دەتەكتيۆ قازاق ادەبيەتiندەگi كەنجە قالعان جانرلاردىڭ بiرiنەن سانالادى. بۇعان ارقالاي سەبەپتەر بار. سولاردىڭ بiرi ادەبيەتشiلەر تاراپىنان دەتەكتيۆتi جانر رەتiندە مەنسiنبەۋشiلiك بولسا كەرەك. جاعدايدىڭ بۇلاي قالىپتاسۋىنا ارزانقول دەتەكتيۆتiك شىعارمالاردىڭ كوبەيiپ كەتۋi دە از اسەر ەتپەي جاتقان جوق. امال قانشا، وسىلاي جۇرگەندە دەتەكتيۆتi گازەتتiك جانر سانايتىنداي جاعدايعا دا جەتiپ قالدىق. دەتەكتيۆكە كەلگەندە جاعدايدىڭ وسىلاي قالىپتاسۋى كەرەك پە ەدi, بiزدi ويلاندىراتىنى، مiنە، وسى.
كوپشiلiك دەتەكتيۆتi باتىستىق ادەبيەتتiڭ جەمiسi دەپ تۇسiنەدi. قازاق ادەبيەتiنە ءالi سiڭiسە الماي جاتقاندىعىن دا وسى پايىمنان شىعارىپ تۇسiندiرۋگە قۇمار. ونىڭ ۇستiنە دەتەكتيۆتi جەڭiل جانر كورەتiنiمiز دە جاسىرىن ەمەس. بۇل باعىتتاعى تۋىندىلار قول بوستا، ساپار ۇستiندە ۋاقىت وتكiزۋ ءۇشiن عانا كەرەك سياقتى بولىپ سەزiلiپ جاتادى. قىسقاسى، دەتەكتيۆكە بايلانىستى ادەبيەتشiلەر اراسىندا قالىپتاسىپ وتىرعان وي-پiكiر جاقىن ارادا ونىڭ كوسەگەسi كوگەرە قويمايتىندىعىن اڭعارتاتىنداي.

دەتەكتيۆ قازاق ادەبيەتiندەگi كەنجە قالعان جانرلاردىڭ بiرiنەن سانالادى. بۇعان ارقالاي سەبەپتەر بار. سولاردىڭ بiرi ادەبيەتشiلەر تاراپىنان دەتەكتيۆتi جانر رەتiندە مەنسiنبەۋشiلiك بولسا كەرەك. جاعدايدىڭ بۇلاي قالىپتاسۋىنا ارزانقول دەتەكتيۆتiك شىعارمالاردىڭ كوبەيiپ كەتۋi دە از اسەر ەتپەي جاتقان جوق. امال قانشا، وسىلاي جۇرگەندە دەتەكتيۆتi گازەتتiك جانر سانايتىنداي جاعدايعا دا جەتiپ قالدىق. دەتەكتيۆكە كەلگەندە جاعدايدىڭ وسىلاي قالىپتاسۋى كەرەك پە ەدi, بiزدi ويلاندىراتىنى، مiنە، وسى.
كوپشiلiك دەتەكتيۆتi باتىستىق ادەبيەتتiڭ جەمiسi دەپ تۇسiنەدi. قازاق ادەبيەتiنە ءالi سiڭiسە الماي جاتقاندىعىن دا وسى پايىمنان شىعارىپ تۇسiندiرۋگە قۇمار. ونىڭ ۇستiنە دەتەكتيۆتi جەڭiل جانر كورەتiنiمiز دە جاسىرىن ەمەس. بۇل باعىتتاعى تۋىندىلار قول بوستا، ساپار ۇستiندە ۋاقىت وتكiزۋ ءۇشiن عانا كەرەك سياقتى بولىپ سەزiلiپ جاتادى. قىسقاسى، دەتەكتيۆكە بايلانىستى ادەبيەتشiلەر اراسىندا قالىپتاسىپ وتىرعان وي-پiكiر جاقىن ارادا ونىڭ كوسەگەسi كوگەرە قويمايتىندىعىن اڭعارتاتىنداي.
