بۇل اقىننىڭ ءتورت شۋماقتان تۇراتىن «مالعا دوستىڭ مۇڭى جوق مالدان باسقا» - دەپ باستالاتىن ولەڭiنiڭ سوڭعى شۋماعىنىڭ ەكiنشi جولى.

بۇل اقىننىڭ ءتورت شۋماقتان تۇراتىن «مالعا دوستىڭ مۇڭى جوق مالدان باسقا» - دەپ باستالاتىن ولەڭiنiڭ سوڭعى شۋماعىنىڭ ەكiنشi جولى.
ەڭبەكتi ساتۋ قاي زاماندا بولماسىن، بولىپ كەلە جاتقان نارىقتىق ءداستۇر. ءار ادام ءوز ەڭبەگiن تاۋار ەتiپ ساتىپ كۇنەلتپەك. بۇل iستە مiن جوق. ادام ەڭ-بەك ەتۋ ءۇشiن وقيدى، تاربيەلەنەدi, دەنساۋلىعىن ساقتايدى، تۇرمىستىق، الەۋمەتتiك ءومiر تاجiريبەسiنە ءتۇسiپ، جاتتىعادى، شىنىعادى، ءوز مۇمكiندiگiن جاريا ەتەدi, ال وزگەلەر مۇنىڭ ەڭبەگiن ساتىپ الۋعا ىنتالى بولادى. مۇنداي ادامداردى كاسiبي شەبەرلەر دەپ ەل قۇرمەت تۇتادى. ادامنىڭ تابيعاتىمەن جانە دە الەۋمەتتەنۋiمەن جەتiلiپ، كەمەلدەنەتiن قاسيەتi, ەڭبەككە جارامدىلىعى، ارينە، ءوتiمدi تاۋار بولۋى ابدەن تۇسiنiكتi, تابيعي جاعداي. ماسەلە قيىندىعى سول، ادام ەڭبەگiن قالايشا جانە قانداي تاسiلدەر ارقىلى ساتپاق. وركەنيەتتi ەلدەردە ەڭبەكتi ساتۋدىڭ جولدارى مەن تاسiلدەرi تاجiريبە رەتiندە جيناقتالعان. ەڭ الدىمەن ايتارىم، ادامنىڭ قاسيەت، قابiلەتiنە ساي قىزمەتتەر جۇيەسi ءارi ساتىلارى بار. اركiم ءوزiنiڭ قولىنان كەلەتiن iسiمەن اينالىسىپ، سونى ءومiر ءسۇرۋدiڭ كوزi جانە ءوزiنiڭ قوعامداعى الاتىن ورنىن انىقتاۋداعى مۇمكiندiك رەتiندە پايدالانادى. ەڭبەك ساتۋ - وركەنيەتتiك ءتاسiل. ارينە، داۋ وسى ەڭبەكتiڭ قۇنىنا بايلانىستى شىعىپ جاتادى. ەڭبەكتi باعالاۋ ارقيلى بولىپ، الەۋمەتتiك رەنiش، نارازىلىقتار ءوربiپ، اياعى ساياسي بۇلiككە جالعاساتىنىن XIX, XX عاسىرلاردىڭ تاريحىنان جاقسى بiلەمiز. بۇل - ارنايى تاقىرىپ. ول ەڭبەك ساتۋداعى - ادiلەتتiلiك ماسەلەسiنە باستاپ كەتەدi. ول جونiندە iلiمدەر دە، تەوريالار دا، تاجiريبەلەر دە جەتكiلiكتi. اباي بۇل ماسەلەگە تەرەڭدەمەي جالپى بايانداپ وتىر، ول ەڭبەگiڭدi سات دەگەندە، الەۋمەتتiك ادiلەتتiلiك ماسەلەسiنە قاتىستى ەمەس، ەڭبەك ساتۋ مەن ار ساتۋدىڭ بايلانىسىنا ناقتىلى توقتالعان. ول جۇرتقا تۇسiنiكتi تiلمەن ماسەلەنi بايان ەتكەن، «ەڭبەگiڭدi سات، بiراق ارىڭدى ساتپا» دەيدi. ماسەلەنiڭ قيىندىعى وسىندا. ەڭبەك ساتۋ مەن ار ساتۋدى قالايشا ايىرىپ الۋعا بولادى؟ تۇرمىستا ەڭبەكپەن قوسا ار بiرگە ساتىلىپ كەتiپ جۇرگەنi جوق پا؟ ابايدىڭ دا قويىپ وتىرعان ماسەلەسi وسى. ەڭبەك تە ادامنىڭ قاسيەتi, ار دا ادامنىڭ قاسيەتi, بiراق ەكەۋi بiردەي تاۋارعا اينالماۋى كەرەك. «ەڭبەكتi ساتۋ دۇرىس، ال ار ساتۋ نەگە كەرەك» دەپ اباي سۇراق قويادى، بiراق ويلانىپ كورسەك، ەڭبەك دەگەنiمiزدiڭ iشiندە ار دا تۇرعان جوق پا؟! ارلى ادامنىڭ ەڭبەگi دە قۇندى ەمەس پە؟ ارسىز ادامنىڭ ەڭبەگi باياندى بولار ما ەكەن؟! مۇنى اباي بiلمەي وتىرعانى جوق، ول سوندا دا ەڭبەك ساتۋ مەن ار ساتۋدى بولەك قاراستىرۋدى ۇسىنۋدا. بۇل iستiڭ ءمانiسi نەدە دەگەنگە تاعى ورالىپ كورەلiك. بiز ار دەگەندە ەكi ۇعىمدى نىساناعا الامىز، ولار: ۇلت جانە نامىس. وسى ويدى اباي ولەڭiنiڭ ەكiنشi شۋماعىندا اشىپ بەرگەن:
مال جيادى ماقتانىپ بiلدiرمەككە،
كوزگە شۇقىپ، مالمەنەن كۇيدiرمەككە.
ءوزi شوشقا، وزگەنi يت دەپ ويلار،
سورپا-سۋمەن، سۇيەكپەن سۇيدiرمەككە.
(2-ت.، 6-ب.)
تۇسiنگەن جانعا مۇنان اۋىر ءسوز بار ما؟ بارلىعىن ماقتان تۇتىپ، وزگەلەردi كوزگە شۇقىپ، سورپا-سۋ، سۇيەك تاستاپ، ءوزiن باعالاتۋعا تىرىسۋشىلىق اباي زامانىندا بولعانى انىق بولىپ وتىر، ال بiزدiڭ زامانىمىزدا ول الەۋمەتتiك دەرتكە اينالىپ بارادى، بۇل جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەمەس. تاقىر كەدەيلەرi كوپشiلiك بولعان قوعامدا ەڭبەكپەن بiرگە اردىڭ دا ساتىلىپ كەتۋi ابدەن مۇمكiن iسكە اينالىپ بارادى. مۇنى مۇلدەم توقتاتۋ مۇمكiن ەمەس، ال قايتiپ تەجەۋگە بولادى، مەنiڭ پiكiرiمشە، ول ەكi جاققا قاتىستى iس. بiرiنشiدەن، ەڭبەگiن ساتا بiلگەن اعايىن ارىن قوسا ساتپاي، ساق-تاپ قالۋعا كۇش-جiگەرi بولۋى كەرەك. ارينە، بۇل ايتۋعا جەڭiل ءسوز، شىنىندا قيىن ماسەلە. ەكiنشiدەن، ادامنىڭ ەڭبەگiن ساتىپ العاندار، ونى ساۋدى داع-دىعا اينالدىرماۋلارى قاجەت، دەمەك ەڭبەك ساتىپ الاتىنداردىڭ ارلى بولعانى ادiلەتتiلiككە تۋرا باستايتىن جول. اباي بۇل جاعىن اشىپ ايتپاعان، بiراق «اقىلدى دەپ، ارلى دەپ، اق پەيiل دەپ، ماقتامايدى ەشكiمدi بۇل كۇندە كوپ» - دەگەن ءتۇيiن جاسايدى. مۇنداي الەۋمەتتiك ماسەلە، وركە-نيەتتi ەلدەردە قۇقىقتىق نەگiزدە شەشiمiن تاپقان. ءداستۇرلi قوعامدا بۇل iستiڭ ءداستۇر نەگiزiندە دە شەشiمi بار. ار ساتۋدى تالاپ ەتكەن جاعدايدا قاۋىم، قوعام بولىپ قورعاۋ ءداستۇرi قازاق iشiندە بار. الايدا، ناقتىلى جاعدايلاردا «مالقۇمارلار» ەڭبەك ساتۋ مەن ار ساتۋدى ايىرماي، كەسەلدi قىلىقتارعا بارۋلارى ىقتيمال. سونداي جايلاردى ەسكە سالىپ، اباي: «ەڭبەكتi سات، ار ساتىپ نەگە كەرەك؟» - دەپ ماسەلە كوتەرگەن. بۇل نارىق زاما-نىندا اركiمگە وي سالاتىن ماسەلەنiڭ ماسەلەسi.
اباي «ەڭبەكتi سات، ار ساتۋ نەگە كەرەك؟» - دەگەندە، اردىڭ دا ساتىلۋ ءمۇم-كiندiگi تۋرالى ايتقىسى كەلiپ وتىر. نەمەسە، ماسەلەنi اشىق قويساق، ار سا-تىلعان جاعدايلاردى بiلiپ بارىپ، ايتىپ وتىر. سوندا ار قاي جاعدايدا ساتىلا باستاماق. وعان ابايدىڭ جاۋابىن وسى ولەڭنەن-اق تابامىز. ارلى ادامدى قۇرمەت تۇتپاساق، ونى ماقتاماساق، ونىڭ ارلىلىعىن ادامنىڭ ارتىق قاسيەتi دەپ مويىنداماساق، ءداپ وسى جاعدايدا ار دا قۇنسىزدانىپ ساتىلىپ كەتپەك. دەمەك، اردىڭ قۇنى بولماعان جاعدايدا، ول ەڭبەكتiڭ بiر تۇرiنە اينالىپ، نارىق ساۋداسىنا ءتۇسiپ كەتە بەرمەك، اباي وسىنداي قاۋiپتەن ساقتاندىرىپ وتىر.
***
اباي ادامداردىڭ مال جيعانداعى ماقساتتارى، وزگەلەردi «كوزگە شۇقىپ مالمەنەن كۇيدiرمەككە» - دەيدi. سوندا نەنi كۇيدiرiپ وتىر؟ ولار ادامنىڭ كەدەيلiگiن كوزگە شۇقىپ، نامىستى كۇيدiرiپ وتىر. كۇيەتiن نامىس، ۇيات ەمەس. مالسىز بولۋ ۇياتسىزدىققا جاتپايدى، ول نامىستى كۇيدiرەدi. مالسىز بولعانعا ادام نامىستانادى، سودان بارىپ كۇيەدi, ءار داۋلەتكە قولى جەتپەي، ءوزi iشiنەن كۇيiپ جۇرگەندەردi كوزگە شۇقىپ، «سەن مالسىزسىڭ» دەپ كۇيدiرۋ، ارينە، ارسىزدىقتىڭ بەلگiسi. ويىمىزدى ءارi جالعاستىرىپ، اباي ايتقان «مالعا دوستىڭ مۇڭى - مال» بولسا، بۇل ارلىلىق پا، الدە ارسىزدىق پا؟! ءار ادامنىڭ iشكi سىرى بiر جاراتۋشىعا عانا ءمالiم قۇپيا، بiزگە ول ادام بۇلاي ەدi دەپ كەسiپ ءسوز ايتۋعا بولماس، الايدا، مال جيعانىن ماقتا-نىشقا اينالدىرىپ، سونى ءومiردiڭ ءمان-مازمۇنىنا اينالدىرۋ، ءسiرا، جان جومارتتىعىنا جاتا قويماس دەگەن پiكiردەمiن.
بايلىق، ارينە، ەڭبەك ناتيجەسi. تابىس تابۋ، ءسوزسiز، ادامنىڭ حارەكەتiنiڭ جەمiسi. وعان داۋ جوق. وسى تۇستان اباي iزگi ماقسات iزدەيدi, ول «تابىسىنا تابىنىپ، قالتاڭ قاعىپ، تويعانىنان قالعانىن بەرسە الاشقا». مiنە، كiسiلiكتiڭ فورمۋلاسى. ءوزiڭ توي، ال تويعانىڭنان قالعانىن الاشقا (جۇرتقا دەگەن ماندە - ع.ە.) بەر دەيدi. دۇرىس ايتىلعان ءسوز، بiراق «تويعانىنان قالعانىن» قالاي انىقتاۋعا بولادى. «تويعانىم وسى» دەپ قالتالىلاردىڭ قايسىسى ايتا الماق. قيىندىق وسى تۇستا باستالادى. بايلىق - ءناپسi ارناسى بولعاندىقتان، ءناپسiنiڭ تويىمى بولۋشى ما ەدi?! حالقىمىز ءدوپ ايتقانداي، «كەدەي بايعا، باي قۇدايعا جەتەم» دەپ اۋرەنۋشiلiكتiڭ (شىن ءما-نiندە شايتاندىق - ع.ە.) توقتامى بار ما؟! ول توقتامنىڭ ولشەمi بار ما؟! وسى ماسەلەگە وراي مۇسىلماندىق دۇنيەتانىمدا ۇعىمدار جۇيەسi قالىپتاس-قان; ولار - قاناعات، شۇكiرشiلiك، ءتاۋبا، بۇل - اللا نەسiبiنە رازى بولىپ، قۇت قاشىرماۋ جولدارى. بۇل - كامiل مۇسىلماندىق جولىنا ءتۇسۋ شارتى. مۇسىلماندىقتى مويىنداماعان جاننان «تويعانىنان قالعانىن» دامەتۋ بوس اۋرەشiلiك. ارينە، وركەنيەتتi ەلدەردە اسقان بايلىققا شەك قويۋ ءتاسiلiن، جولدارىن قۇقىقتىق نەگiزدە رەتتەۋگە باتىل شارالار جاسالعان. مونوپولياعا قارسى زاڭدار جۇيەسi بار، سالىق سالۋ رەتi بار. مۇسىلمان ەلدەرiندە زەكەت ساياساتى بار، بiراق سونىڭ ءبارi ادام ءناپسiسiن تەجەۋگە جەتكiلiكسiز، ەگەر «تابىسىنا تابىنعان» ادامنىڭ بويىندا شاكارiم ايتقان ار بiلiمi بولماسا، «تويىنعانىنان قالعانىن» جۇمىر باستى پەندە قالاي انىقتار...

بۇل «لاي سۋعا ماي بiتپەس قوي وتكەنگە» دەپ باستالاتىن ولەڭنiڭ بەسiنشi شۋماعىنىڭ ءۇشiنشi ۇيقاسقا تۇسپەيتiن جولى. قارا ولەڭ داستۇرiندە جازىلعان ولەڭ شۋماعىنىڭ ءۇشiنشi ۇيقاستان بوس جولىندا، ادەتتە اقىندار نەگiزگi ويىن بiلدiرiپ قالادى، سەبەبi بۇل جولعا ۇيقاستىڭ قاجەتi جوق، بۇل ەركiن ويعا دەگەن مۇمكiندiك. اباي دا وسى مۇمكiندiكتi پايدالانىپ، تەرەڭ وي ايتقان. بiر جولدا ەكi ۇعىم بiر-بiرiنە تاۋەلدi بولىپ تۇر، ولار اقىل جانە ارمان. العاشقىسى تۋرالى تۇسiنiك اباي شىعارمالارىندا بارشىلىق. اقىل دۇنيەتانىمدىق ۇعىم، ول جونiندە عالىمداردىڭ ايتقاندارى دا جەتكiلiكتi. بۇل جولى، بiزدiڭ ايتپاعىمىز، اقىل تۋرالى ەمەس، اقىل ارقىلى ارماندى انىقتاۋ. «ارمان» - دەگەن عىلىمنان گورi, تۇرمىستا، ونەر تۋىندىلارىندا جيi قولدانىلاتىن تۇسiنiك. ارمان - ماڭگiلiك تاقىرىپ. ول ادامعا، كوبiنەسە، ونىڭ كەلەشەگiنە قاتىستى قولدانىلادى. قازاقتا ارمان دەگەن كiسi ەسiمi رەتiندە جيi كەزدەسەدi. مۇنداي كورiنiس ورىس حالقىنىڭ بولمىسىندا كەزدەسە قويمايدى. بۇل ماسەلەدە ارنايى ءسوز بولاتىن كەلەلi تاقىرىپتىڭ بiرi, مەنiڭ ايتپاعىم، اباي ولەڭi نەگiزiندەگi اقىل ارقىلى ارماندى انىقتاۋ ماسەلەسi توڭiرەگiندە بولماق. بۇل جەردە باسىن اشىپ الاتىن ەكi ماسەلە بار. بiرiنشi, ارماندى اقىل ارقىلى انىقتاۋ. نەلiكتەن اباي ارماندى اقىل ارقىلى تانۋدى ماسەلە ەتiپ قويعان. ەكiنشiدەن، ارمان-نىڭ ءمانiسiن اقىلسىز انىقتاۋ مۇمكiن بە؟ ەندi وسى ماسەلەلەرگە جاۋاپ iزدەپ كورەلiك.
اباي اقىل جەتپەسە، ول ارمان ەمەس دەيدi. نەگە؟ سوندا اقىل نەگە جەتiپ تۇر؟ اقىلسىز ارماننىڭ بولمايتىنىن قالاي تۇسiنەمiز؟ ادەتتە بiز ارمان دەپ، ونى جەكە مانiسiندە ايتا بەرمەۋشi مە ەدiك. اباي ونى اقىلمەن ماتاستىرىپ قويعان، ول اقىلدىڭ جەتپەگەنi ارمان ەمەس دەيدi. مۇنداي ماندە ارمان - اقىلدىڭ ءورiسi, كەڭiستiگi. ماسەلەنi بۇلايشا ابايدان وزگە، قازاقتىڭ قاي ويشىلى قويعان، مۇمكiن ماسەلەنi وسىلاي قويعان ادام بولعان دا شىعار، بiراق ول مەن ءۇشiن بەيمالiم. الداعى ۋاقىتتا مۇنداي وي كەزدەسسە، قوسىپ ايتارمىز، ازiرشە مەن ارماننىڭ اقىل كەڭiستiگi رەتiندە قارالۋدى تەك ابايدان كەزدەستiرiپ وتىرمىن. بۇل، مەنiڭ اقىل تۋرالى ايتقان، جازعاندارىما قوسىمشا ماعلۇمات. ارمان ءوز مازمۇنىن اقىل جەتكەندە عانا اشپاق، ولاي بولسا ارماننىڭ بوس قيالدان ارتىقشىلىعى، ونىڭ بولمىسىنداعى زەردەلiلiك، تiپتەن پاراساتتىلىق سيپاتىندا. سەبەبi, اقىل جەتكەن نارسە عانا ارمانعا اينالماق. اقىلسىزدا ارمان بولماق ەمەس. بۇل جاڭالىق مەنiڭ وي-ورiسiمە تىڭ ارنا اشا باستادى. اقىلسىز ادام ارمانداي المايدى، سوندا ارمان دەگەنiمiز - كەلەشەكتiڭ ۇلگiسi, سۋرەتi بولماق. ادام ءوزiن كەلەشەككە ارمان ارقىلى الىپ شىقپاق، بۇل iستە وعان بولىساتىن - اقىل. ادامنىڭ بۇگiنگi ءومiرiنiڭ كەلەشەگi بولماسا، ونىڭ بۇگiنگi ءومiرi دە مانسۇق بولماق. بۇگiنگi ءومiردiڭ مازمۇنى، ونىڭ ارمانى ارقىلى انىقتالماق. ارمان - كەلەشەكتiڭ سۋرەتi عانا ەمەس، ساناسى. ارينە، بۇگiنگi ومiرiنە ساناسى، دارمەنi جەتپەي جاتقان جەتەسiز جاننىڭ، كەلەشەك تۋرالى قانداي بايىپتى، ورنىقتى ساناسى بولماق، ولاي بولسا ونىڭ ارمانى دا جوق، وندا بارى بوس قيال. ءسiرا، قيال دەگەن ارماننان وزگەشە، ءمانiسi بولەك تۇسiنiك. قيال مەن ارمان سينونيمدەر ەمەس. قيالسىز ادام بولمايدى، ال ارمانسىز ادام بولادى، سەبەبi ارمان اقىلدى قاجەت ەتپەك. قيالعا اقىلدىڭ سونشاما قاجەتi دە بولماس، قاراپايىم سانا مۇمكiن بiر قيال ەمەس، «قيال ورمانىن» تۋدىرۋى ىقتيمال، ال «قيال ورمانى» ادامدى ماقساتتى iسكە ەمەس، ونى بەيبەرەكەتتiككە، بولىمسىز، ءونiمسiز iستەرگە باستاي بەرۋi دە تۇسiنiكتi بولسا كەرەك. اقىلى قىسقا بولىپ قيالدانعان جان ارمانعا جەتپەك ەمەس. ولاي بولسا، قيال دەگەن ارماننىڭ العاشقى باسپالداعى سياقتى. ادام «قيال ورمانىندا» قالىپ، وندا اداسىپ، ودان شىعاتىن جول تابا الماي قالۋى ابدەن مۇمكiن، كوپشiلiك جاعدايدا سولاي بولىپ تا جاتقانعا ۇقسايدى، ال «قيال ورمانىنان» جول تاۋىپ شىققان جانعا ارمانعا جول اشىلماق، بiراق ول ءۇشiن اقىل ءوزiنiڭ پاراساتتىق دەڭگەيiنە كوتەرiلۋi قاجەت. سول كەزدە ارمان انىقتالىپ، ادامنىڭ دۇنيەتانىم كوكجيەگi اشىلماق. ارمان دەگەنiمiز - اقىلىمىزدىڭ جەتكەنi, بiراق وسى ارمانعا اقىلىمىزدىڭ جەتكەن، جەتپەگەنiن قالايشا انىقتاماقپىز؟ ماسەلەنiڭ ءتۇپ قىزىعى وسىندا، ەگەر ونى ناقتىلاپ بiلiپ وتىرساڭ، ءومiردiڭ نە قىزىعى قالماق؟.. ومiردەگi سان قيلى وقيعالاردىڭ بولىپ، ءوربiپ، ءوسiپ جاتقانى، سول اقىلدىڭ ارمانعا جەتكەنiن، نە جەتپەگەنiن بiلە الماي دالباسا بولۋىمىزدا ەمەس پە؟ مۇنداي iستiڭ شەشiمi ءومiر ءسۇرۋشi اركiمنiڭ قولىندا. ءومiر ءسۇرۋدiڭ، وكiنiش-كە وراي، ساندىق ەرەجەسi جوق، ءومiردiڭ نەبiر زاڭدىلىققا باعىنبايتىن قالتارىستارى، قۇبىلىستارى، كورiنiستەرi ەسەپسiز مول، سولار ادامداردىڭ تابيعي بولمىسىن نەشە ءتۇرلi يiرiمدەرگە سالا بەرمەك. ادامنىڭ وسى تىلسىم تابيعاتى الiمساقتان بۇگiنگە دەيiن، بۇگiننەن «زاماناقىرعا» دەيiن تولاسسىز بولا بەرمەك، بۇل ىرىقتاندىرۋعا كونبەيتiن ادام-زاتتىڭ ناپسiلiك بولمىسىنىڭ سانسىز كورiنiستەرi.
ەندi «اقىلسىز ارمان بولماق پا» دەگەن ماسەلەگە تاعى ورالساق، مەنiڭ ايتا-رىم قىسقا. اقىلسىز ارمان تۋرالى سانا بولماق ەمەس. ارمان - بيiك ۇعىم، ونى ءتۇسiنۋ، ارينە iسكەرلiككە، iزگiلiككە، ماقساتقا نەگiزدەلگەن اقىلدى قاجەت ەتپەك، بiراق ارمان iزگiلiككە قۇرىلماسا، اقىل ونى ادام-زات تابيعاتىنا قارسى iس، ارەكەتتەرiنە دە باستاپ كەتۋi ابدەن مۇمكiن، سەبەبi iسكەرلiك پەن ماقسات ۇنەمi iزگiلiكتi قاجەت ەتپەيتiن جاعدايلارى كوپ ەكەنiن ادام-زاتتىڭ وتكەن تاريحي تاجiريبەسiنەن دە، بۇگiنگi تاجiريبە-بولمىسىنان دا كورiپ وتىرمىز.

***
وسى ولەڭنiڭ التىنشى شۋماعى بىلايشا اياقتالادى: «وزگە ماقسات اقىلعا تولا ما ەكەن؟» مۇندا دا ەكi ۇعىم: ماقسات پەن اقىل. سوندا ماقساتتىڭ ارماننان ايىرماشىلىعى نەدە دەگەن سۇراق قويساق، بiردەن اڭعارىلاتىنى، ماقسات اقىلعا تۋرا قاتىستى ەمەس. ماقسات اقىلسىزدا بولا بەرمەك. اقىل دەگەندە، اباي ونىڭ جوعارعى ماعىناسىندا قولدانىپ وتىر. ايتپەگەندە، مۇلدەم اقىلسىز دۇنيەدە ادام بولماق ەمەس، ماسەلە اقىلى تولماعاندار تۋرالى. ەگەر ماقساتقا اقىل تولسا، ول ارمانعا اينالىپ كەتۋ مۇمكiندiگi بار. ءسiرا، ماقسات پەن ارماننىڭ ايىرماشىلىعى وسى بولسا كەرەك.

عاريفوللا ەسIم،
اكادەميك

«استانا اقشامى» گازەتى