ونىڭ ءومiرi ءوزiنiڭ كiتاپتارى سەكiلدi قىزىق تا، تارتىمدى بولدى. سىرتتاي قاراعانعا كەدەي ورتادان شىققان بiلiمقۇمار جiگiتتiڭ تاباندىلىقتىڭ، iزدەنگiشتiك پەن ەڭبەكقۇمارلىقتىڭ ارقاسىندا، ەرتەگiنiڭ كەيiپكەرلەرiندەي، اتاق پەن داڭققا قول جەتكiزۋi, دالiرەك ايتقاندا «امەريكالىق باقىتتىڭ» ولشەمi سەكiلدi كورiنسە دە، بۇل تاعدىردىڭ وزiندiك دراماتيزمi مەن تراگەدياسى دا بار ەدi. جازۋشى عۇمىربايانىنىڭ ادەبيەتتانۋشىلار مەن مەمۋارشىلاردى ونىڭ قالامىنان تۋعان دۇنيەلەردەن بiر دە كەم قىزىقتىرمايتىندىعى سوندىقتان.

ول 1876 جىلى سان-فرانتسيسكودا دۇنيەگە كەلدi. اناسى قياليلاۋ كiسi بولىپتى. سپيريتۋاليزم (رۋحتارمەن سويلەسۋ) مەن استرولوگيانىڭ حاس تابىنۋشىسى بولاتىن. اكەسi بولسا، ءار ءتۇرلi تاقىرىپتارعا ءدارiس وقي بەرەتiن پروفەسسور ەدi. بiراق ەكەۋi دجەك (جازۋشىنىڭ شىن ەسiمi دجون) دۇنيەگە كەلمەي جاتىپ اجىراسىپ كەتكەن-دi. بولاشاق جازۋشىنىڭ جەتiم قالۋىنا، نەگiزiنەن اتاققۇمار، قىزۋقاندى، ويعا العان ماقساتىن iسكە اسىرۋعا كەلگەندە ەشتەڭەدەن قايمىقپايتىن تاۋەكەلشiل اناسىنىڭ كiناسi كوبiرەك بولعان سەكiلدi.

ونىڭ ءومiرi ءوزiنiڭ كiتاپتارى سەكiلدi قىزىق تا، تارتىمدى بولدى. سىرتتاي قاراعانعا كەدەي ورتادان شىققان بiلiمقۇمار جiگiتتiڭ تاباندىلىقتىڭ، iزدەنگiشتiك پەن ەڭبەكقۇمارلىقتىڭ ارقاسىندا، ەرتەگiنiڭ كەيiپكەرلەرiندەي، اتاق پەن داڭققا قول جەتكiزۋi, دالiرەك ايتقاندا «امەريكالىق باقىتتىڭ» ولشەمi سەكiلدi كورiنسە دە، بۇل تاعدىردىڭ وزiندiك دراماتيزمi مەن تراگەدياسى دا بار ەدi. جازۋشى عۇمىربايانىنىڭ ادەبيەتتانۋشىلار مەن مەمۋارشىلاردى ونىڭ قالامىنان تۋعان دۇنيەلەردەن بiر دە كەم قىزىقتىرمايتىندىعى سوندىقتان.

ول 1876 جىلى سان-فرانتسيسكودا دۇنيەگە كەلدi. اناسى قياليلاۋ كiسi بولىپتى. سپيريتۋاليزم (رۋحتارمەن سويلەسۋ) مەن استرولوگيانىڭ حاس تابىنۋشىسى بولاتىن. اكەسi بولسا، ءار ءتۇرلi تاقىرىپتارعا ءدارiس وقي بەرەتiن پروفەسسور ەدi. بiراق ەكەۋi دجەك (جازۋشىنىڭ شىن ەسiمi دجون) دۇنيەگە كەلمەي جاتىپ اجىراسىپ كەتكەن-دi. بولاشاق جازۋشىنىڭ جەتiم قالۋىنا، نەگiزiنەن اتاققۇمار، قىزۋقاندى، ويعا العان ماقساتىن iسكە اسىرۋعا كەلگەندە ەشتەڭەدەن قايمىقپايتىن تاۋەكەلشiل اناسىنىڭ كiناسi كوبiرەك بولعان سەكiلدi.

زەرتتەۋشiلەر دجەك ءومiرiنiڭ كەيiنگi بiر تۇسىندا اكەسiن iزدەپ تاپقاندىعىن، بiراق اكەسiنiڭ ۇلىنا جىلى قاباق تانىتپاعاندىعىن جازادى. قارت پروفەسسور ءوزiنiڭ ۇلى جازۋشىنىڭ اكەسi ەكەندiگiن مويىنداماي قويسا كەرەك. مۇنىسى عاجاپ-اق. دەگەنمەن، ۇلىنىڭ شەشەسiنەن ابدەن زارەزاپ بولعان اكەنiڭ بۇلاي ەتەتiندەي دە ءجونi بار. سەبەبiن بiلۋگە دە بولادى. مىسالى، جازۋشىنىڭ بيوگرافتارى وقىمىستى پروفەسسور ەكiقابات ايەلiن قىزعانىشتان تۋىنداعان ۇرىس-كەرiس ۇستiندە پيستولەتپەن اتىپ جiبەرگەندiگi تۋرالى دەرەك كەلتiرەدi. بۇل جايت تۋرالى سول كەزدiڭ گازەتتەرiندە كوپ جازىلىپتى. مiنە، وسى وقيعادان كەيiن پروفەسسور اكەنiڭ تاعدىرى «تازدىڭ كەپەشiن كيگەندiگi» انىق. ايەلi «iشكەنiن iرiڭ، جەگەنiن جەلiم» قىلسا رەنجiمەسiنە نە شارا. وسى وكپەسi بالاسىنا دا ۇلاسسا كەرەك. الدە، باقىتسىز اكە ءومiرiنiڭ سول بiر كوڭiلسiز، سۇرقايلاۋ تۇسىن قالاي بولماسىن ۇمىتۋعا تىرىستى ما ەكەن؟ ال شىن مانiسiندە ىزاقور شەشە كۇيەۋiنە اشۋلانىپ ءوزiن-ءوزi اتقان كورiنەدi.

پروفەسسور اكەسiنەن جۇققان قاسيەت پە، دجەك سەگiز جاسىندا-اق كiتاپقۇمار بولادى. بۇل - قولىنا تۇسكەندi جاي وقي بەرۋ ەمەس، تىڭعىلىقتى تۇردە بiلiم جيناۋ ەدi. جازۋشى وسى ادەتiنە ءومiرiنiڭ سوڭىنا شەيiن ادال بولىپ ءوتتi. وكلەندتiڭ كوپشiلiككە ارنالعان كiتاپحاناسى دا اسەرشiل بالانىڭ وي-قيالىنىڭ دامۋىنا كوپ سەپتiگiن تيگiزگەندiگi انىق. كiتاپحانا باسشىسى، ءوزi دە اقىن اينا كۋلبريت حانىم دجەكتiڭ كiتاپتاردى تاڭداپ، سارالاپ وقۋىنا جەتەكشiلiك ەتiپ وتىرعاندىعىن ەسكەرسەك، بولاشاق جازۋشىنىڭ سول كەزگە دەيiنگi ادەبيەتتiڭ بەتكە شىعار قايماعىمەن جان-جاقتى تانىسقاندىعىنا كۇمان جوق.

دەگەنمەن، دجەك «كiتاپشىل» ەمەس ەدi. قيال-عاجايىپقا تولى شىتىرمان وقيعالى كiتاپتاردى وقي وتىرىپ، ول وسىنىڭ ءبارiن ءوز باسىنان وتكiزiپ كورۋدi ماقسات تۇتتى. 13 جاسىندا ورتا مەكتەپتi بiتiرگەن دجەك ءوز قاتارىنان كوپ ەرەكشەلەنە قويعان جوق. بiراق وعان جاس كەزiنەن-اق كۇندەلiكتi كۇنكورiستiڭ قامىمەن ءارتۇرلi جۇمىستارعا جەگiلۋگە تۋرا كەلەدi. گازەت ساتتى، تۇنگi كۇزەتشi بولدى. تەر توگiپ تاپقان العاشقى ەكi دوللارىنا ەسكi قايىق جالداپ، اشىق تەڭiزگە شىعاتىنى دا وسى كەز. بiراق تاعدىر تاۋەكەلشiل جiگiتتi ەركەلەتە قويعان جوق. وگەي اكەسi پويىزدىڭ استىنا ءتۇسiپ مۇگەدەك بولىپ قالعاننان كەيiن وتباسى جاعدايى تiپتi قيىنداپ كەتتi. جوقشىلىق جاعادان العان. ىسىراپشىل شەشە مەن مۇگەدەك اكەنi اسىراۋ ءۇشiن بولاشاق جازۋشى بالالىق ارمانىمەن قوشتاسىپ، كونسەرۆi فابريكاسىنا جۇمىسقا تۇردى. مۇندا ساعاتىنا 10 تسەنت تولەنەتiن، ال جۇمىس ۋاقىتى تاۋلiگiنە 10 ساعاتتان اساتىن. مۇنداي جۇمىس بوزبالانى بالاعىنان ءسۇرiنتiپ، سۇرلiكتiرiپ قانا قويعان جوق، ونىڭ كiتاپ وقۋىنا دا مۇمكiندiك قالدىرمادى. ال دجەك تابيعاتىندا ەركiندiككە قۇمار ەدi. قاتىگەز قارا جۇمىسقا قولىن بiر سiلتەپ، قارىزعا الىنعان 300 دوللارعا كiشiگiرiم كەمە ساتىپ الىپ، ءوزi سياقتى جالاڭاياقتارمەن «شايان اۋلاۋ قاراقشىلىعىمەن» اينالىستى. تاپقان قارجىسىنىڭ بiرازىن اناسىنا بەرiپ وتىرسا، قوماقتى بولiگiن تەڭiز جاعالاۋىنداعى بارلارعا شاشتى. سپيرتتi iشiمدiككە اۋەستەندi. بiراق ول الكوگوليزمنiڭ ءتۇبi قانداي قاتەرگە ۇرىندىراتىندىعىن ەرتە اڭعاردى. بiردە ماس حالدە داۋىلدى تەڭiزگە شىعىپ كەتسە، ال ەندi بiردە ۇشىنىپ ءولiپ قالا جازداسا، اڭعارماي قايتسiن. ونىڭ ۇستiنە تەڭiز جاعالاۋىنداعى ارزانقول ساۋىقحانالاردا ءارتۇرلi ادامدار كەزدەسەتiن. الدەبiر قانىپەزەردiڭ پىشاعىنان قازا تابۋى دا كادiك ەدi. ياعني، ءومiر ءسۇرۋ ءتاسiلiن وزگەرتپەي بولمايتىن. وڭ-سولىن پايىمداي بiلگەن كەشەگi قاراقشى دجەك ۇزاماي بالىقشى پاترۋلiنە جۇمىسقا تۇرادى. بۇل جۇمىس جۇرەك­تiلiكتi, باتىلدىقتى قاجەت ەتەتiن. لوندوننىڭ ءور دە ەر مiنەزi وسى كەزدەرi قالىپتاستى دەۋگە ابدەن بولادى. وسى بiر جىلدارى، بولاشاق جازۋشى قانداي جۇمىسپەن شۇعىلدانباسىن، ونىڭ تەڭiزگە دەگەن ماحابباتى بارiنەن اسىپ ءتۇسiپ جاتاتىن.

17 جاستاعى دجەك 1893 جىلى ءۇش ماچتالى شاپشاڭ «سوفي سازەرلەند» شحۋناسىنا ماتروس بولىپ جالداندى. بۇل كەمە تەڭiز مىسىقتارىن اۋلاۋمەن اينالىساتىن-دى تاجiريبەلi تەڭiز كوكجالدارىنىڭ ورتاسىنا توپ ەتە قالعان لوندون مۇحيتپەن، ونىڭ قۇبىلمالى مiنەزiمەن تانىستى. ەل كوردi, جەر كوردi. جاپونيا جاعالاۋى، الەۋت ارالدارى، الياسكا مەن چۋكوتكا... جاس تەڭiزشi بولعان جەرلەردiڭ ۇزىن-ىرعاسى وسىنداي. بiراق بۇل قۇر ساياحات ەمەس ەدi. اڭشىلىقتىڭ شىرقاۋ ساتتەرiندە ءولi مىسىقتاردىڭ مايى مەن قانىنا سۇرلەنگەن پالۋبادا تايىپ جىعىلىپ ءجۇرiپ تەر توكتi. بۇل اۋىر دا اياۋسىز جۇمىس ەدi.

شحۋنادا وتكiزگەن سەگiز ايدان كەيiن ۇيiنە ورالعاندا ونىڭ وتباسى قارىزعا بەلشەسiنەن باتقان حالدە بولاتىن. ەندi بوزبالا جiگiتكە رومانتيكامەن قوشتاسىپ، كەندiر فابريكاسىنا جۇمىسقا ورنالاسۋعا تۋرا كەلدi. ال الدا جۇمىسسىزداردىڭ سانى كۇرت وسكەن 1893 جىلدىڭ داعدارىسى جاقىنداپ كەلە جاتتى. ستانوكتىڭ قاسىندا وتكiزگەن ون ساعاتتىق اۋىر جۇمىسىنا دجەك، بار بولعانى، جالعىز-اق دوللار الاتىن. ونىڭ «سان-فرانتسيسكو كولل» گازەتiنەن ادەبي كونكۋرس تۋرالى حابارلامانى وقىپ قالاتىنى وسى تۇس. مەكتەپ جۋرنالىنا قاتىسقانى بولماسا، ول بۇعان دەيiن شىعارماشىلىقتا كۇش سىناپ كورمەگەن-دi. بiراق اناسى ونى قولىنا قالام الۋعا ۇگiتتەپ كوندiردi. تالاپكەر جازۋشى ءجۇزiپ جۇرگەندە كورگەن بiر ەپيزودىن ءدال دە نانىمدى ەتiپ سۋرەتتەپ شىقتى. وسى «جاپون جاعالاۋىنداعى تايفۋن» وچەركi باس جۇلدە - 25 دوللاردى جەڭiپ الدى. دجەك ون دوللاردى كوستيۋم ساتىپ الۋعا، ءارi لومباردقا وتكiزگەن ساعاتىن قايتارىپ الۋعا جۇمسادى. ەكiنشi, ءۇشiنشi جۇلدەلەردi كاليفورنيا مەن تەنفورد ۋنيۆەرسيتەتتەرiنiڭ ستۋدەنتتەرi يەمدەندi. لوندوننىڭ وسى بiر تىرناقالدى وچەركiن وقىپ وتىرىپ، بۇگiندە الىپ تولقىن مەن بۋىرقانعان داۋىلدىڭ قاقپاقىلىندا قالعان شاعىن كەمەنiڭ بورتىندا تۇرعانداي حال كەشەسiڭ. سۇراپىل اسەر كۇشiن سەزiنەسiڭ. بiراق بۇل بiر ساتتiك قانا جەڭiس ەدi. بالكiم العاشقى. دجەك كەندiر فابريكاسىن تاستاپ، ەلەكتروستانتسياعا وت جاعۋشى بولىپ كiرەدi. العاشىندا جانىن سالىپ قۇمارلانا iستەگەنiمەن، اۋىر جۇمىس بوزبالانى ەزiپ تاستايدى. اقىرىندا بۇل جەردەن دە بوساۋعا تۋرا كەلگەن.

بۇدان كەيiن لوندون جۇمىسسىزدار ارمياسىنا قوسىلىپ ەل كەزەدi. تiپتi, قاڭعىباستارعا قوسىلىپ كەتكەن كەزi دە بار. بۇل دا ەشتەڭە ەمەس ەكەن، قايىرشىلىقتىڭ دا ءدامiن از-مۇز تاتىپ كورۋگە تۋرا كەلگەن.

باسىنان وتكەن جايتتار لوندوننىڭ كوزiن بiر نارسەگە انىق جەتكiزدi. تەك قارا جۇمىس iستەپ ءجۇرiپ، قوعامنىڭ لاس «ەتەگiنەن» كوتەرiلە المايدى ەكەنسiڭ. كوتەرiلۋ ءۇشiن بiر عانا جول بار. ول - بiلiم الۋ. بۇل ءۇشiن الدىمەن مەكتەپتiڭ جوعارى سىنىپتارىن بiتiرۋ كەرەك. دجەك كۇنiگە ون ەكi ساعاتتان شۇعىلدانا وتىرىپ، ەكi جىلدىق باعدارلاماشى ءۇش ايدا يگەرەدi. سوسىن كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتiنە ەمتيحان تاپسىرادى. بiراق بiر سەمەستردەي عانا ستۋدەنت بولۋدىڭ ءساتi ءتۇستi. جوقشىلىق تاعى دا قول بايلاعان. كەيiنگi بiلiمنiڭ ءبارiن دجەك لوندون تەك ءوزiن-ءوزi قامشىلاۋ، ءوزiن-ءوزi جەتiلدiرۋ ارقىلى مەڭگەردi.

وسى كەزدەرi ول، بويىندا جازۋعا دەگەن قۇشتارلىقتىڭ بار ەكەندiگiن اڭعاردى. ايتسە دە، ونىڭ العاشقى ادەبي تالپىنىستارى ءساتسiز بولادى. اڭگiمەلەرi دايىن شتامپتان شىققانداي ءارi قىزىلسوزدiلiكتەن قۇرالاقان ەمەس-تi. بۇنىڭ ءبارiن ول كەيiنiرەك ءوزiنiڭ «مارتين يدەن» رومانىندا شىنايى سۋرەتتەپ جازدى.

1896 جىلى، الياسكادان باي التىن كەنiشi تابىلعانى تۋرالى حابار بۇرق ەتە قالعاندا، وڭاي ولجا iزدەپ قارلى ولكەگە اتتانعانداردىڭ iشiندە دجەك لوندون دا بار ەدi. دەگەنمەن، تاعدىر لوندوننىڭ تالايىنا بۇل جولى دا كەش قالۋدى جازىپتى. الايدا، بۇنى ساتسiزدiك دەۋگە بولا قويار ما ەكەن. ويتكەنi, دجەك الياسكادان التىن بولماسا دا، التىنعا بەرگiسiز اسەرلەر مەن بولاشاق اڭگiمەلەرiنە قاجەت ماتەريالدار الىپ قايتادى. جازۋشى بولام دەگەن جانعا بۇدان ارتىق نە كەرەك؟ لوندون شىعارماشىلىعىندا الياسكا، التىن iزدەۋشiلەر تاقىرىبى ۇلكەن ورىن الاتىندىعى دا الگi ءسوزiمiزدiڭ راستىعىن دالەلدەي تۇسەتiندەي.