ال، بiزدiڭشە، وسى دەتەكتيۆ كەرەمەت جانر. راس، جانردىڭ ەرەكشەلiكتەرiن تۇگەل ەسكەرە وتىرىپ جازىلاتىن دۇنيەلەردi وقۋعا مۇمكiندiك تۋىپ جاتسا. ونىڭ ۇستiنە دەتەكتيۆتi باتىستىق ادەبيەتتiڭ ەنشiسiندەگi دۇنيە كورۋ قاتە تۇجىرىم. سوڭعى كەزدە ورىس دەتەكتيۆتەرiنiڭ «جاڭبىردان كەيiنگi ساڭىراۋقۇلاقتاي» قاپتاۋى دا بۇل سوزiمiزگە جاقسى دالەل بولا السا كەرەك. شىنىن ايتساق، دەتەكتيۆتiڭ ايى وسىلاي وڭىنان تۋىنا كسرو سياقتى الىپ يمپەريا قۇلاعاننان كەيiنگi كەزەڭدە قىلمىس الەمiنiڭ كۇرت كۇش الىپ كەتۋi دە از اسەر ەتiپ وتىرعان جوق. قىسقاسى، دەتەكتيۆكە ماتەريال جەتەرلiك. ايتسە دە، ورىس ادەبيەتiندەگi وسى جانرداعى سiلكiنiس قازاق ادەبيەتiندە بايقالماۋى نەلiكتەن؟ بiزدi وسى جاعى ويلاندىرادى.
ەگەر، تامىرى تەرەڭ شىعىس ادەبيەتiنە ۇڭiلسەك، دەتەكتيۆتiڭ باستاۋ ەلەمەنتتەرi سوناۋ ەرتە كەزدەن بۇل ادەبيەتتە دە جەتەرلiك ەكەندiگiن اڭعارار ەدiك. قىتاي جانە جاپون ادەبيەتتەرiندە بۇل باعىت ورتا عاسىرلاردا-اق جەكە جانر رەتiندە قالىپتاسىپ قويعاندىعى دا ناقتى فاكتى. بiر مىسال كەلتiرە كەتەلiك، ورتا عاسىرلىق ءابۋ-ل-فارادج ەسiمدi قالامگەردiڭ «عاجايىپ اڭگiمەلەر» اتتى جيناعىندا شاعىن اڭگiمە بار. مازمۇنى تومەندەگiدەي. ەنتسيكلوپەديست عۇلاما ءابۋ ءالي يبن سينا جەرگiلiكتi ءامiرشiنiڭ قۋعىنداۋىنان باس ساۋعالاپ سيريا اسادى. داماسك (دامشىق) شاھارىنىڭ كوشەلەرiن ارالاپ كەلە جاتىپ، ەم-دوم جاساپ وتىرعان بiر دارiگەردi ۇشىراتىپ قالادى. الدەبiر كەلiنشەكتiڭ تامىرىن ۇستاپ، دەرتiن انىقتاپ وتىرعان دارiگەر ارا-تۇرا كەلiنشەكتi اڭگiمەگە تارتىپ جاتسا كەرەك.
- قوجايىنىڭىز جەبiرەي مە؟
كەلiنشەك:
- ءيا،- دەپ جاۋاپ قاتادى.
- شاھاردىڭ تۇستiك جاعىنداعى ماھاللادا تۇراسىز عوي؟
- ونىڭىز دا راس.
- كەشە تاڭەرتەڭ قوجايىنىڭىز ايران iشiپ پە ەدi?
- بۇل جولى دا ءدال ايتتىڭىز.
ەمشi كەلiنشەككە ءدارiسiن بەرiپ قايتارىپ جiبەرەدi. مۇنداي سۇڭعىلالىقتى كورمەگەن ءابۋ ءالي يبن سينا اڭ-تاڭ. دارiگەردەن:
- سiز كەلiنشەكتiڭ جەبiرەي ەكەندiگiن، قالانىڭ تۇستiك جاعىندا تۇراتىندىعىن، كەشە تاڭەرتەڭ قوجايىنىنىڭ ايران iشكەندiگiن قالاي ءدال بiلدiڭiز؟ - دەپ سۇرايدى.
