ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى رەتىندە تويلاناتىن ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ سالت-ءداستۇرى "اباي جولى" رومانىنىڭ تاريحي وقيعالارى اراسىندا سۋرەتتەلىپ وتىرادى. مىسالى: "بەل-بەلەستە" تاراۋىنداعى "...كول-كوسىر قوناعاسى، ۇزاق جيىن، جاعالاي ساتىلىپ جاتقان اقسارباس، كوكقاسقالار قۇر عانا كەلىس قۋانىشى ەمەس. بۇنىڭ ىشىندە، شەپ جيۋ، باتامەن تابىسۋ، ىدىراعاندى قايتا قۇرۋ، قۇرساۋىن بۇتىندەۋ- قىسقاسى  مەرەيىن تاعى اسپانداتىپ اسىرۋ بار.

وسىنداي سىرتقا ايبىن، ىشكە مەدەۋ بولعان تويلار جارتى ايداي ايىقپادى. بۇل كەزدە ەل-ەلدىڭ ءبارى دە قىستاۋلارىنان كوشىپ، كوكتەۋگە ويعا قاراي جوڭكىلگەن" دەيدى.

ەلدەن گورى ءوز باسىن، ۇلتتان گورى اعايىنىن كوبىرەك مالداناتىن پىسىقتاردىڭ "پارتياشىل" "رۋشىل" زامانى جوعارىداعى سۋرەتتىڭ استارىندا سەزىلەدى. ۇلى جازۋشى م.اۋەزوۆتىڭ بۇل تۋىندىسى زامانىنا قاراي بىردە زاماننىڭ ۇلى، بىردە قۇلى بولعان تۇستا جازىلعان. سونىڭ سالدارى، ىقپالىنىڭ اسەرىنەن ۇلتتىق ءداستۇر ءجاي عانا ءومىر اعىنى ەسەبىندە عانا روماننىڭ ءار جەرىندە بوي كورسەتىپ وتىرادى.

" جازعىتۇرى اۋىل قولدان تۇلەتكەندەي ءبىر ءتۇرلى ءبىر جاس يىسكە، جاس ومىرگە تولى " دەپ م.اۋەزوۆ امالسىز تابيعات سۋرەتىنە ءداۋىردىڭ يدەولوگيالىق  جۇگىن ارقالاتادى. ال، شىندىعىندا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىنىڭ ناعىز سۋرەتى وسى ەمەس    پە؟

ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى رەتىندە تويلاناتىن ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ سالت-ءداستۇرى "اباي جولى" رومانىنىڭ تاريحي وقيعالارى اراسىندا سۋرەتتەلىپ وتىرادى. مىسالى: "بەل-بەلەستە" تاراۋىنداعى "...كول-كوسىر قوناعاسى، ۇزاق جيىن، جاعالاي ساتىلىپ جاتقان اقسارباس، كوكقاسقالار قۇر عانا كەلىس قۋانىشى ەمەس. بۇنىڭ ىشىندە، شەپ جيۋ، باتامەن تابىسۋ، ىدىراعاندى قايتا قۇرۋ، قۇرساۋىن بۇتىندەۋ- قىسقاسى  مەرەيىن تاعى اسپانداتىپ اسىرۋ بار.

وسىنداي سىرتقا ايبىن، ىشكە مەدەۋ بولعان تويلار جارتى ايداي ايىقپادى. بۇل كەزدە ەل-ەلدىڭ ءبارى دە قىستاۋلارىنان كوشىپ، كوكتەۋگە ويعا قاراي جوڭكىلگەن" دەيدى.

ەلدەن گورى ءوز باسىن، ۇلتتان گورى اعايىنىن كوبىرەك مالداناتىن پىسىقتاردىڭ "پارتياشىل" "رۋشىل" زامانى جوعارىداعى سۋرەتتىڭ استارىندا سەزىلەدى. ۇلى جازۋشى م.اۋەزوۆتىڭ بۇل تۋىندىسى زامانىنا قاراي بىردە زاماننىڭ ۇلى، بىردە قۇلى بولعان تۇستا جازىلعان. سونىڭ سالدارى، ىقپالىنىڭ اسەرىنەن ۇلتتىق ءداستۇر ءجاي عانا ءومىر اعىنى ەسەبىندە عانا روماننىڭ ءار جەرىندە بوي كورسەتىپ وتىرادى.

" جازعىتۇرى اۋىل قولدان تۇلەتكەندەي ءبىر ءتۇرلى ءبىر جاس يىسكە، جاس ومىرگە تولى " دەپ م.اۋەزوۆ امالسىز تابيعات سۋرەتىنە ءداۋىردىڭ يدەولوگيالىق  جۇگىن ارقالاتادى. ال، شىندىعىندا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىنىڭ ناعىز سۋرەتى وسى ەمەس    پە؟

" قاراباستىڭ وتكىر سارى پىشاعى  قىستان قالعان سەمىز جايانى دا، التىنداي سارى ۋىلدىرىكتى دە لىپ-لىپ سىزىپ، جاپىراقتاپ جاتىر." نەمەسە، "كەلىنى جاڭا عانا ىسىتىپ اكەلگەن  قۇرت قوسقان قوناق كوجەنى اندا - ساندا ءبىر ۇرتتاپ وتىرىپ، قودار:

-قاراعىم، قامقا، بۇگىن كۇن جۇما عوي وسى - دەدى." دەيدى.

جوعارىداعى ۇزىندىدە قىستان قالعان ءسۇرى ەت جايىندا ايتىلسا، قامقانىڭ قودار اتاسىنا بەرىپ وتىرعانى ناۋرىز كوجە بولۋى مۇمكىن. قودار مەن قامقا وقيعاسى كوكتەم مەزگىلىندە سۋرەتتەلگەن. قازاقتىڭ قۇرت قوسىپ ىشەتىن كوجەسى - ناۋرىز كوجە. سورپاعا دا قۇرت ساپىرىپ ىشەدى. وسىلارمەن سالىستىرعاندا "جىلىتىپ بەرىپ وتىرعان قوناق كوجەسى" ناۋرىز كوجە بولسا كەرەك. قالاي دەسەك تە، زامانىنا قاراي بىرنەشە رەت وڭدەلىپ جازىلعان تۋىندىداعى ناقتى دەرەكتەردى ءدال ايتۋ ءالى دە تەرەڭ زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. مەنىڭ ماقساتىم، رومانداعى كوكتەم مەرەكەسىنىڭ تويلانعانىن ايتۋ ەمەس. ۇلتتىق ءتول مەرەكەمىزدىڭ اتادان كەلە جاتقان مۇرا ەكەندىگى، ناۋرىز مەرەكەسىن ابايدىڭ زامانىمەن بايلانىستىرۋ. ءبىر ايتا كەتەتىنى، ابايدىڭ زامانىنداعى ناۋرىز مەرەكەسى ەلدىڭ قىستاۋدان جايلاۋعا كوشەتىن مەزگىلىمەن بايلانىستىرىلعان. ول جاعى تۇسىنىكتى دە. مۇحتاردىڭ زامانى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن اشىپ، اتاپ ايتقىزباسا دا، رومان ەپوپەياسىنىڭ جەلىسىنەن وسى كورىنىستى ەركىن بايقايمىز.

قازاق حالقى ەشنارسەنى بايىپسىز، ماقساتسىز ىستەگەن ەمەس. كازىرگى تاڭدا كوپتەگەن پىكىرتالاس تۋدىرىپ جۇرگەن "ناۋرىز كوجە" ماسەلەسى "جوقتىقتان كەدەي-كەپشىككە بەرىلەتىن اس" دەگەن سىڭارجاق پىكىرلەردى ەستىپ جاتامىز.

-"ناۋرىز كوجە نەگە جەتى ءتۇرلى دامنەن جاسالعان؟"- دەگەن سۇراققا:

جەتى دەگەن كيەلى سانعا قۇرىلعان. - دەگەننەن ءارى اسا المايمىز. زامانى ايتقىزسا بۇل سۇراققا م. اۋەزوۆتىڭ "اباي جولى"  رومانى ارقىلى جاۋاپ العان بولار ەدىك. دەگەنمەن، تاريحتان العان وي-ءتۇيىنىمدى قورىتىپ كورەيىن.

ناۋرىز كوجە جەتى ءتۇرلى دامنەن جاسالادى. ارينە، جەتى قاسيەتتى - كيەلى سان. قازاق كيەلىلىككە، ىرىمشىلدىققا اسا ءمان بەرگەن. ناۋرىز كوجەگە سۋ قوسقانى  - ءومىر-وزەن، ۇرپاق-ءورىس سۋداي اسىپ-تاسسىن دەگەنى بولسا كەرەك. ابايشا ايتساق:

«دۇنيە -ۇلكەن كول،

زامان - سوققان جەل»

"الدىڭعى تولقىن اعالاردىڭ " "كەيىنگى تولقىن ىنىلەرگە" ىقپالدى تاريحىنىڭ ايعاعى. "سىلدىراپ وڭكەي كەلىسىم، تاس بۇلاقتىڭ سۋىنداي بولايىق" دەگەنى.

تۇز قوسقانى: قازاقتىڭ مادەنيەتى - ءسوز. قاشاننان ءسوزدى قادىرلەگەن قازاق ەشقاشان ءدامسىز ءسوز سويلەمەگەن. سوندىقتان دا، "تۇز - استىڭ ءدامىن كەلتىرەر، ماقال - ءسوزدىڭ ءمانىن كەلتىرەر" دەپ ماعىنالى ماقال ايتقان. ابايدىڭ:   جۇرتىم- اي، شالقاقتاماي سوزگە ءتۇسىن،

ويلانشى سىرتىن قويىپ، ءسوزدىڭ ءىشىن. - دەگەنىندە قۇر بوس جۇرە بەرمەي نە ناتيجەنىڭ ءدامىن بىلەيىك، ءبىر - بىرىمىزگە ءدامدى سوزدەر ايتىسىپ جۇرەيىك دەگەن ماعىنادا ىرىمدالعان بولسا كەرەك.

ءسۇت نەمەسە اق قۇيعانى - سۇتتەي ۇيىپ وتىرايىق، اق مول بولسا دەنساۋلىققا دا كەپىل دەگەنى. كوڭىلىمىز دە اق بولسىن دەگەن تازا نيەت. "اعى باردىڭ  - باعى بار" دەپ تۇسىنەتىن قازاق حالقى ءسۇت تاعامىن باقىت نەسىبەسى دەپ بىلگەن. قازاقتىڭ ۇلتتىق تاريحىندا ەرتەدەن پايدالانىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق تاعامداردىڭ تۇرلەرى سۇتتەن جاسالادى. "قازاق" ءسوزىنىڭ تىركەسىندەگى "اق" ءسوزى دە وسىمەن جالعسىپ تۇرعانى كوپ ماعىنانى تۇسىندىرەدى.

ناۋرىز كوجەگە قۇرت قوساتىن سەبەبى -  قۇرت كۇشتى اس. ءارتۇرلى تاماققا پايدالانادى. اسىرەسە، جازعىتۇرىم ۋاقىتتا پايداسى مول. ءالسىز، اۋرۋ-شاڭ ادامدارعا قۋات بەرەدى. بۇل استى - قۋاتتىڭ كوزى بولسىن، ەل قۋاتى نىعايسىن، دەنساۋلىعى بەرىك بولسىن دەگەن ىرىمعا نەگىزدەسە كەرەك.

ناۋرىز كوجەگە قازاقتىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن نەگىزگى اس دامدەرىنىڭ ءبىرى - ەت تە قوسىلادى. قازاقتىڭ تابيعاتى مالمەن بىتە قايناسقان بولسا، ەت، - قازاقتىڭ ءتول اسى. قازان تولسىن، اسار مول بولسىن دەگەن ماقساتتا "ۇزىنسارىعا" ساقتاعان ءسۇرى ەتتى تۇتاستاي ناۋرىز كوجەگە سالىپ قايناتادى.

كوجەگە التىنشى ءدام - ارپانى قوسادى. ارپا دارىلىككە ەم. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا ارپانى ءجيى پايدالاناتىنداردىڭ قانى بۇزىلمايدى. يراك تاۋىپتەرى بۇل ءداندى "عاجاپ قۇتتى ءدان" دەپ اتاعان. كوپتەگەن اۋرۋلارعا شيپالى. زەرتتەۋشىلەر اي تۇتىلعان كەزدە جەرگە ارپا سەبىلەتىن بولسا، كەيىن ودان پىسىرىلگەن نان ەسى اۋىسقاندارعا شيپا بولادى ەكەن. ارپا سەبىلىپ جاتقان كەزدە اي دوڭگەلەنىپ زۋحار جۇلدىزىنا قاراما-قارسى تۇرسا، ارىق - تۇرىق مال وڭالىپ، قوڭ جينايدى. جىلدىڭ جاقسى نەمەسە جامان كەلۋى ارپاعا قاراپ انىقتالادى. دانىشپان قاراپايىم بابالارىمىز وسىنى ارقاۋ ەتكەن. جاراتۋشى اللا "نانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ جاقسى نان - ارپا نانى. كىم وعان قاناعات قىلسا، ول ونى تويدىرادى. سەبەبى، ول مەنىڭ نانىم، بارشا پايعامباردىڭ نانى" - دەگەن ەكەن.

جەتىنشى ءدام - كۇرىش. كۇرىشتە دەنساۋلىققا شيپالى، ىشكى قۇرىلىستى تازارتاتىن تابيعي ەلەمەنتتەرگە باي ءداندى داقىل. جالپى ناۋرىز كوجەگە ءدامدى داقىل پايدالاناتىنى - ءبىر تامىردان ءوسىپ-ونگەن كۇرىشتەي ۇرپاعىمىز كوپ بولسىن دەگەن تىلەك بولسا كەرەك. ناۋرىزدا بەرىلەتىن باتا نىشانى وسى ناۋرىز كوجەدە دە سايراپ تۇر. سوندىقتان دا ناۋرىز كوجەنى  ناۋرىز ايىندا كەدەيلەرگە تاراتاتىن تاعام تۇرىندە ەمەس، ارنايى ىرىمداپ جاسايتىن بولعان. ءداندى-داقىل پايدالى، ساباعىنان ءدانى ماۋەلەپ، توگىلىپ تۇراتىن قۇتتى، ىرىستى وسىمدىك. ناۋرىز پايدالى دا، قۇتتى ىرىستى بولسىن، وسكىن مول بولسىن  دەگەن قازاق تىلەگىنىڭ ىرىمىنىڭ باستى كوزى ناۋرىز كوجە بولسا كەرەك.

الماحان مۇحامەتقاليقىزى

اقىن،تقازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى،

قازاقستان-رەسەي ۋنيۆەرسيتەتى «ابايتانۋ» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى

استانا قالاسى

«اباي-اقپارات»