«قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە – 30 جىل» دەگەن ناسيحاتتىق باننەرلەردى كورگەن سايىن جىنىم كەلەدى. سوندا قالاي، 1991 جىلدان بۇرىن قازاق ەلى ءومىر سۇرمەگەن بە؟ قازاق مەملەكەتتىلىگى بولماعان با؟

ءىس جۇزىندە «قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە – 30 جىل» دەگەندەرى بۇل كەڭەستىك قىزىل ناسيحاتتىڭ قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن قايتارىپ العاننان كەيىنگى جىمىسقى ساياساتىنىڭ جالعاسى. جالپى العاندا «قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە – 30 جىل» دەگەن تۇجىرىم  نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «سەندەرگە تاۋەلسىزدىكتى مەن اپەرگەم» دەگەن كەۋدەسوقتىعىنىڭ سالدارى. بۇل تۇجىرىمنىڭ دۇرىسى «قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن قايتارىپ العانىنا – 30 جىل»  بولۋ كەرەك. قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ تاريحىن بۇرمالاۋ، كەلتەلەۋ، بىرەۋلەردىڭ ساياسي امبيتسياسى ءۇشىن قىسقارتىپ كەسىپ-ءپىشۋ توقتاتىلعانى ءجون!

ودان بۇرىنعى تاريحىمىز نەگە ەستەن شىعادى؟  حالىق ساناسىنا سىڭىرەتىن،  قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ شىنايى تاريحىن كورسەتەتىن داتا باسقا. قۇرىلعانىنا 30 جىل بولعان جاس مەملەكەتپەن كىم ساناسادى؟  «قازاقستانعا 30 جىل» دەگەن ۇعىم ءتىپتى دوستارىمىزدىڭ اراسىندا مەنسىنبەۋشىلىك،  دۇشپاندارىمىزدىڭ اراسىندا تەرريتوريالىق كوزالارتۋشىلىق تۋعىزىپ ءجۇر. بۇل ءبىزدىڭ ىشكى ساياساتىمىزعا دا، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتاعى مارتەبەمىزگە  دە ەش ۇيلەسپەيدى. ۇيات!

ساق دەسە، عۇن دەسە ول ءبىز عوي دەپ الدەقانداي بولامىز. پۋتين «قازاقتاردىڭ مەملەكەتتىلىگى بولماعان» دەگەن كەزىندە، ءبىزدىڭ رەجيم امالسىز قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن كولدەنەڭ تارتتى. قازاقستان التىن وردا مەملەكەتىنىڭ اۋماقتىق تۇرعىدان دا، ەتنوستىق تۇرعىدان دا جالعاسى. ءتىپتى وسىنىڭ ءوزى رەسمي مويىندالماي، ءالى كۇنگە بيىك مىنبەرلەردەن ايتىلماي تۇر عوي.

مىنا تۇرعان وزبەكستان اۋماقتىق تۇرعىدان افراسياب پەن سامارقاند تاريحىنا ارقا سۇيەپ ءوز مەملەكەتتىلىگىنە 2500 جىل دەپ وتىر. قىرعىزدار بولسا كونە قىتاي تاريحشىلارى  سىم تسيان مەن بان گۋ جازبالارىنا ارقا سۇيەپ ءوز مەملەكەتتىگىنە 2200 جىل دەپ بەلگىلەپ الىپتى. سوندا ءوز ەلى، ءوز جەرىندە وتىرعان قازاقتاردىڭ  «قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە – 30 جىل» دەۋى، «قازاق حاندىعىنا – 550 جىل» دەۋى تاريحتان حابارى بار ادامدار ءۇشىن كىسى كۇلەرلىك دۇنيە ەمەس پە؟!

ءبىز دە بۇگىندە كىم نە ايتادى، كىم نە ويلايدى دەپ قىسىلماستان ءوز تاريحىمىزدى اقيقاتقا سايكەستەندىرۋىمىز كەرەك. ارىعا ۇزاماي بۇگىنگى قازاق حالقىن قۇراپ وتىرعان تايپالاردىڭ دا تاريحىنا ءۇڭىلىپ كورەلىك. اۋماقتىق تۇرعىدان قازاقستان جەرىندە ءۇيسىن مەملەكەتى – (ب.ز.د. VIII ع - ب.ز. V عاسىر), قاڭلى مەملەكەتى (ب.ز.د. ءىۇ - ب.ز. ءىىى عع),  دەشتى قىپشاق  ء(ۇىى-ءۇىىى عع), نايمان حاندىعى (ح-ءحى عع), قىپشاق حاندىعى ء(حى-ءحىىى عع)  ءومىر ءسۇردى عوي.  بىزگە تاريحى نەعۇرلىم ارىدەن باستالاتىنى كەرەك. سول تۇرعىدان العاندا ءۇيسىن نەمەسە قاڭلى مەملەكەتتەرى   قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ باستاۋىنا نەگىز بولا الادى. سوندا قازاق مەملەكەتتىلىگىنە كەمىندە 2500-2700 جىل بولادى. مىنە، حالىق ساناسىنا سىڭىرەتىن داتا وسى!

قازاق مەملەكەتتىلىگىنە 2500 جىل دەپ ناسيحاتتاپ تۇرساق، قاي مەملەكەت، قاي ورىس بىزگە كوز الارتادى؟

مارات ءبايدىلداۇلىنىڭ جازباسى

Abai.kz