جۋىردا عانا «قازاق ۋنيۆەرسيتەتى» باسپاسىنان تاريحشى ءنابيجان مۇحامەتحانۇلىنىڭ «حالىقارالىق فەنومەن: قازاق حالقىنىڭ ءبولىنۋى مەن تۇتاستانۋ ۇدەرىسى» اتتى مونوگرافياسى قولىمىزعا ءتيدى.

«بۇل ەڭبەگىمدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ وتىز جىلدىعىنا ارنايمىن» دەپ جازعان اۆتور العاشقى بەتتى ۇلى ابايدىڭ «ءبىرىڭدى قازاق ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس» دەگەن اتاقتى ولەڭىمەن اشىپتى.

مونوگرافيانىڭ مازمۇنى مەن ماعىناسى، كوتەرگەن تاقىرىبى مەن كوزدەگەن ماقساتى وسى سوزدەردىڭ اياسىنا سىيىپ كەتكەندەي. بار سانالى عۇمىرىن عىلىمعا ارناعان، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن وتانعا ورالىپ جاڭا تىنىسى اشىلىپ، وتكەن ءومىرىمىز بەن كەلەشەگىمىزگە قازاقتىڭ كوزىمەن ءۇڭىلىپ، قازاقتىڭ جانىمەن سەزىنگەن عالىمنىڭ بۇل ەڭبەگى ءوز زەرتتەۋىنىڭ سۇبەيلى جەمىسى عانا ەمەس، وتان تاريحىنداعى جاڭا ءبىر بەتبۇرىستىڭ باستالۋى، عىلىم كوكجيەگىنىڭ كەڭەيۋى بولعانىن كىتاپتى وقي وتىرىپ سەزىندىك. كىتاپتىڭ كىرىسپەسىندە اۆتور «مەن قازاق حالقىنىڭ ءبولىنۋى مەن تۇتاستانۋ تاريحي ۇدەرىسىن جالپى الەم تاريحى كونتەكسىندە، حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىندەگى وزگەرىستەرگە بايلانىستىرىپ تالداۋ جاساۋ ارقىلى ونىڭ ىشكى زاڭدىلىق سيپاتىن اشىپ كورسەتۋدى الدىما ماقسات ەتىپ قويىپ وتىرمىن» [9 ب.] دەپ تۇيىندەسە، «زەرتتەۋ ەڭبەگىنىڭ نەگىزگى دەرەك كوزدەرىن – تاريحي قۇجات ماتەريالدارى جانە قازىرگى زامانعى قۇجات جيناقتارى دەپ ەكىگە جىكتەپ ايتۋعا بولادى»[13 ب.] دەپ ساراپتاي كەلە «زەرتتەۋ ناتيجەسى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ بەلگىلەگەن، ەلىمىزدە وتىز جىل بويى دايەكتى تۇردە اقتارىپ كەلگەن قازاق دياسپوراسى ساياساتىنىڭ دۇرىس ءارى ناتيجەلى بولعانىن انىقتايدى» [16 ب.] دەپ قورىتىندىلايدى.

جالپى مونوگرافيا «قازاق حالقىنىڭ ءبولىنۋ ۇدەرىسى»... «قانداستار جانە «ماڭگىلىك ەل» بولۋ» دەگەن بەس بولىمگە ءبولىنىپ، كوتەرگەن تاقىرىبى، سۇرىپتالعان ماتەريالدارىنا قاراي ءار ءبولىم شامامەن بەس تاراۋعا جىكتەلگەن.

