25 ناۋرىز كۇنى استانادا جەر رەفورماسى جونىندەگى كوميسسيانىڭ العاشقى وتىرىسى ءوتتى. كوميسسيانىڭ مىندەتى – اۋىلشارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەر قاتىناستارى سالاسىن دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ۇسىنىمدى ازىرلەۋ.

كوميسسيانىڭ توراعاسى قر پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆ، توراعانىڭ ورىنباسارى – اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ساپارحان وماروۆ، كوميسسيا حاتشىسى – قر اشم جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى مۇرات تەمىرجانوۆ بولدى.

كوميسسيا قۇرامىندا جالپى 80 ادام بار. ۆيتسە-پرەمەر توعجانوۆ مىرزانىڭ ايتۋىنشا، كوميسسيانىڭ 60 پايىزى ازاماتتىق قوعام وكىلدەرى مەن تاۋەلسىز ساراپشىلار. جيىنعا 44 ادام وڭىرلەردەن ونلاين ارقىلى قاتىستى. ءبىرلى-جارىم سپيكەردىڭ ورىس تىلىندە سويلەگەنىن ايتپاعاندا، قازاق جەرىنىڭ ماسەلەسى قازاق تىلىندە تالقىلاندى!

ءبىز وتىرىستا ايتىلعان ناقتى ۇسىنىستار مەن پىكىرلەردى وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

ەرالى توعجانوۆ، كوميسسيا توراعاسى:

- 2016 جىلى اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىن قازاقستاندىقتارعا جەكە مەنشىككە، شەت ەلدىكتەرگە، شەت ەلدىك زاڭدى تۇلعالارعا، شەت ەلدىك ۇلەسى بار قازاقستاندىق زاڭدى تۇلعالارعا جالعا بەرۋگە موراتوري ەنگىزىلگەن بولاتىن.

25 اقپاندا وتكەن ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ 5 وتىرىسىندا قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ اۋىلشارۋاشىلىعى جەرلەرىن شەت ەلدىكتەرگە جانە شەت ەلدىك كومپانيالارعا ازاماتتىعى جوق ادامدارعا، حالىقارالىق قاتىسۋى بار عىلىمي ورتالىقتارعا، سونداي-اق قانداستارعا بەرۋگە تولىقتاي تىيىم سالۋ تۋرالى ساياسي شەشىمىن جاريالادى. بۇل بويىنشا زاڭ جوباسى 12 ناۋرىزدا پارلامەنتكە ەنگىزىلدى.

ال، بۇگىنگى كوميسسيانىڭ مىندەتى – اۋىلشارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەر قاتىناستارى سالاسىن دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ۇسىنىمدى ازىرلەۋ.

ساپارحان وماروۆ، اشم:

- مەن ا/ش جەرلەرىن ءتيىمدى جانە ۇتىمدى پايدالانۋ تۋرالى جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار تۋرالى ايتا كەتسەم.

بۇگىنگى كۇنى مەملەكەتتىك شەكارادان ارا قاشىقتىقتى ايقىنداي وتىرىپ، شەكارا ماڭىنداعى ايماقتا اۋىلشارۋاشىلىعى جەرلەرىن شەت ەلدىكتەرگە، شەت ەلدىكتەرمەن نەمەسە ازاماتتىعى جوق ادامدارمەن نەكەدە تۇرعان ازاماتتارعا بەرۋگە تىيىم سالىنعان.

حالىقتىڭ جەكە مالىن ەلدى-مەكەندەردىڭ ماڭىندا كۇتىپ باعۋ مۇقتاجدىقتارى مەملەكەت مۇقتاجدىقتارى ساناتىنا جاتقىزىلدى. بۇل ولاردى ماجبۇرلەپ الىپ قويۋعا زاڭنامالىق نەگىز بەرەدى.

اۋىلشارۋاشىلىعى جەرلەرىن ءتيىمدى پايدالانۋعا مەملەكەت باقىلاۋىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا 2019 جىلى جەر كودەكسىنە جەردى قاشىقتان زونتتاۋ دەرەكتەرىن پايدالانۋ جونىندە وزگەرىستەر ەنگىزىلدى.

