2005 جىلى تۇڭعىش رەت قازاقستاندىقتار «فوربس» جۋرنالىنىڭ «مارتەبەلى تىزىمىنە» ەندى. قاراپايىم حالىقتىڭ تۇرمىسى ەندى تۇزەلە باستاعاندا، ايدى اسپانعا شىعارىپ، ءۇش ازاماتىمىز ميللياردەر اتاندى. «گەرويلارىمىز» كىم دەسەك، ەۆرەي ماشكەۆيچ، ۇيعىر شوديەۆ، وزبەك يبراگيموۆ ەكەن. 2006 جىلى ءتىزىمدى 2,8 ملرد، دوللارمەن ۆلاديمير كيم كەلىپ تولىقتىردى. 2007 جىلى تۇڭعىش رەت قازاقتار رەسمي تۇردە ميللياردەرلەر دەپ تانىلدى. تيمۋر مەن دينارا قۇلىباەۆتار (ارقايسىسى 2,1 ملرد.-تان) 4,2 ملرد. دوللاردىڭ يەسى سانالسا، جەتىنشى قازاقستاندىق، ءۇشىنشى قازاق ميللياردەرى رەتىندە «قازكوممەرتسبانكتىڭ» يەسى نۇرجان سۇبحانبەردين (664-ورىن، 1,5 ملرد.) «جارقىراپ» ءجۇردى. 2008 جىلى تاعى ءبىر قانداسىمىز بولات وتەمۇراتوۆ ($1.0 ملرد.) اڭساۋلى تىزىمنەن كورىندى. 2009 جىلى «تسەنتركرەديت بانك» ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى باقىتجان بايسەيىتوۆتىڭ ەسىمى «جاڭالىق» بولدى.

2005 جىلى تۇڭعىش رەت قازاقستاندىقتار «فوربس» جۋرنالىنىڭ «مارتەبەلى تىزىمىنە» ەندى. قاراپايىم حالىقتىڭ تۇرمىسى ەندى تۇزەلە باستاعاندا، ايدى اسپانعا شىعارىپ، ءۇش ازاماتىمىز ميللياردەر اتاندى. «گەرويلارىمىز» كىم دەسەك، ەۆرەي ماشكەۆيچ، ۇيعىر شوديەۆ، وزبەك يبراگيموۆ ەكەن. 2006 جىلى ءتىزىمدى 2,8 ملرد، دوللارمەن ۆلاديمير كيم كەلىپ تولىقتىردى. 2007 جىلى تۇڭعىش رەت قازاقتار رەسمي تۇردە ميللياردەرلەر دەپ تانىلدى. تيمۋر مەن دينارا قۇلىباەۆتار (ارقايسىسى 2,1 ملرد.-تان) 4,2 ملرد. دوللاردىڭ يەسى سانالسا، جەتىنشى قازاقستاندىق، ءۇشىنشى قازاق ميللياردەرى رەتىندە «قازكوممەرتسبانكتىڭ» يەسى نۇرجان سۇبحانبەردين (664-ورىن، 1,5 ملرد.) «جارقىراپ» ءجۇردى. 2008 جىلى تاعى ءبىر قانداسىمىز بولات وتەمۇراتوۆ ($1.0 ملرد.) اڭساۋلى تىزىمنەن كورىندى. 2009 جىلى «تسەنتركرەديت بانك» ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى باقىتجان بايسەيىتوۆتىڭ ەسىمى «جاڭالىق» بولدى.

سول «جۇلدىزدى كۇننەن» بەرى دە ءۇش جىل ءوتىپتى. وسى ۋاقىتقا دەيىن «فوربستا» توبە كورسەتكەن توعىز تورەمىزدەن 2012 جىلى ۇشەۋ عانا قالعان ەكەن. بيىل ۆلاديمير كيم 3,5 ملرد. دوللارمەن قازاقستاندا №1, بۇكىل الەمدە 314-ورىندا بولسا، اليدجان يبراگيموۆ 2,8 ملرد.-پەن الەمدە 418-ورىندا تۇر. بولات وتەمۇراتوۆ 1,5 ملرد. تاۋىپ، 854-ورىنعا تابان تىرەپتى. سوندا باسقا بايشىكەشتەرىمىز قايدا كەتتى؟ اسىرەسە 2005-تەن بەرى ميللياردتارى وسپەسە، كەمىپ كورمەگەن ماشكەۆيچ پەن شوديەۆتى ۋايىمداپ وتىرعان شىعارسىز. ولارعا دانەڭە كورىنگەن جوق، ەسەن-ساۋ ءجۇرىپ جاتىر. ماشكەۆيچ مىرزا ءيزرايلدىڭ ورالمانى اتالسا، شوديەۆ ءباھادۇر بەلگيادان ءبىر-اق شىققان.

بىراق بايدا قايبىر سۇيكىم بولسىن. حالىقتىڭ 5 پايىزى، ياعني 815 مىڭ ادام كەدەي. ال قازاقستاندا كەدەي بولۋ دەگەن - ايىنا 7000 تەڭگە تابىس تابۋ دەگەن ءسوز. كۇنكورىس مينيمۋمى 17 مىڭ تەڭگە. ەندى بەيرەسمي كەدەيلەر سانىن ەسەپتەي بەرىڭىز. مىسالى، امەريكادا ميللياردەر سانى ارتسا، كوشەدەگى قاراپايىم ازامات قۋانادى. بۇل - بۇكىل امەريكالىقتاردىڭ، مەملەكەتتىڭ تابىسى بولىپ قابىلدانادى. ويتكەنى وندا «بايۋ» مەن «توناۋ» دەگەن ۇعىمدار ءبىر ەمەس. حالىقتى قازاقستاننان ميللياردەر شىققانى قىنجىلتپايدى عوي، قۇداي-اۋ. ولاردىڭ قالاي بايىعانى قىزىقتىرادى دا. ءوزىڭىز قاراڭىز: ۆلاديمير كيم - «قازاقمىس»، پاتوح شوديەۆ - قازاقستان ءاليۋمينيى، اليدجان يبراگيموۆ - «قازحروم»... قىسقاسى، جەر بايلىعىن سۇلىكتەي سورىپ جاتىر. اتا-بابامىز ايقاسىپ ءجۇرىپ قالدىرعان قارا جەردىڭ استىنداعى يەن بايلىقتىڭ ءبارى وسى كىسىلەردىڭ قۇلقىنىنا قۇيىلۋدا. قازاقتىڭ پەشەنەسىنە جازىلعان قازىنا قازاقتان شىققان وتەمۇراتوۆتان (تاۋ-كەن ءىسى، مىرىش ءوندىرۋ) باسقا ءبىر دە ءبىر ميللياردەردىڭ مۇرتىن مايلاعان ەمەس. ال شەتەلدىكتەرگە قاراڭىز. مىسالى، قازىر الەمدەگى №1 باي مەكسيكالىق كارلوس سليم ەلۋ - مەدياماگنات. بيلل گەيتستىڭ قالاي بايىعانىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز. امانسيو ورتەگا «Zara» اتاۋلى بەلگىلى كيىم-كەشەك برەندىنىڭ اينالاسىندا داۋلەت جيعان. ياعني تابيعات بايلىعى مەن حالىقتى قاناۋدان دا باسقا، «ميدىڭ كۇشىمەن» اقشا تابۋدىڭ كوپتەگەن جولدارى بار.

ءبىزدىڭ ميللياردەرلەردىڭ تاپقان-تايانعانىن قالاي جۇمسايتىنى دا قىزىق. وتكەندە عانا قازاقستاننىڭ سيناگوگالارىنىڭ كوپتىگىن ماقتاپ كەتكەن فۋتبوليست يوسسي شەكەل بۇل «يگىلىكتىڭ» «كرىشاسى» كىم ەكەنىن جاھانعا جار سالعان جوق. قازاقستاننىڭ بارلىق قالالارىنداعى ەڭ كورىكتى جەرلەرگە سيناگوگالاردى قوس-قوستان تۇرعىزىپ تاستاعان اتىمتاي جومارتىڭىزدىڭ اتى - الەكساندر ماشكەۆيچ. ءوزى قۇرىپ، قارجىلاندىراتىن «ەۋرو-ازيالىق ەۆرەيلەر كونگرەسىنىڭ» پرەزيدەنتى. بۇل ۇيىمنىڭ بۇرىنعى كسرو، جاپونيا، ءۇندىستان، وكەانيا ەلدەرى - 28 مەملەكەتتەگى ەۆرەيلەردىڭ بىرلەستىكتەرىن قولدايتىنىن ايتسا، ارعى جاعى تۇسىنىكتى شىعار. قازاقستاندا قايىرىمدىلىققا ءبىر تيىن جۇمساماعان ماشكەۆيچ مىرزا بريتاندىق ەۆرەيلەر قوعامىنا داۋلەتىنەن اياماي-اق جىرىپ بەرە سالدى. كەزىندە «التى مەشىت سالدىم، ءبىر حرام سالدىم» دەپ ماقتاناتىن ماشكەۆيچ ۇلتشىلدىعىنا باسپاي، قازاقستاننىڭ جالپى حالقىنا جانى اشىسا، ودان دا ارتىق جاقسىلىق جاسار ەدى. ال اعامىزدىڭ يزرايل ازاماتتىعىن الىپ، تايىپ تۇرعانى ءوزىن اسىراعان، ءوسىرىپ، جەتىلدىرگەن ەلگە دەگەن «العىسى» دەپ بىلەرسىز. ەڭ سوراقىسى، ماشكەۆيچ ەۆرەيدىڭ ورتاسىندا وتىرىپ-اق قازاقتىڭ بار بايلىعىن ەۆرەيگە تاراتىپ وتىر. قازاقتىڭ جەرىنە كەنەدەي جابىسىپ قالىپ قويعان «گرۋپپيروۆكاسىن» ايتپاعاننىڭ وزىندە.

ال «ماشكانىڭ» قاندىكويلەك دوسى پاتوح شوديەۆ جاقىندا عانا الەمدى اۋزىنا قاراتتى. سوندا قايتتى دەيسىز عوي، 3 ملن. دوللارعا ايدالاداعى جاپوننىڭ 104 كيمونوسىن ساتىپ الدى. السىن، جاپون مادەنيەتىنە جانى اشىپ بارا جاتسا. بىراق سول 3 ملن. دوللارعا قانشا قازاقتى جارىلقاپ تاستاۋعا بولادى؟ قانشا بالانى شەت ەلدە ەمدەتىپ، قانشا بالا-باقشا، مەكتەپ سالۋعا بولار ەدى؟ قازاقتىڭ جەرىندە ءوسىپ-ءونىپ، بايىپ-تويىپ العان پاتوحتىڭ ونى ويلايتىن مۇرشاسى جوق، كۋرشەۆەلدە ىسقىرىپ جاتىر قازىر.

«التىن تريونىڭ» ءۇشىنشى مۇشەسى - اليدجان يبراگيموۆ قانا قازاقستاندى «قيماي» ءجۇر. وسى ۇشتىككە ENRC كورپوراتسياسى اكتسياسىنىڭ 45 پايىزى تيەسىلى (قازاقستان ۇكىمەتىنە 20 پايىزى عانا). نەگىزگى سالالارى - فەرروحروم، فەرروەرىتىندىلەر، تەمىر رۋداسى، گلينوزەم، اليۋميني، كومىر، ەلەكتر ەنەرگياسى، مىس، كوبالت... كورپوراتسيانىڭ جىلدىق اينالىمى - 6 ترلن. 605 ملن. دوللار! جانە قازاقتىڭ بايلىعىنا ءبىر قولدى سالدى ما، بۇل كورپوراتسيا ودان ايىرىلا قالادى دەپ ويلاماڭىز. قازاقتىڭ ەۆرەي، ۇيعىر، وزبەككە وسى جەم بولعانى - بولعان. ۇمىتىپ بارادى ەكەنبىز، بىلتىر عانا قىزىق بولدى. اليدجان-اكا تسيۋريح كولىنىڭ جاعاسىنداعى ات شاپتىرۋعا بولاتىن (4 مىڭ شارشى مەتر) ساراي ساتىپ الىپتى. وندا باس سۇقپاعالى كوپ بولسا كەرەك،  سكۆوتەرلەر (قاڭعىعان جاستار) باسىپ كىرىپتى. ميللياردەردىڭ ىشتارلىعىن قارامايسىڭ با، «ەندەشە، ءما، سەندەرگە!» دەپ، ارنايى جۇمىسشىلار جالداپ، ءوز سارايىنىڭ، ەسىك-تەرەزەسىن شاعىپ، سانيتارلىق قۇبىرلارىنىڭ ءبارىن بۇزعىزىپ تاستاعان ەكەن. ەندى ويلايسىڭ دا. ودان دا قازاقستاندا 4 مىڭ شارشى مەترلىك ءبىر ءۇي سالسا، قانشا قازاق جارىپ قالار ەدى؟!

وسى ۇشتىكتىڭ جاقىن سىبايلاسى سانالسا دا، ەڭ «دۇرىسى» ۆلاديمير كيم شىعار. الگىلەر سياقتى كورشى مەملەكەتتەردەن قونىس اۋدارماي، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ مىرزاكەنتىندە وسكەن. ءبىر دەرەك: ءبىر كەزدە قازاق جەرىنە بوسىپ كەلگەن ەميگرانتتىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى قازىر ەڭ داۋلەتتى وڭتۇستىك-كورەيالىق كارىس («Hyundai Motors» يەسى) چۋن مون كۋدەن دە باي. قازىر ول «قازاقمىس» اكتسياسىنىڭ 38 پايىزىنا يە. باسقا «ارىپتەستەرىنەن» ءبىر ەرەكشەلىگى، 2002 جىلى «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ساياسي كەڭەسىنە ەنگەن. ايتەۋىر، جول سالعان، اۋرۋحانا مەن مەكتەپ سالعان جالعىز ميللياردەر - وسى.

قايىرىمدىلىق دەگەننەن قاراپايىمدىلىق ەسكە تۇسەدى. مىسالى، ۋوررەن باففەتتىڭ «التىن ەرەجەلەرىندە»: «تۇرمىستا نەعۇرلىم قاراپايىم بول» دەگەن ۇستانىم بار. جوق، ءبىزدىڭ وليگارحتار ويتە المايدى. اتاتۇرىكتىڭ ياحتاسىندا «ەۋرازيالىقتاردىڭ» (ماشكەۆيچ، يبراگيموۆ، شوديەۆ) بوردەل جاساپ، ابىرويى ايرانداي توگىلگەنى ەل ەسىنەن كەتكەن جوق. «ەلدىڭ بالاسىنا» قاراڭىزشى. امەريكالىق ميللياردەرلەر: فيلانتروپ دەۆيد روكفەللەر، رەجيسسەر دجوردج لۋكاس، CNN كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى تەد تەرنەر، نيۋ-يورك مەرى مايكل بلۋمبەرگ جانە Microsoft-تىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى پول اللەن داۋلەتىنىڭ جارتىسىن كوزىنىڭ تىرىسىندە-اق قايىرىمدىلىققا ءبولدى. ول از دەسەڭىز، ۋوررەن باففەت مال-مۇلكىنىڭ 99 پايىزىن، بيلل گەيتس 99,8 پايىزىن قايىرىمدىلىققا مۇرا قىلىپ قالدىرىپ جاتىر. «ينتەرروس» حولدينگىنىڭ پرەزيدەنتى، رەسەيلىك ميللياردەر ۆلاديمير پوتانين دە «مەن جيناعان كاپيتال مۇراگەرلىكپەن بەرىلمەۋ كەرەك. 10 جىلدان كەيىن ول قايىرىمدىلىق قورعا اۋدارىلادى» دەدى. ال ءبىزدىڭ «نۋۆوريشتەردەن» وسىنداي پاراسات كۇتە الامىز با؟ قايىرىمدىلىق تۇگىلى، بار بايلىقتى قۇلقىنىنان وتكىزىپ جىبەرىپ، «قازاقستاننان گورى جاقسىراق» ەلدەرگە بوي تۇزەپ جاتقان جوق پا؟

بايلىقتا ۇلت بولمايدى ەكەن عوي. شەت ەلدە ءجۇرىپ جاتقان «ميللياردەرلەرىمىزدىڭ» قاتارىندا «ءوز» وتەمۇراتوۆىمىز دا بار ەمەس پە. ماسكەۋدە نەمەسە ۆەنادا بولا قالساڭىز، «ريتتس كارلتون» قوناقۇيىن تاڭداڭىز. ويتكەنى ولاردىڭ يەسى - بولات وتەمۇراتوۆ دەگەن باۋىرىمىز. ول ءوزىنىڭ جۇلدىزدى جولىن 1982 جىلى «يۋبيلەينىي» گاسترونومىنىڭ باستىعىنان باستاعان. پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى، بىرنەشە  رەت ءىس باسقارۋشىسى سياقتى قىزمەتتەر اتقارادى. ەندى 2012-ءنىڭ ميللياردەرلەر قاتارىندا ءجۇر...

ايتپاقشى، «نەوجەلي» 6 قىز بەن ەكى ۇلدىڭ اكەسى، ءالى قىرىقتىڭ قىرقاسىنداعى قىلپىلداپ تۇرعان نۇرجان سۇبحانبەردين كەدەيلەنىپ قالدى دەپ وتىرعان شىعارسىز. ءبىر جىل بۇرىن عانا «فوربستا» 1,1 ملرد. دوللار كاپيتالىمەن قازاقستاندا №5, جەر شارىندا №1140 دەپ تانىلماپ پا ەدى ول؟ از-اق ۋاقىتتا «قازكوممەرتسبانك» سونشا قۇلديلاپ كەتكەنى مە؟  شىندىعىندا وسى كۇنگە دەيىن بۇل - قازاقستانداعى №1 كوممەرتسيالىق بانك بولىپ تۇر. «وزىندىك كاپيتالى 413,7 ملرد. تەڭگە، ال اكتيۆتەرى 2688,1 ملرد. تەڭگە» دەيدى بىلەتىندەر. ال وسىناۋ يەن بايلىقتىڭ 9,32 پايىزى جالعىز سۇبحانبەردينگە تيەسىلى. وزگە ءىرى اكتسيونەرلەردىڭ ءبارى - ۇيىمدار مەن مەملەكەت (21,26 پايىز).

«فوربستا» اتى اتالعان ەكىنشى بانكيرىمىز - باقىت بايسەيىتوۆ.  «تسەنتركرەديت» بانكىنىڭ باستىعى. 2009 جىلى «ۇلى تىزىمگە» قوسىلىپ، جيعان-تەرگەنى 1 ملرد.-قا جەتتى. وزىندىك كاپيتال 84,8 ملرد.، اكتيۆتەرى 1 224,6 ملرد. تەڭگەگە باعالاناتىن «تسەنتركرەديتتىڭ» 25, 1 پايىزى باكەڭنىڭ قالتاسىندا تۇر. ەندەشە ولاردىڭ ءبارى (جانە دە ەسىمى ءالى تىركەلمەگەن قانشا وليگارحىمىز) تەرىمشىلىكپەن اينالىسىپ كەتكەن جوق. قانشا بەدەلدى باسىلىم بولسا دا، «فوربس» قويىن-قونىشتاعىنىڭ ءبارىن ەسەپتەي المايدى. قۇدايشىلىعىن ايتايىق، قازاقستاندا ءال-ءازىر ءۇش-اق ميللياردەر بار دەگەنگە سەنبەيمىز.

ونىڭ ءبارىن نەمەنەگە ايتىپ وتىرسىڭ دەيسىز عوي. بىرەۋدىڭ بايلىعىن ايتا بەرگەننەن ءوزىڭ بايىپ كەتپەيسىڭ. ءبىر جيىندا شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ: «نەگە ءبىزدىڭ قازاقستاندا بۇكىل الەم بويىنشا سونشاما ميللياردەر بار؟ ويتكەنى قازاقستاندا ولاردىڭ ءوز تالانتتارىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بار» دەپتى. راس ءسوز عوي. «حالىقتى توناۋ» دەگەن تالانت بولسا، ونىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە بارلىق جاعدايلار جاسالعان. تەك قانا العا! سودان كەيىن عوي، ماشكەۆيچتىڭ «داۋلەتىڭىز قانشا؟» دەپ سۇراسا، «ميللياردتىڭ ارتىق-كەمى بار ما؟» دەپ، وزەۋرەپ جۇرگەنى... ايتپاقشى، گازەتىمىز ارقىلى الەكساندر اعامىزدى قىزىنىڭ ۇزاتىلۋىمەن قۇتتىقتايمىز. قازاقتىڭ قازىناسى سۋ جاڭا كۇيەۋ بالاڭىزدىڭ قۇلقىنىنا دا مايداي جاعارىنا سەنىمىمىز كامىل.

«حالىق ءسوزى» گازەتى