قاجىعۇمار شابدانۇلى. قىلمىس (جالعاسى)
V
قىستىق دەمالىسقا جاقىن ماڭدا ءۇيى بارلاردان باسقا ەشكىم قايتا الماي قالدى. اسىرەسە ىلە، التاي، تارباعاتاي ايماقتارى مەن ءۇرىمجىنىڭ تەرىسكەي اۋداندارىنا قايتۋشىلارعا مۇلدە تيىم سالىنعان ەدى. يۋسۋف قاسىمنان سۇراسام، وڭتۇستىك وقۋشىلارىنا رۇقسات بار ەكەنىن ايتىپ كۇرسىندى. بۇل كۇرسىنىسىندە ءبىر ءمان بارىن بايقاپ، تاڭەرتەڭگىلىك تاماقتان بىرگە شىقتىم. ەكەۋمىز ءتارتىپ بويىنشا ۇيىم ماسەلەسى جونىنەن اشىق سىرلاسپاساق تا، ىشىمىزدەن تۇسىنىسەتىنبىز. «ساڭىراۋ كەمپىردىڭ» ءۇيىن ەكەۋمىز دە بىلەتىندىگىمىز وسىنداي جەتە تانىستىق ورناتقان.
- نە حابار بار؟- دەپ سۇرادىم.
- ءبىزدىڭ ىلە تالقى كەزەڭىنەن الدەقاشان بۋىلىپتى عوي. پارتيزانداردىڭ بۇل جاقتان بارعان ارميانى وتكىزبەي تاستاعانىنا كوپ بولىپتى. وقۋشىلاردىڭ بارىپ قايتۋىنا رۇقسات بولعانىنا قاراعاندا وڭتۇستىك ايماقتار قوزعالماي جاتقان سياقتى.
- ءوز ءىسىڭ قالاي؟
- جامان دا، جاقسى دا. كوپشىلىك ساباقتاستا جاقسى تۇسىنىك بار. بىراق، سول جاقسى تۇسىنگەندەردى يىسكەلەپ جۇرەتىن تۇمسىقتىڭ ءوزى جيىرما شاقتى... وڭتۇستىكتەن، اسىرەسە اقسۋدان كەلگەن وقۋشىلار كوپ. سولاردان تۇمسىققا بەيىمدەر جانە شىعىپ جاتىر.
تىڭشىنى «تۇمسىق» دەپ اتايتىنىن بىلەتىنمىن.
- «تۇمسىقتاردىڭ» يىسكەلەي بەرمەۋى ءۇشىن شارا قولدانبادىڭدار ما؟
V
قىستىق دەمالىسقا جاقىن ماڭدا ءۇيى بارلاردان باسقا ەشكىم قايتا الماي قالدى. اسىرەسە ىلە، التاي، تارباعاتاي ايماقتارى مەن ءۇرىمجىنىڭ تەرىسكەي اۋداندارىنا قايتۋشىلارعا مۇلدە تيىم سالىنعان ەدى. يۋسۋف قاسىمنان سۇراسام، وڭتۇستىك وقۋشىلارىنا رۇقسات بار ەكەنىن ايتىپ كۇرسىندى. بۇل كۇرسىنىسىندە ءبىر ءمان بارىن بايقاپ، تاڭەرتەڭگىلىك تاماقتان بىرگە شىقتىم. ەكەۋمىز ءتارتىپ بويىنشا ۇيىم ماسەلەسى جونىنەن اشىق سىرلاسپاساق تا، ىشىمىزدەن تۇسىنىسەتىنبىز. «ساڭىراۋ كەمپىردىڭ» ءۇيىن ەكەۋمىز دە بىلەتىندىگىمىز وسىنداي جەتە تانىستىق ورناتقان.
- نە حابار بار؟- دەپ سۇرادىم.
- ءبىزدىڭ ىلە تالقى كەزەڭىنەن الدەقاشان بۋىلىپتى عوي. پارتيزانداردىڭ بۇل جاقتان بارعان ارميانى وتكىزبەي تاستاعانىنا كوپ بولىپتى. وقۋشىلاردىڭ بارىپ قايتۋىنا رۇقسات بولعانىنا قاراعاندا وڭتۇستىك ايماقتار قوزعالماي جاتقان سياقتى.
- ءوز ءىسىڭ قالاي؟
- جامان دا، جاقسى دا. كوپشىلىك ساباقتاستا جاقسى تۇسىنىك بار. بىراق، سول جاقسى تۇسىنگەندەردى يىسكەلەپ جۇرەتىن تۇمسىقتىڭ ءوزى جيىرما شاقتى... وڭتۇستىكتەن، اسىرەسە اقسۋدان كەلگەن وقۋشىلار كوپ. سولاردان تۇمسىققا بەيىمدەر جانە شىعىپ جاتىر.
تىڭشىنى «تۇمسىق» دەپ اتايتىنىن بىلەتىنمىن.
- «تۇمسىقتاردىڭ» يىسكەلەي بەرمەۋى ءۇشىن شارا قولدانبادىڭدار ما؟
- قولدانىپ ءجۇرمىز. جابىق سوزبەن دە، جۇدىرىقپەن دە بىرنەشەۋىن سوققىلاپ كوردىك. بىراق، ودان جاقسى ناتيجە شىقپاي، ءوزىمىز زيان تارتىپ كەلەمىز. بىرنەشە ناۋشىمىز1 ءتارتىپ بولىمىنەن تاياق جەپ شىقتى، - دەپ يۋسۋف قاسىم ارت جاعىنا قاراپ قويىپ جالعاستىردى ءسوزىن. - بىزدە بىرەر ءتۇن، ءتىپتى بىرنەشە كۇن جوعالىپ كەتكەن ساباقتاستار بار ەدى. ولاردى ساقشى تۇرمەگە اپارىپتى دا، قورقىتىپ-قورقىتىپ مىزعىماس تىڭشىعا اينالدىرىپ شىعارىپتى. يت بولعانىن سىقاقتاساڭ قىزارادى، ۇرساڭ جىلايدى. سويتە تۇرا يتتىگىن تاعى قويمايدى... انە، بىرەۋى ءبىزدىڭ سوڭىمىزعا ءتۇستى. جاتاقحاناڭا قاراي بۇرىلىپ كەت... سونداي بىرەر ءتۇن جوعالعان ساباقتاستان ساقتانعايسىڭ...
الگى تۇمسىققا سەزدىرمەۋ ءۇشىن ارتقا قاراماي، قاقپا جاققا تارتتىم دا، «بازاردان سابىن الىپ قايتۋعا» كازەننەن رۇقسات الىپ شىقتىم. «بۇل بايقۇستار تۇمسىقتاردى جەمپىرەمىز دەپ وزدەرى تۇمسىقتان جەپ قالعان ەكەن عوي. ساباقتاستارىمدى توقتاتا تۇرعانىم جاقسى بولىپتى. جانە بىزدەگى «تۇمسىق» ۇستاز اتىنداعى ۇستاراداي «تۇمسىق» قوي، ۇرامىز دەپ قولىمىزدى كەستىرىپ المايىق... بىراق، قايتسەك تە مۇنى تۇيتەگە اينالدىرماي بولماس. وسى قىلشىلداعان كۇيىندە تۇرسا، ءبارىمىزدى قىرقىپ تۇسەر. ونىڭ مۇساتاي سىندى بوشالاڭداۋ ءبىرىمىزدى تۇرمەگە تۇنەتكىزىپ، تۇمسىققا اينالدىرا قويماسىنا كىم كەپىل، بۇعان شارا تاپپاي بولماس... پالەنى وزىنە ارتىپ قويىپ مىجىساق، ءسويتىپ جەگەن سوققىسىن قوجاسىنا ايتا المايتىن ەتسەك...».
وسى ويمەن قازاق-قىرعىز مادەني-اعارتۋ ۇيىمىنىڭ اۋلاسىنا كىرگەنىمدى سەزبەي قالىپپىن. ايتەۋىر ارتىما كامەننىڭ تۇسپەگەنىن عانا بايقاعانمىن. قىستىق دەمالىسقا بوساپ، التايعا قايتا الماي قالعالى نۇريا كۇلاننىڭ ۇيىنە ءار كۇنى ەرتە كەلەتىن بولعان. جان-جاعىما قاراپ جىبەرىپ، قىسقى ءۇرىمجىنىڭ سۇر تۇتىنىنەن باسقا ەشتەڭە كورىنبەگەن سوڭ، ءتور جاق بۇيىردەگى داۋال كەتىگىنەن ىرگەلەس اۋلاعا اتتاي جونەلدىم.
اسىعا كىرگەندىگىمنەن ەسىك كوزىندە ءسۇزىسىپ قالا جازداعان كۇلان كۇلىپ جىبەردى.
- سۇزەگەنىڭ-اي كۇيەۋجان، بىلتىر قىستا قالىڭدىعىڭمەن ءسۇزىسىپ تۇرعانىڭدى كورىپ ەدىم. ەندى مەنى سۇزە جازدادىڭ عوي!... ءتور ۇيگە كىرىپ وتىرا تۇر، مەن ۇيىمعا بارىپ كورىنىپ قانا قايتايىن. اپام بازارعا كەتتى. نۇرياش كەلسە، بۇل ءۇي سەندەردىكى،- دەپ قالجىڭداي شىقتى.
تەرەزە الدىنداعى ورىندىققا وتىرا بەرە قايتا تۇرەگەلىپ، تورگى بۇرىشتاعى ۇستەلگە تىزىلگەن كىتاپتارعا باردىم. كۇلان ەستەلىك داپتەرىن «ۇمىت قالدىرىپ» كەتكەن سياقتى، كىتاپ تىزىلگەن ۇستەلدە اشىق جاتىر. ءبىر بەتىندەگى جازۋ جىلى ۇشىراي قالدى. اقىلبايدىڭ جازۋى: «دۇنيەدە بىرەر رەت قاتەلەسپەيتىن ادام بار دەسە، سونى اقىماقتار عانا ايتار، مەنىڭشە جوق، ال، وزىڭنەن ابزال ويلى قىز دا جوق سياقتى» دەپ قانا قويىپتى.
سونى وقىپ، سۇيىنە ويلانىپ تۇرعانىمدا ەستەلىك اراسىنان ءبىر جاپىراق قاعاز تۇسە قالدى. بۇل دا اقىلبايدىڭ جازۋى ەكەن. «كۇلاش! مەن الگى اسىعىس جۇمىسپەن تاۋعا شىعىپ كەتتىم. دەمالىس ۋاقىتى بىتەردە قايتىپ كەلەمىن. جابىسقاق وسپاقتاپ سۇراي قالسا، بىلمە!»
«جابىسقاقتىڭ» كامەن ەكەنى بەلگىلى. «ول سۇراسا ايتپا» دەپ تاپسىرىپ كەتىپتى. «الگى اسىعىس جۇمىس» ءجونىن ويلاي تۇرىپ قالىپپىن. كۇلان كۇلىپ جىبەرگەندە سەلك ەتە ءتۇستىم.
- باتىر ەكەنسىڭ-اۋ كۇيەۋ جان!- دەپ ونان سايىن كۇلدى. مەن ەستەلىك داپتەرىن رۇقساتسىز وقىپ قويعانىما كەشىرىم سۇراي بارىپ وتىردىم.
- وزىمە تانىس جازۋ بولعان سوڭ ەكەۋىن عانا وقىپ قويدىم!
- وسى داپتەرىمنىڭ «اشىق قالعانى» ەسىمە ءتۇسىپ جۇگىرىپ ەدىم... باسقا بىرەۋ كورسە... ەكەۋىن عانا وقىعانىڭ راس پا؟
- حاتىنداعى «الگى اسىعىس جۇمىس» دەگەنى نە؟
- ساعان دا ءمالىم جۇمىس،- دەپ جىميدى كۇلان، - كەشە كەشتە نۇرياشتى شىعارىپ سالا شىققانىمدا جازىپ كەتىپتى.
بۇل جۇمىستىڭ «شىعىس تۇركىستان» جۇمىسى ەكەنىن تۇسپالداسام دا ادەيى اڭىرا سۇرادىم.
- ماعان قانداي «ءمالىم جۇمىس» بار ەدى، نۇريا ەكەۋمىزدىڭ جۇمىسىمىز با؟...
كۇلان كۇلىپ اپ قايىردى جاۋابىن:
- سەندەردە ودان الدەقايدا اسىعىس جۇمىس بارىن بىلەمىن!
- كىم ايتتى؟
- اعاڭ ايتتى... مەنەن جاسىرماي-اق قوي كۇيەۋجان. مەن وزدەرىڭ ەكەنىمدى بىلەسىڭ عوي؟
اقىلباي ءبىزدىڭ ۇيىم جۇمىسىنا تولىق قاتىستى ەكەنىنە دە، تاۋعا سونى ۇيىمداستىرۋ بايلانىسىمەن كەتكەنىنە دە كوزىم جەتكەندەي بولىپ، كۇلاشقا ساقتىق كەرەكتىگىن ءۇنسىز ەسكەرتكىم كەلدى. اقىلبايدىڭ حاتىن قايتا الدىم دا، تۇرەگەلىپ بارىپ، وشاقتاعى وتقا تاستاپ، تولىق جانىپ بىتكەنشە قاراپ تۇردىم.
- باسە،- دەپ سىقىلىقتادى كۇلان، - اعاڭنان ەمەس، ەندى وزىڭنەن تولىق ءتۇسىندىم!
- قالاي؟!... نەنى؟! - دەپ باجىرايا قارادىم مەن.
- وسى حاتتى وتقا سالىپ، جانىپ بولعانشا مۇقياتتاۋىڭنان!... ۇيىمدارىڭدى... ءبىر ۇيىمنىڭ مۇشەسى بولماساڭدار، وسى حاتتىڭ اشىق قالۋىنان قالتىراي قورقىپ، وتقا جاعامىسىڭ!.. حى...حى، حى... سەنى سىناماققا... ەستەلىكتى ادەيى اشىق قويىپ كەتكەنمىن، - دەپ تاعى دا سىقىلىقتاي ءتۇستى. - اقىلبايدىڭ حاتىنداعى «اسىعىس جۇمىس» دەگەنىن مەن دە بىلەتىن «اسىعىس جۇمىس» ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن «الگى» دەگەن ءسوزدى ءوزىم قوسىپ قويعانمىن، «الگى» دەگەننىڭ نە ەكەنىن سەن تەز تۇسىنە قويىپ، وتقا جاعىپ جىبەردىڭ...
قۋ قىزدىڭ ۇيىم قۇپيالىعىن اشقان امالىنا تاڭىرقاي ءتۇستىم دە، ءوزىمنىڭ مۇنداي جاسىرىن ىسكە ءالى دە شورقاق ەكەنىمدى بايقاپ، باسىمدى تومەن سالا جىميدىم.
- ونىڭ اسىعىس جۇمىسىن ۇيىم جۇمىسى دەپ قالاي مولشەرلەدىڭ؟ - دەگەن سۇراۋمەن قايتا ءۇڭىلدىم جۇزىنە.
سىقىلىقتاۋىن توقتاتىپ كۇلان دا جىميا جالعاستىردى ءسوزىن.
- اقىلباي ماعان: «شىعىس تۇركىستان» بولىپ تەز ۇيىمداسۋ تۋرالى ىلەدەن شىققان ءبىر جارنامانى عانا كورسەتكەن. مۇنى نۇرياشقا ايتقانىمدا ول دا بىلەتىندىگىن سەزدىرگەن. قازبالاپ سۇراعانىمدا بۇل جونىندەگى ارەكەتتى ەكەۋى دە ايتپادى. وسى ماڭدا دا ەكى-ەكىدەن اۋىر ويلى كۇبىر-سىبىرلار بولىپ ءجۇر. بۇل دا سول جارناما نۇسقاۋى بويىنشا ۇيىمداسىپ جاتقانى دەپ سەزگەنمىن. اقىلباي كەشە كەشتە ماعان «اسىعىس جۇمىس» دەپ حات جازا سالا جونەلىپتى. بۇرىن مەنەن باسقا اسىعىس جۇمىسى جوق بولاتىن... ماعان نەگە ايتپايدى بۇل سىرلارىن، ەلدەن ەرەكشە سەنىمسىز، قاۋىپتى ادام بولعانىم با؟!
نۇرياعا «مەنىمەن اقىلداسپاي ءىس ىستەمە!» دەپ تاپسىرعانىم ەسىمە تۇسە كەتتى. ءتىپتى ەڭ جاقىن دوسى - كۇلانعا ايتپاي قويعانىنا سۇيىنسەم دە، وسى دانا قىزدان جاسىرۋىمنىڭ ءجونى جوق ەكەنىن ءبىلىپ، كوڭىلىن اۋلاۋعا تىرىستىم:
- سىزگە سەنبەيتىندەي كۇمان بىزدە جوق قوي كۇلاش. بىراق، ءسىزدىڭ جاعدايىڭىز ەرەكشە جاعداي، ءسىز قازىر وسى ءۇيدىڭ جالعىز تىرەگىسىز ءارى اڭدۋداسىز عوي. دوستارىڭىز ءسىزدى امان ءجۇرسىن دەيتىن شىعار.
- ە، مىنە وسىلاي دەسەڭدەرشى... الگى قۋ قىزدىڭ دا ايتپاي قويعانىنا ءىشىم ابدەن ءپىستى. سەنىڭ كەلەتىنىڭدى ءبىلىپ، الگى قۋلىقتى دايىنداپ وتىرعانمىن.
- نۇرياشتىڭ دا سول جارنامادان باسقانى بىلمەيتىنى راس. ونى دا مەنىمەن اقىلداسپاي ەشكىمگە ايتپاۋىن تاپسىرعانمىن... مەنەن دە سونداي انت العان بىرەۋ بار. اقاڭا دا بۇل جونىندە وكپەلەمەڭىز!... ەستەلىگىڭىزگە جازعان سوزىندە ءوزىڭىزدى قانداي ءادىل باعالاعان!
- ءادىل باعا ما سول، «سەنەن جاقسى اسپاندا دا، جەردە دە جوق» دەپ ماقتاماي، «بارسىڭ» دەسە، ايەل يلىگە مە؟ - دەپ كۇلدى كۇلان. - مەن مۇساتايدان قاتەلەسكەنىمدى اشىق ايتىپ، تويتارا بەرگەن سوڭ جازعانى عوي.
- مۇساتايدان حابار بار ما؟
- ىلەدەگى گوميندان تالقى كەزەڭىنەن بۋىلىپتى عوي، ەستىگەن شىعارسىڭ؟ ... حالىق قولىندا الدىمەن سول ولگەن شىعار!
- ولگەن حابارى كەلسە، جىلار ما ەدىڭ؟
- جاۋ ءولدى دەپ جىلاي ما ەكەن؟... كۇيەۋجان، مەنى ءالى سىنايسىڭ-اۋ!
- جوق، كۇلاش، ءسىزدى سىناۋعا مەنىڭ اقىلىم دا، ءداتىم دە جەتپەيدى! بىراق... دەگەنمەن مۇساتاي ءسىزدى العاش ماقتاپ، قولىنا العاش قوندىرعان ادام عوي!
- يت بولعان سوڭ ونىڭ ماقتاۋى نە كەرەك ەندى... سونداعىسى قۇيرىعىن بۇلاڭداتقانداي عانا بەينەمەن ەسىمە تۇسەدى. كامەننىڭ نۇرياشتى ماقتاعان حاتىن وقىعان شىعارسىڭ؟
- ماقتاعانى ەمەس، كامەن قورقىتسام قولعا تۇسەر دەپ ونى ۇركىتىپ ءجۇر. ماقتاسا جولى بولۋى مۇمكىن. «مۇمكىن» بولاتىنى، كامەن قايىن اتاسىن تۇرمەدەن قۇتقارا الاتىن مىقتى كۇيەۋ عوي...
وسىنى ايتىسىممەن مەن اڭساپ وتىرعان كۇلكى ەسىكتەن سىڭعىر ەتە ءتۇستى. نۇرياش كىرىپ كەلدى، ءسوزىمىزدى ەسىكتەن تىڭداپ تۇرعان ەكەن. ماعان سىپايىگەرلىكپەن عانا امانداستى. مۇنىسىن كۇلاننىڭ الدىندا ادەپ ساقتاعاندىققا ۇيعارسام دا، جاساۋراعان نۇرلى كوزىنەن ءبىر ءتۇرلى كەيىستىك وتى جىلت ەتە ءتۇستى. مەنىڭ الگى سوزىمنەن نامىستانعاندىقتىڭ ۇشقىنى ەكەنىن سەزە قالدىم. نۇريا توردەگى كەرۋەتكە وتىرا كەتكەندە، كۇلان ەسىككە كۇلىمسىرەي بەتتەدى.
- ال، وسى ءسوزىڭدى وزىنە ايت، مەن قىزمەتىمە كەتتىم!...
ول ەسىكتەن شىعىپ، ءبىز وڭاشا قالعاندا نۇريا داعدىدان تىس سالماقپەن مولتىلدەي قاراپ وتىرا بەردى. ىرشىپ بارىپ قۇشاقتاي الدىم مەن.
- نە بولدى، الگى ءسوزىمدى شىن كورىپ قالدىڭ با؟!
ول باسىن يىعىما ءۇنسىز سۇيەدى. شارالى كوزىنەن قوس تامشى دومالاپ مەنىڭ ومىراۋىما ءتۇستى. جان قالتاسىنان جاسىرا العان قول ورامالىمەن بۇعا ەڭكەيىپ جاسىن سۇرتكەنى بايقالدى. از كىدىرىستەن سوڭ:
- مەنى سوعان قياسىڭ با؟- دەپ تومسارا كۇبىرلەدى. - سول جەكسۇرن مەنى قورقىتپاي، اسپانعا كوتەرە ماقتاسا، «اكەڭدى تۇرمەدەن شىعارار ەدىم» دەپ ۋادە ەتسە كونە كەتەر دەپ ويلايمىسىڭ... وسىنى تىڭداپ وتىرعان كۇلاش «مىنا جىگىت سالقىن ەكەن، ءبىزدىڭ قىزدىڭ ءوزى جابىسىپ ءجۇرىپتى-اۋ» دەپ ويلاماي ما، مەنى قورلاۋ عوي جانىم مىنا ءسوزىڭ... ءوزىڭ جات ادامشا كۇلكى ەتىپ سويلەيسىڭ تاعى!
نۇريا وكسىپ قالىپ، ورنىنان تۇرىپ كەتتى دە، كوزىن ءسۇرتتى. مەن ونىڭ تاعى دا نەنى ويلاعانىن بىلەيىن دەپ جاۋاپسىز وتىرا بەردىم.
ول تەرىس قاراعان بويى ۇستەل الدىنا باردى دا، سۋرەتكە قاراي تۇرىپ سويلەدى.
- سەندەردى كامەن بولىپ قورقىتايىن دەپ تۇرعانىمدا وسىنى ايتتىڭ... الدە،- دەپ ماعان جالت قايرىلدى ءبىراز كىدىرىستەن سوڭ،- الدە، مەنىڭ كەلگەنىمدى تەرەزەدەن كورىپ وتىرىپ ادەيى... اشۋلاندىرايىن دەپ قالجىڭداعانىڭ با؟
سوڭعى وسى مولشەرىم راس بولسا ەكەن دەگەندەي جاۋدىراي قارادى جۇزىمە.
- بۇلاي دا ەمەس،- دەدىم مەن، - ساعان شىندىقتان باسقانى سويلەسەم وپاسىزدىق سەزىنەمىن نۇرياشىم! شىنى بىلاي: سەنەن كامەننىڭ حاتىن الىپ قايتقان سوڭ وقىپ شىعىپ، جەتكەنشە ويلاندىم. سەن ماعان سونشالىق ادال ەكەنسىڭ، مەن ءۇشىن ءتىپتى اكەڭنىڭ قۇتىلۋ جولىن بوگەۋگە دە بارىپ وتىرسىڭ. كامەندى بىرەر اۋىز جىلى سوزبەن الداي سالساڭ انا كىسىگە كەپىل بولىپ شىعارۋى مۇمكىن عوي. ال سەن ءوز جۇرەگىڭنىڭ ماعان ارنالعان پاكتىگىنە شاڭ قوندىرماي، كامەنگە تىم بولماسا «اكە-شەشەممەن سويلەس» دەي سالۋدان دا بەزىندىڭ. مۇنداي ماحابباتتى كىمگە قيارمىن!.. جاڭاعى ءسوزدى كامەننىڭ توپاستىعىن كۇلكىگە اينالدىرۋ ءۇشىن باستاپ ەدىم. سەن كەلدىڭ دە سوڭى ايتىلماي قالدى.
- اكەمدى قۇتقارۋ جولىن ويلاماي ءجۇر دەيمىسىڭ؟ - دەپ نۇريا كەلە قۇشاقتادى مەنى. - بىراق، كامەندى الداپ اكەمدى بوساتتىرۋ ءۇشىن سەنىڭ جولىڭدا ەكى ءسوزدى بولسام... كىم دەپ اتالار ەدىم، ار-ۇياتىم قايدا قالار ەدى؟... سول ءيتتىڭ باقىلاۋىنا شىعىپ، جارىق كورگەنشە جاتا تۇرسىن، ۇيرەنگەن تۇرمەسى عوي!
- سەندىڭ بە، نۇرياش... مەنىڭ سوزىمە؟
- سەندىم!... راس، سولاي ەكەن!... سول حات كامەننىڭ وزىنە قالاي جەتپەي قالعان؟... بۇگىن كوشەدە تاعى دا الدىمدى توسىپ تۇرىپ الدى. سوندىقتان كەشىكتىم.
- حاتىن وزىنە قارسى قۇرال بولار ما دەپ ساقتاپ ءجۇر ەدىم... نە دەيدى؟
- «حاتىمنىڭ سەنى ويلاندىرعانىنا قۋانىشتىمىن» دەيدى. «ەندى ويلانىپ بولعان شىعارسىڭ، رازىلىعىڭدى بەرىپ، مۇراتىما جەتكىز» دەيدى. حاتى وزىنە قايتپاعان سوڭ، مەنى ويلاندى دەپ ەسەپتەگەن سياقتى. «ويلاندىڭ» دەگەنى «قورىقتىڭ» دەگەنى ەمەس پە، الدىمەن سودان قورلاندىم. ەسىك الدىنا كەلىپ سەنىڭ الگى ءسوزىڭدى ەستىگىنىمدە... ونىسىن الىگە دەيىن وزىنە جەتكىزە سالماعان سەبەبىڭە بالاپ كۇمانداندىم!... سەنى ارتىق كىنالاپ قويعان سياقتىمىن...
- كامەنگە قالاي جاۋاپ قايىردىڭ؟
- «حاتىڭ سول كۇنى قايتقان، قىزمەتتەستەرىڭ مەن وقۋشىلارىڭنان ىزدە، بىرەۋى تاپسىرىپ العان شىعار» دەدىم. بەتىندە قانى قالماي سۇرلانىپ تۇرىپ قالدى.
- ءبىزدىڭ ساباقتاستار وعان قاتتى وشىكسە دە سوقتىعۋدىڭ ۇتىمدى ورايىن تابا الماي ءجۇر. سول حاتىنداعى ۇكىمەتكە ەكى قۇيرىقتى ءسوزىن كورسە-اق باسسالار ەدى; سونىڭ سىلتاۋىمەن مىقتاپ شەڭبەكتەر ەدى. بىراق... ول ارقىلى سەن تەرگەۋگە تۇسسەڭ قايتەمىز؟... نە دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىڭ؟ سونى وزىڭمەن اقىلداسۋ ءۇشىن توقتاتىپ تۇرمىن.
نۇريا جاۋابىن كىدىرمەي قايىرىپ كۇتكەن جەرىمنەن شىقتى.
- مەن تۋرالى الاڭ بولما، تۋىستارىم كوتەرىلىسكە قاتىناسقانىن كورگەنىم جوق قوي. «ولار باندىعا قوسىلسا كورمەيمىن، اكەممەن بىرگە ۇرىمجىدە تۇرامىن. مەنىڭ ەندىگى قورعانىشىم - گوميندان» دەي سالمايمىن با... ول جونىنەن اكەمدى قورعاۋعا دا دالەلىم كوپ... تەك ءوزىڭ ءبىلىنىپ قالماساڭ بولعانى.
- مەنەن تيتتەي دە الاڭ بولما،- دەدىم مەن، - حاتىنىڭ ءوزى-اق باپتايدى، ايتىپ بەرەرمىن.... كەل، وسى قۇشاعىمىزبەن ءبىر ءان سالايىقشى نۇرىم!...
- ءيا، ايتايىقشى!... قايسى ءاندى باستايىن؟
- «ەلىم-ايدى».
نۇرياشتىڭ ءۇنى اۋىر مۇڭ زىلىنەن سوزىلىپ شەگىنە جەتكەن نازىك كۇيىنىشپەن ۇزىلە تەربەلدى دە، ءبىر شۋماعى ايتىلىپ بولىسىمەن وكسىپ-وكسىپ قالدى ءوزى. مەن قوسىلا وكسىپپىن.
- جوق جىلامايمىز،- دەپ نۇريا كۇلىپ جىبەردى دە، قول ورامالىمەن مەنىڭ كوزىمدى، سونان سوڭ ءوز كوزىن ءسۇرتتى، - ءبىز باقىتتىمىز... سەنىڭ قۇشاعىڭدا وتىرعاندا اسىرەسە مەنەن باقىتتى كىم بار؟
- مەنىڭ دە باقىتىم سەنىمەن بىرگە بولعاندا عانا...
- ءان قايتا باستالعاندا كۇلان كۇلە كىرىپ كەلىپ ەدى. نۇريا بۇل جولى ودان يمەنبەي، ماعان ىعىسا، قولتىعىما كىرە تولقىتتى...
- ءان ەمەس، زار عوي مىنالارىڭ؟ - دەدى كۇلان ءبىزدىڭ وتىرىسىمىزدى ەلەمەگەنسىپ. - بۇل ءان زور اپاتتى قىرعىن ۋاقىتىندا شىعىپتى عوي، جامان ىرىم باستاماساڭدارشى!
سونى ايتا سالا قاتارىمىزعا كەلىپ وتىرىپ، ءوزى دە «ەلىم-ايعا» قوسىلا كەتتى...
وسى كۇننىڭ كەشىندە-اق كامەن كەۋدەسى ءيىلىپ، ماعان جىلى ۇشىراي قالدى. باسقا ساباقتاستارعا دا جاۋتاق-جاۋتاق قاراي بەرەدى. حات قايسىمىزدا ەكەنىن بايقاپ، جەڭ ۇشىمەن عانا الا قويماق ءتارىزدى. مەنى كوپ اينالسوقتادى. كامەنگە ارنالعان داعدىلى سالقىن عانا سالماعىمدى وزگەرتپەي، جاۋابىنا ىلمەكسىز جاۋاپ قايىرا بەردىم. قاباعىنا قىراۋ قاتقانداي اشۋلى كورىنۋدى ىنتىقبايعا عانا تاپسىرعانمىن.
حاتتى ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ سوعان ۇستاتا قويدىم.
- مىنە، سىلتەيتىن قۇرال، الدىمەن ءوزىڭ جاقسىلاپ وقىپ شىق!
ىنتىقباي دارەتحاناعا جۇگىردى دە، كۇلە جەتتى ءبىر كەزدە. جاتاحقانا ەسىگىنە سۇيەنىپ تۇرعان مەنى بەرى ءجۇر دەگەندەي قاعا ءوتتى.
- تابىلىپتى!
ىنتىقبايدىڭ جاتىن ورنىنا ەكەۋمىز قاتار سۇلادىق.
- ويپىر-اي، قايدان ءتۇسىردىڭ مۇنى؟- دەپ تاڭدانا سۇرادى ول.
- مۇنداي تىڭشىعا وشپەندىلىك كۇشەيگەندە، ونى سوعاتىن توقپاق بىردەن بىرگە جالعاسا بەرمەي مە؟ مەنەن الدىم دەمەيسىڭ، قىزدىڭ ءوزى ساعان جىبەرگەن بولادى، جەرلەسىڭ عوي. كامەن سونشالىق قورلاپ، قورقىتىپ نەكەلەنبەك بولعان وسى بايقۇس قىزعا جانى اشىرلىق تۋىس-قيىستاردان كىمدەر بار مۇندا؟
- مەن عوي نۇرياشقا قۇداندالى كەلەمىن. باسقاسىنان سالىق تا جاقىنىراق... جاقىننان-جاتتان دەمەي-اق، جەرلەس ساباقتاستاردىڭ ءبارىنىڭ دە نامىسىن قوزعايدى بۇل حات. قورقىتۋىن بىلاي قويىپ، ۇكىمەتى الدىنداعى قىلمىسىن قاراشى، ءوزى باندى دەپ جاۋ ساناپ تۇرىپ، تەك نۇريا بەرىلسە عانا سول جاۋىنا كەپىل بولىپ تۇرمەدەن شىعارماق، ءوزى بىرگە كەتپەك، سول «باندى» دەپ ياناتتاعاندارىنا بارىپ قوسىلماق. بەلسەندى تىڭشى بولىپ جۇرگەن ادامنىڭ بۇل سىرى قوجايىنى الدىندا ءوزىن قۇرتاتىن فاكت قوي. جارادىڭ كىسىم!... ال، قالاي باستايىق؟
كامەندى سوعۋعا بۇل حاتتىڭ ەڭ ءتيىمدى جەلەۋ بولاتىن جەرى وسى ەدى. ىنتىقبايعا مۇنى قايتالاپ ءتۇسىندىرۋ كەرەكسىز بولىپ شىقتى دا، كامەندى دابىراسىز سوققىلاپ، تيۋدىڭ ءادىس-امالىن عانا اقىلداستىق...
ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭگى تاماقتان سوڭ «كەرۋەن سارايىمىزعا» كىرگەن كامەندى ىنتىقباي مەن سالىق قولىنان تارتىپ اپارىپ قاستارىنا وتىرعىزدى دا، سىبىر-كۇبىرمەن تەرگەي جونەلدى. حاتتى وقىپ بەردى. باسقامىز ءوزدى-ءوز ورنىمىزدا، كامەننىڭ كىرگەنىنەن دە، ولاردىڭ سىبىر-كۇبىرلەرىنەن دە بەيحابارسىپ ساباق پىسىقتاۋمەن ونى تالقىلاۋمەن دابىرلاسا بەردىك. كامەن جان-جاعىنا قاراپ قويىپ جاۋاپ بەرەدى. سالىق پەن ىنتىقباي ەكى بۇيىرىنەن ءتۇيىپ-ءتۇيىپ جىبەرگەندە جان-جاعىنا بۇكشيە قاراپ قويىپ كۇبىرلەيدى، جالىنىشتى سياقتى. «سەن سونشالىق قورلايتىنداي، ول يەسىز قىز با؟» «نۇريانىڭ ءوزى باندى بولىپ تاۋدان ۇستالدى ما؟ نەگە قورقىتىپ كوندىرمەك بولاسىڭ ونى؟» دەگەندەي كۇبىرمەن ەكەۋى تاعى دا بۇيىرلەپ جىبەرگەندە، كامەن اتىپ تۇرماق بولىپ ەدى، ەكەۋى ەكى جاعىنان باسىپ وتىرعىزىپ، تاعى بۇيىرلەدى. ءىش باسا مىقشيىپ قالعان كامەن ءبىراز ۇنسىزدىكتەن سوڭ: «وڭاشاعا شىعىپ سويلەسەيىك... كىسىلەرىم... سەندەردى رازى ەتەيىن» دەگەن سياقتاندى. ىنتىقباي ورنىنان تۇرىپ كۇبىرلەي كىجىندى ەندى.
- بىزگە پارا بەرمەكپىسىڭ؟ ءيا ءبىزدى دە باندىعا قوسۋعا ەرتىپ اكەتپەكپىسىڭ؟... مىنا كوپشىلىك نە كورمەدى سەنەن، شىنىڭدى ايتپاساڭ، وسى حاتىڭدى بارىنە وقىپ بەرەمىن!
ىنتىقبايدىڭ جاۋاپ كۇتكەن سۇراعىن سالىق ايقىنداپ ۇقتىرا سۇرادى.
- باندىعا كەپىل بولىپ تۇرمەدەن شىعاراتىنداي، ۇرىمجىدە تىپ-تىنىش وقىپ جۇرگەن قىزىمەن قوسا وسپانعا جەتكىزىپ سالماق بولاتىنداي نە بايلانىسىڭ بار باندىلارمەن؟ ايت سونى!
كامەن مەن جاققا ارەڭ ءبىر قايرىلا قاراپ قويىپ سىبىرلادى. بۇل كەزدە مەن ءبىر ەسەپ جونىندە تىلەۋقان قۋمەن «ايتىسىپ» جاتقانمىن.
باسقا ساباقتاستار ۇشەۋىنىڭ جانجالىن ەندى ەستىگەنسىپ ۇدەرە جەتتى قاستارىنا.
- نە بولدى؟...
- نە ماسەلە؟...
- نە ماسەلە ەكەنىن وقىپ بەرەيىن، وتىرىڭدار!- دەدى ىنتىقباي تاعى دا كۇبىرلەي سويلەپ، جان قالتاسىنان پالە حاتتى سۋىرىپ الدى. - نۇريادان ماعان وسى حات تاپسىرىلعالى جارىلىپ كەتە جازداپ ءجۇرمىن، مىنا ءيتتىڭ قورشىلىعىنان! بۇكىل كەرەي ارۋاعىنىڭ نامىسىن قوزدىرعانداي!...
تۇگەلباي مەن سەرالى ەلەڭدەگەنسي تۇرەگەلىپ قاستارىنا بارىپ ەدى، سالىق ارلانعانسي تىجىرىندى:
- اعايىندار، سەندەر تىڭداماي-اق قويىڭدار، بۇل ءبىزدىڭ ءوز ارامىزداعى عانا اڭگىمە!
- ال وندا تىڭداماي-اق قويدىق!- دەپ قايتتى ەكەۋى، تۇكپىر جاقتاعى بوس ورىندارعا بارىپ قيسايدى.
ىنتىقباي حاتتى وقىپ بولىسىمەن جەرلەستەرى جۇتىنا تۇرەگەلىپ، سىباي جونەلدى كامەندى.
- «و، اكەڭنىڭ...»، «و، ولگەنىڭدى...»، «و، ازعىن»، «و، ءيتتىڭ كۇشىگى».
- ەندى قارىنداسىمىز قالىپتى عوي سەن قورقىتپاعان!
- جەرلەس مۇعالىمدەرىڭ دە قۇيىرشىق بولىپ كەتتى دەپ ءبارىمىزدىڭ نامىسىمىزعا تيگەنشە ءوزىمىز شاعايىق سيراعىڭدى!
وسىلاي كۇركىرەپ ۇمتىلعانداردىڭ ارت جاعىنان شاقان جولبارىستاي اتىلىپ بارىپ كامەندى باسسالدى. كەۋدەسىنەن تىزەرلەپ-تىزەرلەپ جىبەرىپ، سيراقتان سۇيرەي جونەلدى.
- باسقاعا شاقتىرعانشا ءوزىم-اق شاعايىن!...
اياق پەن جۇدىرىق مىقتاپ بىرنەشە تيگەن سوڭ عانا اراشالادى ىنتىقباي:
- توقتاي تۇرىڭدار، كىسىلەرىم، قويا تۇرىڭدار!... توسا تۇرىڭدارشى، الگى سۇراققا جاۋاپ بەرسىن، مويىنداپ تاۋبەگە كەلسە، قانشالىق يت بولعانىمەن جەرلەسىمىز عوي، كەشىرەلىك!
جەرلەستەر العاش گۋلەگەننەن-اق ءبىز دە ەندى بايقاعانداي ۇدىرەيە قاراسىپ قالعانبىز. ىنتىقباي كامەندى ورنىنان تۇرعىزىپ، الگى ءبىر قورقىنىشتى سۇراعىن قايتادان قويىپ ەدى، «كالاۋسى» كۇيگەن تارامىستاي ءبۇرىستى، جاۋاپ قاتپادى.
- «نە بولدى؟!» «نە بولدى؟» - دەسىپ ءجونىن سۇراۋعا سول كەزدە عانا كىرىستىك ءبىز.
- اعايىندار، بۇل تىمىسكى يت تاۋبەگە كەلسە، تىپ-تىنىش ءوز ىشىمىزدە ءبىتسىن دەگەن ويدا ەدىك، - دەپ ىنتىقباي كوپشىلىككە ەندى جاريالاۋعا كىرىستى. - قىلمىس فاكتىسى قولىمىزدا تۇرسا دا، ءوز اۋزىمەن مويىندار ەمەس! مىنە ەندى بارىڭە وقىپ بەرەيىن، تورەلىگىن ايتىڭدار!...
حاتتى ىنتىقباي داۋىستاي وقىپ بولعاندا، «نايمان» جاقتاعى ءبىر-ەكەۋىنىڭ ادەيى دايىنداعان اجۋالى كۇلكىسى شىعا قالىپ ەدى. جەرلەستەرى كامەندى تاعى دا باسسالىپ تەپكىلەي جونەلدى.
- «ءبىزدى ەندى نايمانعا ماسقارالاتتىڭ با، ءيتتىڭ بالاسى!»- دەپ العاش جۇدىرىق سالعان بىرەۋىنىڭ سوزىنەن باسقا ءسوز تولىق ۇعىلماي ارالاسىپ، ساپىرىلىسىپ كەتتى: اراشاعا تۇسكەن قۋات، تۇگەلباي، سەرالى تورتەۋىمىزدەن باسقا ساباقتاستار تۇگەلىمەن گۋىلدەسىپ، توپەشتەۋگە كىرىسىپ ەدى. «كالاۋسى» اراشاشىلاردىڭ بۇتتارى اراسىنان جان-دارمەن ءتورت اياقتاپ ءوتىپ، بۇرىش جاقتاعى مەنىڭ ارتىما كەلىپ تىعىلدى. جۇدىرىقتار ەندى مەنەن اسا جاۋدى. ەكى قولىمدى بىردەي كوتەرىپ، اراشالاعانسي ايعايلادىم.
- توقتاتىڭدار، ساباقتاستار، توقتاتىڭدار!... ءۇي، مەنى ۇرىپ جاتىرسىڭدار عوي!... قويا تۇرىڭدارشى از ۋاقىتقا!...
- شىعىپ كەت بىلاي، بيعابىل!
- كەت بىلاي، بەر بىزگە!
- بۇعان بولىسقانعا راحىم جوق!
- اراشالاما دەيمىن، ءوزىڭ دە كورگىلىكتى كورىپ ەدىڭ عوي بۇل ءيتتىڭ «توراپايىنان»!
- ەندى جانى اشي قالۋىن بۇل ىنجىقتىڭ، ءالى قورقاسىڭ با وسى باندىدان؟!
- ءۇي، ۇرماڭدار دەيمىن، مەنىڭ جازىعىم نە؟- دەپ ىشقىندىم ادەيى، - ءبىر ءسوز تىڭداڭدارشى، ءبىر ءسوز عانا!
- شىق، بىلاي، اراشالاما قاراقشىنى!
- وي، اعايىندار! وي ساۋاقداشتار!- دەپ بار داۋىستان اسىرا ايقايلادى تۇگەلباي. - ۇرۋمەن ەشنارسە بىتپەيدى!
- بىتەدى، بىتپەسە كاتۋفي1 بىتەدى، مىنە!... مىنە!
- توقتاندارشى! بۇلاي ۇرىپ اۋرە بولعانشا بىرەۋىڭ وشى حاتتى اپارىپ، تۋرا حۋگوجىننىڭ وزىنە تاپسىرىپ بەرىندەر! باندى بولعىسى كەلسە شونىڭ قولىنان قاشىپ كورسىن قانە!
كوپشىلىك ۇرۋدى توقتاتىپ، تىنا قالىستى.
- مۇنان كەيىن تاۋباعا كەلمەسە ۇرۋلارىڭ قاشپاس، - دەدىم مەن، - مىناۋ حات ساقشى باسقارماسىنا توتە تاپسىرىپ بەرۋگە ءتيىستى دوكۋمەنت ەكەن. مۇنداي ارام سىرى بار قىزمەتكەرىن مىقتاپ ۇستاۋدى بىزگە قاراعاندا وزدەرى جاقسىراق بىلەدى. تۇگەلبايدىڭ پىكىرى دۇرىس!
- حاتتى تاپسىرىپ بەرمەسەڭ، مىنا ويى تۇرعاندا كالاۋسىلارىڭ قاشپاي قويمايدى، شىراقتار،- دەپ قۋات شىقتى. - مۇنىڭ ءوز تۋىستارى دا، قىزدىڭ تۋىستارى دا سول جاقتا عوي، قىز كونبەسە سول جاققا ءوزى بۇرىنىراق قاشىپ بارىپ، قىزدى سولاردىڭ كۇشىمەن اپارىپ الۋدىڭ قيسىنىن ويلاپ جۇرگەنىن مەن دە ەستىگەنمىن: بۇل ىشتە جۇرگەن باندى سول قىزدىڭ شەشەسى مەن تۋىستارىنا بىرنەشە رەت جاسىرىن حات جازىپتى. قىزدى شەشەسىنىڭ قازىر دە حات جازىپ شاقىرىپ جاتۋىنا كامەننىڭ سول حاتتارى سەبەپ بولعان سياقتى. سولاي ما، شىراقتار؟!
- سولاي، ءدال سولاي!- دەسىپ قۋاتتىڭ انىقتاماسىن ىنتىقبايدىڭ جەرلەستەرى ءبىر اۋىزدان جاقتادى.
- شىراقتار، ولاي بولسا كامەننىڭ «ءوز قولىمەن جازىلعان بۇل دوكۋمەنتكە» ءوزىمىز بىلەتىن وسىنداي ماتەريالداردى ءتىزىپ، انىقتاما جازىپ قوسا جىبەرەلىك!
تۇتىگىپ تۇرعان ىنتىقبايدان باسقامىز وسى پىكىردى تۇگەل قۋاتتاپ، دۋ ەتە تۇستىك.
كامەننىڭ اۋىلىنا حات جازىپ تۇراتىندىعىنان جانە نۇريا شەشەسىنەن كەلگەن شۇعىل حاتتاردان وسى تۇسپالدى قيسىنداستىرعان مەن ەدىم. كامەندى مىقتاپ قورقىتۋدىڭ ماتەريالىنا اينالدىرىپ، قۋاتقا ۇعىندىرىپ قويعانمىن. بۇل ءسوز شىققاندا كامەن ءتىپتى ءبۇرىستى. ونداي حات جازبادىم دەي المادى.
- ەي يت،- دەدى ىنتىقباي، - قانشالىق قۇتىرعانىڭمەن جەرلەس كۇشىك ەدىك، قالاۋىڭدى الدە دە ءبىر بەرۋدى كوپشىلىكتەن سۇرايىن، تاۋبەگە كەلەسىڭ بە، جوق، الدە مىنا حاتىڭا ءوزىمىز بىلەتىن بار ماتەريالدى قوسىپ جولدايىق پا؟!
- تاۋبەسىنىڭ بىزگە كەرەگى جوق،- دەپ دۋىلدادى ساباقتاستار، - بۇل جاسىرىن باندى، ءبىزدى ءبىر شاقسا، ەكى ءتىسىن ءبىز شاعامىز دا وتىرامىز!
- ماعان وشىگەتىن جوندەرىڭ بار،- دەپ تۇقىردى «كالاۋسى»، - بىراق، جامان بولسام دا ۇستاز قاتارىندا ءجۇرمىن عوي، كەشىرىڭدەر! حاتتى سىرتقا شىعارماي ءوز قولىما بەرىڭدەر، جاقسىلىققا قارىزدار بولايىن!
شاقان مەن سالىق ەكى جاعىنا ىرشىپ كەلە باسسالىپ، جۇدىرىقتاي جونەلدى.
- قۇيرىعىڭدى بىزگە دە بۇلاڭداتىپ قاتەردەن قۇتىلىپ الماقسىڭ عوي... بۇل سۇمدىعىڭدى بىلمەيتىن ماقلۇق دەيسىڭ عوي! ... ۇستازدىعىڭدى.. سەنىڭ... ءتىسىڭ تاۋسىلعانشا شاعاتىن جىلان ەكەنىڭدى... جىلان ەكەنىڭدى كورىپ بولمادىق پا!.... «جاقسىلىعىڭدى كەبىن قىل وزىڭە!... جاماندىعىڭدى اياما، وتىنبەيمىز سەنەن!
تۇگەلباي ەكەۋمىز ۇرۋشى ەكەۋىن قاپسىرا قۇشاقتاپ ارەڭ اجىراتتىق:
- كامەننىڭ وسى «كالاۋسىلىعى» تۇرعاندا ۇرۋلارىڭ ەشقايدا كەتپەس،- دەدىم مەن، - مۇنان كەيىنگى «ۇستازدىعىن» سىناپ كورمەيسىڭدەر مە؟... ۇستاز ءوز قولدارىڭدا ەكەن عوي، كالاۋسى دا ءوز قولدارىڭدا ەكەنىن ءبىلدىرىپ تۇر. ارتىن كۇتەيىك! ەگەر قويماسا قولقاسىن ۇزەتىن ماتەريال مەندە دە بار، قوسىپ بەرەيىن.
- حات مەندە تۇرسىن،- دەدى تۇگەلباي، - بۇدان كەيىن قىرىن-پىرىن شىعارسا، كوزىن جارق ەتكىزىپ حۋ چۋجاڭعا ءوز قولۇممەن جەتكىزۆىن!...
قورتىندى ۇكىمدى ىنتىقباي شىعاردى.
- مالىمدەيتىن ماتەريالدى قازىر-اق تولىقتاپ جازىپ قويالىق، جىلان قىمىر ەتە تۇسكەندە قيىپ تۇسەتىن بولسىن... كەت،- دەدى كامەنگە، بار، شاعىپ كور ەندى قانە!...
ادىلەتتى تەرگەۋشىم، «ماسەلەنى پرينتسيپكە كوتەرە» مىڭ ەسەلەپ ۇلكەيتە كورسەتىپ قۇرتۋ ونەرى جونىنەن سىزدەردىڭ شالىمدارىڭىزعا كەلمەيتىنىم، تالاسسىز شىندىق قوي. كامەننىڭ ءوز قولىمەن جازىلعان حاتتارىنان قيسىنى بار عانا پالە تۋدىرىپ، سول قالپىندا عانا كورسەتۋىم، جارتىمدى ونەر بولىپ ءسىزدى اسەرلەندىرە المايتىنى حاق.
ال، مەنىڭ بۇل تاراۋداعى قىلمىسىما وتكەن تاراۋداعىداي سول جاق قىرىڭىزبەن قارامايتىندىعىڭىز دا انىق. سەبەبى، ماعان قىلمىسىمدى جازدىرىپ وتىرعانداعى ماقساتىڭىز، مەنەن توڭكەرىسشىلدىك ىزدەپ تاۋىپ، سيلاۋ ءۇشىن ەمەس قوي. بۇل تاراۋداعى قىلمىسىما جوعارىداعى بىرنەشە تاراۋداعىداي وڭ جاق قىرىڭىزبەن قارامايتىندىعىڭىز دا انىق. سەبەبى، بۇل تاراۋدا مەنەن شوۆينيزمگە قارسى تار ۇلتشىلدىق كورىنبەي، ياعني جارتىمدى كەرى توڭكەرىسشىلدىك تابىلماي قالاتىندىعىن بىلەسىز. سوندىقتان بۇل تاراۋدى، تەك، قىرتىس-قالتارىسى مول ىشىڭىزگە بۇگىپ، زاھارلى كيسلاتاعا اينالدىراتىندىعىڭىز كۇمانسىز. سەبەبى، شپيوندى ىشىنەن مۇجيتىن مەندەي سۇمدى جوعالتپاي، جۇرەك تىنشىماس. ءمورتى كەلسىن-كەلمەسىن تاۋەكەلمەن جۇتىپ كەپ الارسىز-اق. سول مەزەتتە اسقازانىڭىزدا ونداي ۋىتتى كيسلاتا بولماسا، لوبلىپ-لوقسىپ، قىلمىسقا ءوزىڭىز جۇكتى بولاتىندىعىڭىز بەلگىلى عوي. بۇل تاراۋداعى قىلمىسىمدى اشكەرەلەۋ ارقىلى اسقازانىڭىزدى ماعان ايداھارشا جۇتىندىراتىن تابەت قىشقىلىن جاساپ بەردىم. ايتەۋىر مەنى مىلجالاماي، بىتەۋ جۇتا سالعايسىزدار!
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
1 ناۋشى (ۇيعىرشا) - بالۋان، باتىر.
1 «كالاۋسىنىڭ» ورنىنا ادەيى اتالعان «كامەن باندى» دەگەن ءسوز.