ۇقىپسىز جەر پايدالانۋشىلاردى پايدالانىلمايتىن اۋىلشارۋاشىلىعى جەرلەرىنەن ءوز ەركىمەن باس تارتۋعا ەكونوميالىق تۇرعىدان ماجبۇرلەۋ ماقساتىندا، 2020 جىلى جەلتوقساندا سالىق كودەكسىنە پايدالانىلمايتىن اۋىلشارۋاشىلىعى جەرلەرىنە ارنالعان سالىق مولشەرلەمەسىن 10 ەسەدەن 20 ەسەگە دەيىن ۇلعايتۋدى كوزدەيتىن تۇزەتۋلەر قابىلداندى ت.ب.

2016-2020 جىلدار ارالىعىندا 15,4 ملن.گا پايدالانىلمايتىن ا/ش جەرلەرى انىقتالدى.

جيگۋلي دايراباەۆ، قازاقستان فەرمەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى:

- بىرىنشىدەن، جەردىڭ قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن 49 جىلعا جالعا بەرىلۋىن شەگەلەۋ قاجەت. ونىمەن قوسا، جالعا الۋ قۇقىعىن ساقتاي وتىرىپ، جەردىڭ اتادان بالاعا مۇرا بولىپ قالۋىن قامتاماسىز ەتكەن ءجون. جانە 49 جىل پايدالانۋ قۇقىعى بىتكەن سوڭ، سول جەردى پايدالانۋشى نەمەسە سونىڭ ۇرپاعى ءارى قاراي پايدالانۋعا الۋ ءۇشىن باسىمدىق قۇقىققا يە بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن جەر كودەكسىنىڭ 37-ءىنشى، 97 باپتارىنىڭ تۇبەگەيلى قاراستىرىلۋىن سۇرايمىن. جەر تەك ءوز ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىنا جالعا بەرىلۋى كەرەك.

ەكىنشىدەن، جەر شەت ەلدىكتەرگە بەرىلمەسىن دەپ دابىل قاعىپ جۇرگەندە، قازىرگى جەر پايدالانۋشىلاردىڭ قازاقستان رەزيدەنتتىگىنەن شىعىپ، شەت ەل ازاماتتىعىن الىپ جاتقانىن بايقاماي قالدىق. فاكتىلەر بار. جاقىن ارادا ءتيىستى ماتەريالداردى كوميسسيا نازارىنا ۇسىنامىز. شەت ەل ازاماتتىعىن الىپ جاتقاندار قولىندا بار مىڭداعان گەكتار جەرلەردى بانكتەرگە كەپىلدىككە قويىپ، قىرۋار اقشا الىپ، كەيىن شەت ەلگە كەتىپ قالماسىنا كىم كەپىل؟

ۇشىنشىدەن، جەردى جالعا العانداردىڭ اشىق ءتىزىمى بولۋى كەرەك. ءتىپتى جەر پايدالانۋ ءۇشىن زاڭدى تۇلعالاردىڭ قۇرىلتايشىلارىنىڭ كىم ەكەنىن، قاي جەردىڭ ازاماتى ەكەنىن، جەردىڭ ناقتى يەسىن حالىق ءبىلۋى شارت.

تورتىنشىدەن، جەر – ءوندىرىستىڭ نەگىزگى قۇرالى. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق الەۋەتىن كوتەرەتىن دە وسى جەر. سوندىقتان، ا/ش جەرلەرىنەن تۇسەتىن سالىقتى ءتورتىنشى دەڭگەي بولىپ ەسەپتەلەتىن اۋىل بيۋدجەتىنە تىكەلەي ءتۇسۋىن قاراستىرۋ قاجەت. قازىر اۋىل بيۋدجەتى 6 ءتۇرلى سالىقتان قۇرالادى. الايدا، ونىڭ جيىنتىعى اۋىل اكىمدەرى اپپاراتىنىڭ ءبىر ايلىق جالاقىسىن قامتاماسىز ەتۋگە دە جەتپەيدى. قايتالاپ ايتامىن، ا/ش سالىعى - اۋىل بيۋدجەتىنە تىكەلەي باعىتتالۋى ءتيىس.

بەسىنشى. اۋدان اكىمدىكتەرىندەگى جەر كوميسسيالارىن جويۋدى تالاپ ەتەمىز. تسيفرلاندىرۋ دامىعان زاماندا كوررۋپتسياعا دا، ادامي فاكتورعا دا جول جوق. جەردى جالعا بەرۋ پروتسەسى ءادىل ءارى جەڭىل بولۋى كەرەك. فەرمەرلەردىڭ  تسيفرلاندىرۋ سالاسىندا تاجىريبەسى دە بىلىكتىلىگى دە از. سوندىقتان تسيفرلاندىرۋدى ەنگىزە وتىرىپ، شارۋالاردى تەگىن وقىتۋدى قولعا الۋىمىز كەرەك. سونداي-اق، جالعا بەرىلەتىن ا/ش جەرلەرىن شابىندىق بولسىن، جايىلىم بولسىن، نەگىزگى اكتيۆ رەتىندە قاراستىرىپ، ونىڭ كەپىلدىك باعاسىن ەسەلەپ ءوسىرۋ قاجەت. بۇل – شارۋالاردىڭ نەسيە الۋ مۇمكىندىگىن جەڭىلدەتەدى.

