالداردى ءوڭىردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن ەتەنە تانىس ەكس-دەپۋتات، ساياسي قايراتكەر يراك ەلەكەەۆكە قويعان ەدىك.

يراك ەلەكەەۆ، ساياساتكەر:

قارالى كۇن، قاندى وقيعا - جاڭاوزەندەگى دۇربەلەڭنىڭ اقيقاتى تولىق اشىلدى ما؟ قاپيادا وققا ۇشقانداردىڭ وبالى كىمگە؟ وقيعانىڭ سوڭىندا كىمدەر تۇردى، مۇنداي قانتوگىس كىمگە كەرەك بولدى؟ سانامىزدى سان-ساققا جۇگىرتىپ وتىرعان وسى تاقىلەتتەس سانسىز ساۋالدارعا «جاڭاوزەن سوتى» جاۋاپ بەرە الا ما، جوق پا، ۋاقىت كورسەتە جاتار. قالاي دەگەنمەن، سوتتىڭ ءادىل وتكەنى حالىققا دا، بيلىككە دە اسا قاجەت. ويتكەنى ادىلەتسىز سوت حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىنا ءتيىپ، جاعدايدى ودان سايىن ۋشىقتىرا ءتۇسۋى بەك مۇمكىن. سوندىقتان اقتاۋداعى سوتتان كوتەرىمىز كوپ. سوت وتىرىسى ءوتىپ جاتقان تۇستا حالىقتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن بىرقىدىرۋ ساۋالداردى ءوڭىردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن ەتەنە تانىس ەكس-دەپۋتات، ساياسي قايراتكەر يراك ەلەكەەۆكە قويعان ەدىك.

-  جاڭاوزەن ماسەلەسىن ماجىلىستە جۇرگەنىمدە ساۋال جولداپ، كوتەرىپ ەدىم، - دەيدى يراك قاسىمۇلى بىزبەن اڭگىمەسىندە. - كوتەرگەن سەبەبىم، ماڭعىستاۋ وبلىسىنا ەۋرو پارلامەنتتىڭ دەپۋتاتى بارىپ قايتىپ،  ونى تالقىلاپ جاتتى. سەبەبى، بۇل ءبىزدىڭ جاعىمىزدا شەشىلەتىن شارۋا-تۇعىن. كەرىسىنشە، ءبىزدىڭ دەپۋتاتتار ول جاققا اتتاپ باسپايدى. ءبىز نەگە بۇل تۋرالى ۇندەمەيمىز؟ مۇنى ايتقان سەبەبىم، مەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ورتالىعى اقتاۋ قالاسىندا 12 جىل جۇمىس ىستەگەنىم بار. تالاي رەت ىسساپارمەن جاڭاوزەنگە ايىنا 2-3 رەتتەن بارعانىمدى قالايشا ۇمىتايىن. بىراق ءماجىلىستىڭ سول كەزدەگى توراعاسى ورال مۇحامەدجانوۆ: «ونىڭ بارلىعى جەرگىلىكتى مۇنايشىلاردىڭ ەڭبەك داۋى. زاڭ شىعارۋشى ورگان رەتىندە ءبىزدىڭ وعان ارالاساتىن ءجونىمىز جوق»، - دەپ جابۋلى كۇيىندە قالدىردى. 1989 جىلى مۇنايشىلار ەرەۋىلى كەزىندە وقيعا كەزىندە مەن دە بولعان ەدىم. سول كەزدىڭ وزىندە ماڭعىستاۋعا ارنايى كەلگەن كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى پ.لۋچينسكي اقتاۋ مەن جاڭاوزەننىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ اراسىندا ۇلكەن ايىرماشىلىق بارىن ايتىپ، تاڭداي قاققان ەدى. بۇل وقيعانىڭ وتكەن كۇنمەن وسىنداي بايلانىسى بار. بىلتىر وسىلاي بولارىن الدىن الا بيلىككە ەستىرتتى دەي المايمىن. سەبەبى، ول جاعىن وبلىس اكىمى، وبلىستىق ۇقك، ءىىد-ءنىڭ باسشىلارى بىلگەن شىعار. بىراق ايماق باسشىلىعى مىڭنان استام ادامنىڭ جۇمىسسىز وتىرعانىن بىلە تۇرا، وسى جاعىن ەسكەرۋسىز قالدىرماۋى كەرەك ەدى.

-  وقيعانىڭ وسىلاي ءوربۋى الدىن الا دايىندىق بولعانىن اڭعارتا ما؟ مىسالى، الاڭعا شىققانداردىڭ ءبىر كيىمدە ەكەنى جانە تىم بەلسەندى بولۋى كوڭىلگە كۇدىك ۇيالاتا ما؟

-  ءبىرىنشى كەزەكتە وقيعا كەزىندە الاڭعا شىققان ادامداردىڭ شىنىمەن دە مۇنايشىلار ەكەنىن تەكسەرۋىمىز كەرەك-ءتى. سول كەزدە تۇسىرىلگەن بەينەجازبالارعا قاراساق، كىل جاس بالالار. مەنىڭشە، سولاردىڭ بارلىعىن ارنايى توپ پايدالانىپ كەتكەن. جەتى اي بويى ەرەۋىلدە جۇمىسسىز قالعاندار تۇردى ما؟ تۇردى. مىنە، اڭگىمە قايدا جاتىر؟ مىسالى، ءدۇمپۋ كەزىندە الاڭعا شىققاندار كەز كەلگەن عيماراتتى وتقا وراماعان. تاڭداپ ءجۇرىپ، كەيبىرەۋلەرىنە عانا تيىسكەن. بۇل الدىن الا دايىندىق بولعانىن كورسەتەدى. نەگە ولار قالالىق اكىمدىكتى نەمەسە «وزەنمۇنايگاز» مەكەمەسىن وتقا ورادى؟ ەگەر ولار ناعىز مۇنايشىلار بولسا، تۋرا وسىلاي ىستەمەس ەدى. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنى، قالاداعى جەكەمەنشىك مەيرامحانالار مەن قوناقۇيلەر، ساۋدا نىساندارىنىڭ يەسى كىم ەكەنىن ولار جاقسى بىلەدى. مىسالى، ولارعا كيىمدى، قولدارى جانارماي قۇيىلعان شولمەكتەردى كىمدەر بەردى؟ وسىنىڭ ءبارى وقيعانىڭ سوڭىندا الدەكىمدەردىڭ تۇرعانىن جانە قارجى قاراستىرىلعانىن بايقاتادى.

-  وسىنداي ءدۇمپۋدىڭ قازاقستاندا ورىن الۋى كىمدەر ءۇشىن ءتيىمدى بولدى، سىزدىڭشە؟

-  مۇناي بيزنەسىنىڭ ماڭايىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ازاماتتارعا بۇل ءتيىمدى. ءارى مۇنايدىڭ ماڭايىندا پايدا كورىپ وتىرعاندار كوپ. قازاقستانعا جانى قاس جات پيعىلدىلار بارشىلىق. ونىڭ ىشىندە قىلمىستىق توپتار دا بار.

-  جەلتوقسانداعى جايتتان كەيىن اكىمدەردى قاماۋ، ۇستاۋ ءۇردىسى باستالىپ كەتتى. وسى ارقىلى جازىقتىلاردىڭ جازاسىن بەرە الامىز با؟

-  جاڭاوزەن قالاسىندا مۇنايشىلار ءۇشىن الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ارنايى قور اشىلعان-تىن. سول قوردىڭ قارجىسىن باسقا جاققا ماقساتسىز جاراتىپ جىبەرگەنى ءۇشىن جاڭاوزەندى بۇرىن جانە بەرتىندە باسقارعان قوس اكىم قاماۋعا الىنعانى ايتىلدى. ەندى راس-وتىرىگىن سوتتىڭ ءوزى شەشىپ بەرە جاتار. كەيىن وبلىس اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قامالدى. وبلىس باسشىسى دا وقيعادان سوڭ ىلە قىزمەتىنەن كەتتى. نەگىزى، قىرىمبەك كوشەرباەۆ وسىعان دەيىن تالاي قىزمەتتىڭ تىزگىنىن ۇستاعان تاجىريبەلى باسشى. بىراق ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ۇزاق ۋاقىت وتىرىپ قالدى. دەر كەزىندە قىزمەتتەن كەتەتىن كەزەڭ بولادى. بىراق سوعان قاراماستان قىرەكەڭ كوپ باسقاردى. قازىر ءتۇرلى اڭگىمەنى تاراتۋشىلار «قىرەكەڭدى ۇيقاماقتا وتىر» دەپ تە ايتادى. بىراق شىندىعى ولاي ەمەس. ول قازىر الماتىدا بولۋى ءتيىس. ءارى مەملەكەت باسشىسى وبلىسقا جاڭا باسشىنى تاعايىنداعاندا: «قىرىمبەك جانىمدا بولادى، الدا جاڭا قىزمەتتەرگە بارادى»، - دەپ ايتقانى بار. ءازىر ونى تاعايىنداۋعا ءالى ەرتە. نەگە دەسەڭىزدەر، جاڭاوزەن سوتى بولىپ جاتىر. سوت بىتپەي بۇرىنعى باسشىنى باسشىلىققا تاعايىنداۋ تاعى ىڭعايسىز. قازىر بارشانىڭ نازارى جاڭاوزەنگە اۋىپ وتىر. ولاردى وقيعادان كەيىن قاماۋعا الۋ - اقتالۋ ءۇشىن ىستەلگەن ارەكەت دەپ تۇسىنۋگە بولمايدى.

-  جاڭاوزەنگە قاتىستى العاشقى سوت وتىرىسى دا بولىپ ۇلگەردى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، جاۋاپقا تارتىلعاندارعا ءادىل جازا بەرىلە مە، الدە...

-  حالىق بارىنشا سابىرلى بولىپ، بارىنە كەشىرىممەن قاراۋى كەرەك. سوسىن مۇقيات بولعانىمىز ءجون. بىزگە ءتارتىپ ورناتىلۋى كەرەك پە؟ مىسالى، پوليتسياعا تاس لاقتىرىپ تۇرعان ادامعا نە ىستەگەن ءجون؟ بۇل ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءار ءتۇرلى كۇشتەردى پايدالانىپ، سۋىق سۋمەن شابۋىل جاساپ، بولماسا، گازبەن الدىن الۋىمىز كەرەك ەدى. جاڭاوزەندەگى جاعدايدا وسىلاي ىستەمەۋدىڭ سالدارىنان 14 ادام وققا ۇشىپ، 50-60 ادام جارالاندى. مەرەكە كۇنگى بەينەجازبانى قاراپ وتىرساق، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى قوعامدىق ءتارتىپتى تۇزەۋگە تىرىسقانىمەن، وعان نارازى توپ تا كونە قويمايدى. بۇل وقيعا ەلىمىزدە ءبىرىنشى رەت بولعاندىقتان شىعار، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى بۇعان دايىن ەمەستىگىن بايقاتتى. قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە كەلسەك، قاماۋعا الىنعان 37 ادامدى جاۋاپقا تارتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ەلدىڭ ويىندا ولار قانشالىقتى شىنايى جازا تارتادى دەگەن ساۋال بار. بۇل ورايدا جازا باسىپ، جازىقسىزدار وپىق جەيدى دەپ ويلامايمىن. سوتتىڭ سوڭى جاقسىلىقپەن اياقتالۋى ءتيىس. ەگەر سوتقا توراعالىق ەتۋ ماعان جۇكتەلسە، مەن وسىلاي ىستەيتىن ەدىم.

اڭگىمەلەسكەن - جانكەلدى قارجان

«حالىق ءسوزى» گازەتى