بيسميللاحير - راحمانير - راحيم!

بيسميللاحير - راحمانير - راحيم!

«اللا تاعالانىڭ جەر، كوكتەگى نارسەلەردى ءبىلىپ، باسقارىپ تۇراتىنىن بىلمەيسىڭ بە؟ شەكسىز بۇلار كىتاپتا جازىلعان. ونى ءبىلۋ - اللا تاعالاعا وڭاي» دەگەن «حاج» سۇرەسىنىڭ 70 - ءشى اياتى بار. جانىمىزدى ۋىسىندا ۇستاعان جاراتقاننىڭ ءلاۋحۋلماحفۋزىنا جازعان قايبىر تاعدىرىنا بولماسىن باسىمىزدى يزەپ، ونىڭ اۋىر تۇستارىنا كونەمىزدە، بار قۇشتارىمىزبەن وسى ومىرگە سۇرانادى ەكەنبىز. سوندا جاراتقاننىڭ توككەن مەيىرىمى سونشالىقتى، تاپ - تازا جاقۇت كۇيدەگى جان مەن ءتاندى ءتاي-ءتايلاتىپ، ۇلكەن ءومىردىڭ ەسىگىنەن كىرگىزەدى. نەگىزىندە، شىنايى يمانمەن ءومىر سۇرە بىلگەن ادام ءومىردىڭ اششىسىن سەزبەي وتەدى، قاتتىسى جۇمساق، اۋىرى جەڭىل. ءبىر قىزىعى، قيامەتتە اللا تاعالا ءومىردىڭ بار جاقسىلىعىمەن ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعان ادامعا جاننەت جاقسىلىعىنىڭ ءبىر شەتىن كورسەتكەندە، ول ادام ءوزىنىڭ جالعان ومىردە ەشقانداي جاقسىلىق كورمەگەندىگىن مويىندايدى ەكەن. ال بۇ جالعاندا بەينەت كورگەن ادامعا توزاق قيىنشىلىعىن كورسەتكەندە، ول ادام جاراتقانعا جالبارىنا دۇنيەدە  راحات ءومىر سۇرگەندىگىن ايتادى ەكەن. سول سياقتى، دۇنيە دەگەن تارازىنىڭ تاسىنداي الما - كەزەك. ءومىر وتە قىمبات ۋاقىتتان تۇراتىن ۇلكەن ايالداماداعى سابىردىڭ ۋاقىتشا تۇراعى. ونىڭ تىق - تىق ەتكەن ساعاتىنىڭ تىلىنە سابىرلى بولا بىلسەڭ عانا، ءتوزىپ جەڭىسكە جەتەسىڭ. البەتتە، وعان اسقان ءتوزىم مەن قاجىر قاجەت. دەگەنمەن، ءومىرىنىڭ زاڭىن ءوزى قۇرىپ، «بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان، ماعان ءبارىبىر» دەيتىندەر، قازاق ايتقانداي «جەڭىلدىڭ استىمەن، اۋىردىڭ ۇستىمەن» جۇرەتىن پەندەلەر دە بار. كوكەيىمدە «تەگىندە جاراتۋشىعا ءبارىبىر بولسا، ولار قالاي بولار ەدى؟» دەگەن سۇراق تۇرادى.

جامان ىستەر ءومىردى قىسقارتادى، جاقسى ىستەر بەرەكەتپەن عۇمىردى ۇزارتادى. سوندىقتان، ونداي ات ءۇستى ويىنان ۇتىلماسا، ەشقاشان دۇنيەدەن ولار ۇتپايدى. جەڭىل ءومىردى قولىمەن ۋاقىتشا قۇرعانىمەن، الدىندا ونىڭ اۋىر جۇگى بار. قايتكەن كۇندە دە تىرشىلىكتەن تىنىسىن ايىرماعان ادام ونىڭ اۋىرتپالىعىنا كەزىگەدى، جەڭىلدىگىن كۇتەدى. ال ءوز دەگەنىندەي «اۋىردىڭ ۇستىنەن، جەڭىلدىڭ استىنان»  وتۋ ەش پەندەگە ەشقاشان بەرىلمەگەن. سوندىقتان، بۇ دۇنيەنىڭ دوڭگەلەنگەن زاڭدىلىعىن بۇزباۋ ءار مۇسىلماننىڭ مىندەتى.

بۇگىندە «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي» دەگەن ەكەن حاكىم اتامىز اباي.  اباي اتامىزدىڭ سونداعى ايتقان ەڭبەگى بۇگىن قانداي كۇيدە، ءبىز سوعان كوڭىل بولدىك پە؟ بۇلاي دەيتىنىم، قازىرگى تاڭدا جۇمىستىڭ سان ءتۇرى بار. قۇمىرسقانىڭ تىرلىگى بولسا دا، ەكى قولعا ءبىر جۇمىس ءار بۇرىشتان تابىلادى. بۇرىڭعىداي «قولىڭدا ءبىر جاپىراق قاعازىڭ بولماسا، ەش جەرگە ىلىنبەيسىڭ» دەيتىندەي، ۋايىم جوق. ارينە، ول ومىرلىك جولدامانىڭ ورنى بولەك. دەگەنمەن، ەڭبەكتىڭ ادامزاتقا بەرەر پايداسى مول. ەڭبەك تىنىمسىز تىرلىك بولعانىمەن، ونىڭ قوعامعا، حالىققا، وتباسىعا، جەكە ادامزاتقا بەرەتىن قاسيەتى - ءۇمىت، كەلەشەك، ميراس. ارينە، بۇل قاسيەتتەردى تۋدىرتاتىن ادام. ال سول ادام ەڭبەكتى دۇنيەگە ادال جولمەن اكەلمەسە، ادام تاعدىرىنداي ونىڭ دا ءومىر جولى بۇزىلادى، كىرلەنەدى، لاستانادى. نەمەسە تەرلەپ تاپقان تابىستىڭ كوزى اشىق بولعانىمەن، جابىق ياعني قيسىنى كەلمەگەن ارزان دۇنيەمەن ءار جەردە قالادى. بۇگىندە، سول ەڭبەكتىڭ «جۇرەگىن» جىلاتاتىن جايتتار كوپ. سونىڭ ءبىرى -- قازىرگى مۇسىلمان ەر ازاماتىنىڭ جۇمىسسىزدىققا سالىنعانى. بىرەۋلەرى تاڭنىڭ اتىسى، كەشتىڭ باتىسى تەلەديدار الدىندا. بىرەۋلەرى دەنساۋلىعىنىڭ كىشكەنە كىناراتتىن سىلتاۋراتىپ، مۇگەدەك اتانعانىمەن، كوشە كەزۋدەن شارشامايدى. بىرەۋلەرى   اراققا سالىنىپ وتباسىن ويران ەتىپ ءجۇر. جۇمىسسىزداردىڭ بار ويلاپ تاپقان جەڭىل تىرلىگى ۇرلىق - قارلىق،  الىپ - ساتۋ، سۇراۋ،  كارتا ويىنى جانە ت.ب. ەڭ سوراقىسى، بىرەۋدى مادەني تۇردە ارباعا جەگىپ، قالتاسىنداعى اقشاسىن سۋسىز ءوسىرىپ، وزدەرى ۇيىندە جاتقاندار. بۇلاردىڭ ءبارى زەرىككەننەن جالقاۋ بولىپ، ەرىنشەكتىكتىڭ سالدارىنان ەرىك- جىگەرىن قۇردىم ەتكەندەر. ال، وتباسى ناپاقاسىن جيناپ، ەرىنىڭ ىرزىعىن وشاعىنا ىرىس ەتۋگە ءتيىس ايەل زاتى بۇگىن تۇزدە، ات ءۇستى قىزمەتتە، كۇرەكپەن تابىس تابۋدا.

قازىر اكەنى تىڭدايتىن بالا قالعان جوق ءتارىزدى. «ءوزىم بىلەمنىڭ» ارتى وزگەنىڭ وزەگى بولدى. سوندا، كەرەگەلى شاڭىراقتى شايقالتپاي، تىك كوتەرە ۇستاعان بابامىزدىڭ رۋحىن بۇگىنگى ەر ازاماتتار جوعالتىپ العانى ما؟ ارينە، بۇل بارشا مۇسىلمانعا شاشىلعان كۇل ەمەس. دەسەك تە،  ۋاقىتىن شايتانعا تۇتقىنعا بەرگەن مۇسىلمان ازاماتتار ارامىزدا بارشىلىق. ولار بۇگىننىڭ زارى، ال ەرتەڭگى كەلەشەك شە، بۇگىننەن تۋعان بالانىڭ ەرتەڭى قانداي بولماق؟ «اليك - ماليك - شاريك» دەپ، باستان قۇندىز بورىك ۇرلاعاننىڭ زامانى وتكەن. الايدا، ەلىمىزدەگى  مەشىتتەردى ارالاپ، بىلەگىن سىبانا وتىرىك كولگىرسيتىن مۇسىلمان ەرى مەن ايەلدەرى شىقتى قازىر. جالعان جاعدايىن جايىپ سالعاندا،  ەت جۇرەگىڭ ەزىلىپ بارىڭدى الدىنا توساسىڭ. ءسويتىپ وتىرىپ، كوزىڭدى الا بەرە قالتاڭدى سىپىرىپ كەتەدى. مەشىتكە يمەنبەي كىرىپ، «مەن ءمۇساپىرمىن، مەنىڭ كۇنىم ناشار، ماعان جاردەم بەرۋگە ءتيىستىسىز» دەيتىندەردىڭ كوزىنە تىكتەپ قاراساڭ دا، ۇياتتىڭ ۇشقىنى جوق. نەگە؟ ويتكەنى،  ار - ۇياتتىڭ ءوزى سول ادامنان بەزە قاشقان سەكىلدى. سوندا، مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ نيەتى وسىنشالىقتى نەگە بۇزىلىپ كەتكەن دەپ كۇرسىنەسىڭ. ابىلاي حانىنىڭ تۇسىندەگى جولبارىسى  قاسقىرعا، قاسقىرى تۇلكىگە، كەيىنگىلەرى باقا - شايان مەن قۇرت - قۇمىرسقاعا اينالعان ۇرپاعىن جورىعان بۇحار جىراۋدىڭ ايتقاندارى كەلگەندەي مە بۇگىن دەپ جانە ۋايىمعا باتاسىڭ.  دەگەنمەن، ەكى دۇنيە دە ءبىر اللانىكى. ال ءاربىر قاسيەتتى وشاقتىڭ اۋليە اكەسى مەن اناسى بولىپ وتىرعان جاندارعا ايتارىم، ۇل نە قىزىڭىز سىپىرعىش الىپ ەڭكەيىپ جەر سىپىرعاننان، بەلى ومىرلىككە بۇگىلىپ قالمايدى، ولاردى ادال ەڭبەككە تاربيەلەۋىمىز كەرەك. سوناۋ دۇركىرەگەن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ بەرگەن ءبىر جاقسىلىعى سول، بۇكىل قوعام ەڭبەكتە بولاتىن. ول كەزەڭدە اباي اتامىزدىڭ ءسوزىن جارقىن جۇزبەن ايتۋشى ەدىك. وسى سوزىمىزگە وراي عالىمداردىڭ  اۋزىنداعى ءبىر مىسالدى ايتا كەتكەنىم ورىندى بولار.

ءبىر پاتشا ءوزىنىڭ ۋازىرلەرىمەن ەمەس، ۇنەمى ءبىر قويشىسىمەن عانا كەڭەسەدى ەكەن. پاتشانىڭ بۇل ءىسىن ۋازىرلەرى جاقتىرمايتىن. سوندىعىنان بولار، ءبىر كۇنى پاتشا ۋازىرلەرى مەن قويشىسىن سىنعا الىپتى. ءبارىن جيىپ الىپ، قولدارىنا ءبىر-بىردەن التىن ۇستاتىپ، ونى ورتاداعى جانعان وتقا تاستاۋدى بۇيىرادى. سوندا، ۋازىرلەر اراسىنان تەك قويشى عانا التىندى وتقا ويلانباستان لاقتىرادى. بۇل ءىسىن كورگەن ۋازىرلەر قويشىنى مىسقىلداپ «التىننىڭ قادىرىن قويشى قايدان ءبىلسىن؟» دەپتى. قويشى بولسا، «بۇل التىننان ماعان پاتشامنىڭ ءامىرى ارتىق» دەپ، ءبارىنىڭ مىسىن باسىپتى. كەلەسى كۇنى پاتشانىڭ كەلەسى سىناعى بولىپ، بارىنە شيكى الما بەرىلەدى. بۇل المانىڭ شيكىلىگىنە تىستەرى باتپاعان ءارى ەشقاشان شيكى الما جەمەگەن ۋازىرلەرى ونى لاقتىرا باستايدى. ال قويشى بولسا، المانىڭ شيكىلىگىنە قاراماستان، ونى قۇمارلانا جەپتى. ۋازىرلەرى بولسا «بيشارا، الما كورمەگەن قويشى عوي» دەپ، تاعى مىسقىلداپتى. سوندا قويشى «ارداقتى حان يەم! ءسىز ءاردايىم ماعان پىسكەن دە ءتاتتى الما بەرەسىز. ال بۇگىن ءبىر رەت بولسا دا شيكى الما بەردىڭىز. مەن ونىڭ شيكىلىگىنە قاراپ، جەمەي تاستاسام، سىزگە دەگەن قۇرمەتىم جويىلىپ، قاناعاتتىقتان كەتپەيمىن بە؟» دەپ، تاعى دا ءبارىنىڭ مىسىن باسقان ەكەن.  مىنە، وسى مىسالداعى پاتشا جاراتقان اللا. ال ۋازىرلەر مەن قويشى قاناعاتتى جانە قاناعاتسىز پەندەلەر. (س.ع.س.) پايعامبارىمىزدان كەلگەن ءبىر ۇزاق حاديستە «...مەنىڭ ۇمبەتىمنىڭ جاۋىزدارى بايلىق ىشىندە تۋىلادى، بايلىق ىشىندە وسەدى. ءسوزدى ۇستارىپ سويلەيدى...» ياعني ەش قيىندىق كورمەستەن، جالقاۋ بولىپ تاربيەلەنەدى دەگەن ءسوز. ادام قانداي بولسا دا، ءبىر ءىستىڭ مامانى بولۋى كەرەك. ءداۋىت (ع.س.) پايعامبارىمىز دا تەمىر ۇستاسى بولعانى بەلگىلى. قازىرگى ۋاقىتتا كوپ ادام وسى جەڭىل جولمەن تەز بايۋعا اۋەس. قاجىرلانا جۇمىس ىستەپ، تەر توگىپ ەڭبەكتەنۋدەن قاشادى. بىلە بىلسەڭىزدەر، بۇل مۇسىلمانعا جات قىلىق. حالقىمىز «جاقسىعا جاقسىلىق ىستەسەڭ، ەسىنەن كەتپەيدى. جامانعا جاقسىلىق ىستەسەڭ، ەسىگىڭنەن كەتپەيدى» دەگەن.   ال سول جاقسىلىق ىستەگەن ادام ەگەر دە قارىز بەرمەسە، قارعىس تىلەيتىندەر ءجيى كەزدەسەدى. ونىمەن قوسا، العان قارىزىن ۋاقىتىمەن بەرمەي، ءار ءتۇرلى وتىرىك سىلتاۋ قۇرىپ، ءجۇزىنىڭ ارىن توگىپ، ودان ارىسىندە بەرمەي، اعايىن مەن ەلدەن بەزىپ، ءتىپتى باسقا ەلگە قاشاتىندار دا بار. ال بۇل ىستەر شىنايى مۇسىلماننىڭ امالىنا جاتا ما؟ «ساقالىن ساتقان كارىدەن ەڭبەگىن ساتقان بالا ارتىق» دەي كەلە، ەلىمنىڭ يماندى دا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەگى پەرزەنتتەرى جۇمىستىڭ تۇرىنە قاراماي ارلانباي ەڭبەكتەنسىن. ءتىپتى، اسحانادا  داياشىسى بولسا دا «مەن مۇسىلمانعا قىزمەت جاساپ جاتىرمىن» دەگەن ۇكىلى ءۇمىتى بولسىن. ەڭبەكتىڭ ەسەسى زەينەت بولسا، سول زەينەتتىڭ شاراپاتىن دۇنيەدە نەمەسە قيامەتتە كورەرىمىز اقيقات. ۇرپاعىمىزدى ەڭبەكپەن ريزىق تابۋ جولىنا تاربيەلەيىك، اعايىندار. ءاۋمين!

نۇرلان قاجى بايجىگىتۇلى اسانوۆ

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ

وسكەمەن ايماقتىق وكىل يمامى

«اباي-اقپارات»