- وپ-وڭاي. كەلiنشەك جەبiرەي ەكەن. ال جەبiرەيلەر ءوز ۇلتىنىڭ ادامى بولماسا، وزگە ۇلتتىڭ ادامدارىنا قىزمەت ەتپەيدi. دەمەك، قوجايىنى دا جەبiرەي. ال جiبەيلەر تۇراتىن كۆارتال قالانىڭ تۇستiك جاعىندا. قوجايىننىڭ كەشە ايران iشكەنiن بiلگەنiم، كەلiنشەكتiڭ كويلەگiندە ايراننىڭ داعى بار ەكەن. بiر كۇندەي بولعانى سەزiلiپ تۇر. كەشە تاڭەرتەڭگiلiك جۇققان بولسا كەرەك دەپ جورامالدادىم. بايقايسىز عوي، تاڭ قالاتىنداي تۇك تە جوق. ال سiزدiڭ ءابۋ ءالي يبن سينانىڭ ءدال ءوزi ەكەندiگiڭiزدi ايتسام جانە تاڭ قالماڭىز. ويتكەنi مۇنداي جايتقا قىزىعۋشىلىق بiلدiرۋ تەك ءابۋ ءالي يبن سيناعا عانا ءتان نارسە بولسا كەرەك.
اڭگiمە وسى عانا. بiراق اڭگiمە كەيiپكەرiنiڭ جەكەلەگەن دەتالداردان جاساعان تۇجىرىمدارىنان كونان دويلدىڭ اتاقتى شەرلوح حولمسىنىڭ ويلاۋ جۇيەسi, قيسىنعا قۇرىلعان بايقامپازدىعى مەن مۇندالاپ تۇرعان جوق پا! شىعىس شەرلوك حولمستارى جايلى مۇنداي دەرەكتەردi كوپتەپ كەلتiرۋگە بولادى. قازاقتىڭ جوعالعان تۇيەنiڭ بiر كوزiنiڭ سوقىرلىعىن، قۇيرىعىنىڭ شولاقتىعىن ايتامىن دەپ ۇرى بولا جازداعان بايقامپاز جولاۋشى تۋرالى اڭگiمەسi دە - دەتەكتيۆ جانرىنىڭ حالىق شىعارماشىلىعىنداعى وزىق ۇلگiلەرiنiڭ بiرi. سونداي-اق، وسى اڭگiمەلەردەن دەتەكتيۆ جانرىنا قويىلاتىن باستى تالاپتاردىڭ بiرiن اڭعارماۋ دا مۇمكiن ەمەس. ياعني دەتەكتيۆ كەيiپكەرi بايقامپاز بولۋى شارت. لوگيكانىڭ يندۋكتسيا جانە دەدۋكتسيا iسپەتتi باستى ويلاۋ تاسiلدەرi iز كەسۋشiنiڭ نەگiزگi قارۋىنا اينالۋى كەرەك. وقىرماننىڭ الار ءلاززاتى - دەتەكتيۆ قاھارمانىنىڭ قيىننان جول تابار وسىنداي ويلاۋ ماشىقتارىنان قۇمار قاندىرۋ بولاتىندىعىن ۇمىتپاعان ءجون. دالiرەك ايتقاندا، دەتەكتيۆ جانرىنا قالام تەربەگiسi كەلەتiن تالاپكەر لوگيكا عىلىمىنىڭ بiلگiرi بولۋعا تيiس. ەدگار اللان پو، ارتۋر كونان دويل، اگاتا كريستي شىعارمالارىنىڭ دەتەكتيۆ جانرىنىڭ، جاپى ادەبيەتتiڭ كلاسسيكالىق ۇلگiلەرiنە اينالۋىنا مۇرىندىق بولعان، مiنە، وسى ماتەماتيكالىق دالدiكتەگi ويلاۋ جۇيەسiنە قۇرىلعاندىقتارى. وسى رەتتە اقىندىعىمەن دە ءماشھۇر اللان پونىڭ مىنا ءسوزi ويلاندىراتىنداي-اق: «قارعانى» جازۋ بارىسىندا مەن ەشقانداي كەزدەيسوق ورالىمدار مەن اسەرشiل شالىقتاۋلارعا ۇرىنعان جوقپىن. و باستا ويلاستىرىلعانداي، اقىرىنا دەيiن لوگيكاعا سۇيەنە وتىرىپ ماتەماتيكالىق ەسەپتi شەشكەن سەكiلدi سالقىنقاندى بولدىم».
دەتەكتيۆ الدەكiمدەر ويلايتىنداي وڭاي جانر ەمەس ەكەندiگiن ادەبيەت تاريحىنا زەر سالساق ايقىن اڭعارار ەدiك. مىسالى، شىعارماشىلىق عۇمىرىندا بەس مىڭداي كەيiپكەردi سومداعان ونورە بالزاكتىڭ ءوز زامانداسى، پاريجدiڭ اتاقتى iز كەسۋشiسi ۆيدوكپەن جاقسى تانىس بولعاندىعى، ودان ما¬تەريالدار الىپ وتىرعاندىعى جازۋشىنىڭ شىعارماشىلى¬¬عى¬نا قانشالىقتى اسەر ەتكەندiگiن بۇگiندە ءدال تاپ باسىپ ايتۋ قيىن. بiراق بۇل تانىستىقتىڭ جەمiسسiز بولماعاندىعى انىق. ونىڭ بiر دالەلi جازۋشىنىڭ شىعارماسىنان شىعارماسىنا كوشiپ وتىراتىن ۆوترەن وبرازى.
سونداي-اق، دوستوەۆسكيدiڭ روماندارىندا دا دەتەكتيۆ ەدەمەنتتەرi از ۇشىراسپايتىندىعىن ەشكiم جوققا شىعارا المايدى. گازەتتەگi «قىلمىستى iستەر حرونيكاسى» ايدارىمەن بەرiلگەن كiشكەنتاي عانا حاباردى «قىلمىس پەن جازا» سەكiلدi عاجايىپ پسيحولوگيالىق رومانعا اينالدىرۋ - حاس شەبەرلiكتiڭ ۇلگiسi بولسا كەرەك. بiزدiڭشە، ءدال وسى شەبەرلiكتi دەتەكتيۆ باسقا جانرلاردان ارتىق بولماسا كەم قاجەت ەتپەيدi. ماسەلە - اۆتوردىڭ ماتەريالدى قالاي يگەرۋiندە، وعان قاي قىرىنان كەلۋiندە. ءسوزiمiز دالەلسiز بولماسىن، ارگەنتين جازۋشىسى حورحە لۋيس بورحەستە «يۋدا ساتقىندىعىنىڭ ءۇش ۆەرسياسى» اتتى اڭگiمە بار. سول ۆەرسيالاردىڭ بiرiندە اۆتور يۋدا ەمەس، يسا ءماسiحتiڭ ءوزi ساتقىن ەدi دەيدi. اۆتوردىڭ پايىمداۋىنا سۇيەنسەك، راسىندا دا سولاي سياقتى. بورحەس يۋدانى كۇناھارلىق جولعا يسا ءماسiحتiڭ ءوزi يتەرمەلەدi, ويتكەنi وسىلاي بولۋى ونىڭ وزiنە قاجەت ەدi دەپ سانايدى. Iزباسارلارىمەن بiرگە وتىرعاندا، «سەندەردiڭ بiرەۋلەرiڭ مەنi ساتاسىڭدار» دەپ جيi ايتۋى جانە بۇل ءسوزدi ايتقاندا سودان كۇدiكتەنگەندەي ءاردايىم يۋداعا قارايتىندىعى يۋدانىڭ جان دۇنيەسiندە يساعا دەگەن رەنiشتiڭ تۋىنا اكەلiپ سوقتىرۋى ابدەن زاڭدى ەدi دەپ سانايدى اۆتور. ايتپەسە، يسا ءماسiحتiڭ ءوزiن كiمنiڭ ساتاتىندىعىن بiلiپ وتىرىپ، ونى اعات جولدان امان الىپ قالۋعا تىرىسپاۋى قالاي؟ بورحەس اڭگiمەسiن وقىپ وتىرىپ، اۆتوردىڭ باتىل جورامالدارىنا تاڭقالماسقا شاراڭ جوق. ەرiكسiز يۋدا وپاسىزدىعىنىڭ مۇنداي دا بiر ۆەرسياسى ءومiر سۇرۋگە قاقىلى ەكەن-اۋ دەگەن ويعا قالاسىز. مiنە، بۇل - شەبەرلiك.
وركەنيەتتiڭ دامۋىمەن بiرگە، قىلمىستىڭ دا كۇردەلە تۇسەتiندiگi, ونىڭ جاڭا تۇرلەرi پايدا بولاتىندىعى زاڭدىلىق. سونىمەن بiرگە ونىمەن كۇرەستiڭ دە جاڭا تاسiلدەرi دۇنيەگە كەلەتiندiگi اقيقات. كريميناليستيكا تاريحىنا قاراساق، بۇل دامۋدىڭ قانداي قيىن وتكەلەكتەردەن وتكەندiگiن اڭعارار ەدiك. يدەنفيكاتسيا، داكتيلوسكوپيا، بالليستيكا، توكسيكولوگيا سەكiلدi كريميناليستيكا تاراۋلارىنىڭ ارقايسىسى ءوز الدىنا بiر-بiر كۇردەلi سالا ەكەندiگiن، عىلىمنىڭ سوڭعى iزدەنiستەرiنiڭ جەتiستiكتەرiن مولىنان پايدالانىپ وتىراتىندىعىن سەزiنگەن ادامعا دەتەكتيۆ جانرىنىڭ ۇلكەن ادەبيەتتiڭ قولبالاسى بولا المايتىندىعى ايقىن اڭعارىلار ەدi. مىسالى، بiز حIح عاسىرداعى فرانتسيادا قاۋiپتi قىلمىسكەرلەردi ەسەپكە الۋدىڭ بوي ولشەۋ، اياق كيiم مولشەرiن تiركەۋ سەكiلدi قاراپايىم تاسiلدەرi قولدانىلعاندىعىن بiلە بەرمەيمiز.ال وسى تاسiلدەرمەن بۇگiنگi كۇنi قانداي قىلمىستى اشا الار ەدiڭiز. ەشقانداي دا. بiر عانا الىپ قالادا بويى 180 سم. كەلەتiن، اياق كيiمi 42 رازمەرلi قانشاما قىلمىسكەر بار. ءوزiڭiز قولعا الىپ وتىرعان قىلمىستى iستiڭ وسىلاردىڭ قايسىسىنىڭ قولىنان بولعاندىعىن قالاي انىقتايمىن دەسەڭiز دە شاراسىزدىققا ۇرىنارىڭىز انىق. ال ادام ساۋساعىنىڭ تاڭباسى سەكiلدi بۇلتارتپاس ايعاقپەن كiرiسسەڭiز ءدال قىلمىسكەردi تابۋىڭىز اناعۇرلىم جەڭiلدەيتiندiگi دالەلدەۋدi قاجەت ەتپەيدi. بiراق بەدەرi ءار ادامدا مiندەتتi تۇردە ءارتۇرلi بولاتىن سول ساۋساق قۇپياسىنا كريميناليستيكا بiر كۇندە ەندەگەن جوق قوي. سول سەكiلدi ارعى-بەرگi تاپانشا مەن مىلتىق تۇرلەرiنiڭ بارلىعىن بiر ورتاعا جيناپ، ولاردىڭ وعىنىڭ، اتىلۋ ەرەكشەلiكتەرiنiڭ مiنەزدەمەلەرiن جاساۋ دا ادام ميىنا بiر كۇندە كەلە قويماعاندىعى جاسىرىن ەمەس. قازiر عوي قىلمىس جاسالعان جەردە قالعان وقتىڭ مىلتىقتىڭ قانداي تۇرiنەن اتىلعاندىعىن بالليستيكالىق ەكسپەرتيزا ءاپ-ساتتە-اق انىقتاپ بەرە الادى. سىرت قاراعاندا وپ-وڭاي سەكiلدi. مiنە، دەتەكتيۆ جازاتىن ادامنىڭ كريميناليس¬تي¬كا¬نىڭ وسىنداي جاڭالىق، ەرەكشەلiكتەرiمەن جان-جاقتى جاقسى تانىس بولۋى شارت. ال، بۇل دەتەكتيۆشiدەن ۇلكەن عىلىمي دايىندىقتى قاجەت ەتەدi. بiزدiڭشە، وسىنداي ۇشقىر لوگيكا مەن عىلىمي نەگiزگە قۇرىلعان جانە پسيحولوگيامەن ورiلگەن دەتەكتيۆ قانا شىن مانiسiندەگi دەتەكتيۆ بولا السا كەرەك.
ادەتتە، ۇلتتىق مەنتاليتەت، ۇلتتىق دۇنيەتانىم دەپ جاتامىز. قازاقتىڭ قانىندا اناۋ بار، مىناۋ جوق دەگەندi قوسىپ قويامىز. جوقتىڭ قاتارىندا كەيدە وسى دەتەكتيۆ تە كەتiپ قالىپ جاتادى. وكiنiشتi-اق. بiزدiڭشە، ۇلتتىق مەنتاليتەتتiڭ جارقىن كورiنە الار بiر تۇسى - وسى دەتەكتيۆ جانرى. مىسالى، قىلمىس ادام تاڭدامايدى. بiراق ۇلتتى تاڭدايتىن قىلمىستار بار. ياعني سيرەك تە بولسا جەكەلەگەن ۇلتتارعا عانا ءتان قىلمىس تۇرلەرi بار دەگەن ءسوز. عىلىم وسىلاي دەيدi. مۇنىسى نەگiزسiز دە ەمەس. قىلمىسپەن كۇرەس سالاسىندا ۇزاق جىل قىزمەت ەتكەن مامانداردىڭ ايتاتىنى دا وسى. اناۋ بiر جىلدارى ميليتسيا قىزمەتكەرلەرiنiڭ تىنىمسىز تiرشiلiگiنە اينالعان بiر كiتاپتان مىنانداي اڭگiمە وقىعانىم بار. قاراقشىلار ءتۇن قۇشاعىندا الدەبiر قويمانىڭ قۇلپىن بۇزىپ توناپ كەتەدi. قىلمىس ورنىنا كەلگەن وپەراتيۆتiك توپ جەتەكشiسiنiڭ بiردەن كوڭiلiنە تۇيگەنi بۇل ۇرلىقتى تسىگان ۇلتىنىڭ وكiلدەرi جاساعان بولسا كەرەك دەگەن وي بولادى. قىلمىسكەرلەردi iزدەستiرۋ جۇمىستارى دا وسى باعىتتا جۇرگiزiلەدi. جانە ءساتتi اياقتالادى. سوندا جاڭاعى iز كەسۋشi قانداي دايەككە سۇيەندi دەيسiز عوي. بار بولعانى، قۇلىپتىڭ قانداي تاسiلمەن بۇزىلعاندىعىنا نازار اۋدارادى. ال قۇلىپتى بۇل جولعىداي كوبiنەسە تسىگان ۇلتىنىڭ وكiلدەرi بۇزادى ەكەن. جورامال دۇرىس بولىپ شىعادى. مiنە، قىلمىس جانە ۇلتتىق مەنتاليتەت دەگەنiمiزدiڭ ءوزارا توعىسىپ جاتاتىن وسىنداي تۇستارى بار. وسىنداي جولمەن دوستوەۆسكيدiڭ «قىلمىس پەن جازاسىنداعى» وسiمقور كەمپiردiڭ ۇلتىنىڭ قانداي ەكەندiگiن انىقتاۋعا بولار ما ەدi, ويلانىپ كورۋiڭiزگە بولادى.
قازاق دەتەكتيۆiنiڭ كەنجە قالۋىن ۇلتىمىزدىڭ قالاعا بەرتiنiرەكتە كەلۋiمەن، ال دالالىق تۇرمىستا قىلمىستىڭ بارىمتا مەن قىز ۇرلاۋدان وزگە تۇرلەرi بولماعاندىعىمەن تۇسiندiرگiسi كەلەتiندەر دە بار. جانە بۇل ءسوزدiڭ جانى دا جوق ەمەس. ويتكەنi وزiنە ءوزi قول كوتەرۋ، ءتۇبi مانياكتىققا اكەلiپ سوعاتىن پسيحيكانىڭ بۇزىلۋى iسپەتتi دەرتتەر نەگiزiنەن ۇلكەن قالالاردىڭ تۋدىرعان كەساپاتتارى ەكەندiگi قۇپيا ەمەس. دالiرەك ايتقاندا، وركەنيەتتiڭ تۋدىرعان قۇبىجىقتارى دەۋiمiز ورىندى. قازاق دەتەكتيۆiنiڭ ءالi بالاڭداۋ بولىپ جاتقاندىعىنىڭ بiر سىرىن وسىنداي سەبەپتەرمەن دە تۇسiندiرۋگە، ۇعىندىرۋعا بولادى. بiراق بۇل قازاق دەتەكتيۆi دامىماۋعا، وسپەۋگە تيiس دەگەن ءسوز ەمەس. ونىڭ مىقتى بولاشاعى بار ەكەندiگiنە كۇمانiمiز جوق. دەتەكتيۆ جانرىنىڭ الەمدiك ادەبيەتتەگi وزىق ۇلگiلەرiنەن ۇيرەنە وتىرىپ، وزiندiك داۋىسىن تانىتاتىن كەزi دە الداعى كۇندەردiڭ ۇلەسiندە ەكەندiگiنە سەنiمدiمiز. بۇل ماقالامەن بiزدiڭ ايتقىمىز كەلگەنi, دەتەكتيۆ ادەبيەتتiڭ وگەي بالاسى ەمەس، ءوز بالاسى ەكەندiگiن، ونىڭ بەلدi جانرلارىنىڭ قاتارىنا جاتاتىندىعىن اڭعارتۋ ەدi. قوعامنىڭ كەسەلi, كولەڭكە جاقتارى قىلمىستى iستەر ارقىلى كورiنiس تاباتىندىعىن ەسكەرسەك، سول دەرتتi انىقتاپ بەرەتiن تامىرشى جانر وسى دەتەكتيۆ بولسا كەرەك. ولاي بولسا، ونى مەنسiنبەۋiمiز ورىنسىز.
ەندi قازاق دەتەكتيۆiنiڭ بۇگiنگi حالi جايلى از-ماز كوڭiلگە تۇيگەنiمiزدi ايتا كەتەلiك. ايتساق، جاعدايى كوڭiل جۇباتارلىقتاي ەمەس. اۆتورلارىنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەپ جاتپاي-اق قويالىق، بۇل جانرداعى قازاق تiلiندەگi وقىرمانعا ۇسىنىلىپ جاتقان دۇنيەلەردiڭ بارلىعى دەرلiك نەگiزiنەن ورتانقول عانا تۋىندىلار. قىلمىس تاقىرىبىنا جازىلاتىن كۇندەلiكتi گازەت ماقالالارىنا ۇقساپ كەتiپ جاتاتىندارى دا از ەمەس. كەيبiرiنiڭ تاساسىنان ادەبيەتتi «ساۋىندى سيىرىنداي» كورەتiنi دە اڭعارىلىپ قالادى. بۇل زاڭدى قۇبىلىس بولار، بiراق قاۋiپتi نىشان. سونداي-اق شىعارمالاردان بۋىنى قاتىپ قالعان ستەوروتيپ ويلاۋ جۇيەسiنiڭ سالقىنى ەسەدi. مىسالى، كوبiنەسە «تۇنگi ساعات ەكiلەر شاماسىندا اۋداندىق قىلمىستى iزدەستiرۋ ءبولiمiنiڭ باستىعى كاپيتان سادىحانوۆتىڭ ۇيiندەگi تەلەفون تىنىشتىقتى قاق تiلiپ بەزەكتەپ قويا بەردi» دەگەن ىڭعايدا باستالاتىن دۇنيەلەردiڭ دەتەكتيۆ جانرىنا قانشالىقتى قاتىسى بارلىعىن بiز بiلە المادىق. قازاق دەتەكتيۆiنiڭ جارقىن كۇندەرi الدا دەيتiنiمiز دە سوندىقتان. تەك تالاپ دۇرىس بولسىن.

(جالعاسى بار)

"اباي-اقپارات"