قىرىق ەكi جىل بويىنا بيلiكتەن تۇسپەي، ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن اياققا تاپتاعان، قالا بەردi مىڭداعان حالىقتى باسىپ جانىشتاپ، قىناداي قىرعان ليۆيانىڭ ەكس-كوسەمi مۋاممار كاددافي­دiڭ الەمدەگi سوڭعى مۇلiكتەرiنiڭ كەلەسi توبى تاركiلەندi. وتكەن اپتادا گا­ا­گا­داعى حالىقارالىق قىلمىستىق سوتتىڭ سۇراۋىمەن يتاليانىڭ قارجىلىق گۆاردياسى كاددافي وتباسىنا تيەسiلi 1,1 ميلليارد ەۋروعا تۇراتىن ءتۇرلi كومپانيا اكتسيالارىن، بانكتiك شوتتاردى، جىلجيتىن جانە جىلجىمايتىن مۇلiكتەردi جاپتى. وسىعان دەيiن جىل باسىندا اقش پەن بiرقاتار ەۋروپا ەلدەرi 20 ميل­ليارد ەۋرونى كاددافي يەلiگiنەن شىعارىپ، ليۆيا حالقىنا قايتارعان ەدi. يتاليادا تاركiلەنگەن مۇلiكتەر­دiڭ قۇرامىندا بەلگiلi يتاليان بانكi Unicredit-تiڭ 1,25 پايىز اكتسياسى (شا­­ما­مەن 611 ميلليون ەۋرو), Finmeccanica ونەركاسiپتiك توبىنىڭ 2,1 پايىزى (41 ميلليون ەۋرو), Eni ەنەرگەتيكالىق كونتسەرنiنiڭ 0,58% (406 ميل­ليون ەۋرو), Fiat اۆتومو­بيلدiك كومپانياسىنىڭ 0,33% (53 ميلليون ەۋرو) سونىمەن قاتار يۋۆەنتۋس فۋتبول كلۋبىنىڭ اكتسيالارى بار.

قىرىق ەكi جىل بويىنا بيلiكتەن تۇسپەي، ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن اياققا تاپتاعان، قالا بەردi مىڭداعان حالىقتى باسىپ جانىشتاپ، قىناداي قىرعان ليۆيانىڭ ەكس-كوسەمi مۋاممار كاددافي­دiڭ الەمدەگi سوڭعى مۇلiكتەرiنiڭ كەلەسi توبى تاركiلەندi. وتكەن اپتادا گا­ا­گا­داعى حالىقارالىق قىلمىستىق سوتتىڭ سۇراۋىمەن يتاليانىڭ قارجىلىق گۆاردياسى كاددافي وتباسىنا تيەسiلi 1,1 ميلليارد ەۋروعا تۇراتىن ءتۇرلi كومپانيا اكتسيالارىن، بانكتiك شوتتاردى، جىلجيتىن جانە جىلجىمايتىن مۇلiكتەردi جاپتى. وسىعان دەيiن جىل باسىندا اقش پەن بiرقاتار ەۋروپا ەلدەرi 20 ميل­ليارد ەۋرونى كاددافي يەلiگiنەن شىعارىپ، ليۆيا حالقىنا قايتارعان ەدi. يتاليادا تاركiلەنگەن مۇلiكتەر­دiڭ قۇرامىندا بەلگiلi يتاليان بانكi Unicredit-تiڭ 1,25 پايىز اكتسياسى (شا­­ما­مەن 611 ميلليون ەۋرو), Finmeccanica ونەركاسiپتiك توبىنىڭ 2,1 پايىزى (41 ميلليون ەۋرو), Eni ەنەرگەتيكالىق كونتسەرنiنiڭ 0,58% (406 ميل­ليون ەۋرو), Fiat اۆتومو­بيلدiك كومپانياسىنىڭ 0,33% (53 ميلليون ەۋرو) سونىمەن قاتار يۋۆەنتۋس فۋتبول كلۋبىنىڭ اكتسيالارى بار.

يتاليادا بۇل تۋرالى باستاما وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا باس­تالعان ەدi. ول ۋاقىتتا يتاليا سىرت­قى iستەر مينيسترi فرانكو فراتتيني كاددافيدiڭ يتالياداعى اقشاسىن تاركiلەپ، ليۆيالىق وپپوزيتسياعا بەرمەك بولعان. الايدا بiراز ۋاقىت بويى بۇعان بۇۇ تاراپىنان جاۋاپ كەلە قويماعان. دەگەنمەن ەۋرووداق مەملەكەتتەرi كاددافي وتباسىنا تيەسiلi شوتتاردى جابۋ تۋرالى قاۋلىنى وتكەن جىلدىڭ باسىندا-اق قابىلداپ قويعان-دى. سودان بەرi ديكتاتورلار وتباسىنان 150 ميلليارد دوللارعا جۋىق قارجى تاركiلەنگەن. ماسەلەن، ەۋروپا ەلدە­رiندەگi ميللياردتاعان اقشاسىن ايتپاعاننىڭ وزiندە، 1995 جىلى ليۆيا­نىڭ قۇرامىنا ءوتiپ كەتكەن يسپانيانىڭ اندالۋسيا اۋدانىنداعى كوستا-دەل-سول كۋرورتىنىڭ جەتi مىڭ گەكتار جەرiن دە ءوز جەكە مەنشiگiنە اينالدىرىپ العان كاددافيلەر، الەمنiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiندە اقشاسىن جاسىرعان ەكەن. اقش-تا - 30 ميل­ليارد، شۆەيتساريادا - 360 ميل­ليون، ۇلىبريتانيادا - 1,46 ميل­ليارد، كانادادا - 2,4 ملرد، جاپونيادا - 4,4 ملرد، گەرمانيادا - 143 ملرد، نيدەرلاندىدا - 2 ملرد، شۆەتسيادا - 1,6 ملرد دوللار، فرانتسيادا - 230 ميلليون، اۆستريادا - 1,2 ملرد، بەلگيادا - 14 ملرد ەۋرو، تاعىسىن تاعىلار. بۇلار تەك اقشا تۇرiندە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جىلجيتىن، جىلجىمايتىن مۇلiكتەر، بيزنەس ورتالىقتارى، الىپ قوناق ۇيلەر مەن ءزاۋلiم سارايلار تۇرiندە دە بول­عان. مۇنىڭ كوبi ءالi دە بولسا، ليۆيالىقتارعا قايتارىلىپ ۇلگەر­مەدi. بiرنەشە جىلدار بويى حالىقتىڭ قاققاندا قانىن، سوققاندا ءسولiن شىعارىپ ءجۇرiپ جيناپ العان مۋامماردىڭ بايلىعى ونى ولiمiنەن قۇتقارا المادى.

حالىقتىڭ قاھارىنان دا قۇتقارمادى. تiپتi قۇتقارا الاتىنداي دا قاۋقارى جوق-تى. بۇل، ارينە، تەك مۋامماردىڭ عانا ەمەس، ونىڭ دوس-جاراندارى مەن تۋعان-تۋىس، بالا-شاعاسىنىڭ قولىنداعى اقشالار مەن مۇلiكتەر. ونىڭ باسقا جاقتاستارىن تاعى قوسىڭىز. قازاقستاندىق بي­لiك باسىنداعىلاردى ويلانتاتىن جايلار. نازارباەۆتىڭ حراپۋنوۆ ايتىپ جۇرگەن جەكە بايلىعىن ايتپاعاندا، ونىڭ تۋعان-تۋىستارىندا دا بۇكiل قازاقستاندى قامتاماسىز ەتە الارلىقتاي ءمۇم­كiندiگi بار. جاڭاوزەندە مۇنايشىلار ەڭبەك داۋىمەن زاڭدى جالاقىسىن الا الماي ءجۇر­گەندە، بالاسىنىڭ سۇندەت­تويى­نا بiر ميلليون دوللار جۇمساپ، توي تويلايتىن قۇ­لىباەۆتىڭ، "اسپاننان دوللار جاۋدىراتىن" بولات نازارباەۆتىڭ، حراپۋنوۆتىڭ ايتۋى بويىنشا ۇلەسكەر­لەردi زار جىلاتىپ قويعان ءاليا نازار­باەۆانىڭ، وي­دا جوقتا با­يىپ جۇرگەن دينارا قۇلىباەۆانىڭ بايلىعىن قوسقاندا كاددافيدi­كiنەن كەم تۇسپەس، ءسiرا. باسقا دا تۋعان-تۋىستار بار دەگەندەي. تيمۋر ارقىلى گوگاعا ءوتiپ كەتكەن اقشانى تاعى قوسىڭىز. وسىنىڭ ءبارiن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشiن "ەلباسى" تۋرالى زاڭ جەتكiلiكتi مە؟ حالىقتىڭ مەنشiگiن يەم­دەنiپ، حالىقتىڭ ەسەبiنەن بايىپ جۇرگەندەر ءسال ويلانسا دۇرىس بولار ەدi. ەگەر از ۋاقىت iشiندە ميللياردەر بولۋ مۇمكiن بولسا، جۇرتتىڭ ءبارi بايىپ كەتەر ەدi عوي. مۇنداي ميل­لياردتار قايدان كەلگەن ميللياردتار؟ وسىلاي اساپ جەيمiن دەپ، بiر كۇنi ءتۇيiلiپ قالماسىمىز­عا كiم كەپiل؟ سول ءۇشiن بايقاعان ءجون. بۇل بارiنە قاتىستى...

«جاس الاش»، 10 ءساۋىر 2012