وسىعان دەيىن ون ءتورت جيناق، مونوگرافيا شىعارعان، جەتى ەنتسيكلوپەديا، سوزدىك جۇمىسىنا قاتىسقان، ونعا تاياۋ عىلىمي ەڭبەكتى قۇراستىرىپ، اۋدارعان تاريحشى بۇل ەڭبەگىنە ۇزاق دايىندالعانى، كوز مايىن سارقىپ كوپ ىزدەنگەنى، قازاق حالقىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىنە سىن كوزبەن قاراپ، بوداندىق پەن تاۋەلسىزدىكتىڭ سەبەبى مەن سالدارىن ساياسي، تاريحي، حالىقارالىق، گەوگرافيالىق تۇرعىدان ساراپتاي كەلە ۇلتتىق قاسىرەتتىڭ وبەكتيۆ جانە سۋبەكتيۆ سەبەپتەرىنە ۇڭىلگەنى بايقالادى. تاريحي وقيعالار مەن قۇبىلىستارعا باعا بەرىپ، تاريحي جىلنامالاردى ساراپقا سالعاندا قالىپتاسقان قاعيداتتار مەن وتارشىلداردىڭ مۇددەسىمەن ورنىققان تۇجىرىمدارعا تاۋەلسىز ەلدىڭ كوزىمەن قاراپ قازىر دە، بولاشاق ۇرپاقتار دا ەسكەرەر اششى ساباقتاردى جاسىرىپ، جاپپاي ناقتى فاكتىلەرمەن وي ەلەگىنەن وتكىزەدى. بۇل پايىمدار اسىرەسە قازاق حاندىعى ىدىراپ قازاقتار ەكى يمپەريانىڭ بولىسىنە تۇسكەن كەزدە، ودان كەيىن حاندىق، بي ينستيتۋتتارى جويىلىپ ەل تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعاندا ورتالىققا باعىنباعان رۋ باسىلارى مەن بيلەردىڭ ءوزارا الاۋىزدىعىن ۇلت مۇددەسىنەن جوعارى قويعان سۇرقاي تىرلىكتەرى تاريحي فاكتىلەرمەن ايتىلادى. اسىرەسە قىتاي قازاقتارىنىڭ وتكەن عاسىردىڭ العاشقى ەلۋ جىلدىعىندا كورگەن قۇقايى مەن رۋ باسىلار مەن ەل باستاعان سەركەلەردىڭ سايازدىعى مەن تاۋەكەلشىلدىگى، ءوزارا باقتالاستىعى اڭىز-ەرتەگىمەن ەمەس تاريحي قۇجاتتارمەن راستالىپ ەل باسىنا تۇسكەن ناۋبەتتىڭ ۇلتقا الىپ كەلگەن ولشەۋسىز زاردابى مەن زيانىن جادىمىزدان قايتادان ءبىر جاڭعىرتىپ وتەدى.

بارلىق وتارلىقتان قۇتىلعان ەلدەر ەڭ الدىمەن بەتپە-بەت كەلەتىن ءارى مەملەكەتتى قۇرىپ، كۇشەيتۋ بارىسىندا كەشىرىلمەس شورە، باسىم يدەولوگيالىق باعىت سانالاتىن – وتارسىزداندىرۋ پروتسەسسى ەلىمىزدە وتە باياۋ جۇرگەنمەن، ۇلتتىق تۇتاستانۋ پروتسەسسى باستالىپ كەتتى. ونىڭ بەلگىسى كىتاپ اۆتورى اتاپ وتكەندەي 2014 جىلى ۇلت كوشباسشىنىڭ «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى، «ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» دەگەن اتپەن قابىسا تۇسسە ودان ارى «رۋحاني جاڭعىرۋ: بولاشاققا باعدار» جانە «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» سياقتى باعدارلامالىق قۇجاتتارمەن تولىقتى. ىشكى، سىرتقى كوشى-قون جۇمىسى جۇيەگە ءتۇسىپ، تۇركى حالىقتارىنىڭ ەكىنشى مەكەنى اتانعان تۇركىستان جاڭا ستاتۋس الىپ، لاتىن جازۋىنا كوشۋ جوسپارى سوزدەن ىسكە كوشىپ جاڭا سەرپىن الدى. مىنە بۇل ۇلتتىق تۇتاستانۋ ۇدەرىسىنىڭ جاڭا ورەگە كوتەرىلۋى ەدى. اسىرەسە، ك.ل. سىروەجكين سياقتى جالدامالى يدەولوگتار اسىرا دارىپتەگەن «جەرگىلىكتى قازاقتار مەن قىتاي قازاقتاردىڭ مەنتاليتەتى باسقا، ءتىلى، جازۋى ۇقسامايدى. قانداستار قوعامنىڭ اۋتسايدەرلەرى ولاردان ءبىر ۇلت جاساۋعا تىراشتانباۋ كەرەك دەگەن» ساندىراقتارىنا قازاق ۇلتىنىڭ ءبولىنۋى مەن قايتا تۇتاستانۋ تاريحىن، قازاق ەتنوگەزىنىڭ قالىپتاسۋ بارىسىن، سوعىس، اشارشىلىق، رەپرەسسيا كەزىندە ۇلت بولىپ ۇيىسىپ، ءبىر-بىرىنە جان باسىپ، كومەكتەسىپ، ءومىر، بوستاندىق، ار-ۇجدان ءۇشىن ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارىپ كۇرەسكەنىن تاريحي قۇجاتتار مەن فاكتىلەرگە سۇيەنە وتىرىپ تويتارىس بەردى.

«قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى» مەن «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولىندا» توپتاسقان، ۇيىسقان جاۋىنگەر حالىقتىڭ بوداندىق قامىتىن كيىپ، الەمنىڭ قىرىق نەشە ەلىنە شاشىراپ كەتسە دە ءتىلىن، ءدىنىن، تەگىن ۇمىتپاي تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا اتامەكەنگە ات باسىن تىرەگەن، قىسقا مەرزىمدە سوۆەتتىك مادەنيەتتىڭ شىلاۋىنا ءتۇسىپ بوگدەلەنە باستاعان قانداستارمەن ءتىل تابىسىپ رۋحاني جاڭعىرۋ جولىنداعى جاڭا قازاقستاننىڭ تىڭ كەلبەتىن قالىپتاستىرعانىن وقيعالار، قۇجاتتار، دەرەكتەر، تسيفرلار، جەتەكشى تۇلعالاردىڭ جەكە ءومىرى ارقىلى ساراپتاپ بەرەدى.

ارينە جاڭا كىتاپ تۋرالى سەزىنگەن، تۇيسىنگەن، تۇسىنگەن دۇنيەلەر از ەمەس، ول تۋرالى كاسىبي ماماندار مەن ساراپشىلار ءالى تالاي قالام تەربەپ رۋحاني ومىرىمىزگە الىپ كەلگەن جاڭالىقتارىن، قوسقان قۇندىلىقتارىن ايتا جاتار. ءبىز تاراپتان مونوگرافيانىڭ ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، بەسىنشى بولىمدەرىنىڭ ءتورتىنشى تاراۋلارىنا ايرىقشا توقتالا كەتۋدى ءجون كوردىك.

ءوز جەرىمىزدە وتىرىپ ەرىكسىزدەن ءبولىنىپ-جارىلۋ قانشا قاسىرەت بولىپ جادىمىزدا ساقتالسا دا قايتادان بىرىگۋدىڭ بارىسى، جولى مەن جوسىنى وڭاي ەمەس ەكەن. جيىرماسىنشى عاسىردا ادامزاتقا ورىن تولماس اپات الىپ كەلگەن كوممۋنيزم قوزعالىسى ءجۇرىپ وتكەن سوۆەت وداعى، قىتاي، موڭعوليا سياقتى ەلدەردە ءومىر سۇرسەك تە ساناعا سىڭگەن، تانىمعا تاڭىلعان، جۇرەككە سىز قالدىرعان بوگدە ساياسي مادەنيەتتىڭ ىقپالدارى مەن ەتنيكالىق قازاقتار اراسىنداعى ءوزارا ساياسي جاتسىنۋ ماسەلەسى بايقالىپ وتىر. ءتىپتى قوعامدىق ورتادا بولماسا دا، قوعامدىق جەلى دە داۋعا ۇلاسىپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس. «ولاردىڭ ۇستانعان ماركسيزم-لەنينيزم نەگىزىندەگى ستالليندىك، ماو تسزەدۋندىق يدەولوگياسى ءدۇيىم حالىقتى ادامي قاسيەتتەن ايىردى. ولار حالىقتى جالپى ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىقتارمەن گۋمانيزمگە باۋلۋ ەمەس، ماركستىك ۋتوپيامەن اتەيزمگە، قاراپايىم حالىقتار ءبىرىن-ءبىرى جاۋ سانايتىن، اكەسىنە بالاسى ساياسي جانە ادامي جاقتاردان قارسى بولاتىن تاعىلىققا تاربيەلەدى، ەڭ جوعارعى بيلەۋشىنى «اكە»، «اتا» دەپ تانيتىن، ءتىپتى قۇداي ساناپ، تابىندىرۋدى داستۇرگە اينالدىردى. سونىڭ سالدارىنان ادامداردىڭ ويلاۋ جۇيەسى بارىنشا ساياسيلاندى.»