وتكەن جىلدان بەرى باق بەتتەرىندە تالاي مارتە ءسوز بولعان «سوپىلار سوتى» تاعى دا ەل نازارىنا ىلىككەلى وتىر. سوپىلىقتىڭ ءىزىن جالعاستىرۋشى يسماتۋللا ابدىعاپپاردى 14 جىلعا، عالىم سايات ىبىرايدى 12 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرعان سوت مۇشەلەرىنىڭ بىرقاتار بىلىقتارى اشىلىپ جاتىر. كىسى ولتىرگەن قاندىقول  قىلمىسكەرگە لايىقتى قاتىگەز جازانى يشاندار مەن عالىمدارعا، ودان قالدى ەمىزۋلى بالاسى بار ايەلگە دە اياماي تاڭىپ بەرگەن القابيلەر وتكەن جىلعى سوت وتىرىسى كەزىندە ەل قىدىرىپ، توي-تويلاپ جۇرگەنى انىقتالىپ جاتىر.

وتكەن اپتادا، ياعني ءساۋىردىڭ 20-كۇنى الماتى قالالىق سوتىندا يسماتۋللا ابدىعاپپار، سايات ىبىراەۆ جانە ولاردىڭ بىرقاتار ءىزباسارلارىنا قاتىستى سوتتىڭ كاسساتسيالىق قاراۋى بولعان ەدى. شارا بارىسىندا سوپىلاردى جازاعا كەسكەن الماتى قالاسى قىلمىستىق ىستەر بويىنشا مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق سوتى شىعارعان ۇكىمنىڭ تولىقتاي زاڭسىز ەكەنى دالەلدەندى. دالىرەك ايتقاندا، بۇرىن-سوڭدى ەل ەستىمەگەن قاتىگەز جازاسىمەن تانىلعان القابيلەر سوت وتىرىستارىنا ءجۇردىم-باردىم قاراپ، قالاۋى بويىنشا كەلىپ كەتىپ جۇرگەن ەكەن. سايات ىبىراەۆتىڭ ادۆوكاتى ابزال قۇسپانوۆ پەن شىڭقۋات بايجانوۆتىڭ قولىندا قىدىرىمپاز القابيلەردىڭ سول ارەكەتىن بۇلتارتپاي دالەلدەيتىن بىرقاتار ايعاقتار جيناقتالعان. ولار بۇل ايعاقتاردى الماتى قالالىق كاسساتسيالىق سوتتىڭ قاراۋىنا ۇسىنىپ وتىر. ناتيجەسى الداعى ۋاقىتتا بەلگىلى بولادى.

وتكەن جىلدان بەرى باق بەتتەرىندە تالاي مارتە ءسوز بولعان «سوپىلار سوتى» تاعى دا ەل نازارىنا ىلىككەلى وتىر. سوپىلىقتىڭ ءىزىن جالعاستىرۋشى يسماتۋللا ابدىعاپپاردى 14 جىلعا، عالىم سايات ىبىرايدى 12 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرعان سوت مۇشەلەرىنىڭ بىرقاتار بىلىقتارى اشىلىپ جاتىر. كىسى ولتىرگەن قاندىقول  قىلمىسكەرگە لايىقتى قاتىگەز جازانى يشاندار مەن عالىمدارعا، ودان قالدى ەمىزۋلى بالاسى بار ايەلگە دە اياماي تاڭىپ بەرگەن القابيلەر وتكەن جىلعى سوت وتىرىسى كەزىندە ەل قىدىرىپ، توي-تويلاپ جۇرگەنى انىقتالىپ جاتىر.

وتكەن اپتادا، ياعني ءساۋىردىڭ 20-كۇنى الماتى قالالىق سوتىندا يسماتۋللا ابدىعاپپار، سايات ىبىراەۆ جانە ولاردىڭ بىرقاتار ءىزباسارلارىنا قاتىستى سوتتىڭ كاسساتسيالىق قاراۋى بولعان ەدى. شارا بارىسىندا سوپىلاردى جازاعا كەسكەن الماتى قالاسى قىلمىستىق ىستەر بويىنشا مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق سوتى شىعارعان ۇكىمنىڭ تولىقتاي زاڭسىز ەكەنى دالەلدەندى. دالىرەك ايتقاندا، بۇرىن-سوڭدى ەل ەستىمەگەن قاتىگەز جازاسىمەن تانىلعان القابيلەر سوت وتىرىستارىنا ءجۇردىم-باردىم قاراپ، قالاۋى بويىنشا كەلىپ كەتىپ جۇرگەن ەكەن. سايات ىبىراەۆتىڭ ادۆوكاتى ابزال قۇسپانوۆ پەن شىڭقۋات بايجانوۆتىڭ قولىندا قىدىرىمپاز القابيلەردىڭ سول ارەكەتىن بۇلتارتپاي دالەلدەيتىن بىرقاتار ايعاقتار جيناقتالعان. ولار بۇل ايعاقتاردى الماتى قالالىق كاسساتسيالىق سوتتىڭ قاراۋىنا ۇسىنىپ وتىر. ناتيجەسى الداعى ۋاقىتتا بەلگىلى بولادى.

قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ زاڭدىق ءتارتىبى بويىنشا القابيلەردىڭ ءاربىرى سوت وتىرىسىنا باستان-اياق تولىق نەگىزدە قاتىسۋعا مىندەتتى، ويتكەنى ولاردىڭ ءاربىرىنىڭ داۋسى - سوتتالۋشىنىڭ تاعدىرىن شەشەدى. ال ەگەر جالپى سانى 12 ادامنان، سونىڭ ىشىندە نەگىزگى قۇرامداعى 10 القابيدەن تۇراتىن سوت مۇشەلەرىنىڭ كەز-كەلگەن بىرەۋى سوت پروتسەسىنىڭ بىرىنە قاتىسۋعا مۇمكىندىگى بولماسا اتالعان وتىرىس كەيىنگە شەگەرىلەدى نەمەسە القابي قۇرامى كەزەكتە تۇرعان ەكى ادامنىڭ بىرىمەن تولىعادى. ال سوت وتىرىستارىنىڭ ءبىر نەمەسە بىرنەشەۋىن جىبەرىپ العان القابي سوت پروتسەسىن ارى قاراي جالعاستىرۋعا قۇقى جوق، ياعني شەتتەتىلۋى ءتيىس.

ال «سوپىلار ىسىنە» قاتىستى سوت تەرگەۋى كەزىندە بۇل تالاپتار ورەسكەل بۇزىلعان. نەگىزگى قۇرامداعى ءتورت القابيدىڭ سوت وتىرىستارىنا ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت قاتىسپاي، ءجۇردىم-باردىم قاراعانى بەلگىلى بولدى. سولاردىڭ كەيبىرىنە توقتالار بولساق، القابي رافيكوۆا زينا شاكارباەۆنا سوت تەرگەۋى ءاپ دەپ باستالىپ، جەر ورتاسىنا تاياعان ساتتە-اق، سوت وتىرىستارىنا قاتىسپايتىندىعىن مالىمدەپ، القابي قۇرامىنان شىعارىلىپ تاستالعان. ال، اليباەۆ قالداربەك دالگاروۆيچ ەسىمدى القابي دە سوت وتىرىسىنا كەلمەگەنى ءۇشىن نەگىزگى قۇرامنان شەتتەتىلىپ، قوسالقى قۇرامعا ىعىستىرىلعان (زاڭ بويىنشا القابيلەر اراسىنان الاستالۋى كەرەك). بۇل كەلتىرىلگەن دەرەكتەر سوت تەرگەۋىنىڭ حاتتاماسىندا كورسەتىلگەن. ەڭ سوراقىسى، القابيلەردىڭ نەگىزگى قۇرامىندا بولعان شيريناي ماحانوۆا سوت بارىسىندا ءبىر اپتا بويى اتباسار قالاسىندا توي تويلاپ جۇرگەن. ادۆوكاتتاردىڭ قولىندا ش. ماحانوۆانىڭ 2011 جىلى شىلدە ايىنىڭ 25 كۇنى الماتى-1 تەمىر جول ۆوكزالىنان - اتباسار قالاسىنا جول تارتىپ، سول ساپاردان تامىز ايىنىڭ 02 كۇنى ءبىر-اق ورالعانىن راستايتىن  بيلەت كوشىرمەسى جانە «قازاقستان تەمىر جولىنان» الىنعان انىقتاما قۇجات بار. مۇنى ءوزى دە مويىندايدى. قولدا بار ناقتى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، تۋىستارىنىڭ «تۇساۋكەسەر تويىندا» جۇرگەن.

بۇل تەك قۇجات بويىنشا دالەلدەنگەن مىسالدار. جالپى العاندا، سوت بارىسىندا ءتورت بىردەي القابي سوت وتىرىستارىنا ءجۇردىم-باردىم قاراپ، بىردە كەلىپ، بىردە كەلمەي ءوزارا كەزەكتەسىپ الماسىپ وتىرعانى دا انىقتالىپ وتىر. ادۆوكاتتاردىڭ ايتۋىنشا سوت بارىسىندا مۇنداي سوراقىلىقتاردىڭ تالايى كەتكەن. الايدا ولاردىڭ ءبارىن تەگىس دالەلدەيتىن ايعاقتار جەتكىلىكسىز بولماعاندىقتان، ولاردى قوزعاپ اۋرە بولىپ جاتپاعان.  قالاي دەسەك تە، جاڭاعى سوتقا سالاق قاراپ، ءبىر كەلىپ، ءبىر كەتىپ دۇرگەن القابيلەردىڭ داۋىستارى ايىپتالۋشىلاردى قاتاڭ جازاعا كەسۋ شەشىم شىعارۋ بارىسىندا ەسەپكە الىنعان جانە بۇل زاڭسىز.

ادەتتە، مۇنداي ورەسكەل زاڭبۇزۋشىلىقتار دالەلدەنگەن جاعدايدا بۇعان دەيىن شىعارىلعان ۇكىم تولىقتاي بۇزىلىپ، ايىپتالۋشىلاردى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۋرالى شەشىم ءوز كۇشىن جويادى. الايدا «سوپىلار ءىسى» ادەتتەگى جاعداي ەمەس. قۇقىق قورعاۋشى ورگانداردىڭ ار جاعىندا تاپسىرىس بەرۋشى ادامداردىڭ، توپتاردىڭ بار ەكەنىن راس بولسا ولار بۇل شەشىمدى قالايدا ساقتاپ قالۋعا ارەكەت جاسايتىنى ءسوزسىز.

وسى ۋاقىتقا دەيىن «سوپىلار ىسىنە» قاتىستى تەرگەۋ جۇمىستارى بارىسىندا ءتۇرلى زاڭبۇزۋشىلىقتارعا بەلشەسىنەن باتىپ جۇرگەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاعى ءبىر سىن ساعاتقا كەلىپ تىرەلدى. ءبىر وتىرىك ەكىنشى وتىرىكتى وزىنە تارتا بەرەتىنى سياقتى، قازاقستاندىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ بىرلەسىپ جاساعان زاڭسىزدىقتارى دا بارعان سايىن كۇردەلەنىپ كەلەدى. اتتەڭ، اشىعىن ايتىپ، دالەلىن تارتىپ كورسەتەرگە بەيتاراپ ورگان قالمادى. الدىمەن قارجى پوليتسياسى جاريالاعان «سوپىلارعا قارسى سوعىسقا» ىزىنشە ءىىم-ءنىڭ ورگاندارى، ۇقك، پروكۋراتۋرا، ەندى مىنە سوت ورگاندارى دا بەل شەشىپ كىرىسىپ كەتتى. الگى ءجيى ايتاتىن دەموراتيالىق قۇندىلىقتارىمىز بەن ءپليۋراليزمنىڭ ۇشقىنى دا بايقالمايدى. باقىلاۋشى ورگان بولىپ ەسەپتەلەتىن قارجى پوليتسياسى مەن پروكۋراتۋرا قىزمەتى دە الدەكىمدەردىڭ تاپسىرىسىن بەلسەندى ورىنداۋىن جالعاستىرىپ جاتىر. ەتقىزۋمەن شاپقىلاپ بەرىپ، وزدەرىنىڭ قانداي جاۋىزدىققا دەيىن جەتىپ قالعاندارىن سەزبەيتىن سياقتى. تاپسىرىسقا ادالدىقتارى سونشالىق، تەرگەۋ امالدارى بارىسىندا تالاي ولقىلىقتارعا، ولقىلىقتان بۇرىن زاڭسىزدىقتار مەن قاستاندىقتارعا جول بەرىلىپ جاتىر. ارينە، كورىنگەننىڭ قولشوقپارىنا اينالىپ، كۇيەلەش كۇيدە كورىنگەننىڭ وتىن كوسەپ جۇرگەن «قۇقىق قورلاۋشى ورگاندارىمىز» تاريحي جاۋاپكەرشىلىك دەگەن ۇعىمنىڭ بولاتىنىن قايدان ءبىلسىن؟!

قازىر ادۆوكاتتار جاعى قر قىلمىستىق ىستەر جۇرگىزۋ كودەكسىنىڭ بىرنەشە باپتارىن نەگىزگە الا وتىرىپ، الماتى قالاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر بويىنشا مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق سوتىنىڭ ۇكىمىن - زاڭسىز رەتىندە بۇزۋدى سۇراپ وتىر. بولمىسى تازا ادامنىڭ ءۇمىتشىل كەلەتىنى بەلگىلى. قازاقتىڭ ناشاقورىن ەمدەپ، ادام قاتارىنا قوسپاق بولعانى ءۇشىن 14 جىلعا قامالعان ىسماتوللا اقساقال مەن ۆاحابيتتەردى «يت» دەپ اتاعانى ءۇشىن 12 جىلعا كەسىلگەن سايات سىندى عالىمداردىڭ ۇنجىرعاسى ءالى تۇسپەگەن. اقىن ماحامبەت ايتپاقشى «قابىرعاسىن قاۋساتىپ، ءبىر-بىرىندەپ سوكسە دە، قاباعىن شىتپاس ەرلەردىڭ» تىرلىگى وسى بولىپ وتىر ازىرگە. قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنىندە وسىنشا زاڭسىزدىقتاردى كوزبەن كورىپ، زاردابىن سەزىنىپ وتىرعان عالىم سايات ىبىراەۆ تەمىر توردىڭ ار جاعىندا جاتىپ جازعان كۇندەلىك جازبالارىندا قازاقتىڭ ءالى دە اسقاق رۋحتى ەلگە اينالىپ، ورلىگىمەن تانىلارىنا استە كۇمان كەلتىرمەيتىنىن جازادى. ال ىسماتوللا اقساقال تاڭ ساحاردا وتىرىپ پاتشاسىنا ارناپ وقيتىن ىقىلاستى دۇعالارىن ءالى دە ۇزبەپتى.

زاڭعا سۇيەنسەك، جوعارىدا كورسەتىلگەن پروتسەسسۋالدىق قاتەلىكتەر جونىندەگى ايعاقتار بويىنشا، قر قىلمىستىق ىستەر جۇرگىزۋ كودەكسىنىڭ 415-بابىنا سايكەس، بۇعان دەيىن شىعارىلعان ۇكىم ءوز كۇشىن جويۋعا ءتيىستى. الايدا وعان قالالىق سوتتىڭ ەرىك-جىگەرى، ەڭ الدىمەن ار-وجدانى جەتە مە؟ بۇل جاعىن ۋاقىت كورسەتە جاتار.

ايتپاقشى، تاۋەلسىزدىك العالى بەرى قازاقستاندا ءدىني كوزقاراس بويىنشا پروفەسسور ادامنىڭ جاۋاپقا تارتىلۋى العاش وقيعا ەكەن. ال سايات ىبىراەۆتىڭ قاسىندا وتىرعان سەيفوللا موللاقاعاناتۇلى ەسىمدى عالىم دا كوپ حالىق ءۇشىن تاپتىرماس ادام. توعىز ءتىلدى بىردەي مەڭگەرگەن ول تۇركىستانداعى احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ سىرتىنداعى سيمۆوليكالىق جازبالاردى وقي الاتىن جالعىز ادام. ال ىسماتوللا اقساقالدىڭ قاريالىعى مەن داريالىعىن شەرحان مۇرتازا، مەكەمتاس مىرزاحمەت سىندى جازۋشىلاردان كەيىن قايتالاپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق بولار. قىسقاسى، وسىنداي قازاقى ينتەللەتۋال ادامداردىڭ «كوزا نوسترا» دەڭگەيىندەگى قىلمىستىق قاۋىمداستىق قۇردى دەگەن دەرەكپەن سوتتالۋى الداعى بولاشاقتا تاريحي ساركازمگە اينالاتىنىنا سەنىمدىمىن.