باقتىباي اينابەكوۆ. جارتى عاسىرعا كومىلگەن بۇلاق كوزى، جارىمجان ورتالىق
دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ساليدات قايىربەكوۆانىڭ نازارىنا!
قۇستىڭ قوس قاناتىنداي قازىرگى مەديتسينا مەن بالامالى نەمەسە حالىقتىق مەديتسينا قازىر ءبىر ۆەدومستۆو - دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ قول استىندا. ەكى قاينار كوز دە حالىققا قاجەت ەكەنىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىر. سولاي بولا تۇرا وسى ەكى بۇلاق كوزىنە مينيسترلىك تاراپىنان كورسەتىلىپ وتىرعان كوزقاراستىڭ اراسالماعى جەر مەن كوكتەي. بىرىنە جىل سايىن مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قانشاما قارجى ءبولىنىپ، سول قارجىنىڭ كەي بولىگى تولىق يگەرىلمەي دە قالىپ جاتسا، حالىقتىق مەديتسينا تاعدىرىنا قارجى تۇگىلى، سوڭعى ۋاقىتتا جىلى كوزقاراس تۇگىلى كورىپ جاتقان تاپىرەشتەرىن ايتۋدىڭ ءوزى اۋىر. ارينە، اتقارىپ وتىرعان جۇمىس اۋقىمدارىنا وراي قالىپتاسقان جۇيەلى سالا قازىرگى مەديتسيناعا ۇكىمەت تاراپىنان جوسپارلى تۇردە جاسالىپ وتىرعان وسىنداي ىقىلاس دۇرىس تا بولار، بىراق ەگىزدىڭ سىڭارىنداي، كەيىنگى جىلدارى عانا ەلىمىزدە ءوز كەڭىستىگىنە شىعىپ، قاتارعا قوسىلعان حالىقتىق مەديتسينعا قاعاجۋ كوزقاراسپەن قاراۋ كەلىسەتىن جاعداي ەمەس. بۇل بۇلاق كوزىنىڭ كومىلىپ، تولىق اشىلماۋى ءار ءتۇرلى ويعا جەتەلەيدى...
بۇلاي ايتىپ وتىرعانىم، سوڭعى ون-ونبەس جىل كولەمىندە ءار مينيستر اۋىسقان سايىن مەن وسى وزەكتى ماسەلەنى ۇنەمى كوتەرىپ، الدارىنا ماسەلە ەتىپ قويۋمەن كەلەمىن. بىراق «باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس»، ەش ءبىرى وسى ماسەلەگە ەمشىلەر كۇتكەندەي نازار اۋدارىپ، جاناشىرلىق ىقىلاس تانىتا قويعان جوق...
دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ساليدات قايىربەكوۆانىڭ نازارىنا!
قۇستىڭ قوس قاناتىنداي قازىرگى مەديتسينا مەن بالامالى نەمەسە حالىقتىق مەديتسينا قازىر ءبىر ۆەدومستۆو - دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ قول استىندا. ەكى قاينار كوز دە حالىققا قاجەت ەكەنىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىر. سولاي بولا تۇرا وسى ەكى بۇلاق كوزىنە مينيسترلىك تاراپىنان كورسەتىلىپ وتىرعان كوزقاراستىڭ اراسالماعى جەر مەن كوكتەي. بىرىنە جىل سايىن مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قانشاما قارجى ءبولىنىپ، سول قارجىنىڭ كەي بولىگى تولىق يگەرىلمەي دە قالىپ جاتسا، حالىقتىق مەديتسينا تاعدىرىنا قارجى تۇگىلى، سوڭعى ۋاقىتتا جىلى كوزقاراس تۇگىلى كورىپ جاتقان تاپىرەشتەرىن ايتۋدىڭ ءوزى اۋىر. ارينە، اتقارىپ وتىرعان جۇمىس اۋقىمدارىنا وراي قالىپتاسقان جۇيەلى سالا قازىرگى مەديتسيناعا ۇكىمەت تاراپىنان جوسپارلى تۇردە جاسالىپ وتىرعان وسىنداي ىقىلاس دۇرىس تا بولار، بىراق ەگىزدىڭ سىڭارىنداي، كەيىنگى جىلدارى عانا ەلىمىزدە ءوز كەڭىستىگىنە شىعىپ، قاتارعا قوسىلعان حالىقتىق مەديتسينعا قاعاجۋ كوزقاراسپەن قاراۋ كەلىسەتىن جاعداي ەمەس. بۇل بۇلاق كوزىنىڭ كومىلىپ، تولىق اشىلماۋى ءار ءتۇرلى ويعا جەتەلەيدى...
بۇلاي ايتىپ وتىرعانىم، سوڭعى ون-ونبەس جىل كولەمىندە ءار مينيستر اۋىسقان سايىن مەن وسى وزەكتى ماسەلەنى ۇنەمى كوتەرىپ، الدارىنا ماسەلە ەتىپ قويۋمەن كەلەمىن. بىراق «باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس»، ەش ءبىرى وسى ماسەلەگە ەمشىلەر كۇتكەندەي نازار اۋدارىپ، جاناشىرلىق ىقىلاس تانىتا قويعان جوق...
قازىر مەنىڭ قولىمدا ەسىمىن وزىمىزدەن بۇرىن الەم مويىنداعان قازاقتىڭ قادىرمەندى ەمشى قىزى كۇلتاي اليەۆانىڭ اتىنا جىل باسىندا كەلگەن بالامالى مەديتسينا الەمدىك ينتەرنوتسيونالدىق اشىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (شري لانكا، كولومبا) 2012 جىلدىڭ ون ەكى، 2013 جىلدىڭ التى ايىندا دۇنيە ءجۇزىنىڭ ءار تارابىنداعى ون سەگىز قالاسىندا وتەتىن، ون ەكى اشىق سەمينارىنا، بەس ايماقتىق، ءبىر الەمدىك ۇلكەن كونگرەسىنە قاتىسۋعا شاقىرتۋ حاتى تۇر. كۇلتاي وسى قىرۋار جۇمىستى جۇيەلى ۇيىمداستىرىپ وتىرعان الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ قۇرمەتتى پرەزيديۋم مۇشەسى. ءتۇرلى ءتۇستى بوياۋمەن اسەمدەپ شىعارعان وسى سەمينارلار مەن كونگرەستىڭ جۇمىس جوسپارى مەن شاقىرۋ حاتتارىنىڭ العاشقى بەتىنىڭ ماڭدايشاسىنداعى (CHARTER OF MEDICINA ALTERNATIVA ALMAATA DEKLARATION 1962) - دەگەن سويلەم ءاردايىم مەنىڭ كوزىمە ىستىق كورىنەدى. دەمەك، وسى جارناماعا سەنسەك بالامالى مەديتسينانىڭ بۇلاق كوزى الەمدە العاش رەت، وسىدان جارتى عاسىر بۇرىن ءوزىمىزدىڭ الماتى شاھارىندا وتكەن كونگرەستە قۇرىلعانىن بۇكىل جەر شارى تانىپ-ءبىلىپ وتىر. جارتى عاسىر! دەمەك، وسىنشا ۋاقىتتان بەرى الەم حالىق ەمشىلەرىنىڭ مەككەسى - الماتى قالاسى! وسى قالادا حالىق ەمشىلەرىنىڭ العاشقى ۇيىمداستىرۋ شارالارى ىسكە اسقان. وسى كونگرەستە قابىلدانعان "الەم حالىقتارىنا ارنالعان دەكلاراتسيا" نەگىزىندە دۇنيە جۇزىندە بالامالى مەديتسينانىڭ تۇساۋى كەسىلگەن. سودان سوڭ بارىپ، كوپتەگەن مەملەكەتتەردە ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن ينستيتۋتتار، ارنايى حالىقتىق ەمدەۋ ورىندارى مەن ورتالىقتارى اشىلعان. الەمنىڭ الماتىعا راحمەتى جاۋعان.
وسىلاي بولا تۇرا الەم تانىپ-ءبىلىپ تىرشىلىك ەتىپ وتىرعان وسى تاريحتى، ونىڭ ماڭىزىن - ءبىزدىڭ حالقىمىز، ۇكىمەت، ءتىپتى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بىلە مە؟!... ەل مەديتسيناسىنىڭ تاريحىنا نازار اۋدارساق، بۇل يگى تىرلىك بەلگىلى مەملەكەت قايراتكەرى، ۇلكەن عالىم، پروفەسسور، ءوز كەزىندە ەكى رەت دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى بولعان مارقۇم س. قارىنباەۆتىڭ كەزىندە ۇيىمداسقان ەكەن. بىراق اياۋلى ازاماتتىڭ وسى يگى شاراعا ناقتىلى قاتىسقان- قاتىسپاعاندىعى تۋرالى قولىمىزدا ءالى كۇنگە دەرەك جوق جانە ىزدەستىرگەن پەندە دە بولماپتى...
مەنىڭ بىلەتىنىم، 1991 جىلى 4 قاڭتاردا ماسكەۋدەن شىعاتىن "مەديتسينسكايا گازەتادا" ۋكرايىندىق اكادەميك-دارىگەر ۆ.كاندىبانىڭ "حالىقتىق مەديتسينا عىلىمي مەديتسيناعا بالاما بولا الادى!"- دەگەن ماقالاسى جارىق كورگەندە، سول كەزدە كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىنداعى وسى سالانىڭ جاناشىرلارى، قالپاقتارىن اسپانعا اتىپ، جەردەن جەتى قويان تاپقانداي اكادەميكتى قۇرمەت تۇتا دۇرلىكتى. ال بۇل ماسەلە، ودان وتىز جىل بۇرىن، قازاق جەرىندە باستاۋ الىپ، الەمدىك ماڭىز الىپ كەتكەنىن سول كەزدە ەسكە العان ەشكىم بولمادى. بۇل جاعدايعا قانىق بولاتىن سەبەبىم، سول كەزدە وسى سالادا جۋرناليست ەسەبىندە ەرەكشە ىقىلاسپەن ءبىرشاما تىرشىلىك جاساعان ەدىم. رەسپۋبليكا جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ العاشقى لاۋرەاتتىعىن دا وسى تاقىرىپتا جازعان ماقالالارىم مەن تەلەحابارلارىم ءۇشىن يەلەنگەنمىن.
1989 جىلى 14 قازاندا رەسپۋبليكالىق تەلەديداردان "حالىقتىق مەديتسينا، قالىڭ قالاي؟" اتتى العاش رەت پروبلەمالىق حابار ۇيىمداستىرىپ، سوڭىنان سول كەزدەگى "سوتسياليستىك قازاقستان" گازەتىنىڭ بەتىندە "حالىقتىق ەم كلينيكاسى قاجەت-اق" (1989 جىلعى 10 قاراشا) - دەگەن تاقىرىپپەن ماقالا جاريالادىم. رەسپۋبليكا عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميكتەرى م.اليەۆ پەن س. بالمۇقانوۆتىڭ الدارىندا بىرنەشە ەرەكشە قاسيەتى بار حالىق ەمشىلەرىنىڭ سىناقتان وتۋىنە دانەكەر بولدىم. سول كەزدەگى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى گ. ۋرمۋرزينانىڭ باسشىلىعىمەن 11 مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورلارى قاتىناسقان سىناقتا سايرامدىق ج.ەرگەشاليەۆ دەگەن اعامىز ءوزىنىڭ تۇسكى ۇزىلىسكە دەيىن الدىنا كەلگەن سىرقاتتاردىڭ كوزىنە قاراپ وتىرىپ-اق، دارىگەرلەر جەتىلگەن تەحنيكامەن اپتالاپ اناليز الىپ ءجۇرىپ ازەر قوياتىن سىرقات دياگنوزىن ءبىر ساتتە جاڭىلماي قوياتىنىن، ءتىپتى سوعان دەيىن قانداي سىرقاتتارمەن اۋىرعانىن، وتاعا تۇسكەن-تۇسپەگەنىن دە جاڭىلىسپاي ايتىپ بەرە الاتىندىعىن جەتكىزۋمەن بىرگە، سىناق سوڭىندا سىناق جەتەكشىسى گۇلشارا ۋرمۋرزينانىڭ ۇيىندە سال بولىپ اۋىرىپ جاتقانىن جولداسىن ايتپاي-اق كورىپ-ءبىلىپ، ۇيىنە الىپ بارسا العاشقى ءوز كومەگىن بەرە الاتىندىعىن ايتقاندا، سىناق الىپ وتىرعان عالىمدارىمىزدىڭ وزدەرى دە تاڭىرقانىستارىن جاسىرا الماعاندىعى كۇنى بۇگىنگە دەيىن مەنىڭ كوز الدىمدا تۇر. وسى قاسيەتتى ازاماتتىڭ اكادەميك س.بالمۇحانوۆتىڭ ۇيىندە المانيادان كەلگەن ەرلى زايىپتى ەكى پروفەسسور دوستارىنا دا ءوزىنىڭ وسى ءبىر ەرەكشە قاسيەتىن كورسەتكەندە، شەت ەلدىك قوس مەيمان اۋىزدارىن اشىپ، باستارىن شايقاسىپ ەدى. ءتىپتى وسى اعامىزدىڭ، قىستا ءۇي توبەسىنەن تايىپ قۇلاپ ەكى وكشەسى سىنىپ، سەگىز ايعا جاتقىزىپ تاستاعان بالاسىنىڭ اياعىنداعى گيپستى الدىرىپ تاستاپ، ون كۇندىك ەمىنەن سوڭ، اياعىن جايلاپ باسىپ، ءجۇرىپ كەتكەنىن كورگەندە سايىن اعامنىڭ كوزىنەن اققان قۋانىش جاسى دا كوز الدىمدا... وسىنداي سىناقتاردان سوڭ، جوعارىدا ەسىمدەرى اتالىنعان قوس اكادەميك اعالارمىز قىتاي، مونعوليا، انگليا، جاپونياعا بارعان ساپارلارىندا ونداعى حالىقتىق ەمدەۋ ورتالىقتارىنىڭ تاجىريبەلەرىمەن تانىسىپ، ولاردىڭ حالىققا قانشالىقتى قاجەتتى جۇمىستار اتقارىپ جاتقاندىقتارىنا كوزدەرىن جەتكىزىپ قايتتى. سودان شىعارعان قورىتىندىلارى بولار، سىرقاتتارعا قاجەت وسى سالاعا جاناشىر بولىپ، سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر ۇ. قارامانوۆ مىرزانىڭ اتىنا الماتى قالاسىنان حالىقتىق ەمدەۋ ورتالىعىن اشۋ تۋرالى ۇسىنىس حاتپەن كىردى. قوس اكادەميكتىڭ ۇسىنىسى ماقۇلدانىپ، كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى باۋىرلاس ەلدەر اراسىندا ءبىزدىڭ ەلدە العاش 1990 جىلى 19 ماۋسىمدا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى جانىنان شارۋاشىلىق ەسەپپەن جۇمىس جاسايتىن رەسپۋبليكالىق حالىقتىق ەمدەۋ ورتالىعى اشىلىپ، ونىڭ جارعىسى بەكىتىلدى. مەكەمە ءۇشىن قالا ورتالىعىنداعى، ەڭ تىنىش، ەڭ كورىنەكتى جەرگە ورنالاسقان بۇرىنعى رەسپۋبليكالىق اكۋشەرلىك-گەناكولوگيا عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ بوساعان مەكەن جايى بەرىلدى. «جىرتىق ءۇيدىڭ دە قۇدايى بار»- دەگەن وسى، وسىلايشا كەرەگەسى سوگىلە باستاعان كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى ەكى-ءۇش جىلىنا دەيىن كوزگە تۇرتكى بولىپ كۇن كەشىپ كەلگەن حالىق ەمشىلىگى قوس اكادەميك اعامىزدىڭ تاباندىلىعى ارقاسىندا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ تاپتى. بۇعان دەيىن ەمشىلەر ەل اراسىندا جاسىرىن تىرشىلىك جاساپ كەلدى. جاسىرىنباعاندا قايتسىن، سول كەزدە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قىزمەتكەرلەرى سوڭدارىنا شام الىپ ءتۇسىپ، كوزگە ءتۇسىپ قالعاندارىن «زاڭسىز ەم جاساعاندارى ءۇشىن» قر قك-ءنىڭ 209 بابىمەن جاۋاپقا تارتىپ وتىردى. ولار «وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق» كۇن كەشتى... مەن ءوز باسىم تەلەجۋرناليست رەتىندە ارنايى تاپسىرىسپەن گۋرەۆ ، قازالى، شىمكەنت قالالارىندا وتكەن وسىنداي بىرنەشە سوتتارعا قاتىستىم. سوتتار زاڭسىز ەم جاساعاندارعا، تەرگەۋ ورىندارى قالاي قورىتىندى دايىنداپ بەرسە، سولاي ۇكىمدەرىن شىعارىپ جاتتى. شىعارىلعان سول سوت ۇكىمدەرىنە وراي كەزىندە مەن دايىنداعان حابارلار دا ەفيردەن ءوتتى... كورە كورە - كوزىمىز اشىلدى. ەمشىلەر سوتى ۇستىندە ولاردىڭ تىنىس تىرشىلىگىمەن تانىسىپ، باسقاشا وي تۇيدىك. تاجىريبە جيناقتادىق. بويىنا تىلسىم قاسيەت جىيناعان حالىق ەمشىلەرىنىڭ كىم ەكەنىن، ولاردىڭ جان دۇنيەسىن، بولمىسىن ۇعىنا باستادىق...
بۇل ەمدەۋ ورتالىعىن اشقانداعى باستى ماقسات - ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىپ، بىزگە جەتكەن باعالى مۇرا حالىقتىق مەديتسيناعا قامقور بولۋ، ونىڭ جۇمىسىن جولعا قويۋ بولاتىن. حالىقتىق ەمنىڭ تاسىلدەرىن مەڭگەرگەن ەرەكشە قاسيەتى بار سىنىقشىلاردىڭ، وتاشىلاردىڭ، كورىپكەلدەردىڭ، باقسى-بالگەرلەردىڭ، بويىندا ءبيوورىسى بار ەكستراسەنستەردىڭ، ايان يەلەرىنىڭ باسىن ءبىر جەرگە شوعىرلاندىرىپ، ودان ءارى ولاردىڭ جۇمىستارىنا عىلىمي-پراكتيكالىق زەرتتەۋلەر جاساۋ بەلگىلەنگەن.
نەسىن جاسىرامىز - سول كەزدە حالىق ەمشىلەرىنىڭ دارىگەرلەر ەمدەي الماعان نەبىر اۋىرۋلاردى جازىپ، جىلدار بويى شور بولىپ ءبىتىپ كەتكەن سىنىقتى قايتا سىندىرىپ سالىپ، قيسىق بىتكەنىن كوز الدىمىزدا قالپىنا كەلتىرىپ بەرگەنىن تالاي كوردىك. ولار وسى قىزمەتى ءۇشىن ۇكىمەتتەن ماراپات تۇگىلى كوپ قارجى، نە قۇرال جابدىقتار الىپ بەرۋدى قاجەت تە ەتكەن جوق. ءوز ءادىس تاسىلدەرى، جيناعان دارىلىك شوپتەرى جەتىپ جاتتى. مۇنىڭ ءوزى - قازىرگىدەي ەكونوميكالىق، ەكولوگيالىق قيىنشىلىق كەزىندە حالىقتىق مەديتسينانىڭ مەيلىنشە ءتيىمدى جاقتارىن كورسەتتى.
ارينە، بۇلاي اڭگىمە وربىتكەندە حالىقتىق مەديتسينا ەندىگى جەردە عىلىمي مەديتسينانى بارلىق جاعىنان باسىپ وزىپ، ونى جوققا شىعارادى دەگەن وي تۋماسا كەرەك. دەگەنمەن، ماقالا باسىندا ءوزىمىز اڭگىمە ەتكەن الەمگە ايگىلى اكادەميك دارىگەر ۆ.كاندىبا مىرزانىڭ "حالىقتىق مەديتسينا عىلىمي مەديتسيناعا بالاما بولا الادى!" دەگەن جۇرەك جاردى پىكىرىمەن ساناسپاسقا دا بولمايتىندىعىن تىرشىلىك كورسەتىپ بەردى.
الماتىدا حالىقتىق مەديتسينا ورتالىعىن اشۋ ءوز كەزەگىندە ەلىمىزدىڭ ۇلكەن جەتىستىگى بولۋمەن قاتار كورشى ەلدەرگە ۇلگى ونەگە بولدى. جاڭا ورتالىققا حالىقتىق مەديتسينادان حابارى بار، تاجىريبەسى باي، ءوزىنىڭ ۇيىداستىرۋ قابىلەتىن كورسەتە بىلگەن بايسالدى ازامات باسشىلىق ەتۋىن كۇتكەن ەدىك. بىراق وسى باسشى ماسەلەسى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوزىنىڭ وڭدى شەشىمىن تاپپاي كەلەدى. وسىعان وراي كەزىندە (11 ءساۋىر 1991 جىلى) "سوتسياليستىك قازاقستان" گازەتىندە مەنىڭ "ورتالىق جۇمىسى ويىمىزدان شىقپادى. نەگە؟"- دەگەن تاقىرىپپەن رەسپۋبليكا عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميكتەرى م.اليەۆ پەن س. بالمۇقانوۆ مىرزالار اتىنا اشىق حاتىم دا جاريالاندى.
ماقالادان سوڭ ورتالىقتىڭ العاشقى باسشىسى اۋىستىرىلدى. بىراق جاڭا باسشىسى ە.ابىلقاسىموۆ تا ەمشىلەر كوڭىلىنەن شىقپادى. مينيستىرلىككە حالىق ەمشىلەرىنىڭ قانشاما شاعىمى ءتۇستى. جاڭا باسشى حالىق ەمشىلەرى مەن سىرقات جانداردىڭ جايىن ويلاۋدىڭ ورىنىنا تيىننان سوم شىعارۋدىڭ «شەبەرى» بولدى. ءا دەگەننەن، كەلىسىم شارت بويىنشا تاپقان تابىسىنىڭ ەلۋ پايىزىن الىپ كەلگەن حالىق ەمشىلەرىنىڭ ەڭبەك اقىلارىن 25 پايىزعا ءتۇسىردى. بۇل جاعداي ادام ەڭبەگىن قاناۋدىڭ بۇرىن سوڭدى بولىپ كورمەگەن كورىنىسى بولاتىن. بۇل قىسىمعا كونبەگەن ورتالىقتى العاش اشۋعا اتسالىسقان ءبىرسىپىرا حالىق ەمشىلەرى رەنجىپ، سۇيىكتى جۇمىس ورىندارىنان قول ۇزۋلەرىنە تۋرا كەلسە، قالعاندارى جاڭادان اشىلعان شارۋاشىلىق ەسەپپەن جۇمىس جاسايتىن ورتاق شاڭىراقتارىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن كەلىسىم شارتتاعى كورسەتىلگەن بۇل جالاقىعا دا لاجسىز، ماقۇلداعان سىڭاي تانىتتى. جاڭا باسشى مۇنىمەن دە توقتاماي رەسپۋبليكا كولەمىندە ەمشىلىكپەن تەك قانا ورتالىقتا جۇمىس جاساپ، ودان سوڭ جوعارى اتاعى بار عالىم دارىگەرلەر الدىندا اتتەستاتسيادان وتكەن ەمشى عانا ەمشىلىكپەن اينالىسا الادى دەگەن ۇسىنىسىن رەسپۋبليكالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە ارنايى جارلىقپەن زاڭداستىرىپ، بەكىتتىرىپ الدى...
ەمشىلىك پەن كورىپكەلدىك، ايان الۋ - ەرەكشە قاسيەت يەلەرىنىڭ ەنشىسى. سولاي بولا تۇرا، وسىنداي قاسيەت يەلەرىنە، بۇل سالانى تەرەڭ ۇعىنا بەرمەيتىن مامان دارىگەرلەر باعا بەرەتىن بولدى! كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە بۇرىن سوڭدى كورمەگەن كەساپاتتىقتى كورىپ جانشىلىپ قالعان حالىق ەمشىلەرى بۇل تارتىپكە دە كوندىكتى. بارلىق ەمشىلەر ەرىكسىز رەسپۋبليكالىق حالىقتىق ەمدەۋ ورتالىعىنا قايتا ورالىپ، مەزگىل-مەزگىل ايتقان سىناقتان ءوتىپ تۇرۋعا تۋرا كەلدى. ارتىنشا قۇجات بەرۋ جۇيەسى تىكەلەي مينيسترلىككە ءوتتى. بۇل جۇيە جۇمىستى تىپتەن بوساڭسىتىپ جىبەردى. اقىر سوڭىندا ەمشىلەردىڭ تادىرى - ەمشىلىكتەن ەشش حابارى جوق، ورتالىق جەتەكشىسى، جەكە ءبىر باستىقتىڭ قولىنا ءوتتى. ويتكەنى، باستىقتىڭ كەلىسىمىنسىز ەشكىم دە ەمشىلىك قۇجاتقا قول جەتكىزە المايتىن... ىلە ەلىمىزدە جەكەشەلەندىرۋ جۇمىستارى باستالدى. وسىناۋ تۋ-تالاپاي كەزدە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ ە.ابىلقاسىموۆ باسقارعان توبى ەشكىمدى ورتاقتاستىرماي، ەلىمىزدىڭ حالىق ەمشىلەرى ءۇشىن بولىنگەن قالا ورتالىعىنداعى، ەڭ كورىنەكتى جەرگە ورنالاسقان بۇرىنعى رەسپۋبليكالىق اكۋشەرلىك-گەناكولوگيا عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتى عيماراتىن ءوز ەنشىلەرىنە قاراتىپ الا قويدى... قانداي قيانات!.. كۇن ءتۇن قاتىپ، قادىرمەندى قوس اكادەميكتى الدىمىزعا سالىپ ءجۇرىپ قول جەتكىزگەن قاسيەتتى شاڭىراققا قاسيەتتەن حابارسىز جاندار قول سالدى. بۇل بەتىمەن كەتۋشىلىككە كەزىندە «ءاي، دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا تابىلمادى...». ورتالىق جارىمجانداندى...
مىنە، وسىنداي وسپادار جاعدايلار رەسپۋبليكا حالىق ەمشىلەرىن قوعامدىق نەگىزدە ۇجىمداسۋعا جۇمىلدىردى. 1991 جىلى 20 - 23 جەلتوقساندا قازاقستان حالىق ەمشىلەرىنىڭ رەسپۋبليكالىق ءبىرىنشى قۇرىلتايى وتكىزىلدى. قۇرىلتاي ءوز قارجىسى ەسەبىنەن جۇمىس جاسايتىن ونىڭ جوعارعى قامقورشى ورگانى رەسپۋبليكالىق حالىق ەمشىلەرىنىڭ قاۋىمداستىعىن قۇرىپ، ونىڭ پرەزيديۋمى جانە باسقارۋ ورگاندارىن سايلادى. قۇرىلتايعا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى وزدەرى ۇيىمداستىرۋشى بولۋ ورىنىنا وكىلدەرىن دە جىبەرمەدى. ال كورشى رەسەيدە وتكەن وسىنداي قۇرىلتايدىڭ نەگىزگى جاناشىرى، ەڭ الدىمەن سول ەلدىڭ دەساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەن تانىمالى عالىم قايراتكەرلەر بولدى. ادەتتە، ەل بولاتىن ۇلتتىڭ تىرلىگى وسىلاي بولۋ كەرەك قوي. ەلىمىزدە ۇكىمەت قامقورلىعىنسىز قۇرىلعان بىزدەگى بۇل قاۋىمداستىق كۇنى بۇگىنگە دەيىن يت ىرعىلجىڭ جۇمىس جاساپ وتىرعانىمەن، تىندىرىپ وتىرعان شارۋاسى كوڭىل كونشىتپەيدى. ونىڭ ۇستىنە سوڭىنان ورتالىق جانىنان ارانداتۋشى توپ ۇيىمداستىرعان ەمشىلەردىڭ تاعى ءبىر قاۋىمداستىعى قۇرىلىپ، ەكى قاۋىمداستىق ءبىرىنىڭ جۇمىسىنا ءبىرى بوگەت بولىپ ابرويلارىن ءتۇسىردى. بىرىگىپ، «ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارۋ» ورىنىنا، ارالارىندا ورىن العان باقتالاستىق ەمشىلەردىڭ ەسىن شىعاردى. قاۋىمداستىق - كۇش! بۇل كۇش - بىرىككەندە عانا العا قويعان ماقسات مۇددەدەن شىعادى. وسى قاۋىمداستىقتار ىنتىماقپەن جۇمىس جاساسا ورتالىقتىڭ باس دارىگەرىن وزدەرى سايلاپ قويۋعا قول جەتكىزىپ، قاسيەتتى شاڭىراقتىڭ جۇمىسىنا دا ىقپال ەتكەن بولار ەدى. وندايلىق قاۋقار بايقالمادى. ارالارىنداعى ورىن العان الاۋىزدىق بۇكىل ەمشىلەر بولىپ اتقارار قىرۋار جۇمىسقا ءوز كەدەرگىلەرىن كەلتىردى. اقىرى، وسىلاي ايتۋعا تۋرا كەلەدى، ورتالىقتى جارىمجان ەتۋگە اكەلىپ سوقتى. جارىمجان ورتالىقتان تولىمدى تىرلىك كۇتۋگە بولا ما؟...
اشىپ ايتار جاعداي، و باستان-اق، ورتالىقتى اشۋعا دانەكەر بولعان قوس اكادەميك اعامىزدان باسقا، ەلىمىزدىڭ ەسىگىنەن يناباتپەن ەنگەن حالىقتىق مەديتسيناعا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى تاراپىنان وڭ كوزقاراس بولعان ەمەس. قاسيەتتى شاڭىراقتى - ەل تانىعان قاسيەتى بار ادام باسقارۋى كەرەك ەدى جانە ونداي تۇلعا ەڭ الدىمەن ەمشىلەر اراسىنان ىزدەستىرىلگەنى ماقۇل بولاتىن، بىراق ولاي جاسالمادى. قايبىر سالا بولماسىن، سالا تىزگىنى بىلگىر باسشىسى قولىنا بەرىلمەسە ودان وڭ ناتيجيە كۇتۋگە بولمايدى عوي... ەمشىلەر كوڭىلىنەن شىقپاعان ە.ابىلقاسىموۆ مىرزا رەسپۋبليكا پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا سايلانىپ كەتكەننەن كەيىن، بۇل ورتالىق باسشىلىعىن قولىنا العان شاكەن شىنتاەۆ مىرزا دا پالەندەي شارۋا تىندىرا الماي ءجۇر. عالىم، مەديتسينا عىلىمىنىڭ كانديداتى بۇل اعامىز ءوز كەزىندە بار قاجىر قايراتىن ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق سالاسىنا بەرگەنىن ءبىز جاقسى بىلەمىز، ەڭبەگىن قۇرمەتتەيمىز. بىراق «كوتەرە الماس شوقپاردى قارىنا ءىلۋ» قاي باتىرعا، قاي زاماندا ابروي اپەرىپ ەدى؟. ارينە، اعامىز ءوزى ورتالىقتا باسشىلىق ەتكەن تۇسىندا، تۇركيانىڭ كەمەر قالاسىندا تۇركى تىلدەس ەلدەر حالىق ەمشىلەرىنىڭ سيمپوزيمۋىن وتكىزگەنىن، الماتىدا وتكەن ەمشىلەردىڭ كەزەكتى سەزىنە 18 ەلدەن قوناقتار قاتىستىرعانىن، قازاقستان-رەسەي مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىندە شىعىس مەديتسيناسى فاكۋلتەتى اشىلعانىن العا تارتۋى مۇمكىن. بۇل حالىق ەمشىلەرى ءۇشىن جەتكىلىكسىز، وتە كەمشىن جۇمىس. ورتالىققا وسى سالانى جەتىك مەڭگەرگەن جىگەرلى جاس باسشى كەرەك. شاڭىراق - ەرەكشە قاسيەت يەلەرى جۇمىس جاسايتىن ورىن بولعاندىقتان، ءوز بويىندا وسىنداي ەرەكشە جىگەر قاسيەتى بار باسشىنىڭ قولىنا ءوتۋى ءتيىس.
وسى ورايدا ماقالامىزدىڭ باسىندا كەلتىرگەن، قازاقتىڭ قادىرمەندى ەمشى قىزى كۇلتاي اليەۆانىڭ اتىنا جىل باسىندا كەلگەن بالامالى مەديتسينانىڭ الەمدىك ينتەرنوتسيونالدىق اشىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شاقىرتۋ حاتتارىنىڭ العاشقى بەتىنىڭ ماڭدايشاسىنداعى «1962 جىلى الماتىدا وتكەن بالامالى مەديتسينانىڭ (حالىقتىق مەديتسينا) الەمدىك تۇڭعىش كونگرەسىندە ۇيىمداستىرىلعان»- دەگەن جارناماعا قايتا ورالۋعا تۋرا كەلىپ وتىر. مەن وسى حاتتى رەسپۋبليكالىق حالىقتىق ەمدەۋ ورتالىعىنىڭ باسشىلارىنا دا، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ سالالىق باسشىلارىنا دا كەزىندە بىرنەشە رەت كورسەتتىم. ەل ابرويىن كوتەرەر وسى ءبىر وزەكتى ماسەلەگە ءالى كۇنگە تيىسىنشە ءمان بەرگەن جان بالاسىن كورگەنىم جوق. ءمان بەرىلسە جارتى عاسىر بۇرىن الماتىدا قۇرىلعان وسى قاۋىمداستىقتىڭ كولۋمبى قالاسىندا ورنالاسقان ورتالىعىمەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن تىعىز بايلانىس ورناتۋعا بولار ەدى عوي. ال بۇل قاۋىمداستىقتىڭ جۇمىسى بۇگىنگى تاڭدا الەمدىك جوعارعى دارەجەدە جولعا قويىلعان. بۇنى، وسى حاتتىڭ يەسى، اتالىنعان قاۋىمداستىقتىڭ پرەزيديۋم مۇشەسى كۇلتاي اليەۆامەن تاياۋدا بولعان سۇحباتتاسۋىمداعى مىنا اڭگىمە ۇزىندىسىنەن دە اڭعارۋعا بولادى;
- ... قازىرگى عىلىمي مەديتسينانىڭ ءتۇپ نەگىزى حالىقتىق مەديتسينا ەكەنى داۋ تۋدىرماس. "بۇرىن تۋعان قۇلاقتان كەيىن شىققان ءمۇيىز وزادى" دەمەكشى، الەمدە وركەنيەتتىڭ ءورىس الۋىمەن، قازىرگى عىلىمي مەديتسينا ءوزىنىڭ شىققان تەگى حالىقتىق ساۋىقتىرۋدى ءوز جولىنان بەلگىلى ۋاقىت كولەمىندە ىعىستىرۋمەن كەلدى. ونىڭ جارقىن كورىنىسىن ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدەن قازىرگى ۋاقىتتا دا كورۋگە بولادى. بۇل - ءبىر، ەكىنشى سىزدەر حالىقتىق ەم اتاپ جۇرگەن اتاۋعا سيىسپايتىن ساۋىقتىرۋ جولى مەن ءتۇسىندىرۋى شەشىمىن تاپپاعان تىلسىمدار بار. مىسالى - كورىپكەلدىك نەمەسە ارۋاقتارمەن تىلدەسۋ. كەيبىر قاسيەت يەلەرى سىرقات جانداردىڭ دياگنوزىن قازىرگى جەتىلگەن تەحنيكالارسىز-اق قويىپ ەمدەۋمەن بىرگە، وسى جەردە وتىرىپ باسقا ءبىر جەردە بولىپ وتىرعان كورىنىستەردى اينى قاتاسىز كورەتىن كەزدەرى بولادى نەمەسە ءسىزدىڭ وزىڭىزدەن باسقا ەشكىم بىلمەيتىن، وتكەن ومىرىڭىزدە باسىڭىزدان وتكەن وقيعانى سول قالپىندا كورگەن كۋاگەرلەي ايتىپ بەرەدى. مۇنداي تىلسىم كورىنىستى، قالاي جەتكىزىپ ايتۋعا بولادى؟ بۇل قۇپيالىق تاريحى كۇنى بۇگىن باستالعان تىرلىك ەمەس. اناۋ، الەم بولىپ بەس ءجۇز جىلدىعىن اتاپ وتكەن ناستاراداۋمىس، كەشە عانا ومىردە وتكەن بولگارلىق ۆانعا، ءوزىمىزدىڭ موڭكە مەن تاۋكە حاننىڭ تۇسىندا ءۇش ءجۇزدىڭ ايگىلى ءۇش ءبيىنىڭ كوزىنشە سايىسقا ءتۇسىپ، جەتى ادامعا جان بەرىپ، حاننىڭ ءدىني ءۋازىرى اتانعان ءمۇسىرالى ءپىرىمىز شە؟ ءار زامان ءوزىنىڭ وسىنداي قاسيەتتى پەرزەنتتەرىن ءار كەز ومىرگە كەلتىرىپ وتىرعان. ولار قازىر دە ارامىزدا بارشىلىق...
قاي جىلى مەنىڭ قولىما ءسىز سۇراپ وتىرعان الەمدىك ۇيىمنىڭ جەتەكشىسى، پروفەسسور حيلەر انتون ءجاياسۋريدىڭ بالامالى مەديتسينانىڭ الەمدىك ۇلكەن كونگرەسى الدىندا نوبەل قورىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ميحايل سولمان مەن نوبەل قورىنىڭ پرەزيدەنتى، پروفەسسور سامۋەلسون بەنگتىڭ اتىنا جازعان حاتى ءتيدى. وسى حاتتاعى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك قازىر بۇل ۇيىمنىڭ ەسەبىنە تىركەلگەن الەمدە 1,7 ميلليون حالىق ەمشىلەرى بار كورىنەدى. وسىنشالىقتى ەمشىلەر مەن ساۋىقتىرۋشىلار 15 000 ينستيتۋتتار مەن ۇيىمدارعا بىرىككەن. حاتتا دۇنيەجۇزىنىڭ 140 ەلىنەن 1810 دەلەگات قاتىسقان سوڭعى الەمدىك كونگرەستە ەندىگى نوبەل سىيلىعىن حالىق ەمشىلەرى مەن ساۋىقتىرۋشىلارىنا بەرۋ تۋرالى نوبەل سىيلىعى كوميتەتىنە ءبىر اۋىزدان قابىلدانعان شەشىم جولدانعانى ايتىلعان. وسىنداي ابروي بيىگىنەن كورىنىپ وتىرعان بۇل ۇيىم 1962 جىلى الماتىدا الەمنىڭ 67 ەلىنەن ارنايى كەلگەن دەلەگاتسيا مۇشەلەرى قاتىسقان حالىقارالىق مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كونفەرەنتسياسىندا قۇرىلعاندىعىن ەشكىم ەسكە الماي وتىر. بۇل - ءاربىر قازاقستاندىق ءۇشىن ماقتانىش بولۋى ءتيىس دەرەك. سولاي بولا تۇرا ءبىزدىڭ دارمەنسىز ۇكىمەتىمىز بەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇل ماسەلەگە ناقتىلاپ نازار اۋدارماي كەلەدى. اۋدارعان بولسا وسى ۇيىمنىڭ بيىلعى جارتى عاسىرلىق يۋبيلەيىن وسىندا وتكىزىپ، كەزىندە قولدان شىعارىپ العان، قۇداي بەرگەن ابرويدى كەرى قايتارىپ الماعانىمەن وسى جۇمىستى دۇرىستاپ قايتا جولعا قويىپ الۋعا بولار ەدى عوي...
ءبىز دەموكراتيالىق مەملەكەتپىز. حالىق قانداي ەمدى قابىلدايتىنىن وزدەرى شەشۋى ءتيىس. ۇكىمەت شاماسى كەلگەنشە سوعان جاعداي جاساۋى كەرەك. كىشكەنە عان شري لانكا مەملەكەتىندە مەملەكەت باسشىسى حالىقتىق مەديتسينانى الاقانىنا سالىپ وتىر. جىلىنا ءبىر رەت وسى مەملەكەتتە وتەتىن الەم ەمشىلەرىنىڭ كونگرەسىنە ءوزى باس بولىپ قاتىناسادى...
سوڭعى ون جىلدا، الەمنىڭ 180 قالاسىندا وتكەن حالىق ەمشىلەرىنىڭ ۇلكەن كونگرەستەرىنە شاقىرتۋ العان كۇلتايدىڭ وسى پىكىرىن، وسىدان 20 جىل بۇرىن الماتىدا بەيۇكىمەتتىك "مادەنيەت ارقىلى بەيبىتشىلىككە" اسسوتسياتسياسى ۇيىمداستىرعان بۇكىل دۇنيە جۇزىلىك رۋحاني كەلىسىم كونگرەسىنە قاتىناسقان اۆستراليالىق عالىم ارنولد فون كەيسەرلينگتىڭ، دەلي مەتروپوليتى پاۋلوس مار ترەگوريوس، راما كريشنى ميسسياسىنىڭ پرەزيدەنتى دجورجيو بوندجوۆاني، گەرمانيالىق دوكتور گراف فون دونحوفف، "مادەنيەت ارقىلى بەيبىتشىلىككە" اسسوتسياتسياسىنىڭ ەۆروپالىق بولىمشەسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆيللي اۋگۋستات، جاپوندىق وقىمىستى ساسكيا يشيكازا اۋىزدارىنان دا ەستىگەن بولاتىنبىز. ونى كەزىندە جاراسىمدى جاڭالىق رەتىندە باق بەتتەرىندە جازعانبىز دا. بىراق ءالى كۇنگە سول پىكىرلەرگە نازار اۋدارىلىپ قورىتىندى بولعان ەمەس. بولماعان سوڭ ەلۋ جىلدىق يۋبيلەيدى العا تارتىپ تاعى دا جازىپ وتىرمىز. بۇرىنعى قۇلاقتارعا جەتپەسە، سوڭعى قۇلاقتارعا جەتەر...
تۇسىنگەن جانعا، كۇلتايدىڭ سۇحبات بارىسىندا ايتقان وسى اڭگىمەسى ءبىز ايتقىمىز كەلگەن ءبىراز اڭگىمەنى جەتكىزىپ قويعان سەكىلدى. تولىقتىرىپ قوسارىمىز، بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە كەزىندە جەكەشەلەندىرۋ ناۋقانىمەن ساتىلىپ كەتكەن ءبىراز بالالار باقشالارى، كلۋبتار مەن مادەنيەت ۇيلەرى، مەديتسينا ورتالىقتارى قازىر كەرى قايتارىلىپ جاتىر. وسى ورايدا ساۋداعا ءتۇسىپ كەتكەن رەسپۋبليكالىق حالىقتىق ەمدەۋ ورتالىعى دا كەرى قايتارىلۋى ءتيىس دەپ ويلايمىز. قاسيەتتى شاڭىراققا قوماعايلىقپەن قول سالعاندار، وسى كۇنگە دەيىن تاپقان تابىستارى بويلارىنا قۇت، ەندى بۇل شاقىراقتى جاقسىلىقپەن كەرى قايتارعاندارى ماقۇل. ۇلكەن بيلىككە يە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى رەسپۋبليكادا عىلىمي مەديتسيناعا بالاما بولا الاتىن حالىقتىق مەديتسيناعا قامقورلىقتى بارىنشا كۇشەيتكەنى ءجون. ۇكىمەت دارىگەرلەر قۇقىعىن قورعاۋمەن قاتار حالىق ەمشىلەرى قۇقىعىن دا قورعايتىن دا ارنايى زاڭ قابىلداۋ قاجەت. جوعارىدا اتى اتالىنعان ەسىمدەرى الەمگە ءماشھۇر شەتەل عالىمدارى وسىنداي جۇمىستىڭ بەلورتاسىندا جۇرسە، ءبىزدىڭ عالىمدارىمىزدىڭ مۇنداي جۇمىستان ۇركەكتەي ءجۇرۋى قالاي؟ مۇنداي جاعدايدا مەديتسيناداعى ءالى تۇرەن تيمەگەن عىلىمنىڭ ءبىر جۇمباق سالاسى، سول جۇمباق كۇيى كەنجەلەپ قالا بەرمەي مە؟
سوسىنعى ءبىر ايتار جايت وسى سالانىڭ كادر ماسەلەسىن تۇبەگەيلى قايتا قاراۋ كەرەك. بۇل ءۇشىن ورتالىق جانىنان رەسپۋبليكالىق عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىن، اكادەمياسىن ۇيىمداستىراتىن ۋاقىت الدە قاششان تولعاعى ءپىسىپ جەتتى. مۇنىمەن قابات كادەلى ءىس وسى الماتىدان باستاۋ العان دۇنيەجۇزىلىك بالامالى مەديتسينا ينتەرنوتسيونالدىق ۋنيۆەرسيتەتىن وزىمىزدە قايتا اشۋعا دا تولىق نەگىز بار. وعان ۇكىمەت تاراپىنان ناقتىلى كومەك قاجەت.
وسى شارۋالار جۇزەگەاسىپ جاتسا ەمدەۋ ورتالىعىنداعى ەمشىلەردىڭ شەتەلدەرگە شىعۋىنا جاعداي جاسالار ەدى. قازاق ەمشىلەرى كۇلتاي اليەۆا سياقتى ءوز قاسيەتتەرىن الەمدىك دارەجەدە كورسەتەر ەدى. قازىر ءبىزدىڭ ورتالىقتاعى ەمشىلەر الىس شەتەل تۇگىلى كورشىلەس ەلدەردەگى حالىق ەمشىلەرىمەن دە جوندەپ تاجىريبە الماسا الماي كەلەدى.
ماقالا سوڭىندا ايتارىمىز، ءوز تاريحى، ءوز ءداستۇرى بار قازاق حالقى ءۇشىن، حالىقتىق ەم وگەيسىمەۋى كەرەك. ول ءۇشىن وسىدان جارتى عاسىر بۇرىن اشىلعان بۇلاق كوزى قايتا تازالانىپ، حالىقتىق مەديتسينا ەمىن ەركىن وركەن جايۋى ءتيىس. بۇعان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى، ەڭ الدىمەن ءمينيستردىڭ ءوزى ءمان بەرۋى كەرەك. ءتىپتى جارتى عاسىرلىعىنا وراي ۇيىمداستىرۋ ماسەلەلەرىن شەشىپ، قارجىسىن تاۋىپ، الماتىدا الەمدىك حالىق ەمشىلەرىنىڭ يۋبيلەيلىك كونفەرەنتسياسىن وتكىزىپ جىبەرسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى-اۋ. بىراق...
باقتىباي اينابەكوۆ،
«حالىق ەمى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى
الماتى قالاسى. تەل; 8 701 7430 979
«اباي-اقپارات»