اقىلبەك كۇرىشباەۆ، قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى:

- مەنىڭشە، قازاقستانداعى ا/ش جەرلەر تەك جەكە مەنشىككە ەمەس، تەك مەملەكەتتىڭ قۇزىرىندا بولۋى كەرەك.

بىرىنشىدەن، ا/ش كولەمى بويىنشا قازاقستان الەمدە 6-شى ورىندى الادى. ال، ەگىستىك القاپتارى بويىنشا جان باسىنا شاققاندا اۆتستراليادان كەيىن 2-ءشى ورىندامىز. ياعني، ءبىر ادامعا شامامەن 1,3 گەكتار ەگىستىك جەر كەلەدى. باسقاشا ايتقاندا بىزدە حالىق تىعىزدىعى وتە تومەن. سوندىقتان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ جەر رەسۋرستارىمىزدىڭ جەكە مەنشىكتە ەمەس، تەك قانا مەملەكەتتىك مەنشىكتە بولعانى ماڭىزدى. جەر تەك قانا جالعا بەرىلۋى ءتيىس.

ەكىنشىدەن، قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان ەكونوميكاسى نەگىزىنەن جەر استى پايدالى قازبالارىنىڭ ارقاسىندا دامۋدا. بىراق، ولار ءبىر كەزدەرى اياقتالاتىن رەسۋرستار. سول كەزدە بىزگە ا/ش جەرلەرىن پايدالانۋ قولجەتىمدى بولۋى كەرەك.

ۇشىنشىدەن، بۇگىندە ا/ش جەرلەرگە جەكە مەنشىكتىڭ بولماۋى اگرارلىق سالاعا ينۆەستيتسيالار تارتۋدىڭ باستى تەجەگىشى بولىپ تابىلادى دەگەن پىكىر بار. شىنىندا دا، اگروونەركاسىپ سالاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋ جاعىنان الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەرىنەن كوپ ارتتا قالىپ وتىرمىز.

جەر رەسۋرستارىن جۇيەلى باقىلاۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك جەر ينسپەكتسياسىنىڭ ۆەرتيكالىن قالپىنا كەلتىرە المادىق.

اۋىلدىڭ مالىن جايۋعا 32 ملن.گا دان استام جەر جەتىسپەيدى. بۇل ۇكىمەت قاراۋىنا 2016 جىلى ۇسىنىلعان. بىراق، ءالى شەشىمىن تاپقان جوق.

مۇحتار تايجان، ساياساتكەر:

- قر ازاماتتىعىن بەرۋ ءتارتىبىن قاتاڭداتۋ كەرەك. ويتكەنى حالىقارالىق تاجىريبە بويىنشا، ازاماتتىق الۋ ءۇشىن كەيبىر ەلدەردە مەملەكەتتىك تىلدەن، سول مەملەكتتىڭ تاريحىنان ەمتيحان تاپسىرۋى قاجەت. كەمى 5 جىل تۇرىپ، سول ەلگە دەگەن بەرىك ۇستانىمىن دالەلدەۋ كەرەك.

2016 جىلى حالىق كوشەگە شىققان كەزدە، جەر ەشكىمگە ساتىلماسىن دەپ ايتتى. سوندىقتان ءبىز قر ازاماتتارىنا دا جەكە مەنشىككە جەردى بەرمەۋىمىز كەرەك. مەن قازىر ا/ش ارنالعان جەرلەردى ايتىپ وتىرمىن. ياعني، قازاقستاننىڭ 80 پايىز جەرى تۋرالى ايتىپ وتىرمىن.

تاعى ءبىر ايتارىم، جەر كاداسترى اشىق بولۋى كەرەك. جەر كىمنىڭ قولىندا، كىم يگەرىپ جاتىر، كىم پايدالانىپ جاتىر دەگەن اقپاراتتار حالىققا ايقىن بولۋى ءتيىس.