الياسكادان ورالعاننان كەيiن ءوزiنiڭ باي ومiرلiك تاجiريبەسiنەن جازىلعان اڭگiمەلەر سالىنعان توپ-تولىق كونۆەرتتەردi ول جۋرنال، گازەت رەداكتسيالارىنا جونەلتۋمەن بولدى. بiراق، نەگە ەكەنi بەلگiسiز، اڭگiمەلەرi اردايىم كەرi قايتاتىن. بەينەبiر بۇنىڭ اڭگiمەلەرiنە كوز تيگەن سەكiلدi ەدi. ايتەۋiر، 1899 جىلدىڭ قاڭتارىندا «قۇرلىقارالىق ادەبيەت» جۋرنالىندا «ساپارداعىلار ءۇشiن» اڭگiمەسi باسىلعاندا، بۇعان قۇدايدىڭ وڭ قاباعى تۇسكەندەي بولدى-اۋ. اي وتپەي وسى جۋرنالدا «اپپاق مەڭiرەۋ دالا» اڭگiمەسi تاعى باسىلادى. لوندون تانىمال جازۋشىعا اينالا باستادى. بۇل قىرسىقتى قويساڭىزشى، اڭگiمەلەرi بەلدi, بەدەلدi باسىلىمداردا شىعىپ جاتقانىمەن، جاس جازۋشىنىڭ قالاماقىسى ماردىمسىز ەدi. تiپتi, كەيدە ساراڭ رەداكتورلارمەن اقشا ءۇشiن جۇدىرىقتاسىپ قالۋعا دا تۋرا كەلەتiن. ەندiگi جەردە لوندون تاۋلiگiنە بەس-اق ساعات ۇيىقتايتىن بولدى. اپتاسىنا التى كۇن جۇمىس iستەۋدi, تاۋلiك سايىن مىڭ سوزدەن جازۋدى (بەس بەتتەي) قاعيداعا اينالدىردى. 1900 جىلى «كوكجالدىڭ بالاسى» اڭگiمەلەر جيناعى شىعادى. اراعا جىل سالماي «ونىڭ اكەسiنiڭ قۇدايى» (1901) اڭگiمەلەر جيناعى، «قار قىزى» (1902) رومانى باسىلادى. بۇلارمەن بiرگە ماتەريالدىق بايلىق، اتاق-داڭق كەلەدi. كەزبەلiك عۇمىر اياقتالىپ كاسiبي جازۋشىنىڭ ءومiرi باستالادى. ول ەليزابەت ماددەرينگە ۇيلەنەدi. ۇزاماي بiرiنشi قىزى، سوسىن تاعى بiر قىزى بەسسي دۇنيەگە كەلەدi. لوندون قىزدارىن قانشا جانىن سالىپ سۇيسە دە، ونى مۇگاگەرiنiڭ، ۇلىنىڭ جوقتىعى ءومiر بويى مازالاپ، ازاپتاپ ءوتتi.

جازۋشى شىعارماشىلىعىندا سولتۇستiكتiڭ سۇستى تابيعاتى، ونداعى ادامداردىڭ تۇرمىس-تiرشiلiگi عانا ەمەس، سپورت تاقىرىبى دا بiرشاما ورىن الادى. بوكس، قىلىشتاسۋ، ءجۇزۋ، ات جارىسىمەن اۋەستەنگەن جازۋشىعا بۇل تاقىرىپ ەتەنە جاقىن ەدi. بۇلاردىڭ اراسىندا «بiر ءۇزiم ەت» اڭگiمەسi وتە ەرەكشەلەنەدi. سونداي-اق «مەكسيكا ۇلى» اڭگiمەسi وتە دە الەم وقىرمانىنا كەڭiنەن تانىمال.

دەگەنمەن، جازۋشىنىڭ ەڭ ۇزدiك شىعارماسى دەپ «مارتين يدەن» (1909) رومانىن ايتۋعا بولاتىن شىعار. كوپ تۇسى اۆتوبيوگرافيالىق بۇل روماننىڭ ءون بويىندا جازۋشىنىڭ تۇلعاسى، ونىڭ دۇنيەنi قابىلداۋى، شىعارماشىلىق تۋرالى ويلارى، جازۋشى ەڭبەگiن ءتۇسiنۋi ادەمi دە اسەرلi ءارi جارقىن كورiنiس تاپتى. رومان، شىن مانiسiندە، جازۋشى ءۇشiن «ءومiر كiتابى» بولىپ شىقتى. رومانعا كورiپكەلدiك تە جات ەمەس ەدi. ارينە، لوندون ەرەن ەڭبەكتiڭ ارقاسىندا جازۋشىلىق داڭقتىڭ شىرقاۋ شىڭىنا كوتەرiلگەن قاراپايىم تەڭiزشiنiڭ تاريحىنا ءوز ءومiرiنiڭ كوپ ساتتەرiن ەنگiزگەنi انىق. رومان كوشە توبەلەسiندە باي اۋلەت - مورزدارىڭ ۇلى ارتۋردى قۇتقارىپ قالعان مارتين يدەننiڭ وسى وتباسىنىڭ ورتاسىنا كەلۋiمەن باستالادى. قاراتابان وعان مۇنداعىلاردىڭ ءبارi نازiكتiك پەن سەزiمتالدىقتىڭ، جوعارى مادەنيەتتiلiكتiڭ ۇلگiسiندەي بولىپ كورiنەدi. جاڭا ورتادا ءوزiن-ءوزi ۇستاي الماي الەك بولادى. ال وسى ۇيدە تانىسقان ارتۋردىڭ قارىنداسى رۋفتi سۇلۋلىقتىڭ، مىنا كۇناھار دۇنيەنiڭ پەشەنەسiنە لايىق ەمەس تازا، عاجايىپ الەمنiڭ بەينەسiندەي سەزiنگەن. وسى سەزiمنiڭ جەتەگiندە كەتكەن ول قالايدا رۋفكە لايىق بولۋدى ماقسات تۇتادى. ءوزiن مىنانداي تەكتi ورتادا ۇستاۋدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنۋگە تىرىسادى. ارينە، ول ءۇشiن بiلiمدiلiك، بiلiكتiلiك كەرەك. مارتين ەندi ادەبيەتكە دەن قويادى، پوەزيامەن اۋەستەنەدi. سپەنسەر، دارۆين، ماركستiڭ iلiمدەرiمەن تانىسادى. رۋفتiڭ اقىل-كەڭەسiنە دەن قويا وتىرىپ، ءوزiن-ءوزi رۋحاني جەتiلدiرۋگە ۇمتىلادى. قىزدىڭ بويىندا دا مارتينگە دەگەن قۇمارلىق ويانعان. رۋفتi ونىڭ ءوزi جۇرگەن ورتانىڭ بوزبالالارىنا ۇقسامايتىن مiنەزi, ەركiن ءجۇرiس-تۇرىسى قىزىقتىرادى. ەكi يىعىنا ەكi كiسi مiنگەندەي الىپ جiگiتتiڭ كۇش-قۋاتى دا ونى وزiنە باۋراپ، تارتا تۇسكەن. راس، دورەكi ءتان كۇشi.

بiراق مارتين جان دۇنيەسi رۋحاني جانە ينتەل­لەك­تۋالدىق جاعىنان وسكەن سايىن، وعان مورزداردىڭ تايازدىعى، ەگويزمi, جالعان مادەنيەتتiلiكتiڭ تاساسىنا جاسىرىنعان ارسىزدىعى دا ۇعىنىقتى بولا تۇسكەن. مارتين رۋفتiڭ دە وسى ورتانىڭ جەمiسi ەكەنiن، بۇل ورتانىڭ كەمشiلiكتەرi وعان دا جات ەمەستiگiن اڭعارادى. ونىڭ ءومiر تۋرالى تۇسiنiگi تار دا تاياز ەكەندiگiن سەزiنەدi. بiراق وعان دەگەن سەزiمi سۋىمايدى. ول ۇلكەن مورزداردان قىزىنىڭ قولىن سۇرايدى. ەرلi-زايىپتى مورزدار رۋفكە كەدەي جiگiتتi لايىق كورمەيدi. ەكەۋiنiڭ نەكەگە تۇرۋىنا كەدەرگi كەلتiرۋمەن بولادى. ارينە، قوياتىن ماقساتتارى بiرەۋ-اق - بولاشاق كۇيەۋ قالىڭدىعىن دا، ءوزiن دە اسىراي الاتىن تابىستى جiگiت بولۋعا تيiس. كونتورعا نەمەسە فيرماعا تۇرىپ جۇمىس iستەۋi شارت.

بiراق، مارتين مورزدار وتباسىنىڭ تالابىنا كەلiسە قويمايدى. ەندiگi جەردە ونىڭ الدىندا جالعىز عانا ماقسات بار، ول - جازۋشى بولۋ. ول سوڭعى قاراجاتىنا شاعىن بولمە جالداپ الىپ، ومiردەن كورگەنiن، تۇيگەنiن اڭگiمە، وچەركتەرگە اينالدىرۋعا كiرiسەدi. ءوزiنiڭ شىعارماشىلىق تۋرالى وي-پiكiرلەرiن رۋفپەن ءبولiسiپ وتىرادى. ايتسە دە ودان رۋحاني قولداۋ تاپپايدى. رۋف مارتين اڭگiمەلەرiنiڭ اسەر-قۋاتىن مويىنداي وتىرىپ، ونداعى شىن ءومiردiڭ كەسكiن-كەلبەتiن قابىلداي المايدى. باي وتباسىندا وسكەن شولجاڭ قىزدىڭ بۇلاي ەتۋi زاڭدى دا ەدi. ويتكەنi ول، قاراپايىم ادامداردىڭ قالاي ءومiر سۇرەتiنiن تەگiن كەلiپ جاتقان بايلىق پەن ءسان-سالتاناتقا كومiلiپ ءجۇرiپ قالاي اڭعارا السىن؟ قالىڭدىعى عانا ەمەس، گازەت-جۋرنالداردىڭ دا بۇنىڭ اڭگiمەلەرiن قابىلدامايتىندىعى مارتينگە قاتتى باتادى. بiراق تالاپكەر العان بەتiنەن قايتپايدى. ويتكەنi, بۇل كەزدەرi ول ءوزiنiڭ جازۋشى بولۋ ءۇشiن تۋىلعانىن سەزiنگەن. مiنە، ول جازۋشى رەتiندە مويىندالۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر. ءدال وسى ساتتە رۋف ودان باس تارتادى. جازۋ-سىزۋمەن اۋرەلەنۋدi قويماساڭ ايەلiڭ بولمايمىن دەگەن شارت قويادى. بۇل دا مارتينگە تيگەن كەزەكتi اۋىر سوققى ەدi. بiراق ول ەندiگi جەردە جازۋشىلىقتى قويا المايتىندىعىن اڭعارعان.

مارتين يدەننiڭ تالابى دۇرىس ەكەندiگiن اڭداعان از ادامنىڭ بiرi اقىن بريسسەندەن. ول وعان ءتۇبi اتاقتى بولاتىندىعىن، بiراق سول اتاق-داڭقتىڭ بۇنىڭ جان-دۇنيەسiن ايازداي قاريتىن قاتەرلi بولاتىندىعىن ايتۋمەن وتەدi. بريسسەندەن قايتىس بولعاسىن بiراز مەزگiلدەن كەيiن مارتيننiڭ فالسافالىق ەسسەسi جارىق كورەدi. بۇل ەسسە، وقىرماندار اراسىندا قىزۋ ايتىس-تارتىس تۋعىزادى. ال ەسسە اۆتورى بiردەن ايگiلi بولىپ شىعا كەلدi. كەشە عانا جاس جازۋشىنىڭ قولجازبالارىن تالكەككە سالىپ، كەرi قايتارىپ جۇرگەن باسپاگەرلەر ەندi سول قولجازبالاردىڭ سوڭىنا شىراق الىپ وزدەرi تۇسەدi. ويتكەنi, تالانتتى جازۋشىنىڭ شىعارمالارىنان ءوتiمدi قانداي دۇنيە بولماق؟ بiر اي بۇرىن بەس دوللارعا دا وتپەي جاتقان اڭگiمەلەرi ەندi مىڭ، ەكi مىڭ دوللارلارعا باعالانا باستايدى. مارتين باي ادامداردىڭ بiرiنە اينالادى.

ەندi ونى «ۇلى جازۋشى» رەتiندە ۇلكەن باسقوسۋلار مەن وتىرىستارعا شاقىرا باستايدى. بۇرىن مۇنى مەنسiنبەي شەكەسiنەن كەكiرەيە قارايتىن باي-ماناپتار الدىندا قۇراق ۇشىپ، قۇرداي جورعالايدى. گازەت-جۋرنالداردا جازۋشىمەن جاقسى تانىس، تiپتi, دوس ەكەندiكتەرiن ايتىپ ماقتانىسادى. بiراق مارتين مۇنداي ارزانقول داقپىرتقا الدانا قويمايدى. ويتكەنi, ول بۇل پىسىقاي بايسىماقتارعا ءوز دۇنيەلەرiنiڭ بۇرىنعىداي جات، بوتەن ەكەندiگiن، ولارعا بۇنىڭ تەك اتاق-داڭقى، اقشاسى قاجەتتiگiن سەزiنگەن. بريسسەندەننiڭ ايتقانى اينا-قاتەسiز اقيقاتقا اينالدى. مارتيننiڭ جان دۇنيەسiندە قۇلازۋ باستالادى. قورشاعان ورتاسىنان كوڭiلi قالادى. كەشە عانا قاراماستاي بولىپ كەتكەن رۋفتiڭ ءوزi iزدەپ كەلiپ كەشiرiم سۇراۋى دا سۋىنعان سەزiمدi قايتا جىلىتا المايدى. ەكەۋiنiڭ جان دۇنيەسiن ءوزارا جاقىنداستىراتىن ەشتەڭە جوقتىعىن ەندi مارتين ايتادى.

بايشىكەشتەردەن كوڭiلi قالعان جازۋشى ءوزiنiڭ شىققان ورتاسىنىڭ قاراپايىم ەڭبەك ادامدارىمەن دە قايتا تiل تابىسا المايدى. ويتكەنi, ولارمەن بۇنىڭ اراسى ەندiگi جەر مەن كوكتەي الشاقتاپ كەتiپتi. كەدەي، ءالi مويىندالماعان كەزiندە جازىلعان اڭگiمە، ءالi iسكە اسپاعان يدەيالارى ءومiر سۇرۋگە، ارەكەت ەتۋگە قۇلشىنىسىن وياتاتىن، بايلىققا قول جەتكiزiپ ەدi, سول قۇلشىنىستان تۇك تە قالماعانداي. العا قويىلعان ماقساتىنا جەتۋدiڭ شىعارماشىلىق ادامىنا قانداي زالالى بارىن ول ەندi اڭعارعان! دجەك لوندون جازۋشى پسيحولوگياسىنىڭ قىر-سىرىن كەرەمەت سۋرەتتەدi. وسى رومانىن جازا وتىرىپ ول ءوز ءومiرiنiڭ ءتۇبi قالاي اياقتالارىنا دا كورiپكەلدiك جاساعانداي ەدi. راسىندا لوندون ءومiرiنiڭ سوڭعى جاعى ءوز كەيiپكەرiنiڭ ومiرiنە قاتتى ۇقسايتىن. رومان كەيiپكەرi سەكiلدi ول دا ءوز شىعارمالارىنىڭ باي-ماناپتارعا كەرەك ەمەستiگiن، ولاردى ادەبيەتتەگi ايتۋلى ەسiم رەتiندە عانا قىزىقتىراتىندىعىن ۇقتى. بiراق ونىڭ تۋىندىلارى بار ماقساتى كۇنكورiستiڭ قام-قارەكەتiنەن ارىعا اسا المايتىن پرولەتارلارعا دا قاجەت ەمەس. اۋىر جۇمىستىڭ ەزگiسiندە قالعان ولاردىڭ ادەبي كiتاپ وقۋعا، iشكi مادەنيەتiن جەتiلدiرۋگە ۋاقىتى قايدان بولسىن؟

ءوزiن تويدىرىپ بiتكەن قوعامنىڭ لاس اتموسفەراسىنان بiر ءسات سەرگۋ ءۇشiن رومان كەيiپكەرi «ماريپوزا» پاراحودىنا وتىرىپ ۇزاق مەرزiمدiك ساياحاتقا شىعادى. بiراق ساياحات ۇستiندە جان دۇنيەسiن جاۋلاپ العان شاراسىزدىق سەزiمiنە قارسىلاسار كۇش تابا الماي، ءوزiن كەمەنiڭ يليۋميناتورىنان اشىق مۇحيتقا تاستاپ جiبەرەدi.

راس، لوندون بۇل روماننان كەيiن دە بiراز ءومiر ءسۇردi. بiراق ول جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىق iزدەنiستەگi توقىراۋلار مەن كەرi كەتۋلەر كەزەڭi ەدi. لوندوننىڭ بۇل تۇستاعى تۋىندىلارىنىڭ دەنi اقشا تابۋ ءۇشiن جازىلعان ارزانقول، دۇمبiلەز دۇنيەلەر بولاتىن.

1916 جىلدىڭ 22 قاراشاسىندا ءولiم اۋزىنداعى دجەك لوندون ءوزiنiڭ جۇمىس بولمەسiنەن تابىلدى. سىرقاتىن جەڭiلدەتۋ ءۇشiن iشكەن مورفيدiڭ دوزاسى شامادان تىس كوپ بولىپ شىقتى. كiم بiلەدi, ول راسىندا دا جانىنا باتقان اۋرۋىن بiر ساتكە بولسا دا ۇمىتقىسى كەلدi مە ەكەن؟ قايتكەنمەن بۇل جايت جازۋشىنىڭ وزiنە-ءوزi قول سالۋىنا ۇقسايدى. ونىڭ ءولiمiنiڭ قۇپياسى ءالi كۇنگە دەيiن اشىلعان جوق.

(جالعاسى بار)

"اباي-اقپارات"