[148 ب.] «قحر – كسرو قاتىناستارى شيەلەنىسكەن سايىن، ەكى ەلدەگى قازاقتاردى ءبىر-بىرىنە قارسى قويدى. ءسويتىپ ولاردىڭ ساناسىنا ءبىرىن-ءبىرى جاۋ كورەتىن، ءبىرىن-ءبىرى «شپيون» سانايتىن كوزقاراس ءسىڭدى. وسىلايشا شيرەك عاسىرعا جالعاسقان يدەولوگيالىق تەرىس ناسيحاتتار، ەكى ەلدەگى قازاقتاردىڭ ويلاۋ جۇيەسىن ساياسيلاندىرىپ جىبەردى، سودان ولار ءوز تۋمالارىنا ساياسي ولشەمدەرمەن قارايتىن بولدى.»[149 ب.] مىنە وسىلاي ماسەلەنىڭ تالماۋ جەرىن تاپقان تاريحشى ءتيىستى جاۋاپتىدا ءوزى بەرگەن. «قحر مەن كسرو-نىڭ شيرەك عاسىردان استام ەكى ەلدەگى قازاقتاردى تۇمشالاپ، بوگدەلەسە دە، ءتىپتى ءبىر-بىرىنە قارسى قويسا دا، قازاق حالقىن مۇلدە ەكى باسقا ۇلتقا اينالدىرا العان جوق. ويتكەنى ۇلتتاردا بولاتىن ورتاق ۇلتتىق سانا-سەزىم وڭاي وشپەيدى، وتە ۇزاق ساقتالادى. سوندىقتان قازاقتاردىڭ ۇلتتىق تانىمىنىڭ ولاردىڭ تاريحيلىعى مەن ومىرشەڭدەگىن اڭعارامىز.»[150 ب.] «ارىزقويلىق «بۇل جالپى قازاقتىڭ تاريحي اۋرۋى»، داۋكەستىك، داۋلاسقىشتىق، پالەقورلىق، جالاقورلىق، شابۋىلشىلدىق [اگرەسسيۆتى] ارەكەتتەر. مۇنداي قۇبىلىستار بۇرىن-سوڭدى قىتايدان كەلگەن اعايىنداردىڭ كەيبىرەۋلەرىنەن كوبىرەك بايقالادى. سوڭعى جىلدارى قىتايلىق قانداستار اراسىندا ينتەرنەت اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ەتەك العان ايتىس-تارتىستارى قىتايداعى «ۇلكەن اشىلىپ-سايراۋ» ناۋقانىنا قاتتى ۇقساپ كەتتى. باسقاشا ايتقاندا، قىتايلىق «مادەني رەۆوليۋتسيانىڭ» قازاقستاندىق كىشى كورىنىسىندەي بولدى. ولار ورالمانداردان دا، وتاندىقتاردان دا «جاۋ» ىزدەدى. بەينە قىتايدىڭ «مادەني رەۆوليۋتسياسى» سياقتى ەشقاشان دالەل-فاكتىسىز-اق كەز كەلگەن ادامعا «قىلمىس» تاعىپ، كۇرەس جاساۋعا شىقتى. «شپيوندار»، «ساتقىندار»، «قىتايشىلدار» [... «شىلدار» دەگەن قىلمىستىق اتاۋ ەمەس. الەمدە «شىعىسشىلدار»، «باتىسشىلدار»، «ورىسشىلدار»، «جاپونشىلدار» دەگەن يدەيالىق تەندەنتسيانى اڭعارتادى. اقش-تا «قىتايشىلدار»، قىتايدا «اقش-شىلدار» تولىپ ءجۇر] دەگەن قىلمىستار تاعىپ، ايىپتاي بەرەتىن بولدى. ءتىپتى كۇرەستى «تاباقتاي-تاباقتاي ديپلومى بار، توم-توم كىتابى بار» عالىمدارعا باعىتتادى. بۇل قىتايدىڭ «مادەنيەت رەۆوليۋتسياسىنداعى» انتي-ينتەلليگەنتسيالىق كۇرەسىنىڭ اينا-قاتەسىز كوشىرمەسى بولدى. قىتايدا زيالىلاردى «ساسىق توعىز» دەپ جانىشتاعان بولاتىن. ۇلت زيالىلارىنا قارسى تۇرۋ – ۇلتتى جويۋدىڭ توتە جولى ەكەنىن قوعامدىق پراكتيكا الدەقاشان دالەلدەگەن اقيقات. ال «مادەني رەۆوليۋتسيانى» قكپ-نىڭ ءوزى «ون جىلدىق الاپات» دەپ باعالاعان بولاتىن. بىراق قازىرگى قىتايدا ماو داۋىرىنە قايتۋ تەندەنتسياسى بايقالسا، قازاقستاندا ونىڭ ۇشقىندارى جىلتىلدايدى.»[179 ب.] «قىتايلىق كەيبىر قانداستاردىڭ ويلاۋ جۇيەسى بارىنشا ساياسيلانعان، ەلگە كەلگەن سوڭ دا پالەندەي وزگەرە قويعان جوق. مىسالى، قىتايدا جۇرگەندە اۋىلدىڭ دورەكى پارتيا حاتشىسىنا سىن ايتۋعا باتىلى بارمايتىن بەيساۋات ايەلدەر، ەلدەگى ءسوز بوستاندىعىن پايدالانىپ، ءوزىنىڭ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى ارقاسىندا، ەلباسىنىڭ ساليقالى ساياساتىنىڭ شاپاعاتىمەن وتانعا ورالعانىن ەسكەرمەي، مەملەكەتتىك ساياساتقا سىن ايتىپ كوكىگەنىن كورگەندە نامىستان جارىلا جازدايسىز. بۇل قىتايلىق «كۇرەس مادەنيەتىنىڭ» كورىنىسى ەمەي نەمەنە؟! وسىنداي شارتتى ازىرلەپ كەلگەن قىتايلىق ورالمان پىسىقايلاردىڭ قازاقستاندا جولى بولعانىن كوزىقاراقتى ادامدار بايقاپ وتىر. ونداي پىسىقايلار اراسىندا كەيبىرەۋلەرى بيىك مىنبەدەگى ساياساتكەردى دە، ءمۇيىزى قاراعايداي جازۋشى قالامگەرلەردى دە سانالى تۇردە وزدەرىنە قىزمەت ەتتىرىپ قويعان! وكىنىشكە وراي، ءدال قازىر قازاقستاندا مەملەكەت ءۇشىن، ۇلت ءۇشىن قىزمەت ەتكەننەن گورى بەلگىلى ءبىر رۋ نەمەسە شاعىن توپتىڭ مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس جاساعان الدەقايدا پايدالى بولىپ تۇر. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ساياسي جانە مادەني ەليتامىزدا ء[بارى دەمەيمىن، كوبىندە] ءالى كۇنگە دەيىن كەز كەلگەن ماسەلەگە مەملەكەتتىك، ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان ەمەس، رۋلىق، اۋماقتىق شاعىن توپتىق مۇددە تۇرعىسىنان تاڭداۋ جاسايتىن پاسىق ادەت بار. مۇنى سەزگەن قىتايلىق ورالمان پىسىقايلار ونى ءوزىنىڭ جەكەباسى ءۇشىن پايدالانىپ، مەملەكەتتى، ۇلتتى ماسقارالاۋعا دەيىن بارعانى جاسىرىن ەمەس. مىسالى، قىتايدىڭ ورتاعاسىرلىق اتاقتى اقىنى لي بايدى [لي بونى – Li Bai] دۋلات بابانىنىڭ توعىزىنشى ۇرپاعى جاسايمىن دەگەن قۋعا، قور جيناپ، قارجى توپتاپ قاربالاسقا تۇسكەنى وتىرىك ەمەس قوي. لي بايدىڭ ەڭسەلى ءمۇسىنىن تاراز قالاسىنىڭ كىرە بەرىسىنە تۇرعىزاتىن ۇلكەن جوبالارى، ادەبيەتشى-تاريحشى داۋلەتحانۇلى الىمعازىنىڭ «داۋكەستىگىنەن» ارەڭ توقتاپ، حالىقارالىق ماسقارا بولۋدان امان قالدىق.»[180-181 ب.] «سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعادى» دەگەندەي ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى، ءدىلىمىزدى ساقتايمىز دەپ جان تالاسىپ ءجۇرىپ قانشاما اسىل قاسيەتتەرىمىزدى جوعالتىپ، جاتتىڭ جاعىمسىز پسيحولوگياسى مەن ادەت-عۇرپىن جۇقتىرىپ العانىمىز ءتىپتى كەي جاقتاردان ولاردىڭ ءوزىن جولعا قالدىرىپ كەتكەنىمىزدى تاريحشى كەي مىسكىندەردىڭ اتى-ءجونىن اتەيلەپ اتاماسا دا ولاردىڭ ايقاي - اتتاندار مەن ءىس-ارەكەتتەرىنەن ءبارىن تانىپ، سەزىپ وتىرمىز. دەرت باتپانداپ كىرىپ، مىسقالداپ شىعادى دەيدى. مىنا دەرتتەن ۇرپاق جاڭالانباي قۇتىلمايتىن شىعارمىز.

وتكەن عاسىر باستالعاندا ۇلت ۇستازى ا.بايتۇرسىنوۆ «ءالحامدۋللا! التى ميلليون بولدىق» دەپ شۇكىرشىلىك ايتقان ەدى. اللا وسى ءسوزدى كوپ كوردى مە؟ قايدام بولشەكتەنگەنىمىز از بولعانداي قازان توڭكەرىسىنىڭ زەڭبىرەك ۇنىنە جالعاسقان مىڭ سان ماشاقات پەن اۋىر تاعدىر ماڭدايىمىزعا جازىلىپتى. عاسىر ورتاسىندا قارا شاڭىراقتا قازاقتار سانى نەبارى ەكى ميلليوندى ازەر قۇرادى. ونىڭ سوڭى قازاقتىڭ قىرىق پايىزعا جۋىعى ءوز انا تىلىنە ماقۇرىم قالىپ، سول كەزدەگى استانا الماتىدا جالعىز قازاق مەكتەبى داتكە قۋات بولىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتتى. «ولمەگەنگە ءولى بالىق جولىعادى» دەگەندەي تاۋەلسىزدىككە ارىپ-اشىپ، ازىپ ارەڭ جەتتىك. قابىرعامىزدىڭ قاتايا باستاعانى شىعار 23 جىلدان كەيىن ۇلت كوشباسشىسى 2014 جىلى 24 تامىزدا كەزىندە حاندار سالتانات قۇرىپ، اقساق تەمىر تىزە بۇككەن، جوشى حاننىڭ رۋحى ءسىڭىپ، ءتانى دامىل تاپقان ۇلىتاۋ باۋرايىندا جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن حالىققا جاريالادى. ن.مۇقامەتحانۇلى وسى يدەيانىڭ ءتۇپ تامىرى بايىرعى عۇنداردان، ساقتاردان، ۇيسىندەردەن باستالىپ كوك تۇرىكتەر زامانىندا جالعاسقانىن ايتىپ، وسى تاريحي باعدارلامانى حالىققا تۇسىندىرگەن وتاندىق عالىمداردىڭ ەڭبەگىنە ساراپتاما جاساي كەلىپ «وكىنىشكە وراي بۇل ەڭبەكتە ۇلتتىق بىرىگۋ قاراستىرىلادى دا، شەتەلدەردەگى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ تاريحي وتانى – قازاقستانعا ورالۋىنىڭ ۇلتتىق ۇلى تۇتاستانۋداعى ماڭىزى نازاردان تىس قالىپ قويعان. ۇلت تۇتاستانباي مەملەكەت كۇشەيمەيدى. بۇل اكسيوما.» [223-224 ب.] دەپ ماسەلەنى قابىرعاسىنان قويدى. عالىمنىڭ بۇل پايىمدارىنا تۇسىنىكتەمە جاساۋدىڭ كەرەگى جوق. اسىرىپ ايتۋ ءتىپتى مۇمكىن ەمەس. وسى تاقىرىپتا كەڭىرەك ويلانىپ، تەرەڭىرەك تولعانۋ كەرەك. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ وتىز جىلدىق مەرەيتويىنا وراي وسىنداي ەڭبەكتىڭ جازىلۋى ۋاقىتتىڭ سۇرانىسى، قازاق تاريح عىلىمىنىڭ ساپالىق سەكىرىسى، عالىمنىڭ جانكەشتىلىگى مەن ءوز مەملەكەتىنە دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ بەلگىسى دەپ بىلەمىز.

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz