1982 جىلى قابىلەتتى ءبىر توپ قازاق جاستارىن ىرىكتەپ، ماسكەۋدەگى ۆگيك-كە ارنايى كينەماتوگرافيالىق كاسىبي ءبىلىم الۋعا جىبەرۋ تۋرالى ويمەن كينوستۋديا جانىنان ارنايى شەبەرحانا قۇرىپ، وندا تالاپكەرلەر دايارلىق كۋرستارىنان وتەدى. بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا وقۋعا نيەت بىلدىرگەن تالاپكەرلەردىڭ شەبەرلىك دەڭگەيىن ايقىنداۋ ءۇشىن ءۇش مينۋتتىق قىسقامەتراجدى فيلم تۇسىرۋگە ارنايى بايقاۋ ۇيىمداستىرىلادى. سول جىلدارى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنداعى «الەم» بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى قىزمەتىن اتقارعان مۇرات اۋەزوۆ: «1984 جىلدىڭ جاز ايىندا رەسپۋبليكاداعى گوسكينونىڭ كەلىسىمى بويىنشا الماتىعا س.سولوۆەۆ كەلدى. ...سول كۇنى ءبىز سەرگەي الەكساندروۆيچپەن تالاپكەرلەردى ىرىكتەۋ يدەياسى جونىندە سويلەستىك» - دەيدى ءوزىنىڭ سۇحباتىندا. م.اۋەزوۆتى قازاق كينوسىنىڭ «جاڭا تولقىنى» اتانعان رەجيسسەرلاردىڭ وكىل اكەسى دەپ اتاۋدىڭ دا سەبەبى بار. وسى شەبەرحاناعا قابىلدانعان تالاپكەرلەردىڭ قاتارىندا بۇگىندە وزىندىك قولتاڭبالارىمەن ەرەكشەلەنگەن، رەجيسسۋرا سالاسىنىڭ كاسىبي شىڭىن باعىندىرعان راشيد نۇعمانوۆ، سەرىك اپرىموۆ، اباي قارپىقوۆ، ارداق امىرقۇلوۆ، دارەجان ومىرباەۆ، ءامىر قاراقۇلوۆتار بولدى.

1982 جىلى قابىلەتتى ءبىر توپ قازاق جاستارىن ىرىكتەپ، ماسكەۋدەگى ۆگيك-كە ارنايى كينەماتوگرافيالىق كاسىبي ءبىلىم الۋعا جىبەرۋ تۋرالى ويمەن كينوستۋديا جانىنان ارنايى شەبەرحانا قۇرىپ، وندا تالاپكەرلەر دايارلىق كۋرستارىنان وتەدى. بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا وقۋعا نيەت بىلدىرگەن تالاپكەرلەردىڭ شەبەرلىك دەڭگەيىن ايقىنداۋ ءۇشىن ءۇش مينۋتتىق قىسقامەتراجدى فيلم تۇسىرۋگە ارنايى بايقاۋ ۇيىمداستىرىلادى. سول جىلدارى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنداعى «الەم» بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى قىزمەتىن اتقارعان مۇرات اۋەزوۆ: «1984 جىلدىڭ جاز ايىندا رەسپۋبليكاداعى گوسكينونىڭ كەلىسىمى بويىنشا الماتىعا س.سولوۆەۆ كەلدى. ...سول كۇنى ءبىز سەرگەي الەكساندروۆيچپەن تالاپكەرلەردى ىرىكتەۋ يدەياسى جونىندە سويلەستىك» - دەيدى ءوزىنىڭ سۇحباتىندا. م.اۋەزوۆتى قازاق كينوسىنىڭ «جاڭا تولقىنى» اتانعان رەجيسسەرلاردىڭ وكىل اكەسى دەپ اتاۋدىڭ دا سەبەبى بار. وسى شەبەرحاناعا قابىلدانعان تالاپكەرلەردىڭ قاتارىندا بۇگىندە وزىندىك قولتاڭبالارىمەن ەرەكشەلەنگەن، رەجيسسۋرا سالاسىنىڭ كاسىبي شىڭىن باعىندىرعان راشيد نۇعمانوۆ، سەرىك اپرىموۆ، اباي قارپىقوۆ، ارداق امىرقۇلوۆ، دارەجان ومىرباەۆ، ءامىر قاراقۇلوۆتار بولدى.