كەيبىرەۋلەر بۇل جەكە مالىمەت تۋرالى زاڭعا قاراما-قايشى دەيدى. ولاي ەمەس. سەبەبى، جەردىڭ اۋىلشارۋاشىلىققا ارنالعان 99 پايىزى ول مەملەكەتتىڭ مەنشىگى. سوندىقتان، بۇل جەكە مالىمەت تۋرالى زاڭعا قايشى ەمەس.

ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ تەڭ جارتىسى – اۋىلدا تۇرادى. بارىمىزگە ءمالىم، كەز-كەلگەن اۋىلعا بارساڭىزدار، «جايىلىم جەر جوق»، «شابىندىق جەر جوق»، «ەگىستىك جەر جوق» دەيدى. بىرەۋلەردىڭ قولىندا. قازىر ۇكىمەت، مەملەكەت ءوزىنىڭ وسى قاتەسىن تۇزەتۋى كەرەك. اۋىل ماڭىنداعى جەرلەرگە قاتىستى كەلىسىم-شارتتاردى بۇزۋىمىز كەرەك.

الماتى وبلىسى، اقسۋ اۋدانىنىڭ 2010 جىلى سۋ اپاتىنان زارداپ شەككەن اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى 500 قول جيناپ، مەنىڭ قولىما ۇستاتىپ، سىزدەرگە، پرەزيدەنتتىڭ اتىنا مالىمدەمە جاسادى. بۇل اۋىل بۇگىنگى تاڭدا جەر ماسەلەسىنەن زارداپ شەگىپ وتىر. مۇنداي اۋىلدار كوپ. بۇل جەرلەردى ءبىز قالاي قايتارامىز، ارينە كوسمومونيتورينگ ارقىلى!

قۇرمەتتى مينيستر مىرزا، ءسىز قازىر ءوزىڭىزدىڭ بايانداماڭىزدا: «1 قاڭتاردان باستاپ، كوسمومونيتورينگ بۇكىل قازاقستان بويىنشا قوسۋلى»، دەدىڭىز. وكىنىشكە قاراي، بۇل ءسوزىڭىز شىندىققا جاناسپايدى. ويتكەنى ءسىزدىڭ شەشىمىڭىزبەن، وتكەن جەلتوقسان ايىندا يسج  دەگەن بازا جابىلدى. ءۇش اي بولدى، مىنە، ءبىرىنشى كۆارتال بىتەيىن دەپ جاتىر، كوسمومونيتورينگ سوقىر. سوندىقتان يسج جۇيەسىن اشۋىڭىز كەرەك. ويتكەنى بۇل مەملەكەتتىڭ اقپاراتى. ول بارىمىزگە تيەسىلى اقپارات. ونداي اقپارات اشىق بولۋى كەرەك!

كەلەسى مەنىڭ ۇسىنىسىم – بىرىڭعاي اگرارلىق سالىق ەنگىزۋ كەرەك. ويتكەنى بوس جەردى پايدالانباي ۇستايتىندارعا، جەر سالىعى وتە تومەن. ال، ول جەردى جۇمىس ىستەتەتىن بولسا، قوسىمشا 7-8 سالىق قوسىلادى. ياعني، بۇل ەكونوميكالىق، سالىق جاعىنان جۇمىس ىستەۋگە ءتيىمسىز.

كەلەسى ماسەلە – بانكتەردە تۇرعان جەرلەر. مىڭداعان، ميلليونداعان جەرلەر بانكتەردە كەپىلدىكتە تۇر. اسىرەسە، شەت ەل بانكتەرىنىڭ كەپىلدىگىندە تۇر. ول ءۇشىن مەنىڭ ۇسىنىسىم – ۇكىمەت بىرجاقتى كەلىسىمشارتتاردى بۇزىپ، سول جەرلەردى مەملەكەتتىڭ مەنشىگىنە قايتارۋ كەرەك.

تاعى ءبىر ماسەلە – سۋبارەندا. سۋبارەنداعا ءبىز جول اشپاۋىمىز كەرەك. ول لاتيفۋنديستەردىڭ نەگىزى. ەگەر سۋبارەنداعا جول بەرسەك، حالىق ول جەرگە ەشقاشان قول جەتكىزە المايدى.

كەلەسى ماسەلە – وسى جەر كوميتەتىنىڭ كۇشى وتە ءالسىز بولىپ تۇر. ويتكەنى جەرگىلىكتى جەر ينسپەكتورلارى اكىمدەرگە قارايدى. سوندا اكىمدەر ءبىر قولمەن جەردى ءبولىپ بەرەدى، ەكىنشى قولمەن ءوز-ءوزىن باقىلاپ وتىر. ول دۇرىس ەمەس. باقىلاۋ فۋنكتسيالارى جەر اگەنتتىكتەرىنىڭ قولىندا بولۋى كەرەك. ال، جەر اگەنتتىكتەرىن اشم-دان شىعارىپ، تىكەلەي پرەزيدەنتكە باعىندىرۋ كەرەك.

تاعى ءبىر ۇلكەن سۇراق – جەردىڭ سيستەمالارى سك-42. بۇل سوعىس كەزىندەگى جۇيەمەن ءالى ىستەپ كەلە جاتىر. قاعازدىق جۇيەمەن. بۇل ۇيات. سوندىقتان وسى كوميسسياعا سك-42, اگروحيماناليز، يسج، ايسگزك، جەر كاداسترى وسىلاردىڭ ءبارى ءبىزدىڭ الدىمىزعا كەلىپ، وسى بازالاردى بايانداپ بەرسىن.

بۇل كوميسسيانىڭ ناتيجەسى – زاڭ بولۋى كەرەك. تەك ۇسىنىس تۇرىندە قالماۋى ءتيىس.

ساپارحان وماروۆ، اشم:

- ەگەر ءبىز اقپاراتتى اشىق بەرمەگەن بولساق، وندا بىلتىرعى كوسمومونيتورينگتى قالاي وتكىزدىك؟ بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، كوسمومونيتورينگكە كەرەك اقپاراتتىڭ بارلىعىن بەرىپ جاتىرمىز. بىراق سول كوسمومونيتورينگتى جۇرگىزىپ جاتقان قولداۋ جۇيەسىنە نە كەرەك ەكەنى بەلگىسىز. ءبىر اقپارات سۇرايدى، ەكىنشى اقپارات سۇرايدى، كەي كەزدە ءبىر-بىرىنە قايشى كەلەدى. كەلسىن بىزگە، ءبىزدىڭ ەسىگىمىز اشىق. قانداي اقپارات كەرەك، بارلىعىن بەرەمىز...

مۇحتار تايجان، ساياساتكەر:

- كەشىرىم وتىنەمىن، مينيستر مىرزا، ءسىزدىڭ ەسىگىڭىز، كەرىسىنشە، جابىق قوي. ءيا، بىلتىر كوسمومونيتورينگ جىل بويى جۇمىس ىستەدى. ءيا، ميلليونداعان جەرلەر قايتارىلدى. ول راس. بىراق 15 جەلتوقساندا بۇل اقپارات جابىلدى. وسى ماسەلەنى جينالىپ شەشەيىك. ويتكەنى كوسمومونيتورينگ ءۇش اي بويى ىستەمەي تۇر. جاپ-جاقسى ىستەپ تۇرعان جۇيەنى نە سەبەپتى جاۋىپ تاستادىڭىزدار؟ مەن كەزدەسۋگە دايىنمىن...

بازاربەك باقىتجان، زاڭگەر:

- جەر كودەكسىنىڭ 97 بابىنىڭ 3 تارماعىنا وزگەرىستەر ەنگىزىپ، ياعني، شارۋا قوجالىعىنان جەكە ساياجاي قۇرىلىسى جانە باعباندىققا جەردىڭ نىسانالى ماقساتىن اۋىستىرۋدى توقتاتۋ تۋرالى نورمانى ۇسىنامىن. بۇل ءبىر.

ەكىنشىدەن، شارتتى جەر ۇلەسىنەن قۇرىلعان ا/ش ماقساتىنداعى جەرلەردى بانكتەرگە كەپىلگە قويۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى نورمانى ۇسىنامىن. بۇل جەر كودەكسىنىڭ نە 97, نە 100-بابىندا اشىق كورىنىس تابۋى ءتيىس.

ۇشىنشىدەن، ينۆەستيتسيالىق جوبالار. ولاردىڭ اياسىنا ا/ش جەرلەردى، قۇرىلىس ءۇشىن بىرقاتار ينۆەستورلار جەرلەردى الىپ وتىر. بىراقتا، جوبانىڭ ينۆەستيتسيالىق ەكەنىن تانۋ ءۇشىن ارنايى ەرەجە كەرەك. قازىر اشم-دا وسى ەرەجەنىڭ جوباسى جاتىر. ول ءالى بەكىتىلمەگەن. سوندىقتان وسىنداي جوبالاردى ينۆەستيتسيالىق جوبا دەپ تانۋ تۋرالى ەرەجەنى دەرەۋ قابىلداۋدى ۇسىنامىن.

تورتىنشىدەن، كونكۋرستار. جەر كودەكسىنىڭ 43/1 بابىنا مۇددەلەردىڭ قاقتىعىسۋى دەگەن نورمانى ەنگىزۋ قاجەت.

بەسىنشىدەن، جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى. قر-دا 1,5 ملن ادام تىزىمدە تۇر. ول دا جەر رەسۋرتارىن باسقارۋ كوميتەتىنىڭ قۇزىرىندا. بىراق، بۇل ماسەلەنى شەشۋ كەرەك. جەر كودەكسىنىڭ جاڭا رەداكتسياسىندا گچپ ياعني جەكە بيزنەستىڭ ينجەنەرلىك جۇيەلەردى ورنىقتىرۋدا جەك بيزنەستىڭ ينۆەستيتسياسى ناتيجەسىندە جارتىلاي مەملەكەتتىڭ كەتكەن شىعىندارىن جەكە جۇيەلەرگە بيزنەسىن قارجىلاندىرۋ ەسەبىنەن وسى تىزىمدەردى جىلدامداتقىزۋ كەرەك.

مۇرات ابەنوۆ، ساياساتكەر:

- جەردى ساتىپ قانا نارىق جاسامايدى، كوپ مەملەكەتتەردە ارەندا نارىعى بار. جىلدا باعاسىن بەلگىلەيدى. سوسىن بۇكىل قوعام، سول مەملەكەتتىڭ ازاماتتارى سول ارەنداعا بەرۋ ارقىلى پايداسىن كورەدى. بىزدە سول جۇيەنى پايدالانۋىمىزعا بولادى.

شپەكباەۆتىڭ اگەنتتىگى جەر قاتىناستارى بويىنشا قانداي سىبايلاس جەمقورلىق فاكتىلەرى بار ەكەنىن بايانداپ بەرسە دەگەن ۇسىنىسىم بار.

جەر قاتىناستارىنىڭ الەۋمەتتىك-دەموگرافيالىق جاعدايعا اسەرى قانداي بولاتىنى تۋرالى اقپارات بولعانى دۇرىس.

جانە وسى كوميسسيادا داۋىس بەرۋدى اتىن اتاپ كورسەتۋ كەرەك. ويتكەنى جەردى جەكە مەنشىككە بەرۋدى قولداپ وتىرعان ازاماتتار بولۋى مۇمكىن. ولاردىڭ كىم ەكەنىن بارلىعى ءبىلۋى كەرەك.

ايدوس سارىم، قر ءماجىلىس دەپۋتاتى:

- ءبىرىنشى. جەر كوميسسياسىنىڭ نەگىزگى حاتتاماسىندا جاسالعان باعىتتار بويىنشا، مينيسترلىك ەسەپ دايىنداسا: «مىنا شەشىم قابىلداندى، مىنا شەشىم قابىلدانبادى، نەگە؟»، دەگەن سياقتى.

ەكىنشى. قازىر بايقاپ وتىرمىز، 5-6 باعىت ايقىن كورىنىپ كەلە جاتىر. ونىڭ العاشقىسى ءسوزسىز – كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتار. ياعني، ادامعا جەر بەرىلۋى كەرەك پە، جوق پا دەگەن سياقتى ءبىر جۇمىسشى توبىندا زاڭگەرلەر كىرگەن فۋندامەنتالدى ۇلكەن ماسەلەلەردى قاراستىراتىن توپ. سوسىن، اقپارات پەن كاداستر ماسەلەسى. ول دا ءسوزسىز كەرەك.

ءۇشىنشى. ا/ش جەرلەرى: جايىلىم، شابىندىق دەگەن ماسەلەنىڭ اينالاسىندا نەگە سول قابىلدانعان زاڭدار جۇمىس ىستەمەي جاتىر دەگەن كاسىبي اناليز جاساساق. سوسىن ا/ش ماماندارىنىڭ اراسىندا ۇلكەن ساۋالناما جۇرگىزسەك.

جانە بىزگە جۇمىسىمىز ايقىن بولۋى ءۇشىن اقپاراتتىق توپ كەرەك. ارينە تامىز ايىنا دەيىن ءالى جۇمىس ىستەيمىز. سول ۋاقىتتا الداعى 20-30 جىل الاڭسىز جۇرەتىن شەشىم قابىلدايمىز دەپ سەنەمىن.

راسۋل جۇمالى، ساياساتكەر:

- جەر كاداسترىنىڭ اشىق بولۋى، ونىڭ ىشىندە لاتيفۋنديستەرگە قاتىستى. مەنىڭشە، وسى قازاق جەرىن جالداۋعا كەلگەندە ونىڭ ەڭ ءبىر جوعارعى شەكتەۋىن بەلگىلەۋ كەرەك. ياعني، 10 مىڭداعان گا ەمەس، 500 گا مەن شەكتەلە مە، الدە باقا ءبىر مەجەمەن شەكتەلە مە، وسى ماسەلەنىڭ شەگىن بەلگىلەۋ كەرەك سياقتى.

جەردىڭ جەكە مەنشىك ماسەلەسى. ءوز باسىم جەردىڭ جەكە مەنشىككە وتكەنىن قولدايمىن. بىراق، ول ءدال قازىرگى ساتتە قانشالىقتى ءتيىمدى؟ اسىعىستىق بولماي ما؟ ويتكەنى بۇعان دەيىن قوردالانعان ماسەلەلەر بار: ەكىلەنگەن ازاماتتىق، سول جەردى يگەرە الماي، سۋبارەنداعا بەرۋ دەدىك. سوندىقتان جەردى جەكە مەنشىككە جالعا الۋدىڭ قوسىمشا ءبىر شارتتارىن قاراستىرۋ كەرەك.

كەلەسى ماسەلە – جەردىڭ شەت ەلدىكتەرگە جالعا بەرىلمەيتىنى، ساتىلمايتىنى ايتىلىپ جاتىر. دۇرىس-اق. بىراق، بۇعان دەيىنگى ماسەلەلەردى قايتەمىز؟ ماسەلەن، تەك قانا رەسەيدىڭ قازاقستاننان پوليگونعا الىپ وتىرعان ايماعى 8,6 ملن.گا. وراسان زور اۋماق.

2016 جىلى ەستەرىڭىزدە بولسا، قىتاي 1 ملن.گا جەر الۋى مۇمكىن دەگەندە بۇكىل ەل ورە تۇرەگەلدى. ال، مىناۋ 8 ەسە كوپ اۋماق. ال، بۇعان تولەنگەن وتەماقى 20 ملن.دوللار عانا. پوليگوننان بىزگە قانشا زارداپ كەلىپ وتىر؟  وسى ماسەلەنى قاراستىرۋ دا ءجون سياقتى.

تاعى ءبىر ماسەلە – 10 سوتىق جەر. ول شەت ەلدىكتەرگە جالعا بەرۋگە بار ەكەن، لاتيفۋنديستەرگە بار ەكەن، بىراق، 1,5 ملن. ادامعا جەر جەتپەي ءالى كەزەكتە تۇرۋى دا ويلاناتىن ماسەلە.

داۋرەن قۋات، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى:

- ءبىرىنشى ماسەلە، قانداستارعا جەردىڭ جالعا بەرىلمەۋى، ساتىلماۋى تۋرالى مينيستر مىرزا تۇسىنىكتەمە بەرە كەتۋى كەرەك ەدى. بۇل اشىنا ايتاتىنداي اڭگىمە ەمەس. سەبەبى، قانداس دەگەنىمىز – ۋاقىتشا ستاتۋس. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە شەتەلدەن كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتارعا، ءوزىمىزدىڭ باۋىرلارىمىزعا ازاماتتىق بەرەمىز، ءبىر جىلدان كەيىن ازاماتتىق العان قانداستار قازاقستان ازاماتىنا تيەسىلى بارلىق مۇمكىندىكتەرگە يە بولادى. مۇنى مەن ادەيى قاداپ ايتقىم كەلەدى، نەگە دەسەڭىز، وسى جەر كوميسسياسىنىڭ وتىرىسىنان كەيىن «قانداستارعا جەر بەرىلمەيدى ەكەن، قانداستاردى كەۋدەسىنەن يتەرىپ وتىر» دەگەن ءسوز شىعىپ، الەۋمەتتىك جەلىدە ءتۇرلى پىكىرلەر بولۋى ىقتيمال. سوندىقتان، ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ العان دۇرىس دەپ ويلايمىن.

