اقتاۋدا جۇما كۇنگى كىدىرىستەن كەيىن قايتا جالعاسقان سوت پروتسەسىنىڭ 23-ءساۋىر كۇنگى 20-شى وتىرىسىنان حالىقارالىق «جاڭاوزەن-2011» كوميتەتى مۇشەلەرىنىڭ حابارلاۋىنشا، سۋديا ارالباي ناعاشىباەۆتىڭ ادۆوكات ساۋلەباي سانسىزبايۇلىنا سوگىس جاريالاپ، مۇنى حاتتاماعا كىرگىزۋدەن باستالعان.

ودان سوڭ ەشقايدا كەتپەۋ جونىندەگى قولحاتپەن جۇرگەن سوتتالۋشى مۇقاشەۆتىڭ (كامەلەتكە تولماعان) جاڭاوزەننەن ءالى كەلىپ جەتپەگەندىگى بەلگىلى بولعان. ادۆوكاتتىڭ زاڭدى وكىل ەكەندىگىنە سىلتەمە جاساپ، ونىڭ قورعاۋشىسى مۇقاشەۆسىز باستاي بەرۋدى ۇسىنعان، بىراق بۇل قابىلدانباعان.

سوتتالۋشى امانجولوۆ بارلىق 37 سوتتالۋشىنىڭ اتىنان، قارۋ قولدانعان پوليتسەيلەرگە جانە ۇرىپ-سوعۋلار مەن ازاپتاۋلارعا قاتىسقان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرىنە مۇمكىن بولعان بۇكىل زاڭدى شارالاردى قولدانۋدى ءوتىنىپ، تالاپ-تىلەك جاساعان. سۋديا تالاپ-تىلەكتى قابىل الىپ، ونى ىسكە قوسۋعا قاۋلى ەتكەن.

سول ەكى ارادا اناسىمەن مۇقاشەۆ تا كەلىپ جەتكەن.  سۋديا ولارعا - تاعى دا كەشىككەن جاعدايدا سانكتسيا قولداناتىندىعى جونىندە ەسكەرتكەن.

ادۆوكات بيسەكەشەۆ ءوز قورعاۋىنداعى مۇڭايتپاشەۆ جاعىنان قوسىمشا ەكى كۋانى مالىمدەگەن.

بۇدان ءارى 11 كۋا سۇرالعان.

اقتاۋدا جۇما كۇنگى كىدىرىستەن كەيىن قايتا جالعاسقان سوت پروتسەسىنىڭ 23-ءساۋىر كۇنگى 20-شى وتىرىسىنان حالىقارالىق «جاڭاوزەن-2011» كوميتەتى مۇشەلەرىنىڭ حابارلاۋىنشا، سۋديا ارالباي ناعاشىباەۆتىڭ ادۆوكات ساۋلەباي سانسىزبايۇلىنا سوگىس جاريالاپ، مۇنى حاتتاماعا كىرگىزۋدەن باستالعان.

ودان سوڭ ەشقايدا كەتپەۋ جونىندەگى قولحاتپەن جۇرگەن سوتتالۋشى مۇقاشەۆتىڭ (كامەلەتكە تولماعان) جاڭاوزەننەن ءالى كەلىپ جەتپەگەندىگى بەلگىلى بولعان. ادۆوكاتتىڭ زاڭدى وكىل ەكەندىگىنە سىلتەمە جاساپ، ونىڭ قورعاۋشىسى مۇقاشەۆسىز باستاي بەرۋدى ۇسىنعان، بىراق بۇل قابىلدانباعان.

سوتتالۋشى امانجولوۆ بارلىق 37 سوتتالۋشىنىڭ اتىنان، قارۋ قولدانعان پوليتسەيلەرگە جانە ۇرىپ-سوعۋلار مەن ازاپتاۋلارعا قاتىسقان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرىنە مۇمكىن بولعان بۇكىل زاڭدى شارالاردى قولدانۋدى ءوتىنىپ، تالاپ-تىلەك جاساعان. سۋديا تالاپ-تىلەكتى قابىل الىپ، ونى ىسكە قوسۋعا قاۋلى ەتكەن.

سول ەكى ارادا اناسىمەن مۇقاشەۆ تا كەلىپ جەتكەن.  سۋديا ولارعا - تاعى دا كەشىككەن جاعدايدا سانكتسيا قولداناتىندىعى جونىندە ەسكەرتكەن.

ادۆوكات بيسەكەشەۆ ءوز قورعاۋىنداعى مۇڭايتپاشەۆ جاعىنان قوسىمشا ەكى كۋانى مالىمدەگەن.

بۇدان ءارى 11 كۋا سۇرالعان.

60 جاستاعى مۇنايشى مۇقان تويقۇليەۆ ءوزىنىڭ 17-جەلتوقساندا الاڭدا بولعانىن، الاڭدى كوپتەگەن سولداتتار قورشاپ تۇرعانىن، ال ونداعى جۇرتتىڭ وق اتپاۋدى ءوتىنىپ، بەيبىتشىلىككە شاقىرعاندىعىن، الدەبىر «كومانديردىڭ» (كۋا ونىڭ اسكەري اتاعىن ايىرا الماعان) جينالعانداردىڭ وكىلىن «كەلىسسوزگە» شاقىرعاندىعىن، ەشكىم قوزعالا قويماعاسىن، ونىڭ ءوزىنىڭ بارعانىن، «كومانديرلەردىڭ» (بىرەۋى قازاق، بىرەۋى ورىس): «ادامداردىڭ جينالۋىنا، ءتىپتى ۇراندار ۇستاۋىنا دا بولادى، بىراق بەلگىلى قاشىقتىققا شەگىنسىن»، - دەگەنىن، سودان سوڭ جۇرتتىڭ شەگىنىپ تۇرعانىن ايتقان.

كەيىن، 20-جەلتوقسان كۇنى ساعات 22-لەردە، تويقۇليەۆتى پوليتسيا كەلىپ الىپ كەتكەن. ول جونىندە ك+ تەلەارناسى كورسەتكەن حاباردان بىلگەندەرىن ايتىپ، كومەگى ءۇشىن العىس ءبىلدىرىپ، بوساتىپ جىبەرگەن. ودان ءارى بىرنەشە رەت كۋا رەتىندە شاقىرىپ، كۇدىكتىلەردىڭ فوتوكەستەلەرىن كورسەتكەن. تويقۇليەۆ ەشكىمدى تانىماعان سوڭ ول ءۇشىن تەرگەۋشىلەر «تانىعان».

ادۆوكات سارسەمبينا: ءسىز فوتولاردان جارىلقاسىنوۆ پەن اقجىگىتوۆتى تانىپسىز. ولار جونىندە نە ايتا الاسىز؟

تويقۇليەۆ: مىنا 37 ادامنىڭ ىشىنەن (سوتتالۋشىلاردى كورسەتكەن) مەن تەك نۇرلان اسقارۇلىن عانا بىلەمىن. ول مەنىڭ تۋىسىمنىڭ ۇلى. باسقا ەشكىمدى بىلمەيمىن. ال فوتوكەستەلەرگە كەلسەك، بىلاي بولدى: مەنىڭ كوزىم فوتولاردىڭ بىرىنە كىدىرسە بولدى، تەرگەۋشى بىردەن: «وسى ما؟» - دەپ ساۋساعىمەن نۇقيدى. ولاي ەتۋگە بولمايدى عوي! مەن ولاردى بىلمەيمىن، 16-جەلتوقساندا ەشقايسىسىن كورگەن جوقپىن، ويتكەنى كۇنى بويى، كەشكى ساعات 7-8-گە دەيىن جۇمىستا بولدىم، سوندىقتان فوتولارعا قاتىستى ايتىلعانداردىڭ بارلىعىنان باس تارتامىن.

باۋىرجان تولقۇلوۆ (فاميليا انىق ايتىلماعاندىقتان قاتە بولۋى دا مۇمكىن), ۋوس-5-ءتىڭ بۇرىنعى جۇمىسشىسى، ەرەۋىلگە قاتىسىپ، الاڭدا بولعاندىعىن، بىراق 15-جەلتوقسان كۇنى جولداستارىنان (ناقتى كىمدەر ەكەنى ەسىندە جوق) ساقتاعانوۆتىڭ: «ءبىزدىڭ پروبلەمالار شەشىلمەيدى»، - دەگەنىن ەستىپ، الاڭنان كەتىپ قالعاندىعىن، كەيىن ونى كۋا رەتىندە شاقىرىپ، بەينەلەر قارۋىتىپ كورىنەتىن ناشار كسەروكوشىرمەلەر ءتارىزدى فوتوكەستەلەر كورسەتكەنىن، ودان ەشكىمدى تانىماعانىن، ەشكىمنىڭ توناۋعا، ورتەۋگە، اتۋعا شاقىرماعانىن، تاياق ۇستاعان ەشكىمدى كورمەگەنىن ايتقان.

سوتتالۋشى بەسماعامبەتوۆ: سەن نەگە 25-ىنە سەنىمەن بىرگە ءبىزدى، 11 ادامدى، پروكۋراتۋرادا ۇرىپ-سوققانىن ايتپايسىڭ؟

تولقۇلوۆ: باسقالاردى بىلمەيمىن، ال مەنى ءسال قورقىتقىسى كەلسە كەرەك، تەك ءبىر-اق رەت ىشىمنەن ۇردى. مەن مۇنى ۇرىپ-سوعۋ دەپ ەسەپتەمەيمىن.

ادۆوكات: كىم ۇردى؟ قايدا؟ قاسىڭىزدا كىم بولدى؟

تولقۇلوۆ: اسلان ەسىمدى تەرگەۋشى، پروكۋراتۋرادا، بىراق تاعى دا قايتالايمىن - مەن مۇنى قىسىم دەپ ەسەپتەمەيمىن. قاسىمدا جاراس بەسماعامبەتوۆ، اداباي, باسقالار بولدى.

وسىدان كەيىن ادۆوكات جۋاسپاەۆا, عيماراتتىڭ دالىزىندە ءبارى ەستىلىپ تۇرعاندىقتان، سۋديادان ونداعى سۇرالماعان كۋالاردى شىعارۋدى وتىنگەن. سۋديا ونىڭ وتىنىشىمەن كەلىسكەن.

ج.ناۋرىزوۆ پەن ا.كەرجانوۆتى, ەرەۋىلگە قاتىسىپ، الاڭدا بولعان مۇنايشىلاردى، 16-جەلتوقساندا وتباسىلىق جاعدايلارىمەن الاڭنان ەرتە كەتىپ قالعاندىقتان جانە اليبيلەرى بولعاندىقتان بۇل ءىس بويىنشا جاۋاپكەرشىلىككە تارتپاي، كۋالار رەتىندە تىركەگەن.

سوتتالۋشى ەرتاي ەرمۇقانوۆتىڭ اناسى باقتىگۇل ەرمۇقانوۆا وتە تولقىپ سويلەپ، ۇلىنىڭ مۇنايشى بولسا دا ەرەۋىلگە قاتىسپاعاندىعىن، 16-جەلتوقساندا تۇنگى اۋىسىمنان كەلىپ، ساعات 15-كە دەيىن ۇيىقتاعاندىقتان الاڭدا ءتىپتى مەيرام كۇنى دە بولماعاندىعىن ايتىپ: «ءبىز مەيرامدارعا بارمايمىز، وندا نە ىستەيمىز؟ كيىز ۇيلەردە باستىقتار ءىشىپ-جەيدى، ال بىزدەردى جاقىنداتپايدى دا»، - دەگەن. پوليتسەيلەردىڭ ەرتايدى 23-جەلتوقسان كۇنى تۇندە الىپ كەتىپ، ءبىر اي بويى كەزدەستىرمەي قويعانىن، ۇلى ۇستالىپ كەتكەن سوڭ 1-2 كۇن وتكەندە كورشىلەرىنىڭ ۇلى بەردەن قوجامبەرديەۆ كەلىپ، ەرتايدى ءوزىنىڭ كورسەتۋىمەن تۇتقىنداعانىن، بۇعان ونى ۇرىپ-سوعۋ، قورلاۋ ارقىلى ءماجبۇر ەتكەندىگىن جىلاپ تۇرىپ ايتقانىن مالىمدەگەن.

پروكۋرور: ءتىنتۋ ۇستىندە ءسىزدىڭ ۇيدەن ەتيكەتكالار تابىلعان. تەرگەۋدىڭ پايىمداۋىنشا، ولار تارتىپسىزدىكتەر كەزىندە ۇرلانعان كيىم-كەشەكتەن بولۋى مۇمكىن. ولار سىزدە قايدان ءجۇر؟

ەرمۇقانوۆا: بۇرىن دەمالىسقا بارۋ مۇمكىندىگىم بولعان جوق، ال بىلتىر الماتىنى كورىپ قايتپاق بولىپ باردىم، سوندا كيىم-كەشەك ساتىپ الدىم، ويتكەنى وندا باعالار تومەندەۋ. بۇل سونىڭ ەتيكەتكالارى. قايتاردا پويىزبەن كەلە جاتىپ، ۆاگوندا ءجۇرىپ ساتۋشىدان نەمەرەمە ويىنشىق پيستولەت ساتىپ الىپ ەدىم، ءتىنتۋ ۇستىندە ونى دا الىپ قويدى.

نۇرجانوۆ ەرلان, «سەمسەر» كۇزەت فيرماسىنىڭ قىزمەتكەرى، الدىن-الا تەرگەۋ كەزىندە بەرگەن بارلىق كورسەتۋلەرىنەن باس تارتىپ، ءوز ارىپتەسى مەلس سارىباەۆقا ۇرىپ-سوعۋ مەن قورقىتىپ-ۇركىتۋلەردەن سوڭ جالا جاپقانىن مويىنداعان. ايتۋىنشا، كەلىپ ۇيىنەن الىپ كەتكەن بەلگىسىز ادامدار جولشىباي ءماشينانىڭ ىشىندە-اق ونىڭ سارىباەۆتى «بانكومات توناۋشى» رەتىندە كورسەتۋىن تالاپ ەتكەن. ول كونبەگەسىن الدىمەن ءماشينا ىشىندە، ودان سوڭ پروكۋراتۋرادا ۇرىپ-سوققان، «ەلەكتروشوكەرمەن قينايمىز»، «وتىرعىزامىز» دەپ قورقىتقان. ەگەر كورسەتۋ بەرسە، قپك-ءنىڭ 100-بابىن (كۋالاردى قورعاۋ) قولدانامىز جانە شىن ەسىمىڭدى جاسىرامىز دەپ ۋادە بەرگەن.

نۇرجانوۆ: مەنى سىندىرىپ تاستادى، سوندىقتان حاتتاماعا قول قويدىم.

ال سارىباەۆتى تۇتقىنداعان سوڭ ەرلان ونىڭ اناسىنا بارلىق شىندىقتى ايتىپ، مويىنداعان.

ەرەۋىلگە قاتىسقان مۇنايشى تولەكباەۆ اقبەرەن 16-جەلتوقسان كۇنى باسقا قالادا ەمدەلۋدە بولعاندىعىن، سول كەزدە وعان ۇيىنەن تەلەفون سوعىپ، «پوليتسەيلەر گاراج ەسىگىن بۇزىپ كىردى» دەپ حابارلاعاندىعىن، ونىڭ بۇل گاراجدى ءوزىنىڭ جاقىن تۋىسى ب.نەپەستەن ءبولىپ-ءبولىپ ساتىپ العاندىعىن، وندا جۇرمەيتىن ەسكى اۆتوموبيل مەن ءتۇرلى زاتتار، اراسىندا پايدالانىلعان اۆتوماي قۇيۋلى ىدىستار دا تۇرعاندىعىن ايتقان. ۇيگە قايتىپ ورالعان سوڭ ونى پوليتسياعا شاقىرىپ، الگى اۆتومايعا بولا بىردەن «ورتەۋلەر دايىندادىڭ» دەپ ايىپتاعان. «اندا اپارىپ، مىندا اپارىپ»، قىسىم كورسەتكەن.

كۋالار و.انەشەۆ، ر.ماۋلىباەۆا، ا.اققۇلوۆا، ۆ.جولمۇحامبەتوۆا الدىن-الا تەرگەۋ كەزىندە بەرگەن كورسەتۋلەرىن راستاعان.

سوت وتىرىسىنىڭ ەكىنشى جارتىسىندا سۇرالعان كۋا، جاڭاوزەن قالالىق مادەنيەت ءبولىمىنىڭ باستىعى الداشەۆا گۇلجازيرا ءوزىنىڭ ب.نەپەسكە قاتىستى بۇرىنعى كورسەتۋلەرىنەن باس تارتقان. انىقتالعانى، ول بۇرىن تۇرعان كوپ قاباتتى ۇيدە نەپەسپەن كورشى بولعان، سوندىقتان، تەرگەۋشىلەر تانۋ ءۇشىن فوتوكەستە ۇسىنعان كەزدە تانىس بەينەنى كورىپ، ويلانباستان سونى كورسەتە سالعان. ال شىندىعىندا 16-جەلتوقسان كۇنى ول ونى كورمەگەن. الداشەۆا تەرگەۋشىلەردىڭ فوتوكەستەنى («فوتوالبومدى») ونىڭ جۇمىسىنا، اكىمدىككە الىپ كەلگەندىگىن ايتقان.

سۋديا (تاڭدانىپ): سىزگە جۇمىسقا؟

الداشەۆا: يا، تۋرا جۇمىسىما.

«سەمسەر» فيرماسىنىڭ كۇزەتشىسى بولەكباەۆ سۇلتانبەكتى سۇراۋ بارىسىندا بۇل فيرمانىڭ «وزەنمۇنايگازدىڭ» بۇرىنعى باستىعى كيىكباي ەشمانوۆتىڭ ءۇيىن كۇزەتكەندىگى انىقتالعان.

ادۆوكات: قولدارىندا قارۋ - ۆينچەستەر بولا تۇرا كۇزەتشىلەر نەگە ەسكەرتىپ وق اتپاعان؟

بولەكباەۆ: ويتكەنى ول قارۋ وق اتۋعا جارامسىز بولدى.

ەرەۋىلگە قاتىسقان مۇنايشى باتىروۆ بەردىبەك بۇرىنعى كورسەتۋلەرىنەن باس تارتقان. ول دا ءوزىنىڭ ۇرىپ-سوعۋ مەن ازاپتاۋ سالدارىنان جولداستارىنا جالا جابۋعا ءماجبۇر بولعاندىعىن مالىمدەگەن. بەردىبەكتى 17-جەلتوقساندا-اق ۇقك-گە شاقىرىپ، بىردەن قورقىتا باستاعان، ساۋساقتارىنىڭ اراسىنا اۆتوقالام سالىپ بۇراعان، ۇرىپ-سوققان. كۋا جاۋاپتاۋلار كەزىندە ايتىلعان ەشقانداي «شتابتى» بىلمەيتىندىگىن، ونى تەرگەۋشىنىڭ ءوزى ايتقاندىعىن كورسەتكەن.

باتىروۆ: تەرگەۋشىلەر جاۋاپتاپ، كەزەك-كەزەك ۇرىپ-سوقتى، سودان سوڭ حاتتامالارعا قول قويۋعا ءماجبۇر بولدىم...

سونىمەن، بيلىك جاڭاوزەندە ءوزى ۇيىمداستىرعان ورتەۋلەر، قيراتۋلار، توناۋلار مەن قاندى قىرعىن سالدارىنان ماتەريالدىق زارداپ شەككەن قاراپايىم حالىق وكىلدەرىن الداپ-سۋلاپ، سوتقا شاعىمدار جازعىزىپ ەدى، مۇنىڭ شىن مانىندە سوتتالۋشى مۇنايشىلاردى ناحاق ايىپتاۋ شاراسى ەكەنىن  بىلگەن بويدا جۇرت شىعىن وتەۋ جونىندەگى تالاپتارىنان جاپپاي باس تارتتى. تەرگەۋشىلەر، پروكۋرورلار مەن سوت «جابىرلەنۋشى» رەتىندە دايىنداعان، ال شىن مانىندە «جوعارعى جاقتىڭ» بۇيرىعىمەن 16-جەلتوقساندا بەيبىت حالىققا قارسى وق اتىپ، قىرعىن سالعان پوليتسەيلەر ءبىر دە ءبىر سوتتالۋشىلىنىڭ ەشقانداي كىناسىن كورسەتە الماي، كەرىسىنشە، سوتتالۋشىلار تاراپىنان ادام ولتىرۋشىلەر مەن ۇرىپ-سوعىپ، ازاپتاۋشىلار رەتىندە جاپپاي اشكەرەلەندى. تەرگەۋشىلەر ۇرىپ-سوعۋلار، ازاپتاۋلار مەن قورقىتىپ-ۇركىتۋلەر ارقىلى «قىلمىستارىن مويىنداتقان» سوتتالۋشىلار سوت پروتسەسىندە وزدەرىنىڭ بۇرىنعى كورسەتۋلەرىنەن جاپپاي باس تارتىپ، تەرگەۋدىڭ بۇكىل فاشيستىك ءادىس-تاسىلدەرىن اشىپ بەردى. كەزەك كۋالارعا كەلىپ ەدى، ولاردىڭ اراسىنداعى پوليتسەيلەردىڭ وزدەرى شىن مانىندە ۇرىپ-سوعۋشىلار مەن ازاپتاۋشىلار ەكەندىگى، ال، قاراپايىم ازاماتتار - تاعى دا سول تەرگەۋشىلەر ۇرىپ-سوعۋ، ازاپتاۋ مەن قورقىتىپ-ۇركىتۋ ارقىلى «دايىنداعان» جالعان كۋالار ەكەندىگى ايقىندالىپ جاتىر.

ءسويتىپ، سايىپ كەلگەندە، شىن مانىندەگى ايىپتاۋشىلار كىم، ايىپتالۋشىلار كىم ەكەندىگى جونىندە ونسىز دا الدىن-الا بەلگىلى بولعان اششى شىندىقتى ەندى سوت پروتسەسىنىڭ ءوزى مەيىلىنشە جانە ەش كۇمانسىز دالەلدەپ بەردى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ەندەشە، ولاردىڭ ورنىن اۋىستىرىپ، ءار نارسەنى جانە ءار كىمدى رەسمي تۇردە ءوز اتىمەن اتايتىن ۋاقىت كەلگەن بولار؟ البەتتە، ەگەر وسىناۋ ماسقارا سوت پروتسەسىن دايىنداپ، ۇيىمداستىرىپ، وتكىزۋشىلەردە ار-ۇياتتىڭ تىم قۇرىعاندا تيتتەي ءبىر قالدىقتارى ساقتالىپ قالعان بولسا...

جاسارال قۋانىشالين،

حالىقارالىق «جاڭاوزەن-2011» كوميتەتىنىڭ

اقپاراتتىق توپ جەتەكشىسى.

الماتى قالاسى،

2012 جىلدىڭ 23-ءساۋىرى.

«اباي-اقپارات»