1980 جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا كەڭەس وداعى ىدىراپ، وتپەلى كەزەڭنىڭ توقىراۋ جىلدارىن وتكەرىپ جاتقان قازاقستان ءۇشىن اۋىر كەزەڭ بولعاندىعى تاريحتان بەلگىلى. قوعامداعى داعدارىستار كينو ونەرىنە دە ايتارلىقتاي ىقپال ەتتى. وسى جىلدارداعى قازاق كينوسىنىڭ جاعدايى جونىندە مۇرات اۋەزوۆتىڭ: «قازاق كينەماتوگرافىنىڭ جاعدايى سونشالىقتى مۇشكىل جانە تىعىرىقتا تۇرعاندىعى سونشا، ءبىزدىڭ جارقىراپ شىعۋدان باسقاشا جولىمىز جوق!» دەگەن.
ماسكەۋدەگى ۆگيك-تە س.سولوۆەۆتىڭ تاجىريبەلىك شەبەرحاناسىندا كاسىبي ءبىلىم العان قازاق كينەماتوگرافيستەرى ۇلتتىق كينوعا جاڭاشا سەرپىلىس اكەلدى. ولاردىڭ شىعارماىپىلىعىنداعى وي ەركىندىگى، رەاليستىك كوزقاراستارى ۇلتتىق كينونىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىنگى ءداستۇرلى شارتتارىنا تۇبەگەيلى وزگەرىس ەنگىزدى.
س.سولوۆەۆ «جاڭا تولقىن» - قىرىق جىلدان سوڭ» دەگەن ماقالاسىندا: «مەن ءوزىمنىڭ ۆگيك-تەگى ستۋدەنتتەرىمە ايتامىن: «بالالار، گولليۆۋدتى كورۋدى دوعارىڭدار. يتاليالىق نەورەاليزم مەن فرانتسۋز «جاڭا تولقىنىن» كورىڭدەر. وندا بارلىعى دا جاندى». ەگەر مەنىڭ ستۋدەنتتەرىمە «جاڭا تولقىن» دا، يتاليالىق نەورەاليزم دە ءدال قازىر قانداي دا ءبىر ىقپال جاساسا مەن دە وتە قۋانىشتى بولار ەدىم» دەيدى. شەبەردىڭ تىلەگى ورىندالدى.
«جاڭا تولقىندىقتاردىڭ» ءبىرى اباي قارپىقوۆ: «مەنىڭشە، جاڭا بۋىن كەلدى
- جاس مولشەرى جاعىنان ەمەس، وزگەشە دۇنيەتانىمداعى، بولەك مادەنيەتتەگى دەگەن ماعىنادا» دەيدى. قازاق كينوسىنداعى بۇل باعىتتىڭ العاشقى تۋىندىلارى راشيد نۇعمانوۆتىڭ «ينە» (1988) جانە سەرىك اپرىموۆتىڭ «سوڭعى ايالداما» (1989) فيلمدەرىنەن باستاۋ الدى. «ينە» فيلمىندە قازاق كينوسىندا وسىعان دەيىن اشىق قوزعالماعان ناشاقورلىق ماسەلەسى، سونداي-اق، «سوڭعى ايالدامادا» وتپەلى كەزەڭدەگى اۋىلدىڭ ەش بوياماسىز كەلبەتى ەكراندا كورىنىس تاپتى. «جاڭا تولقىننىڭ» بۋىرقانعان تىڭ يدەيالارى ءوز كورەرمەندەرىن دە، ارنايى كينو ماماندارىن دا بەي-جاي قالدىرمادى. جازۋشى اكىم تارازي «قازاق كينوسىنىڭ بۇگىنگى احۋالى» اتتى ماقالاسىندا: «ول توپتى مەن «يتاليا رەجيسسەرى انتونيونيدىڭ «تۇنىندە» تۋعان «تاس تۇلەكتەر» دەر ەدىم. بۇلار ءوز ەلىن مەنسىنە قويمايدى. ءجونى كەلسىن-كەلمەسىن قازاق تۇرمىسىن باتىس قىلمىسىنا ايىرباستاي بەرەدى. جەزوكشە قىزدار... ومىردەن تۇڭىلگەن بوزبالالار... ناشاقورلار... پاراقورلار... ولاردىڭ نەگىزگى كەيىپكەرىنە اينالدى» دەپ «جاڭا تولقىن» رەجيسسەرلارىمەن بىرگە ەكرانعا جول تارتقان جاڭا زاماننىڭ ءدۇبارا كەيىپكە تۇسكەن كەيىپكەرلەرىنە نارازىلىعىن بىلدىرەدى. «جاڭا تولقىن» رەجيسسەرلارىنىڭ فيلمدەرىنە ءباسپاسوز بەتتەرى ارقىلى وتكىر سىني پىكىرلەر از ايتىلعان جوق. الايدا، كاسىبي كينو زەرتتەۋشى ماماندار وزگەشە پىكىردە بولدى. وسى اتالعان «جاڭا تولقىن» جونىندە «... قازاق كينەماتوگرافيستەرىنىڭ «جاڭا تولقىنىنىڭ» بارلىق اتىشۋلى فيلمدەرى قازاقستاندىقتاردىڭ جاڭا زامانداعى ءومىرىنىڭ ناقتى نەگىزىندەگى ماتەريالدا تۇسىرىلگەن، وندا 90-شى جىلداردىڭ شىندىعى، تۇرمىسى، ادەت-عۇرپى، ادامداردىڭ ەتنوپسيحولوگياسى كورىنىس تاپقان، باسقاشا ايتقاندا، بۇل اينالاداعى شىندىقتى جاس رەجيسسەرلاردىڭ كوزقاراسىمەن تولىق قامتىپ تۇسىرگەن. ەگەر دە ەكرانداعىنىڭ كوپشىلىگى ءبىزدى تاڭعالدىرىپ، نارازىلىق تۋدىرىپ، كوڭىلدى قالدىرىپ جاتسا، وندا كينوكامەرانىڭ كىناسى جوق: جاس كينەماتوگرافيستەر «ءومىردى قاز-قالپىندا»، ەش بوياماسىز جانە يدەولوگيالىق دوگماسىز تۇسىرۋگە ۇمتىلعان» دەپ سيپاتتاما بەرەدى بەلگىلى كينوتانۋشى باۋىرجان نوگەربەك «قازاقستان كينوسى» اتتى ەڭبەگىندە. «جاڭا تولقىن» وكىلدەرىنىڭ فيلمدەرىنىڭ قاتارىندا باستى نازاردا بولىپ، پىكىرلەر قاقتىعىسىن تۋدىرعان اسىرەسە س.اپرىموۆتىڭ «سوڭعى ايالداماسى» بولاتىن. دەسەك تە، ونەرتانۋ دوكتورى، كينوتانۋشى گ.ابىكەەۆا ءوزىنىڭ عىلىمي ەڭبەگىندە: «... س.اپرىموۆتىڭ «سوڭعى ايالداماسى» - قازاقستاندىق قوعامنىڭ جاي-كۇيىنىڭ قاتاڭ دياگنوزى» ەكەنىن باسا ايتادى.
«ونەردە وتىرىك ايتۋعا بولمايدى...» اتتى تاقىرىپتاعى ماقالاسىندا «جاڭا تولقىن» تابىستارىنىڭ كىلتى - دەيدى سەرىك اپرىموۆ، - ونەردە وتىرىك ايتپاۋىندا، ياعني ايتا الماۋىندا دەپ بىلەمىن». وتپەلى كەزەڭدەگى قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن «جاڭا تولقىن» رەجيسسەرلارى كوپشىلىكتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرۋ ماقساتىندا ەمەس، كەرىسىنشە، وزدەرىن تولعاندىرعان تاقىرىپ رەتىندە اشىندىرعان ءجايتتاردىڭ سەبەبىن ىزدەۋگە شىعارماشىلىق تالپىنىستار جاسايدى. «جاڭا تولقىندىقتاردىڭ» ۇستازى س.سولوۆەۆ «مەن دە قازاقتان الىس ەمەسپىن» اتتى سۇحباتىندا: «ونەر ۇناۋعا ءتيىستى ەمەس، ول ۇناۋ ءۇشىن ءومىر سۇرمەيدى. ونەر ادامدى ءولتىرىپ الماۋ ءۇشىن كەرەك. ونىڭ جان-دۇنيەسىندە، ساناسىندا ءارتۇرلى كەرەعار، كۇردەلى سەزىمدەردى ءولتىرىپ الماۋ ءۇشىن كەرەك» ەكەندىگىن العا تارتادى. شىعارماشىلىق تۇلعانىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ تابيعاتىمەن ءوزارا ۇيلەسىمدىلىكتە تۋىندايتىن ناعىز ونەر تۋىندىلارى سەزىمدەرىڭدى قالىپتى كۇيدىڭ شەگىنەن شىعارىپ، تۋلاۋدىڭ جوعارعى دارەجەسىنە دەيىن جەتكىزە السا عانا دىتتەگەن ماقساتىنا جەتكەندىگى. دەمەك، كورەرمەندەرىن بەي-جاي قالدىرماعان، ۋاقىتىندا قىزۋ پىكىرتالاستاردىڭ باستى وبەكتىسىنە اينالعان، ءوز قوعامىنىڭ «اسقىنعان دەرتىن» ەكراننان كورىپ قابىلداي الماعان، اشىنعان سەزىمدەردىڭ تۋلاۋى قالىپتى ۇدەرىس. سەبەبى، شىندىقتى قابىلداۋ مەن مويىنداۋ ءاردايىم دا قيىن. اسىرەسە، س.اپرىموۆتىڭ تىعىرىققا تىرەلگەن «سوڭعى ايالداماسىنداعى» رۋحاني كۇيرەۋ مەن ازعىنداۋدىڭ سوڭعى ساتىسىنا دەيىن قۇلدىراعان كەيىپكەرلەرىن ءوز زامانداستارىڭنىڭ شىندىعىنىڭ كەلبەتى رەتىندە بەتپە-بەت ەكراننان قابىلداۋ.
ءومىر كورىنىستەرىن، وزدەرىن تولعاندىرعان ويلارىن ەكراندا سۋرەتتەۋدە «جاڭا تولقىن» رەجيسسەرلارىنىڭ قولدانعان تاسىلدەرى دە ەرەكشە بولدى. ولار وزگەشە كوركەمدىك ۇستانىمداردى العا تارتتى. رەجيسسەرلار شىندىقتى ەش اسىرەلەمەي شىنايى كورسەتۋ، كاسىبي اكتەرلاردان باس تارتۋ، جاڭا زاماننىڭ جۇگىن كوتەرە كەلگەن جاڭاشا كەيىپكەر، اۆتوردىڭ ءوز كوركەمدىك يدەياسىن العا تارتۋداعى ەركىن كوزقاراسى قازاق كينوسىنداعى بۇعان دەيىنگى يدەولوگيالىق ماقساتى باسىم فيلمدەردىڭ تابيعاتىنا قاراما-قايشى كەلدى. ەلدىڭ تاۋەلسىزدىككە تالپىنعان العاشقى جىلدارىمەن قاتار ءوز كەلبەتىن ايقىنداعان قازاق كينوسىنىڭ «جاڭا تولقىنى» دا اۆتورلاردىڭ وي ەركىندىگىنە جاساعان باتىل قادامدارىنىڭ ۇلگىسى رەتىندە ماڭىزدىلىققا يە بولدى.

«جۇلدىز» جۋرنالى