(سىقاق)

الىپ-قوسار دانەڭە جوق: مەنىڭ اتىم - سوتباي. ءبىزدىڭ اۋداندا پالەنباي جىل جاي پروكۋرور بولعان ناعاشىم نارباي تۋرا وسىلاي دەپ قويىپتى. مەن ورتا مەكتەپتەن قۇتىلاتىن جىلى و دۇنيەگە اتتانىپ بارا جاتقان قايران ناعاشىم ماعان: «سوتبايجان، سەن زاڭ ينستيتۋتىنا بار، تەك پروكۋرور بولما، سوت بول. تومەندە جۇرگەندەردى قالاي تومپەشتەسەڭ، سولاي تومپەشتە، ال جوعارىدا وتىرعاندارمەن داجە جاعالاسپا!» - دەپ وسيەت ايتىپ ۇلگىردى. امال نە، «پروكۋرور بولما» مەن «داجە» دەگەندەرىنىڭ و جاعى مەن بۇ جاعىن ءتۇسىندىرىپ ۇلگىرمەدى. الايدا مەن نارەكەڭنىڭ اقىرعى تىلەگىن اقتاپ، سوت بولىپ شىقتىم. وسيەتىن ورىنداپ تا ءجۇرمىن. پالەنباي جىل بولدى.

ال ەندى مەن سىزدەرگە ايتايىن: سوتبايجان بولۋ... ءا، جوعا، سوت بولۋ - ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ پروبلەماسىنىڭ پروبلەماسى. مەن وتكىزىپ جۇرگەن ماجىلىستەردىڭ ليۋبويىن الىپ قاراڭىز، ونىڭ جانىندا «حالىقتار اسسامبلەياسىنىڭ» ءماجىلىسى - سوۆسەم چەپۋحا!

مەنىڭ ءماجىلىسىم بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى قيقۋدان ارتىق بولماسا، سوۆسەم كەم ەمەس! ءبىرىڭىزدىڭ ۋاقىتىڭىز بارىن، ءبىرىڭىزدىڭ ۋاقىتىڭىزدىڭ جوعىن ەسكەرىپ، جالعىز مىسال ايتىپ بەرەيىن.

(سىقاق)

الىپ-قوسار دانەڭە جوق: مەنىڭ اتىم - سوتباي. ءبىزدىڭ اۋداندا پالەنباي جىل جاي پروكۋرور بولعان ناعاشىم نارباي تۋرا وسىلاي دەپ قويىپتى. مەن ورتا مەكتەپتەن قۇتىلاتىن جىلى و دۇنيەگە اتتانىپ بارا جاتقان قايران ناعاشىم ماعان: «سوتبايجان، سەن زاڭ ينستيتۋتىنا بار، تەك پروكۋرور بولما، سوت بول. تومەندە جۇرگەندەردى قالاي تومپەشتەسەڭ، سولاي تومپەشتە، ال جوعارىدا وتىرعاندارمەن داجە جاعالاسپا!» - دەپ وسيەت ايتىپ ۇلگىردى. امال نە، «پروكۋرور بولما» مەن «داجە» دەگەندەرىنىڭ و جاعى مەن بۇ جاعىن ءتۇسىندىرىپ ۇلگىرمەدى. الايدا مەن نارەكەڭنىڭ اقىرعى تىلەگىن اقتاپ، سوت بولىپ شىقتىم. وسيەتىن ورىنداپ تا ءجۇرمىن. پالەنباي جىل بولدى.

ال ەندى مەن سىزدەرگە ايتايىن: سوتبايجان بولۋ... ءا، جوعا، سوت بولۋ - ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ پروبلەماسىنىڭ پروبلەماسى. مەن وتكىزىپ جۇرگەن ماجىلىستەردىڭ ليۋبويىن الىپ قاراڭىز، ونىڭ جانىندا «حالىقتار اسسامبلەياسىنىڭ» ءماجىلىسى - سوۆسەم چەپۋحا!

مەنىڭ ءماجىلىسىم بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى قيقۋدان ارتىق بولماسا، سوۆسەم كەم ەمەس! ءبىرىڭىزدىڭ ۋاقىتىڭىز بارىن، ءبىرىڭىزدىڭ ۋاقىتىڭىزدىڭ جوعىن ەسكەرىپ، جالعىز مىسال ايتىپ بەرەيىن.

ءبىرىڭىز ەستىگەن، ءبىرىڭىز ەستىمەگەن «ەسكىوزەك وقيعاسىنىڭ» ەڭ اقىرعى ءماجىلىسىن كەشە وتكىزدىم. وتە اۋىر بولدى. ايعالي دەگەن جۇمىسشى جىگىت اكىمدى اكەسىنىڭ اۋزىنان باستاپ سىباعان عوي. ءبىزدىڭ كەروسين زاۆودىمىزدى ءبىر اعىلشىن ساتىپ العانىن ءبىرىڭىز بىلەسىز، ءبىرىڭىز بىلمەيسىز. وتە قيىن پروبلەما! الگى اعىلشىن، اتاڭا نالەت سول، بۇدان جەتى اي بۇرىن ءبىزدىڭ جەتپىس جىگىتتى زاۆودىمىزدان قۋىپ تاستاپتى: «قىسقارتىلدىڭدار!» دەپ. قازىر ءوزى سولاي عوي.

بىزگە تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە دەموكراتيا كەلدى دە، باسشىلارىمىز ونى قاتتى قاداعالايتىن بولىپ، جەر جۇزىندەگى ۇلتتاردىڭ قۇقىن قۇرمەتتەپ، انەكي، كەروسينىمىزدى اعىلشىنعا ساتتى، كومىرىمىزدى قىتايعا ساتتى، التىن-كۇمىسىمىزگە ەۆرەي يە، مىسىمىزعا كارىس يە دەگەن سياقتى.

دەموكراتياعا بىزدەن دە باي ول پالەلەر جىل سايىن قىسقارتۋ جۇرگىزىپ، قازاقتاردى شىعارىپ، وزدەرىنىكىن اكەلىپ كىرگىزىپ ءجۇر. ونداي وڭباعاندىققا ايعالي دا، باسقا جىگىتتەرىمىز دە قاشانعى شىداسىن؟! بالا-شاعاسىن جەتى اي بويى سىلەكەيىمەن اسىراي ما؟! اندا بارىپ، مىندا بارىپ، ارىز-شاعىمدارىن اۋىزشا دا ايتادى، جازىپ تا بەرەدى. ويپىرىم-اۋ، بىرەۋ قۇلاق قاقساشى! ءبارى - كەرەڭ!.. ءسويتىپ، ءتوزىمى تاۋسىلعان ايعالي اكىمنىڭ الدىنان ءبىر-اق شىعادى دا: «سەن وسى ءوڭىردىڭ باسشىسى ەمەسسىڭ بە؟! ءبىزدىڭ جاعدايدى ەندى قاشان تۇسىنەسىڭ، سونى ايتشى!» - دەيدى. اكىم ەسىنەپ-قۇسىناپ وتىرىپ: «مەن شاقىرمايىنشا، سەنىڭ ماعان كەلۋگە پراۆوڭ جوق، سونى بىلمەيتىن ناعىز كورگەنسىز ەكەنسىڭ!» - دەيدى.

ايعالي كۇيىپ-ءپىسىپ، ا كاك جە، سۆولوچ اكىمدى سىباپ-سىباپ، شىعىپ كەتەدى. ونى سول كۇنى كەشتە پوليتسيا ۇستاپ، قاماپ تاستايدى. «اكىم مىرزانىڭ ار-نامىسىنا ءتىل تيگىزدى، وزىنە جۋان جۇدىرىق جۇمسادى، كابينەتىن تاس-تالقان قىلدى» دەپ جاسالعان التى بەت اكتى بويىنشا.

سونىمەن ەكى اي بويى جۇرگىزىلگەن تەرگەۋ اياقتالىپ، كەشە ۇكىم شىعارىلدى. ايىپتاۋشى پروكۋرور التى اي تۇرمەگە جابۋدى تالاپ ەتتى، ال ادۆوكات اقتاۋدى تالاپ ەتتى. ءيا، ەكەۋىنىڭ تالابى ەكى ءتۇرلى. ەكەۋى دە وزىنىكىن زاڭدى دەيدى. مەن بولسام، ەكەۋىنىڭ ورتاسىنان ناعىز زاڭدى جولدى تابۋعا مىندەتتىمىن.ول دەگەنىڭ... نو دەموكراتيا باردا جول تابا الماعان كەزىم جوق، ارقاشان تاۋىپ ءجۇرمىن.

دەموكراتيانىڭ بولماۋى جامان. اناۋ يراكتى، كەشەگى ليۆيانى، بۇگىنگى سيريانى ايتساڭشى! ءبارى دە دەموكراتيانىڭ جوقتىعىنان! بارىندە دە ءبىر حالىق ەكىگە جارىلىپ، قىرىلىسىپ... ال بىزدە ولاي ەمەس. سوندىقتان كەشە مەن كوپ قينالمادىم. ەگەسكەن ەكى جاقتىڭ ايتىسىن تىڭداپ بولىپ، ەكى كەڭەسشىمدى ەرتىپ الىپ، ۇكىم شىعارۋعا وڭاشا كابينەتكە باردىق.

مەن كوپ جىلعى تاجىريبەمە سۇيەنىپ، اكىمگە تەلەفون شالدىم. مەنىڭ ول ادەتىمدى كەڭەسشىلەرىم جاقسى بىلەدى. ءبىرى قاسىن كەرىپ، ءبىرى جىميىپ قاراپ وتىردى. مەن اكىمگە دولوجيت ەتتىم: «وسىلاي دا وسىلاي، ءسىزدىڭ ويىڭىز قانداي؟» دەپ. ءبىزدىڭ اكىمدى ءبىرىڭىز تانيسىز، ءبىرىڭىز تانىمايسىز، ول - وزىنەن جوعارىداعى اكىم بولەسى سياقتى تۋراشىل كىسى، ەشقاشان ەكى سويلەمەيدى. «وعان - ءتورت جىل تۇرمە!» - دەدى دە، تەلەفونىن بۇقتىرا سالدى. ءتۇسىندىم. تۇسىنبەسەم، سوت سوتباي بولامىن با؟! وزىنە دە سول كەرەك، ايعاليدى ءتورت جىلعا ايداپ جىبەردىك!

قازاقستاندىق سوت - دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ادىلەتتى سوت!

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 15 (143) 04 ءساۋىر2012 جىل