ەكىنشى ماسەلە، جەر ماسەلەسىمەن كوپتەن شۇعىلدانىپ جۇرگەن ازاماتتار جينالىستا وتىر. دەي تۇرعانىمەن، ءبىز اۋىل شارۋاشىلىعى ماماندارىنىڭ ماسەلەلەرىنە تەرەڭدەپ بارا المايمىز. جەردى پايدالانۋدىڭ بارلىق تەتىكتەرىن شەشۋ ءۇشىن فەرمەرلەرمەن، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ادامدارمەن ىمىراعا كەلۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن. ولاردى كوبىرەك تىڭداۋىمىز كەرەك. الداعى وتىرىستارىمىزدا ونلاين بايلانىستار جاساۋ كەرەك شىعار. بىراق، ول اكىمدىك تاراپىنان بولماۋى كەرەك. اكىمدىك ادامدارىنىڭ بىرەۋدى دايىنداپ، وسىلاي سويلە، بىزدە ءبارى جاقسى دەپ ايتقانى كەرەك ەمەس. بىزگە كۇندەلىكتى ماسەلەنى كورىپ جۇرگەن فەرمەرلەردىڭ، ديقانداردىڭ نەمەسە مالشىلاردىڭ سويلەگەنى كەرەك، ولار ماسەلەنى شەشۋ جولدارىن ۇسىنا الادى

ءۇشىنشى ماسەلە، جالعا بەرىلەتىن اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىندەگى تاريحي ەسكەرتكىشتەردى ەرەكشە قورعاۋعا الۋدى ۇسىنامىن.

مىسالى، قاپال-اراساندا بايانجۇرەك جازبالارى بار، تاڭبالى تاس بار، ماڭعىستاۋدا ساندىقتاستار جاتىر، التايدا، ارقادا قانشاما ەسكەرتكىشكە تولى جەرلەر بار. وسى ەسكەرتكىشتەر جالعا الاتىن جەرگە كىرەتىن بولسا، جالعا الۋشىلار وعان تاريحي ەسكەرتكىش، قورىق دەپ قارامايدى، مال شارۋاشىلىعىنىڭ ىڭعايىنا پايدالانا بەرەدى. سوندىقتان، مەملەكەت بولاشاقتا جالعا بەرىلەتىن جەرلەر ىشىندە تاريحي ەسكرەتكىشتەر مەن ەرەكشە ءمانى بار جەرلەر بولسا، قورعاۋعا الۋى كەرەك.

ايدىن ەگەۋباەۆ، «الاش جولى» قوزعالىسىنىڭ وكىلى:

- بۇل وتىرىسقا ەل مەن جەر قوزعالىسىنىڭ اتىنان ۇسىنىستار بەرىلگەن بولاتىن. نەگە سول قوزعالىستان ازاماتتار قاتىستىرىلمادى؟

ەكىنشى. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ومىرلەرىن قيعان جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ارداگەرلەرى نەگە ورتالارىڭىزدا جوق؟

ءۇشىنشى. 2016 جىلى جەر تاعدىرىنا الاڭداعان، قۋدالانىپ، سوتتالىپ كەلگەن ازاماتتاردىڭ ەڭبەگىن قالاي جوق دەپ ايتا الاسىزدار؟ نەگە سول ازاماتتار ورتالارىڭىزدا جوق؟ نەگە مىڭ جىلدىق تاريحىمىزدى زەرتتەپ جۇرگەن تاريحشىلارىمىز جوق؟

جەر كودەكسىنىڭ 171 بابىنىڭ بۇگىنگى حالىق الاڭداپ وتىرعان نورمالارىنا ناقتى ۇسىنىستاردى مەن جازباشا تۇردە بەرەمىن.

سوسىن، كوميسسيا ءوز جۇمىسىن بىرنەشە توپقا ءبولىپ جۇرگىزسە: ءبىرىنشى جۇمىس توبى - جەر زاڭناماسى دەگەن ارنايى توپقا، ەكىنشى - قۇقىق نورمالارىن تالقىلاۋ دەگەن ارنايى توپ، ءۇشىنشى - تاريحي، ساياسي تالقىلاۋ ءادىسى دەگەن توپتاردا قۇراستىرساق. سول باعىتتا جۇمىس جاساساڭىزدار.

تاعى ءبىر ايتارىم، مەنىڭ قولىمدا رەسەي، كيپر، قىتاي ازاماتتارىنىڭ جەرىمىزدى جەكە مەنشىككە العانى تۋرالى قۇجاتتار بار. وسىلاردى تالقىلاپ، شەشىڭىزدەر!

ايتا كەتەيىك، جيىن بارىسىندا الماسبەك سادىرباەۆ، مارات ءباشىموۆ، ايداربەك حوجانعارۇلى سىندى ازاماتتاردىڭ كەيبىر ۇسىنىستارى جوعارىدا ايتىلعاندىقتان قايتالاپ جاتپادىق...

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz